Loko ma de nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ, nyɛ ha nɛ ma de nyɛ bɔ nɛ i plɛ kɛ je be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ sisi ha.

A fɔ mi ngɛ jeha 1942 ɔ mi ngɛ Curaçao nɛ ji zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ nɛ ngɛ Caribbean ɔ. Ye papaa je Suriname, se e ya tsu ní ngɛ zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ nɛ ɔ nɔ. Ye papaa ba pee Yehowa Odasefo no, nɛ e piɛɛ nihi nɛ a baptisi mɛ kekleekle ngɛ Curaçao ɔ he. a Lɔ ɔ se loko a fɔ mi. E kɛ wɔ nɛ ji e bimɛ ɔmɛ kase Baiblo ɔ daa otsi, se behi fuu ɔ, wa sume nɛ wa maa kase ní ɔ. Benɛ i ye jeha 14 ɔ, ye papaa ha nɛ wa hia kɛ ho Suriname ya ekohu konɛ e ya hyɛ e mami nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ nɔ.

Ngɛ Suriname ɔ, i kɛ jokuɛwi nɛ a kɛ hɛdɔ ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ bɔni bɔmi. A wa bɔɔ pe mi, nɛ a ngɛ sɔmɔe kaa daa blɔ gbali. Ke a ngɛ níhi a si kpami nɛ a ná ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ dee ɔ, a hɛ mi tsɔɔ kaa a ngɛ bua jɔmi. Be komɛ ɔ, ke a kpa asafo mi kpe ɔ, i kɛ ye huɛmɛ ɔmɛ ba hii si ngɛ kpo ɔ nya, nɛ ke wa ngɛ dodoe ɔmɛ hyɛe ngɛ hiɔwe ɔ, wa sɛɛɔ níhi nɛ ya nɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he ní. Ye huɛmɛ nɛ ɔmɛ ye bua mi nɛ i yɔse nɔ́ nɛ i kɛ ye wami maa pee. I suɔ nɛ ma tsu ní kɛ ha Yehowa. A baptisi mi benɛ i ye jeha 16, nɛ benɛ i ye jeha 18 ɔ, i je daa blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi.

Benɛ i je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi ɔ, i kase níhi fuu nɛ ye bua mi ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kekleekle nɔ́ nɛ i kase ji, nɔ́ he je nɛ e he hia kaa a tsɔse ni kpahi. Benɛ i je daa blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi ɔ, ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ nɛ a tsɛɛ lɛ ke Willem van Seijl ɔ ngɔ mi kɛ pee e bi. b E tsɔɔ mi bɔ nɛ ke a kɛ blɔ nya ní tsumi ko  wo ye dɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, ma tsu he ní ha. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, i li kaa e he hia nɛ a ha mi jamɛ a tsɔsemi ɔ. Jeha kake se ɔ, a hla mi kaa ma sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ. I ye bua nyɛmimɛ nɛ a ngɛ kuuhi nɛ ngɛ Suriname hue ɔ mi ɔ nɛ a kɛ asafo kpahi a he kɛ ɔ. Ye bua jɔ tsɔsemi nɛ nyɛmimɛ komɛ kɛ ha mi ɔ he, nɛ a kpɛti nɔ kake ji nyɛminyumu Willem. Kɛ je lɔ ɔ se ɔ, i bɔ mɔde kaa ma kase nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a tsɔse mi ɔ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɛ́ imi hu ma tsɔse ni kpahi.

