1. Ke a ke wa hɛ nɛ hi wa he nɔ ɔ, mɛni e tsɔɔ? (2 Timoteo 4:5)

 KE NƆ́ ko ya nɔ ngɛ asafo ɔ mi nɛ e wo wa mi mi la a, e he ma nyɛ maa wa kaa wa maa ye Yehowa kɛ e we asafo ɔ anɔkuale. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa da nyagbahi kaa jã a, a nya? E sa nɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ, waa pee klaalo, nɛ waa da si kpɛii ngɛ hemi kɛ yemi ɔ mi. (Kane 2 Timoteo 4:5.) Ke wa pee kpoo, nɛ wa susuɔ níhi a he saminya, nɛ wa bɔ mɔde kaa wa maa na níhi kaa bɔ nɛ Yehowa naa níhi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa hɛ ngɛ wa he nɔ. Ke wa pee jã a, e be hae nɛ wa he numi ɔ nɛ kudɔ wa susumi.

2. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

² Ngɛ ní kasemi nɛ sɛ enɛ ɔ hlami ɔ mi ɔ, wa susu nyagbahi etɛ nɛ waa kɛ ma nyɛ maa kpe ɔ he. Jamɛ a nyagba amɛ ji Yehowa asafo ɔ mi. Se ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu nyagbahi etɛ nɛ waa kɛ ma nyɛ maa kpe ngɛ asafo ɔ mi nɛ ma ha nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa maa ye Yehowa anɔkuale ɔ he. Lɔ ɔmɛ ji (1) ke wa nyɛmi Kristofo no ko pee nɔ́ ko kɛ si wɔ, (2) ke a tsɔse wɔ, kɛ (3) ke e he wa ha wɔ kaa wa maa kplɛɛ tsakemihi nɛ asafo ɔ pee ɔ nɔ. Ke waa kɛ kahi kaa jã kpe ɔ, mɛni wa maa pee konɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ, nɛ waa ye Yehowa kɛ e we asafo ɔ anɔkuale?

3. Ke wa nyɛmi Kristofo no ko pee wɔ nɔ́ ko nɛ e dɔ wɔ ɔ, eko ɔ, kɛ wa maa nu he ha kɛɛ?

³ Anɛ o nyɛmi Kristofo no ko loo asafo mi nɔkɔtɔma ko pee mo nɔ́ ko hyɛ nɛ e dɔ mo lo? Eko ɔ, pi nɛ e je blɔ kaa e maa  pee nɔ́ ko nɛ́ e dɔ mo. (Rom. 3:23; Yak. 3:2) Se kɛ̃ ɔ, nɔ́ nɛ e pee ɔ ma nyɛ maa wo o mi mi la. Eko ɔ, o susuɔ nɔ́ nɛ e pee mo ɔ he, nɛ o nyɛ we nɛ hwɔ mahe. Eko po ɔ, o bi o he ke: ‘Ke ye nyɛmi Kristofo no po pee mi nɔ́ ko kaa jã a, anɛ ma nyɛ ma de ke Mawu asafo ɔ ji nɛ ɔ niinɛ lo?’ Jã ji bɔ nɛ Satan suɔ kaa waa nu he. (2 Kor. 2:11) Ke wa ná susumi kaa jã a, e ma nyɛ ma ha nɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi nɛ́ wa si Yehowa asafo ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, ke nyɛmi ko pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ, nɛ wa ko susu níhi a he kaa bɔ nɛ Satan suɔ nɛ waa pee ɔ?

4. Benɛ Yosef nyɛmimɛ ɔmɛ pee lɛ nɔdɔ nɔ́ ɔ, mɛni e pee kɛ tsɔɔ kaa e hɛ ngɛ e he nɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi? (1 Mose 50:19-21)

