1. Mɛni Yehowa ngmɛɔ wɔ blɔ kaa waa pee?

YEHOWA ngmɛɛɔ wɔ blɔ nɛ waa mwɔ yi mi kpɔhi. E tsɔɔ wɔ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ mwɔ yi mi kpɔ nɛ da, nɛ ke wa mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da a, e haa nɛ wa yeɔ manye. (La 119:173) Ke wa ya nɔ nɛ waa kɛ munyuhi nɛ nile ngɛ mi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsu ní ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa mwɔɔ yi mi kpɔhi nɛ da.​—Heb. 5:14.

2. Ke wa mwɔ yi mi kpɔ ko se ɔ, mɛni nyagba nɛ waa kɛ ma nyɛ maa kpe?

² Ke wa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da po ɔ, loloolo ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa gbe nɔ́ nɛ wa je sisi ɔ nya. Nɔ hyɛmi ní komɛ ji nɛ ɔ nɛ: Nyɛminyumu wayoo ko ma e juɛmi nya si kaa e maa kane Baiblo ɔ tsuo. E bɔ e he mɔde otsi bɔɔ komɛ kɛkɛ nɛ e kpa kanemi. Nyɛmiyo ko to kaa e maa pee daa blɔ gbalɔ, se ke be nɛ e to ɔ su ɔ, kɛkɛ e tsɛ̃ kɛ to. Asafo mi nikɔtɔmahi a kuu ko ma a juɛmi nya si kaa a maa pɔ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ slaami, se nyɔhiɔhi fuu ba be nɛ a ji sisi. Si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ ngɛ ekpaekpa, se nɔ́ kake ko ngɛ nɛ mɛ tsuo a nyɛ we nɛ a pee. A nyɛ we nɛ a tsu yi mi kpɔhi nɛ a mwɔ ɔ he ní. Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ngɛ Korinto ɔ kɛ si fɔfɔɛ ko kaa jã kpe. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ a sane ɔ mi.

3. Mɛni yi mi kpɔ nɛ Korinto bi ɔmɛ mwɔ, se mɛni lɛ ba?

³ Ngɛ jeha 55 ɔ mi ɔ, nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Korinto ɔ mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ he hia. A ná le kaa a nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Yerusalɛm kɛ Yudea a kɛ si himi nɛ mi wa ngɛ kpee, nɛ a ngɛ ohia yee, enɛ ɔ he ɔ, asafo komɛ ngɛ sika tsue konɛ a kɛ ya ye bua mɛ. Akɛnɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Korinto ɔ mi mi jɔ he je ɔ, a to kaa mɛ hu a maa ye bua, enɛ ɔ he ɔ, a bi bɔfo Paulo blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ pee jã. Paulo kɛ blɔ tsɔɔmihi ha asafo ɔ, nɛ e hla Tito konɛ e ye bua kɛ ngɔ sika a. (1 Kor. 16:1; 2 Kor. 8:6)  Nyɔhiɔ bɔɔ komɛ a se ɔ, Paulo ná le kaa Korinto bi ɔmɛ tsu we sika a nɛ a wo si kaa a kɛ maa ye bua a. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ a ngɛ asafo ɔmɛ a sika amɛ ngɔe kɛ ya Yerusalɛm ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa Korinto bi ɔmɛ a nɔ́ ɔ bɛ lolo.​—2 Kor. 9:4, 5.

4. Kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ 2 Korinto Bi 8:7, 10, 11 ɔ, mɛni Paulo wo Korinto bi ɔmɛ he wami kaa a pee?

⁴ Korinto bi ɔmɛ mwɔ yi mi kpɔ nɛ da, nɛ Paulo je a yi ngɛ a hemi kɛ hemi ɔ kɛ a tsui mi nɛ a je kaa a maa ye bua a he. Se e he ba hia nɛ e wo mɛ he wami konɛ a gbe nɔ́ nɛ a je sisi ɔ nya. (Kane 2 Korinto Bi 8:7, 10, 11.) A níhi a si kpami ɔ tsɔɔ wɔ kaa ke Kristofohi mwɔ yi mi kpɔ nɛ da po ɔ, e he ma nyɛ maa wa kaa a ma tsu he ní.