Nɔ́ enyɔne nɛ i kase ji kaa se nami ngɛ he kaa o maa pee o si himi kpokploo, konɛ o to o níhi a he blɔ nya saminya. Ngɛ nyɔhiɔ fɛɛ nyɔhiɔ sisije ɔ, i kɛ nyɛminyumu ɔ nɛ e piɛɛ ye he ɔ toɔ níhi nɛ maa hia wɔ ngɛ jamɛ a nyɔhiɔ ɔ mi ɔ he blɔ nya. Kɛkɛ wa kpɛti nɔ kake maa hia blɔ kɛ ya ma ngua a mi konɛ e ya he níhi nɛ wa hia amɛ. E sa nɛ waa hyɛ sika bɔɔ nɛ a kɛ haa wɔ nyɔhiɔ fɛɛ nyɔhiɔ ɔ nɔ saminya konɛ e su wɔ kɛ ya si benɛ nyɔhiɔ ɔ ma gbo. Ke wa ngɛ hue ɔ mi nɛ níhi nɛ wa ya he ɔ eko ta be mi nɛ nyɔhiɔ ɔ gbo we lolo ɔ, nɔ ko be nɛ maa ye bua wɔ. Akɛnɛ i kase bɔ nɛ e sa nɛ ma pee ye si himi kpokploo benɛ i ji niheyo ɔ he je ɔ, e ye bua mi nɛ i nyɛ nɛ i to ye níhi a he blɔ nya saminya, nɛ i ngɔ ye hɛ kɛ ma Yehowa sɔmɔmi nɔ ngɛ ye si himi mi tsuo.

Nɔ́ etɛne nɛ i kase ji kaa, se nami ngɛ he kaa wa maa tsɔɔ nihi ní ngɛ mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi. Gbi nɛ i tuɔ ji Dutch, blɛfo gbi, Papiamento, kɛ Sranantongo (e biɛ kpa ji Sranan). Gbi nɛ ɔmɛ ji gbi nɛ a tuɔ ngɛ Suriname. Se ngɛ hue ɔ mi ɔ, i na kaa nihi buɔ sane kpakpa a tue saminya ke ji kaa wa fiɛɛ ha mɛ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi. Se e he wa ha mi kaa ma tu gbi nɛ ɔmɛ ekomɛ. Gbi ko kaa Saramaccan kasemi yee wawɛɛ. E ngɛ mi kaa gbi nɛ ɔ tumi yee mohu lɛɛ, se ye bua jɔ kaa i kase. I nyɛ nɛ i fiɛɛ sane kpakpa a kɛ ha nihi fuu, akɛnɛ i nyɛɛ tuɔ a je gbi ɔ he je.

Ngɛ anɔkuale mi ɔ, i kɛ si fɔfɔɛ komɛ kpe nɛ ha nɛ zo gbe mi wawɛɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ligbi ko ɔ, i ngɛ hlae nɛ ma bi ye Baiblo kaselɔ ko nɛ e tuɔ Saramaccan ɔ bɔ nɛ e he mi ngɛ ha akɛnɛ e mi mi ngɛ lɛ kɔɔe. Se nɔ́ nɛ i ya bi lɛ mohu ji e ngɔ hɔ lo? Sane ɔ nɛ i bi lɛ ɔ ha nɛ zo gbe lɛ. E ngɛ mi kaa be komɛ ɔ, ke i ngɛ munyu tue ɔ, i tɔ̃ɔ mohu lɛɛ, se i bɔ ye he mɔde wawɛɛ kaa ma tsɔɔ nihi ní ngɛ mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi.

Ngɛ jeha 1970 ɔ, a hla mi kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ. Ngɛ jamɛ a jeha a mi ɔ, i je video nɛ e yi ji, “Visiting the World Headquarters of Jehovah’s Witnesses” ngɛ kuuhi nɛ a tsɔ a he banee nɛ a ngɛ hue ɔ mi ɔ mi. Se loko ma nyɛ ma ya slaa nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ ɔ, i kɛ nyɛmimɛ nyumuhi komɛ hiɔ lɛ mi kɛ poɔ pahi nɛ a ngɛ hue tso ɔ mi ɔ. Wa ngɔɔ generator, pɛtro tanki, kanehi kɛ video je mi níhi kɛ woɔ lɛ ɔ mi. Ke wa ba su pa a tue ɔ, wa tlooɔ ní ɔmɛ kɛ guɔ hue tso ɔ mi kɛ yaa hue ɔ mi he nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ ɔ. Nɔ́ nɛ ha nɛ i kaiɔ nɔ́ nɛ ɔ ji, bɔ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ hue ɔ mi ɔ a bua jɔ blɔ nya tomi nɛ ɔ he ha a. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa i ye bua ni kpahi nɛ a ba kase Yehowa kɛ e blɔ nya tomi fã  nɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ he ní. Ní tsumi nɛ ɔ he wa, se ke i na bɔ nɛ e ha nɛ nihi hɛ kɛ su Yehowa he ha a, e haa nɛ ye bua jɔɔ wawɛɛ.