⁴ O mi mi nɛ ko fu. Benɛ Yosef yi jeha nyingmi enyɔ lolo ɔ, e nyɛmimɛ nikɔtɔma amɛ wa lɛ yi mi. A sume e sane, nɛ a ti ni komɛ po suɔ nɛ a gbe lɛ. (1 Mose 37:4, 18-22) Nyagbenyagbe ɔ, a jua lɛ, nɛ e ya pee nyɔguɛ. Enɛ ɔ ha nɛ Yosef kɛ kahi nɛ a mi wa kpe maa pee jeha 13 sɔuu. Jinɛ Yosef ma nyɛ ma susu kaa Yehowa sume lɛ, loo Yehowa kua lɛ be mi nɛ e hia yemi kɛ buami. Se Yosef mi mi fu we. Mohu ɔ, e ha nɛ e hɛ hi e he nɔ, nɛ e pee kpoo. Yosef ná he blɔ kaa e maa pee e nyɛmimɛ ɔmɛ nɔ́ ko kɛ to nane mi, se e pee we jã. Mohu ɔ, e je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ e ngɔ a tɔmi kɛ ke mɛ. (1 Mose 45:4, 5) Yosef pee jã ejakaa e nyɛ nɛ e susu níhi a he saminya. E ngɔɛ e juɛmi kɛ ma nɔ́ nɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ pee lɛ ɔ nɔ, mohu ɔ, e susu nɔ́ nɛ Yehowa suɔ kaa e pee ɔ he. (Kane 1 Mose 50:19-21.) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi? Ke nɔ ko pee mo nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, ko ná Yehowa he abofu, nɛ ko susu kaa e kua mo. Mohu ɔ, ngɔɔ o juɛmi kɛ ma bɔ nɛ e ngɛ mo ye buae konɛ o nyɛ nɛ o fĩ si ha a nɔ. Jehanɛ hu ɔ, ke nihi pee mo nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, koo ngɔ o juɛmi kɛ ma a gbɔjɔmi ɔmɛ a nɔ. Mohu ɔ, mo je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ.​—1 Pet. 4:8.

5. Benɛ a pee Miqueas nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, mɛni e pee kɛ tsɔɔ kaa e hɛ ngɛ e he nɔ?

⁵ Mo susu asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Miqueas nɛ e ngɛ South America a níhi a si kpami ɔ he nɛ o hyɛ. b Be ko ɔ, e nu he kaa asafo mi nikɔtɔmahi komɛ kɛ lɛ yi saminya. E de ke: “I kɛ nɔ́ ko kaa jã kpi hyɛ. I hao wawɛɛ. Ke je jɔ ɔ, i nyɛ we mahe hwɔmi. I foɔ ya ejakaa i susu kaa nɔ́ ko be nɛ ma pee ngɛ he.” Se loloolo ɔ, Miqueas hɛ hi e he nɔ, nɛ e bɔ mɔde nɛ e ye e he nɔ. E sɔleɔ be fɛɛ be, nɛ e deɔ Yehowa konɛ e ye bua lɛ kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ, nɛ́ e ha lɛ nyɛmi nɛ e kɛ da nya. Jehanɛ hu ɔ, e hla níhi nɛ kɔɔ e si fɔfɔɛ ɔ he ngɛ wa womi ɔmɛ a mi nɛ́ maa ye bua lɛ. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi? Ke nyɛmi ko pee mo nɔ́ ko nɛ o bua jɔɛ he ɔ, moo pee kpoo, nɛ o bɔ mɔde nɛ o kudɔ o he numi loo o ye o he nɔ. Eko ɔ, o li si fɔfɔɛ mi nɛ nɔ ɔ ngɛ loko e tu munyu jã loo e pee e ní jã. Enɛ ɔ he ɔ, moo sɔle ha Yehowa nɛ e ye bua mo nɛ o na nɔ́ he je nɛ eko ɔ, nɔ ɔ pee jã loo e de jã. Lɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua mo nɛ o maa na kaa o nyɛmi ɔ ji blɔ kaa e maa pee mo nɔ́ yaya ko, nɛ o ma nyɛ maa ngɔ e tɔmi ɔ kɛ ke lɛ. (Abɛ 19:11) Mo kai kaa Yehowa le o si fɔfɔɛ, nɛ e ma ha mo he wami nɛ o hia konɛ o kɛ da nya.​—2 Kron. 16:9; Fiɛlɔ 5:8.

6. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ waa nu sisi kaa suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha wɔ ɔ he je nɛ e tsɔseɔ wɔ ɔ nɛ? (Hebri Bi 12:5, 6, 11)

