Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

NÍ KASEMI 48

O Ma Nyɛ Ma Ná Nɔ Mi Mami Kaa Yehowa Maa Ye Bua Mo Ngɛ Haomi Behi A Mi

O Ma Nyɛ Ma Ná Nɔ Mi Mami Kaa Yehowa Maa Ye Bua Mo Ngɛ Haomi Behi A Mi

“‘Moo pee kã, . . . ejakaa i kɛ [mo] ngɛ,’ Yehowa tabohiatsɛ ɔ lɛ de.”—HAG. 2:4.

LA 118 “Ha Wɔ Hemi Kɛ Yemi Fuu”

NƆ́ NƐ WA MAA KASE a

1-2. (a) Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke si fɔfɔɛ nɛ wa ngɛ mi mwɔnɛ ɔ ngɛ kaa Yuda bi nɛ a je Babilon kɛ ba Yerusalem ɔ a nɔ́ ɔ? (b) Moo tsɔɔ haomi komɛ nɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ kpe. (Hyɛ daka nɛ ji, “ Nɔ́ Nɛ Ya Nɔ Ngɛ Hagai, Zakaria, Kɛ Ezra Be ɔ Mi.”)

 ANƐ be komɛ ɔ, o haoɔ ngɛ hwɔɔ se he lo? Eko ɔ, o ní tsumi puɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ o ngɛ haoe ngɛ bɔ nɛ o ma plɛ kɛ hyɛ o weku ɔ nɔ ha a he. Aloo ke ma kudɔmi sanehi ha nɛ nihi ngɛ basabasa pee, loo wa he nyɛli ngɛ wɔ yi mi wae, loo nihi ngɛ si tee kɛ ngɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ woe ngɛ he nɛ o ngɛ ɔ, eko ɔ, o maa hao kaa o weku ɔ be slɔkee. Anɛ o kɛ haomi nɛ ɔmɛ eko ngɛ kpee lo? Israel bi ɔmɛ hu kɛ haomihi kaa jã a kpe. Ke o susu bɔ nɛ Yehowa ye bua mɛ ha a he ɔ, e maa wo mo he wami wawɛɛ.

2 Yuda bi ɔmɛ hi Babilon jehahi babauu. A ná ní nɛ a si himi pee gbɔjɔɔ, enɛ ɔ he ɔ, loko a ma nyɛ maa je Babilon ɔ, e biɔ nɛ a ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa. Benɛ a je lejɛ ɔ nɛ a ya su a ma a mi ɔ, e kɛ we kulaa nɛ a kɛ haomihi bɔni kpemi. A nyɛ we nɛ a hyɛ a weku ɔmɛ a nɔ saminya, ni komɛ bɔni basabasa peemi ngɛ Persia Nɔ Yemi ɔ mi hulɔ, nɛ mahi nɛ a bɔle Yuda bi ɔmɛ ɔ te si kɛ wo mɛ. Enɛ ɔ ha nɛ e he wa ha Yuda bi ɔmɛ a kpɛti ni komɛ kaa a maa ngɔ a juɛmi kɛ ma Yehowa sɔlemi we ɔ nɛ a maa ma ekohu ɔ nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, maa pee jeha 520 loko a fɔ Kristo ɔ mi ɔ, Yehowa tsɔ gbali enyɔ nɛ ji, Hagai kɛ Zakaria konɛ a ya ye bua Yuda bi ɔmɛ nɛ a kɛ kã nɛ bɔni Yehowa sɔmɔmi ekohu. (Hag. 1:1; Zak. 1:1) Kaa bɔ nɛ wa maa na ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, ní tsumi nɛ gbali nɛ ɔmɛ tsu ɔ wo yiblii wawɛɛ. Se maa pee jeha 50 se ɔ, e he ba hia kaa a wo Yuda bi ɔmɛ nɛ a je Babilon kɛ ba a he wami wawɛɛ ekohu. Ezra nɛ ji womi ngmalɔ nɛ e he be ɔ je Babilon kɛ ba Yerusalem konɛ e ba wo Mawu we bi he wami konɛ a ngɔ Yehowa jami kɛ ye kekleekle blɔ he ngɛ a si himi mi.—Ezra 7:​1, 6.