Gba si himi mi nɛ i sɛ we ɔ ye bua mi nɛ i nyɛ nɛ i tsu ye sɔmɔmi ní tsumi ɔ saminya mohu lɛɛ, se i nu he kaa i hia nɔ ko nɛ i kɛ lɛ nɛ tsa nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, i sɔle kɛ ha Yehowa konɛ e ye bua mi nɛ ma na nɔ ko nɛ e maa suɔ kaa e kɛ mi ma sɔmɔ ngɛ hue ɔ mi akɛnɛ si himi ɔ he wa ngɛ lejɛ ɔ he je. Maa pee jeha kake se ɔ, i kɛ Ethel bɔni nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi. E ji blɔ gbalɔ klɛdɛɛ, nɛ e suɔ kaa e maa ngɔ e he kɛ sã afɔle. Kɛ je e jokuɛwi a si tɔ̃ɔ ɔ, e bua jɔ ní tsumi nɛ bɔfo Paulo tsu ɔ he, nɛ e suɔ nɛ lɛ hu e tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ wawɛɛ. Wa sɛ gba si himi mi ngɛ September jeha 1971 ɔ mi, nɛ wa sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛli.

Kɛ je Ethel jokuɛwi a si tɔ̃ɔ ɔ, e weku ɔ be he lo nya níhi fuu. Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ mi kaa níhi be gbɔjɔɔ ngɛ hue ɔ mi mohu lɛɛ, se e nyɛ nɛ e kɛ mi sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa yaa slaa asafohi nɛ a ngɛ hue ɔ mi hehi nɛ a kɛ ɔ, wa ngɔɛ níhi fuu kɛ yɛ. Wa fɔɔ níhi a he ngɛ pa mi, nɛ wa duɔ hu ngɛ pa mi. Jehanɛ hu ɔ, wa yeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ haa wɔ. Wa yeɔ lo komɛ kaa iguanas (akɔtɔkuhi nɛ a kle) kɛ piranhas (pa mi lo ko nɛ e lungu nya ba), kɛ lo fɛɛ lo nɛ a kɛ maa hoo ní ha wɔ. A gbe ngɛ pa mi jio, a gbe ngɛ hue tso ɔ mi jio. Ke plɛɛte be ɔ, wa yeɔ ní ngɛ kɔdu ba mi, nɛ ke mine be ɔ, waa kɛ wa nine yeɔ ní. I kɛ Ethel tsuo nuɔ he kaa wa he nɛ wa kɛ sãa afɔle kɛ tsuɔ ní ha Yehowa a ha nɛ wa pee kaa kpa etɛ nɛ a lo kɛ pee kake. (Fiɛlɔ 4:12) Níhi a si kpami nɛ wa ná a se be kulaa!

Ligbi ko nɛ wa ya slaa nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ hue ɔ mi nɛ wa kpale kɛ ma a nɛ wa ná níhi a si kpami nɛ́ i tu he munyu kɛ je ye munyu ɔ sisi ɔ nɛ. Benɛ wa su he ko nɛ tɛhi ngɛ lejɛ ɔ, lɛ ɔ si tɛ, nɛ e mu. Se oya nɔuu nɛ e kpale  kɛ ba nyu ɔ hɛ mi. Dloomi nya a, wa wo life jacket nɛ ji, tade nɛ ke nɔ ko wo ɔ, e be mue. Enɛ ɔ he ɔ, wa ji lɛ ɔ mi, se nyu hyi lɛ ɔ mi tɔ. Wa plɛ niye ní nɛ wa hɛɛ ɔ kɛ wo pa a mi, nɛ wa ngɔ tsesi ɔmɛ kɛ yɛ nyu ɔ ngɛ lɛ ɔ mi.