⁶ Ke a tsɔse wɔ ɔ, e ma nyɛ maa dɔ wɔ. Se ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma dɔdɔɛ ɔ nɔ pɛ ɔ, eko ɔ, wa maa na tsɔsemi ɔ kaa e he hia we, nɛ wa ma susu kaa a kɛ wɔ yi saminya, aloo  tsɔsemi ɔ nya wa tsɔ. Enɛ ɔ ma ha nɛ nɔ́ ko nɛ he hia maa ngmɛɛ wɔ, nɛ lɔ ɔ ji, wa be nae kaa akɛnɛ Yehowa suɔ wɔ ɔ he je nɛ e ngɛ wɔ tsɔsee ɔ nɛ. (Kane Hebri Bi 12:5, 6, 11.) Ke wa ha nɛ wa he numi ɔ ná wa nɔ he wami loo e kudɔ wɔ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ Satan nine maa su wa nɔ. Satan suɔ nɛ wa kua tsɔsemi, nɛ e suɔ nɛ wa je wa he kɛ je Yehowa kɛ e we asafo ɔ he. Ke a tsɔse mo ɔ, mɛni o maa pee kɛ tsɔɔ kaa o hɛ ngɛ o he nɔ?

7. (a) Kaa bɔ nɛ foni ɔ tsɔɔ ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa kɛ Petro tsu ní benɛ e kplɛɛ tsɔsemi nɔ se ɔ? (b) Mɛni o kase ngɛ Petro nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

⁷ Moo kplɛɛ tsɔsemi nɔ, nɛ o pee tsakemihi nɛ he hia a. Yesu tsɔse Petro si abɔ ngɛ bɔfo kpa amɛ a hɛ mi. (Maak. 8:33; Luka 22:31-34) E ngɛ heii kaa lɔ ɔ ha nɛ zo gbe Petro! Se Petro ya nɔ nɛ e ye Yesu anɔkuale. E kplɛɛ tsɔsemi ɔ nɔ, nɛ e kase ní kɛ je e tɔmi ɔmɛ a mi. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa jɔɔ Petro ngɛ anɔkuale nɛ e ye ɔ he je, nɛ e ngɔ blɔ nya ní tsumihi nɛ a he hia kɛ wo e dɛ ngɛ asafo ɔ mi. (Yoh. 21:15-17; Níts. 10:24-33; 1 Pet. 1:1) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Petro nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi? Ke a tsɔse wɔ ɔ, e sɛ nɛ waa kɛ wa juɛmi nɛ ma zo nɛ maa gbe wɔ ɔ nɔ, mohu ɔ, e sa nɛ waa kplɛɛ tsɔsemi ɔ nɔ, nɛ wa pee tsakemihi nɛ sa. Ke wa pee jã a, waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ tsuo ma ná he se. Lɔ ɔ ma ha nɛ Yehowa kɛ wɔ ma tsu ní wawɛɛ, nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ma ná he se.

8-9. Benɛ a tsɔse Bernardo ɔ, sisije ɔ, kɛ e nu he ha kɛɛ, se mɛni ye bua lɛ nɛ e tsake e susumi?

⁸ Mo susu nɔ́ nɛ ba nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Bernardo nɛ e ngɛ Mozambique ɔ he nɛ o hyɛ. Jinɛ e ji asafo mi nɔkɔtɔma, se e sɔmɔmi he blɔ ɔ je e dɛ. Sisije ɔ, kɛ e nu he ha kɛɛ? E de ke: “Ye mi mi fu ejakaa ye bua jɔɛ tsɔsemi nɛ a kɛ ha mi ɔ he.” E susu kaa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ maa tu e he munyu yaya. E de ke: “Nyɔhiɔhi bɔɔ pue mi loko i ná juɛmi nɛ da ngɛ tsɔsemi nɛ a kɛ ha mi ɔ he, nɛ i ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa kɛ e we asafo ɔ mi ekohu.” Mɛni ye bua Bernardo nɛ e ná susumi nɛ da?

⁹ Bernardo tsake e susumi. E de ke: “Benɛ i sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma a, i kɛ Hebri Bi 12:7 ɔ yeɔ bua nihi konɛ a ná juɛmi nɛ da ngɛ tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ haa wɔ ɔ he. I bi ye he ke, ‘Mɛnɔmɛ nɛ e sa nɛ a ngɔ ngmami nɛ ɔ kɛ tsu ní?’ Yehowa sɔmɔli tsuo, imi hu i piɛɛ he.” Lɔ ɔ se ɔ, Bernardo pee tsakemi kpahi, nɛ  e ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa kɛ e we asafo ɔ mi ekohu. E kane Baiblo ɔ wawɛɛ, nɛ e ngɔ be fuu kɛ pue e yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ e kane ɔ he. E ngɛ mi kaa e li bɔ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ naa lɛ ha mohu lɛɛ, se e kɛ mɛ yaa fiɛɛmi, nɛ e haa sanehi a heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi. Pee se ɔ, Bernardo ba sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma ekohu. Ke a tsɔse mo hyɛ kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Bernardo blɔ fa mi ɔ, moo kplɛɛ tsɔsemi ɔ nɔ, nɛ o pee tsakemihi nɛ he hia kaa o pee ɔ. c (Abɛ 8:33; 22:4) Ke o pee jã a, o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ mo kaa o fĩ e kɛ e we asafo ɔ se.