5. Mɛni sane bimihi a he nɛ wa ma susu?

⁵ Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Korinto bi ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa ma tsu yi mi kpɔhi nɛ wa mwɔɔ ɔ he ní. Mɛni he je? Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, e be yee kaa wa maa tsɛ̃ níhi kɛ to. Aloo níhi nɛ wa hyɛ we blɔ nɛ a baa tlukaa a ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa ma tsu wa yi mi kpɔ mwɔmi ɔmɛ a he ní. (Fiɛlɔ 9:11; Rom. 7:18) Mɛni e sa kaa waa pee ke wa suɔ nɛ wa susu yi mi kpɔ ko nɛ wa mwɔ ɔ he ekohu nɛ waa hyɛ ke ji e he maa hia nɛ waa pee tsakemi? Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa tsu yi mi kpɔ ko nɛ wa mwɔ ɔ he ní?

6. Mɛni be nɛ eko ɔ, e he maa hia nɛ waa pee tsakemi ngɛ yi mi kpɔ ko nɛ wa mwɔ ɔ he?

⁶ Yi mi kpɔ mwɔmi komɛ ngɛ nɛ wa be tsakee gblee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa be yi mi kpɔ nɛ wa mwɔ kaa wa ma sɔmɔ Yehowa, kɛ anɔkuale nɛ wa maa ye wa yo loo wa huno ɔ tsakee. (Mat. 16:24; 19:6) Se yi mi kpɔ komɛ ngɛ nɛ eko ɔ, e he maa hia nɛ a pee tsakemi ngɛ he. Mɛni he je? Ejakaa si fɔfɔɛhi tsakeɔ. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da?

7. Mɛni e sa kaa waa sɔle kɛ bi, nɛ mɛni he je?

⁷ Moo sɔle kɛ bi juɛmi. Yehowa mumi ɔ ha nɛ Yakobo ngma ke: “Ke nyɛ ti nɔ ko hia juɛmi ɔ, ha nɛ e ya nɔ nɛ e hi Mawu bie, ejakaa e haa nihi tsuo nɔ́ faa.” (Yak. 1:5) Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, wɔ tsuo wa “hia juɛmi.” Enɛ ɔ he ɔ, ngɔɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ke o yaa mwɔ yi mi kpɔ ko, aloo e he hia nɛ o pee tsakemi ngɛ he. Kɛkɛ ɔ, Yehowa maa ye bua mo nɛ o mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da.

8. Mɛni níhi a mi hlamihi nɛ e sa nɛ waa pee loko waa mwɔ yi mi kpɔ ko?

⁸ Pee níhi a mi hlami wawɛɛ. Kane Baiblo ɔ kɛ Baiblo kasemi níhi nɛ Yehowa asafo ɔ pee ɔ, nɛ́ o kɛ nihi nɛ o he ye kaa a maa wo mo ga kpakpa a nɛ sɛɛ ní. (Abɛ 20:18) E sa kaa o pee ní nɛ ɔmɛ loko o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o ma tsake o ní tsumi, o maa hia ngɛ he nɛ o ngɛ, aloo o maa hla sukuu nɛ ma ha nɛ o ná ní tsumi nɛ maa ye bua mo kɛ tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ.