3. Mɛni sane bimihi a he nɛ wa ma susu? (Abɛ 22:19)

3 Gbami nɛ Hagai kɛ Zakaria gba a ye bua Mawu we bi blema nɛ a ngɔ a hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ be mi nɛ nihi te si kɛ wo mɛ. Jã kɛ̃ nɛ mwɔnɛ ɔ hu ɔ, gbami nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná nɔ mi mami kaa ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee po ɔ, Yehowa maa ye bua wɔ. (Kane Abɛ 22:19.) Nyɛ ha nɛ wa susu gbami nɛ Mawu ha nɛ Hagai kɛ Zakaria gba kɛ fɔ si, kɛ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Ezra pee ɔ he nɛ waa hyɛ. Jã nɛ wa maa pee ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa ná sane bimi nɛ ɔmɛ a heto: Kɛ haomihi nɛ Yuda bi nɛ a je Babilon kɛ ba Yerusalem kɛ kpe ɔ ná a nɔ he wami ha kɛɛ? Mɛni he je nɛ e he hia wawɛɛ kaa waa kɛ Mawu suɔmi nya ní peemi nɛ ye kekleekle blɔ he ke waa kɛ haomihi kɛ ngɛ kpee po? Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee?

HAOMIHI HA NƐ KÃ NƐ YUDA BI ƆMƐ NGƐ Ɔ NYA BA SI

4-5. Mɛni ha nɛ eko ɔ, kã nɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ ngɛ sɔlemi we ɔ mae ɔ nya ba si ɔ?

4 Benɛ Yuda bi ɔmɛ ya su Yerusalem ɔ, a na kaa ní tsumi fuu ngɛ nɛ e sa nɛ a tsu. A kɛ oya yemi ma Yehowa afɔle sami la tɛ ɔ, nɛ a fia sɔlemi we ɔ sisi tomi ɔ ekohu. (Ezra 3:​1-3, 10) Se e kɛ we kulaa nɛ kã kɛ bua jɔmi nɛ a kɛ je ní tsumi ɔ sisi ɔ nya ba si. Mɛni he je? Be mi nɛ a ngɛ sɔlemi we ɔ mae ɔ, e ma bi nɛ a ma mɛ nitsɛmɛ a wehi, a du ní, nɛ a hyɛ a weku ɔmɛ a nɔ hulɔ. (Ezra 2:​68, 70) Jehanɛ hu ɔ, a he nyɛli te si kɛ wo mɛ, nɛ a ma a juɛmi nya si kaa a ma ha nɛ a kpa sɔlemi we ɔ mami.—Ezra 4:​1-5.

5 Yuda bi nɛ a je Babilon kɛ ba Yerusalem ɔ kɛ sika he nyagba kpe, nɛ ma kudɔmi sanehi ha nɛ nihi pee basabasa hulɔ. Zugba nɛ a ngɛ nɔ ɔ piɛɛ hehi nɛ Persia bi ɔmɛ ngɛ nɔ yee ɔ he. Benɛ Persia Matsɛ Sirus gbo ngɛ jeha 530 loko a fɔ Kristo ɔ mi ɔ, Matsɛ Cambyses ba ye e se. Matsɛ ɔ to kaa e ma ya ye Egipt ma a nɔ kunimi. Eko ɔ, benɛ a yaa tua Egipt bi ɔmɛ ɔ, e ta buli ɔmɛ ya gu Israel bi ɔmɛ a zugba a nɔ nɛ a bi mɛ niye ní kɛ nyu, kɛ hwɔ he, nɛ enɛ ɔ ha nɛ si himi ɔ mi wa ha Israel bi ɔmɛ wawɛɛ. Benɛ Matsɛ Cambyses gbo ɔ, Matsɛ Darius I, lɛ ba ye e se. Jamɛ a be ɔ, a kɛ nyagbahi fuu ngɛ kpee loloolo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, atuã tsɔmi kɛ basabasa peemi ngɛ nɔ yae ngɛ Persia Nɔ Yemi ɔ mi. Atsinyɛ jemi ko be he kaa ní nɛ ɔmɛ tsuo ha nɛ Yuda bi fuu nɛ a kpale kɛ ba Yerusalem ɔ hao wawɛɛ ngɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ hyɛ a wekuhi a nɔ ha a he. Haomi nɛ ɔmɛ nɛ a kɛ kpe ɔ ha nɛ Yuda bi komɛ nu he kaa pi jamɛ a be ɔ nɛ e sa kaa a ma Yehowa sɔlemi we ɔ ekohu.—Hag. 1:2.

6. Kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ Zakaria 4:​6, 7 ɔ, mɛni haomi kpahi nɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ kpe, nɛ mɛni nɔ mi mami nɛ Zakaria ha nɛ a ná?