10. Mɛni tsakemi ko nɛ a pee ngɛ blema Israel nɛ lɔ ɔ ha nɛ e he wa ha Israel bi ɔmɛ a kpɛti ni komɛ kaa a maa ye Yehowa anɔkuale?

¹⁰ Ke asafo ɔ pee tsakemi ko ɔ, eko ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa waa kɛ ma tsu ní nɛ́ waa ye Yehowa anɔkuale. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma je wɔ kɛ je Yehowa he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ Mose Mlaa a nya a, e he ba hia nɛ a pee tsakemi ko. Mo susu bɔ nɛ tsakemi nɛ ɔ sa Israel bi ɔmɛ a kpɛti ni komɛ he ha a he nɛ o hyɛ. Loko Yehowa maa ngɔ Mose Mlaa a kɛ ha Israel bi ɔmɛ ɔ, weku yihi tsuɔ osɔfohi a ní tsumi. A maa afɔle sami la tɛhi, nɛ a daa a weku ɔmɛ a nane mi kɛ sãa afɔle kɛ haa Yehowa. (1 Mose 8:20, 21; 12:7; 26:25; 35:1, 6, 7; Hiob 1:5) Se benɛ Mose Mlaa a bɔni ní tsumi ɔ, a ngmɛ́ weku yihi blɔ nɛ a pee jã hu. Yehowa hla osɔfohi kɛ je Aaron weku ɔ mi kaa a sã afɔle kɛ ha lɛ. Kɛ je lɔ ɔ se ɔ, ke weku yi ko nɛ e ji Aaron weku ɔ mi ɔ pee níhi nɛ osɔfo ɔmɛ peeɔ ɔ, a ma nyɛ maa gbe lɛ. d (3 Mose 17:3-6, 8, 9) Anɛ tsakemi nɛ ɔ lɛ ha nɛ Kora, Datan, Abiram, kɛ nikɔtɔmahi 250 te si kɛ wo he blɔ nɛ Mose kɛ Aaron ngɛ ɔ lo? (4 Mose 16:1-3) Wa be nyɛe maa ma nɔ mi. Se wa le kaa Kora kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ yi Yehowa anɔkuale. Ke asafo ɔ pee tsakemi ko, nɛ e he wa ha mo kaa o maa ye Yehowa anɔkuale ɔ, mɛni o ma nyɛ maa pee?

11. Mɛni wa kaseɔ ngɛ Kohat bi nɛ a je Levi weku ɔ mi ɔ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

¹¹ Mo fĩ tsakemihi nɛ a pee ngɛ asafo ɔ mi ɔ se. Benɛ Israel bi ɔmɛ ngɛ nga a nɔ kɛ yaa Si Womi Zugba a nɔ ɔ, Yehowa ngɔ ní tsumi ko nɛ he hia kɛ wo Kohat bi ɔmɛ a dɛ. Be fɛɛ be nɛ Israel bi ɔmɛ maa hia kɛ je sito he ɔ kɛ ya he kpa a, Kohat bi ɔmɛ a ti ni komɛ tlooɔ somi daka a kɛ nyɛɛɔ ma a hɛ mi. (4 Mose 3:29, 31; 10:33; Yosh. 3:2-4) Enɛ ɔ ji he blɔ nɛ se be! Se benɛ Israel bi ɔmɛ ya su Si Womi Zugba a nɔ ɔ, níhi tsake. E hia we nɛ a hi somi daka a tlooe be fɛɛ be. Benɛ Salomo ba pee matsɛ ɔ, a hla Kohat bi ɔmɛ a kpɛti ni komɛ kaa lali, ni komɛ sɔmɔ kaa agbo nya buli, nɛ ní komɛ hu tsu ní ngɛ nito he ɔmɛ. (1 Kron. 6:31-33; 26:1, 24) E ngɛ mi kaa Kohat bi ɔmɛ ná he blɔ nɛ nɔ kuɔ be ko nɛ be ɔ mohu lɛɛ, se benɛ a ngɔ ní tsumi kpa kɛ wo a dɛ ɔ, a tui munyu kɛ si jamɛ a ní tsumi ɔ, nɛ a de we ke a ha mɛ ní tsumi nɛ nɔ kuɔ. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi? Moo je o tsui mi nɛ o fĩ tsakemihi nɛ Yehowa asafo ɔ pee ɔ se, ke lɔ ɔ sa ní tsumi nɛ a kɛ wo o dɛ ɔ he po. O bua nɛ jɔ ní tsumi saisaa nɛ a kɛ maa wo o dɛ ɔ he. Mo kai kaa pi ní tsumi nɛ a kɛ wo o dɛ ɔ nɛ ha nɛ o he jua wa ha Yehowa. Yehowa tue nɛ o maa bu ɔ he hia  kulaa pe ní tsumi nɛ a kɛ wo o dɛ ɔ.​—1 Sam. 15:22.