9. Ke waa kɛ anɔkuale yemi mwɔ yi mi kpɔ ko ɔ, kɛ wa ma ná he se ha kɛɛ?

⁹ Mo susu nɔ́ he je nɛ o yaa mwɔ yi mi kpɔ ɔ he. Yi mi tomi nɛ waa kɛ peeɔ nɔ́ ko ɔ he hia Yehowa. (Abɛ 16:2) E suɔ nɛ waa ye anɔkuale ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ngɛ yi mi kpɔ ko mwɔe ɔ, e sɛ nɛ waa sisi wa he, kɛ ni kpahi hulɔ. Ke waa kɛ anɔkuale yemi mwɔɛ yi mi kpɔ ko ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa wa ma tsu he ní. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, niheyo wayoo ko mwɔ e yi mi kpɔ kaa e ma sɔmɔ kaa daa blɔ gbalɔ, nɛ e je sisi. Se be bɔɔ se ɔ, e nyɛ we nɛ e su e ngmlɛfia a he. Lɔ ɔ he ɔ, e bua jɔɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he kpakpa ko hu. Eko ɔ, e ma susu kaa e ngɛ blɔ gbami ní tsumi ɔ tsue konɛ Yehowa bua nɛ jɔ. Se eko ɔ, nɔ́ he je mohu nɛ e ngɛ jã pee ji kaa e suɔ nɛ e fɔli a bua nɛ jɔ, aloo e kɛ sa nɔ kpa ko hɛ mi.

10. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa pee tsakemihi?

 ¹⁰ Mo susu níhi a si kpami nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Baiblo kaselɔ ko suɔ nɛ e kpa sigaleti numi. Sisije ɔ, e he wa ha lɛ, se e nyɛ nɛ e kpa numi maa pee otsi kake loo enyɔ ko. Be bɔɔ se ɔ, e bɔni sigaleti ɔ numi ekohu. Nyagbenyagbe ɔ, e ba kpa sigaleti ɔ numi kulaa! Suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha Yehowa, kɛ Yehowa suɔmi nya ní nɛ e suɔ nɛ e pee ɔ lɛ ye bua lɛ nɛ e nyɛ ngmɛɛ su nɛ ɔ he.​—Kol. 1:10; 3:23.

11. Mɛni he je nɛ e sa nɛ o kɛ oti pɔtɛɛ komɛ nɛ ma o hɛ mi ɔ?

¹¹ Ngɔɔ oti pɔtɛɛ komɛ kɛ ma o hɛ mi. Ke wa ngɔ oti pɔtɛɛ ko kɛ ma wa hɛ mi ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa ma tsu he ní kɛ gbe nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o to kaa o maa pɔ Baiblo ɔ kanemi. Se ke o tui blɔ nya ko ɔ, eko ɔ, o be oti nɛ ɔ he sue. * Aloo asafo mi nikɔtɔmahi a kuu ko to kaa a maa pɔ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ slaami, se be bɔɔ se ɔ, a nyɛ we nɛ a pee jã hu. Bɔ nɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a tsu yi mi kpɔ nɛ a mwɔ ɔ he ní ɔ, e sa nɛ a bi a he sane bimi nɛ ɔmɛ: “Anɛ wa to nyɛmimɛ komɛ nɛ e he hia nɛ waa pɔ mɛ slaami nɛ waa ye bua mɛ wawɛɛ ɔ a he hɛ lo? Anɛ wa to be pɔtɛɛ nɛ waa kɛ ma ya slaa mɛ lo?”

12. Mɛni nɛ eko ɔ, e he hia nɛ waa pee, nɛ mɛni he je?

¹² Moo le o nyɛmi. Wa ti nɔ ko nɔ ko be be, loo níhi, loo he wami nɛ e kɛ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e suɔ kaa e pee ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, moo le níhi nɛ o ma nyɛ maa pee, nɛ́ o ngmɛ pɛpɛɛpɛ. Ke e he maa hia a, o ma nyɛ ma tsake oti ko nɛ o kɛ ma o hɛ mi se o nyɛ we nɛ o tsu he ní ɔ. (Fiɛlɔ 3:6) Moo ngɔ lɛ kaa o susu oti ko nɛ o kɛ ma o hɛ mi ɔ he ekohu, nɛ o pee tsakemi ko ngɛ he, nɛ amlɔ nɛ ɔ, o na kaa o ma nyɛ ma tsu he ní. Níhi enuɔ komɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o gbe nɔ́ nɛ o je sisi ɔ nya.