Akɛnɛ wa plɛ wa niye ní ɔmɛ ngɔ wo pa a mi he je ɔ, wa bɔ mɔde kaa wa maa nuu lo ngɛ pa a mi benɛ wa yaa a. Se wa nyɛ we nɛ waa nu lo ɔ eko. Lɔ ɔ he ɔ, wa sɔle ha Yehowa konɛ e ha wɔ wa nya mi ngma jamɛ a ligbi ɔ. Benɛ wa sɔle ta pɛ ɔ, nyɛminyumu kake fɔ gbowe nɛ e nu lo agbo ko nɛ e maa su wɔ ni enuɔ ɔmɛ tsuo jamɛ a gbɔkuɛ ɔ.

Benɛ waa kɛ jeha enuɔ sɔmɔ ngɛ kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ, i kɛ Ethel ná jɔɔmi ko nɛ wa hyɛ we blɔ​—Ethel ngɔ hɔ. E ngɛ mi kaa i li bɔ nɛ enɛ ɔ maa sa wa si himi he ha mohu lɛɛ, se ye bua jɔ. Jinɛ i kɛ Ethel wa suɔ wawɛɛ kaa wa ko hi be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ke si fɔfɔɛ ɔ maa ngmɛ wɔ blɔ. Se ngɛ jeha 1976 mi ɔ, wa fɔ wa binyumu Ethniël. Jeha enyɔ kɛ fã se ɔ, wa fɔ Giovanni, nɛ ji wa binyumu enyɔne ɔ.

Akɛnɛ hiami ngɛ Suriname ngɛ jamɛ a be ɔ mi he je ɔ, asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ to blɔ nya konɛ ma ya nɔ nɛ ma sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ be mi nɛ wa ngɛ wa binyumu ɔmɛ tsɔsee ɔ. Benɛ wa binyumu ɔmɛ wɛ ɔ, a ha nɛ wa sɔmɔ kpɔhi nɛ asafohi pi ngɛ a mi ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ i kɛ otsi komɛ sɔmɔɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ, nɛ i kɛ otsi komɛ hu tsuɔ blɔ gbami ní tsumi ɔ ngɛ asafo nɛ wa ngɛ mi ɔ mi. Ethel kɛ wa binyumu ɔmɛ piɛɛɔ ye he kɛ ya sɔmɔɔ asafohi nɛ a kɛ he nɛ wa ngɛ ɔ kɛ we ɔ. Se ke i yaa sɔmɔ asafohi nɛ a ngɛ hue ɔ mi aloo i yaa hyɛ kpehi a nɔ ngɛ lejɛ ɔ, lɛɛ imi pɛ lɛ i yaa.

E ba biɔ nɛ ma to ye níhi a he blɔ nya saminya konɛ ma nyɛ ma tsu ye blɔ nya ní tsumi ɔmɛ tsuo. I bɔɔ mɔde kaa wa maa kase ní kaa weku daa otsi. Ke i ho hue ɔ mi ya nɛ i ya ngɛ asafohi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ sɔmɔe ɔ, Ethel kɛ wa binyumu ɔmɛ kaseɔ ní. Behi fuu ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa pee níhi kɛ bla kaa weku. I kɛ Ethel kɛ wa bimɛ ɔmɛ hu ngɔɔ ní komɛ kɛ jeɔ wa hɛja​—wa ya fiɛɔ, nɛ wa ya slaa si ngɛ hehi nɛ ngɛ fɛu. Behi fuu ɔ, i hwɔ we si mla ke i ngɛ ye he dlae kɛ ha teokrase ní tsumihi. Ethel ngɛ kaa yo kpakpa nɛ a tu e he munyu ngɛ Abɛ 31:15 ɔ. E teɔ si makɛ mla nɛ e toɔ níhi a he blɔ nya konɛ wa nyɛ nɛ waa hyɛ daa ligbi ngmami ɔ mi, nɛ́  waa ye ní loko wa bimɛ ɔmɛ nɛ a ho sukuu ya. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa i ná yo nɛ e kɛ e he sãa afɔle nɛ e yeɔ bua mi nɛ i nyɛɛ nɛ i tsuɔ ye blɔ nya ní tsumihi saminya!