12. Benɛ Zaina ngɛ sɔmɔe ngɛ Betel nɛ a ha nɛ e ya sɔmɔ kaa daa blɔ gbalɔ ɔ, kɛ e nu he ha kɛɛ?

¹² Mo susu nyɛmiyo Zaina nɛ e ngɛ Middle East ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. A tsake e ní tsumi, nɛ enɛ ɔ ha nɛ sɔmɔmi he blɔ ko nɛ e bua jɔ he wawɛɛ ɔ je e dɛ. E kɛ jeha 23 kɛ se sɔuu sɔmɔ ngɛ Betel, nɛ lɔ ɔ se ɔ, a ha nɛ e ya sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ. E de ke: “Benɛ a tsake ye ní tsumi ɔ, ye he mi po. I nu he kaa ye he hia we, nɛ i bi ye he ke: ‘Anɛ i pee nɔ́ yaya ko lo?’” Aywilɛho sane ji kaa nyɛmimɛ komɛ ngɛ́ asafo ɔ mi ɔ tu munyu ko nɛ e dɔ lɛ. A de lɛ ke: “Ke o tsuɔ ní saminya a, jinɛ a ko de we mo ke o ho we mi ya.” Zaina kɔni mi jɔ̃, lɔ ɔ he ɔ, daa gbɔkuɛ ɔ, e foɔ ya. Se e de ke: “Ye yi mi pee we mi enyɔɔnyɔ ngɛ asafo ɔ he, nɛ i ngɛ nɔ mi mami kaa Yehowa suɔ mi.” Mɛni Zaina pee nɛ lɔ ɔ ha nɛ e hɛ hi e he nɔ?

13. Mɛni Zaina pee nɛ e nyɛ nɛ e kudɔ susumi yayahi nɛ e ná a?

¹³ Zaina nyɛ nɛ e da susumi yayahi nɛ e ná a nya. Kɛ e plɛ kɛ da nya ha kɛɛ? E kane munyuhi nɛ ngɛ wa womi ɔmɛ a mi nɛ kɔɔ si himi nɛ e kɛ ngɛ kpee ɔ he, nɛ lɔ ɔ ye bua lɛ nɛ e da nya. Munyu nɛ ji, “You Can Cope With Discouragement!” nɛ je kpo ngɛ February 1, 2001, Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ ye bua lɛ wawɛɛ. Jamɛ a munyu ɔ tsɔɔ kaa Marko nɛ e piɛɛ nihi nɛ a ngma Baiblo ɔ he ɔ hu kɛ nyagbahi kaa jã a kpe benɛ e ní tsumi tsake ɔ. Zaina de ke, “Marko nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ wo mi he wami nɛ ye kɔni mi jɔ̃ we hu.” Zaina ya nɔ nɛ e kɛ e huɛmɛ bɔ hulɔ. E tsɔ we e he ngɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a he. E kɛ mɛ yaa fiɛɛmi, nɛ e pee we e ní mɔbɔmɔbɔ. E yɔse kaa Yehowa mumi ɔ ji nɔ́ nɛ kudɔɔ yi mi kpɔhi nɛ asafo ɔ mwɔɔ ɔ, nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ɔ susuɔ e he wawɛɛ. E na hu kaa nɔ́ nɛ he hia Mawu asafo ɔ titli ji kaa e maa hyɛ nɛ́ Yehowa ní tsumi nɛ ya nɔ saminya.