6 Kane Zakaria 4:​6, 7. E ngɛ mi kaa Yuda bi ɔmɛ kɛ sika he nyagba kpe, nɛ ma kudɔmi sanehi ha nɛ nihi pee basabasa mohu lɛɛ, se pi lɔ ɔ pɛ ji haomihi nɛ a kɛ kpe, a wa mɛ yi hulɔ. Ngɛ jeha 522 loko a fɔ Kristo ɔ, Yuda bi ɔmɛ a he nyɛli ɔmɛ ha nɛ Persia nɔ yemi ɔ tsi sɔlemi we ɔ nɛ a ngɛ mae ekohu ɔ nya. Se Zakaria wo Yuda bi ɔmɛ he wami nɛ e ha nɛ a le kaa Yehowa maa ye bua mɛ nɛ a ya nɔ nɛ a tsu ní tsumi ɔ ngɛ haomihi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ tsuo se. Ngɛ jeha 520 loko a fɔ Kristo ɔ, Matsɛ Darius ngmɛ Yuda bi ɔmɛ blɔ kaa a tsa ní tsumi ɔ nɔ, nɛ e ha mɛ sika nɛ a kɛ ma tsu ní ɔ hulɔ. Jehanɛ hu ɔ, e fã amlaalohi nɛ a ngɛ e sisi ɔ kaa a ye bua Yuda bi ɔmɛ.—Ezra 6:​1, 6-10.

7. Benɛ Yuda bi nɛ a kpale kɛ ho Yerusalem ya a ngɔ Mawu suɔmi nya ní peemi kɛ ye kekleekle blɔ he ɔ, mɛni jɔɔmihi nɛ a ná?

 7 Yehowa gu Hagai kɛ Zakaria nɔ kɛ wo Yuda bi ɔmɛ si kaa e maa ya nɔ maa ye bua mɛ ke a ha nɛ sɔlemi we ɔ mami pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi. (Hag. 1:​8, 13, 14; Zak. 1:​3, 16) Akɛnɛ Yehowa gbali ɔmɛ wo Yuda bi ɔmɛ he wami he je ɔ, a bɔni sɔlemi we mami ekohu ngɛ jeha 520 loko a fɔ Kristo. Enɛ ɔ he ɔ, e sui jeha enuɔ nɛ a gbe sɔlemi we ɔ mami nya. Yuda bi ɔmɛ kɛ haomihi kpe mohu lɛɛ, se akɛnɛ a ngɔ Yehowa suɔmi nya ní peemi kɛ ye kekleekle blɔ he ngɛ a si himi mi he je ɔ, Yehowa ye bua mɛ, nɛ e ha mɛ a hiami níhi. Enɛ ɔ ha nɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ bua jɔmi sɔmɔ Yehowa.—Ezra 6:​14-16, 22.

NGƆƆ MAWU SUƆMI NYA NÍ PEEMI KƐ YE KEKLEEKLE BLƆ HE

8. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Hagai 2:4 ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma Mawu suɔmi nya ní peemi nɔ? (Hyɛ sisi ningma a hulɔ.)

8 Akɛnɛ amanehlu ngua a su si ta he je ɔ, e he hia wawɛɛ nɛ waa bu fami nɛ a kɛ ha wɔ kaa waa fiɛɛ sane kpakpa a tue. (Maak. 13:10) Se ke waa kɛ sika he nyagba ngɛ kpee loo nihi te si kɛ wo wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa ma ha nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ngɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ ye kekle blɔ he? E sa nɛ wa ná nɔ mi mami kaa “Yehowa tabohiatsɛ ɔ” b kɛ wɔ ngɛ. E maa ya nɔ maa ye bua wɔ ke wa ngɔ Matsɛ Yemi ɔ kɛ ye kekle blɔ he ngɛ wa si himi mi. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa ye nɔ́ ko nɔ́ ko gbeye.—Kane Hagai 2:4.

9-10. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ nyɛminyumu ko kɛ e yo na kaa munyu nɛ Yesu tu ngɛ Mateo 6:33 ɔ ji anɔkuale?

9 Mo susu Oleg kɛ Irina nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. c A ji blɔ gbali. A hia kɛ je he nɛ a ngɛ ɔ kɛ ya ye bua asafo ko. Se pee se nɛ a kpale kɛ ba a ma a mi ɔ, a ní tsumi puɛ ejakaa si himi ɔ mi wa ngɛ a ma a mi. E ngɛ mi kaa a ná we ní tsumi kpakpa ko nɛ a tsu jeha kake sɔuu mohu lɛɛ, se Yehowa ya nɔ nɛ e ye bua mɛ wawɛɛ, nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ hu ye bua mɛ be komɛ. Mɛni lɛ ye bua mɛ be mi nɛ a kɛ haomi nɛ ɔmɛ ngɛ kpee ɔ? Oleg nɛ e hao wawɛɛ sisije ɔ de ke, “Akɛnɛ waa kɛ be babauu tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ he je ɔ, e ha nɛ wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ ngɛ wa si himi mi ɔ nɔ.” E kɛ e yo ɔ ya nɔ nɛ a hla ní tsumi, se ngɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, a kɛ a he wo fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi wawɛɛ.