13. Kɛ o ma plɛ kɛ ná he wami ɔ kɛ tsu o yi mi kpɔ mwɔmi ko he ní ha kɛɛ?

¹³ Moo sɔle kɛ bi he wami nɛ o kɛ ma tsu o yi mi kpɔ mwɔmi ɔ he ní. Mawu ma nyɛ ma ha mo ‘he wami ɔ nɛ o kɛ pee’ nɔ́ nɛ o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa pee ɔ. (Filip. 2:13) Enɛ ɔ he ɔ, mo bi Yehowa nɛ e gu e mumi klɔuklɔu ɔ nɔ kɛ ha mo he wami nɛ o hia a. Ke e ngɛ kaa nɔ́ nɛ o sɔlemi ɔ heto ɔ ngɛ se kpɛe po ɔ, moo ya nɔ nɛ o sɔle. Yesu de ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi bie, nɛ a ma ha nyɛ [mumi klɔuklɔu ɔ].”​—Luka 11:9, 13.

14. Kɛ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Abɛ 21:5 ɔ maa ye bua wɔ kɛ tsu yi mi kpɔ ko nɛ wa mwɔ ɔ he ní ha kɛɛ?

¹⁴ Moo to blɔ nya. (Kane Abɛ 21:5.) Loko o ma nyɛ maa gbe nɔ́ ko nɛ o je sisi ɔ nya a, ja o to he blɔ nya. Lɔ ɔ se ɔ, e sa nɛ o tsu blɔ nya tomi ɔ nya ní. Jã kɛ̃ nɛ ke o mwɔ yi mi kpɔ ko ɔ, e sa nɛ o ngma níhi pɔtɛɛ nɛ o suɔ nɛ o pee kɛ tsu o yi mi kpɔ mwɔmi ɔ he ní ɔ kɛ fɔ si. Ke nɔ́ ko nɛ o yaa tsu ɔ kle ɔ, mo gba mi tsɔwitsɔwi. Be fɛɛ be nɛ o ma tsu eko he ní ɔ, o maa na bɔ nɛ o ngɛ o hɛ mi yae ha. Paulo wo Korinto bi ɔmɛ he wami kaa a ngɔ nɔ́ ko kɛ to si “ngɛ kekleekle ligbi ngɛ otsi fɛɛ otsi mi,” mohu pe nɛ a maa mlɛ nɛ e ba loko a bɔni sika tsumi. (1 Kor. 16:2) Ke ní nɛ o ma tsu ɔ hiɛ, nɛ o gba mi tsɔwitsɔwi ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ o nu he kaa o be nyɛe ma tsu ní ɔ.

15. Ke o to bɔ nɛ o ma plɛ kɛ pee nɔ́ ko ha a, mɛni o ma nyɛ maa pee?

¹⁵ Ke o ngma nɔ́ nɛ o to kaa o maa pee ɔ kɛ fɔ si ɔ, e be yee kaa o ma tsu he ní. (1 Kor. 14:40) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a kɛ blɔ tsɔɔmi ha asafo mi nikɔtɔmahi kaa a hla asafo mi nɔkɔtɔma kake nɛ e ngma níhi nɛ nikɔtɔmahi a kuu ɔ to kaa a  maa pee ɔ kɛ fɔ si, nɔ nɛ e ma tsu he ní, kɛ be nɛ a ma tsu he ní. Asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ɔ tsuɔ ní ɔ nyɛɔ nɛ a tsuɔ níhi nɛ a to kaa a maa pee ɔ he ní. (1 Kor. 9:26) Mo hu o ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kaa jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, o ma nyɛ maa ngma níhi nɛ o suɔ nɛ o pee ngɛ ligbi ɔ mi ɔ kɛ fɔ si. Mo ha nɛ nɔ́ nɛ o maa pee kekle ɔ nɛ sɛ hlami. Ke o pee jã a, e maa ye bua mo nɛ o ma nyɛ maa gbe nɔ́ nɛ o to kaa o maa pee ɔ nya. Se pi lɔ ɔ pɛ, o ma nyɛ ma tsu níhi fuu a he ní ngɛ be kpiti mi.