14. Mɛni tsakemi nɛ asafo ɔ pee nɛ e he wa ha Vlado kaa e kɛ ma tsu ní, nɛ mɛni ye bua lɛ?

¹⁴ Vlado ji asafo mi nɔkɔtɔma nɛ e ye jeha 73, nɛ e ngɛ sɔmɔe ngɛ Slovenia. Benɛ a bla e we asafo ɔ kɛ asafo kpa ko, nɛ a yɛ asafo mi kpe ngɛ Matsɛ Yemi Asa nɛ a yaa asafo mi kpe ngɛ mi ɔ mi hu ɔ, e hao lɛ wawɛɛ. E de ke: “I nui sisi kaa a nga Matsɛ Yemi Asa nɛ ngɛ fɛu nɛ ɔ nya. E dɔ mi ejakaa lingmi nɛ ɔ pɛ nɛ a dla jamɛ a Matsɛ Yemi Asa a. Kapitɛ  ji mi, nɛ i piɛɛ he nɛ a kpɛ sɛ ehe ɔmɛ. Jehanɛ hu ɔ, akɛnɛ a bla wa asafo ɔ kɛ asafo kpa he je ɔ, e he ba hia nɛ a pee tsakemihi fuu. Enɛ ɔ he ɔ, e be gbɔjɔɔ kɛ ha wɔ nihi nɛ wa wa ngɛ jeha mi ɔ.” Mɛni ye bua Vlado nɛ e fĩ blɔ tsɔɔmi nɛ a kɛ ha a se? E de ke: “Ke wa kplɛɛ tsakemihi nɛ Yehowa asafo ɔ pee ɔ nɔ ɔ, e ngɔɔ jɔɔmi fuu kɛ baa. Tsakemi nɛ ɔmɛ maa ye bua wɔ nɛ waa kɛ tsakemi nguahi nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ ma tsu ní.” Anɛ a bla nyɛ asafo ɔ kɛ asafo kpa ko, aloo a tsake o ní tsumi nɛ o tsuɔ ngɛ asafo ɔ mi, nɛ e he wa ha mo kaa o ma fĩ se lo? Mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa nu mo sisi. Ke o fĩ tsakemihi kaa jã a se, nɛ o ye Yehowa kɛ e we asafo ɔ anɔkuale ɔ, Yehowa maa jɔɔ mo.​—La 18:25.

15. Ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee ngɛ asafo ɔ mi ɔ, mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa hɛ ngɛ wa he nɔ?

¹⁵ Akɛnɛ je nɛ ɔ nyagbe ɔ su si ta he je ɔ, wa le kaa waa kɛ nyagbahi ma nyɛ maa kpe ngɛ asafo ɔ mi. Nyagba nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa maa ye Yehowa anɔkuale. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ. Ke o nyɛmi Kristofo no ko pee mo nɔ́ ko nɛ e dɔ mo ɔ, koo ngɔ dɔdɔɛ ɔ kɛ wo o mi. Ke a tsɔse mo ɔ, koo ngɔ o juɛmi kɛ ma zo nɛ maa gbe mo ɔ nɔ. Moo kplɛɛ tsɔsemi ɔ nɔ, nɛ o pee tsakemihi nɛ he hia kaa o pee ɔ. Ke Yehowa asafo ɔ pee tsakemi ko nɛ e sa o he ɔ, moo je o tsui mi nɛ o kplɛɛ tsakemi ɔ nɔ, nɛ o kɛ tsu ní.

16. Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ ngɛ Yehowa kɛ e we asafo ɔ mi ɔ mi nɛ ko gbɔjɔ?

¹⁶ Ke o kɛ si himi ko kpe nɛ́ ma nyɛ ma ha nɛ e he maa wa ha mo kaa o maa ya nɔ maa ye Yehowa anɔkuale ɔ, ngɔɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa kɛ e we asafo ɔ nɔ. Se loko o ma nyɛ maa pee jã a, ja o hɛ ngɛ o he nɔ, nɛ o pee kpoo, nɛ o susu níhi a he saminya, nɛ o na níhi kaa bɔ nɛ Yehowa naa níhi ɔ. Moo fia o pɛɛ si kaa o maa kane nihi nɛ a wo a ta ngɛ Baiblo ɔ mi, nɛ a kɛ si himi kaa jã a kpe ɔ a he sane, nɛ o pue o yi mi tɛ ngɛ he. Moo sɔle kɛ bi Yehowa yemi kɛ buami. Ko je o he ngɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a he. Ke o pee jã a, Satan be nyɛɛe ma je mo kɛ je Yehowa kɛ e we asafo ɔ he gblegbleegble.​—Yak. 4:7.