Kaa fɔli ɔ, wa bɔ mɔde kaa wa maa ye bua wa bimɛ ɔmɛ konɛ a suɔ Yehowa kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Wa suɔ nɛ wa bimɛ ɔmɛ nɛ a ngɔ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ kɛ pee oti ngɛ a si himi mi. Wa sume nɛ a de ke a ma tsu be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ akɛnɛ a le kaa wa suɔ nɛ a tsu ɔ he je, mohu ɔ, wa suɔ nɛ a je a tsui mi nɛ a mwɔ a yi mi kpɔ kaa lɔ ɔ nɛ a ma tsu. Be fɛɛ be ɔ, waa kɛ mɛ sɛɛɔ bua jɔmihi nɛ a ma ná ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ɔ he ní. Wa deɔ mɛ nyagbahi nɛ waa kɛ kpe, nɛ wa deɔ mɛ bɔ nɛ Yehowa ye bua wɔ nɛ e jɔɔ wɔ ha kaa weku. Wa bɔɔ mɔde hu kaa wa ma ha nɛ wa bimɛ ɔmɛ kɛ nyɛmimɛ nɛ a kɛ Yehowa sɔmɔmi yeɔ kekle blɔ he ngɛ a si himi mi ɔ nɛ bɔ.

Benɛ wa ngɛ wa bimɛ ɔmɛ tsɔsee ɔ, Yehowa ha wɔ níhi tsuo nɛ wa hia. Se i bɔɔ mɔde kaa ma tsu ye blɔ fa mi nɔ́ be fɛɛ be. Níhi a si kpami nɛ i ná ngɛ hue ɔ mi benɛ i sɛ we gba si himi mi nɛ i ji blɔ gbalɔ klɛdɛɛ ɔ ye bua mi nɛ i toɔ níhi nɛ wa maa hia he blɔ nya saminya. Be komɛ ɔ, wa bɔɔ wa he mɔde, se be komɛ hu ngɛ nɛ wa nɛ́ nɔ ko nya. Ke e ba jã a, wa naa kaa Yehowa yeɔ bua wɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ jeha 1986 kɛ ya si 1992 ɔ mi ɔ, a hwu ta ngɛ Suriname. Enɛ ɔ he ɔ, níhi a mi ba wa ngɛ Suriname. Ngɛ jamɛ a jeha amɛ a mi ɔ, e he wa wawɛɛ kaa wa nine maa su ní tsɔwitsɔwihi po a nɔ. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa ha wɔ wa hiami níhi.​—Mat. 6:32.

Ngɛ wa si himi mi tsuo ɔ, Yehowa hyɛ wa nɔ be fɛɛ be, nɛ e ha nɛ wa ná bua jɔmi wawɛɛ nitsɛ. Wa bimɛ ɔmɛ ha nɛ wa ná bua jɔmi wawɛɛ, nɛ wa bua jɔ kaa wa tsɔse mɛ nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe. Wa bua jɔ hu kaa a ngɔ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ kɛ pee oti ngɛ a si himi mi. Ethniël kɛ Giovanni tsuo ya teokrase sukuuhi, nɛ amlɔ nɛ ɔ, a kɛ a yi ɔmɛ ngɛ sɔmɔe ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Suriname ɔ.

Amlɔ nɛ ɔ, i kɛ Ethel tsuo wa bwɔ, se loloolo ɔ, wa ngɛ sɔmɔe kaa blɔ gbali klɛdɛɛ. Wa be deka hluu po kaa i ná we be nɛ ma kase slemi! Se i pia we ye he. Ke i susu jɔɔmihi nɛ wa ná a he ɔ, ma nyɛ ma de ngɛ anɔkuale mi kaa yi mi kpɔ nɛ i mwɔ kaa ma tsu be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ ji yi mi kpɔ nɛ hi pe kulaa nɛ i mwɔ ngɛ ye si himi mi.