16. Ke o mwɔ yi mi kpɔ ko ɔ, mɛni nɛ e sa nɛ o pee konɛ o nyɛ nɛ o tsu he ní, nɛ kɛ Roma Bi 12:11 ɔ ma enɛ ɔ nɔ mi ha kɛɛ?

¹⁶ Wlua mo nɛ o tsu o blɔ nya tomi ɔ he ní. E biɔ mɔde bɔmi loko o ma nyɛ maa ngɔ nɔ́ nɛ o ngma a kɛ tsu ní konɛ o nyɛ nɛ o gbe nɔ́ nɛ o je sisi ɔ nya. (Kane Roma Bi 12:11.) Paulo de Timoteo ke e ‘ya nɔ nɛ e ngɔ e juɛmi kɛ ma’ níhi nɛ ma ha nɛ e ba pee tsɔɔlɔ kpakpa a nɔ, nɛ́ e “hɛɛ” ní nɛ ɔmɛ a mi. Wa ma nyɛ maa ngɔ Paulo ga womi nɛ ɔ kɛ tsu ní ke wa ngɔ mumi mi oti kpa komɛ hu kɛ ma wa hɛ mi.​—1 Tim. 4:13, 16.

17. Kɛ Efeso Bi 5:15, 16 maa ye bua wɔ ha kɛɛ kɛ tsu nɔ́ ko nɛ wa to kaa wa maa pee ɔ he ní?

¹⁷ Ngɔɔ o be kɛ tsu ní saminya. (Kane Efeso Bi 5:15, 16.) Moo hla be nɛ o kɛ ma tsu o yi mi kpɔ mwɔmi ɔ he ní nɛ o ko tsake be ɔ. Ko de ke o ngɛ be kpakpa mlɛe loko o tsu he ní. Eko ɔ, jamɛ a be ɔ be bae. (Fiɛlɔ 11:4) Hyɛ saminya nɛ níhi nɛ a he hia we tsɔ ɔ nɛ ko ngɔ o be aloo o he wami nɛ o kɛ ma tsu níhi nɛ a he hia a he ní ɔ. (Filip. 1:10) Ke e maa hi ɔ, moo hla be nɛ nɔ́ ko be o juɛmi jee kɛ je nɔ́ nɛ o ngɛ tsue ɔ nɔ. Ha nɛ ni kpahi nɛ a le kaa o be suɔe nɛ a gbla o juɛmi kɛ je nɔ́ ko nɛ o ngɛ pee ɔ nɔ. E maa hi kaa o maa gbe o fon ɔ, aloo o maa kane sɛ gbi nɛ nihi maa mane mo ɔ pee se. *

18-19. Mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o tsu yi mi kpɔ ko nɛ da nɛ o mwɔ ɔ he ní ke o kɛ nyagbahi ngɛ kpee po?

¹⁸ Ngɔɔ o juɛmi kɛ ma nɔ́ nɛ maa je mi kɛ ba a nɔ. Nɔ́ nɛ maa je yi mi kpɔ ko nɛ o mwɔ ɔ mi kɛ ba a ngɛ kaa he ko pɔtɛɛ nɛ o ngɛ blɔ hiae kɛ yaa. Ke o suɔ nɛ o ya su he nɛ o yaa a, nɛ a tsi blɔ nɛ o ngɛ nɔ nyɛɛe ɔ po ɔ, e sa nɛ o ya gu blɔ kpa nɔ konɛ o nyɛ nɛ o tsa blɔ hiami ɔ nɔ. Jã kɛ̃ nɛ ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma níhi nɛ maa je yi mi kpɔ ko nɛ wa mwɔ ɔ mi kɛ ba a nɔ ɔ, wa maa ya nɔ nɛ wa tsu he ní ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee po.​—Gal. 6:9.

¹⁹ E be gbɔjɔɔ kaa wa maa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da, nɛ ke wa nyɛ nɛ wa pee jã po ɔ, e he ní tsumi yee. Se Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ wa ná juɛmi kɛ he wami nɛ wa hia a kɛ gbe nɔ́ nɛ wa je sisi ɔ nya.