10 Ligbi ko nɛ a kpa fiɛɛmi nɛ a ba su we mi ɔ, a huɛ ko nɛ nyu bi ngɛ a kɛ lɛ kpɛti ɔ ba ha mɛ niye ní baagi enyɔ. E hia blɔ maa pee si tomi 100 loko e ya su lejɛ ɔ. Oleg de ke: “Jamɛ a ligbi ɔ, wa ná nɔ mi mami ekohu kaa Yehowa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ susuɔ wa he wawɛɛ. Wa ngɛ nɔ mi mami kaa ke si himi ɔ mi wa kaa mɛni po ɔ, Yehowa hɛ be e sɔmɔli a nɔ jee gblegbleegble.”—Mat. 6:33.

11. Ke wa ngɔ Mawu suɔmi nya ní peemi kɛ ye kekleekle blɔ he ngɛ wa si himi mi ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa hyɛ blɔ?

11 Yehowa suɔ nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma ní tsumi nɛ heɔ nɔ yi wami nɛ ji fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɔ. Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ  kuku 7 ɔ mi ɔ, Hagai wo Yehowa we bi he wami konɛ a bɔni sɔlemi we ɔ he ní tsumi ekohu. Yehowa wo mɛ si kaa ke a pee jã a, e ‘maa jɔɔ mɛ.’ (Hag. 2:​18, 19) Wɔ hu wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ wɔ wawɛɛ ke wa je wa tsui mi kɛ tsu ní tsumi nɛ e kɛ wo wa dɛ ɔ.

NƆ́ NƐ O MAA PEE KONƐ O NÁ HƐ KƐ NƆ FƆMI NƐ MI WA NGƐ YEHOWA MI

12. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ Ezra kɛ e nyɛmimɛ nɛ a je Babilon kɛ ba a nɛ a ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa a?

12 Ngɛ jeha 468 loko a fɔ Kristo ɔ, Ezra kɛ Yuda bi kpa komɛ je Babilon kɛ ya Yerusalem. Loko Ezra kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ maa hia blɔ nɛ ɔ, e ma bi nɛ a ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa. Blɔ nɛ a maa gu nɔ kɛ ya Yerusalem ɔ nɔ ngɛ gbeye wawɛɛ. Juli ma nyɛ ma tua mɛ ejakaa a hɛɛ sika tsu babauu nɛ matsɛ ɔ kɛ ha kaa a kɛ ya ma sɔlemi we ɔ. (Ezra 7:​12-16; 8:31) Jehanɛ hu ɔ, e kɛ we kulaa nɛ a na kaa Yerusalem ma a mi po be slɔkee. Nihi bɔɔ pɛ lɛ ngɛ ma a mi, nɛ ma a gbogbo ɔmɛ kɛ agbo ɔmɛ hu puɛ, nɛ e he hia nɛ a dla. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa ná nɔ mi mami nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi kaa bɔ nɛ Ezra pee ɔ?

13. Mɛni ye bua Ezra nɛ e ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi? (Hyɛ sisi ningma a hulɔ.)

13 Ezra na bɔ nɛ Yehowa ye bua e we bi ngɛ haomi behi a mi ha. Ngɛ jeha 484 loko a fɔ Kristo ɔ, eko ɔ, Ezra ngɛ Babilon benɛ Matsɛ Ahasuerus fã kaa a kpata Yuda bi ɔmɛ tsuo nɛ a ngɛ Persia a hɛ mi ɔ. (Est. 3:​7, 13-15) Enɛ ɔ he ɔ, Ezra wami ya je oslaa mi wawɛɛ! Benɛ a nu sane nɛ ɔ, Yuda bi tsuo nɛ a ngɛ “kpokpa fɛɛ kpokpa nɔ” ɔ, ha hwɔ nɛ a ye aywilɛho wawɛɛ. Eko ɔ, a sɔle kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi po. (Est. 4:3) Moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ Ezra kɛ e nyɛmimɛ Yuda bi ɔmɛ a bua maa jɔ wawɛɛ ha benɛ si fɔfɔɛ ɔ ba tsake nɛ a kpata a he nyɛli ɔmɛ a hɛ mi ɔ! (Est. 9:​1, 2) Haomihi nɛ Ezra kɛ kpe ngɛ jamɛ a be ɔ mi nɛ e da nya a, ye bua lɛ nɛ e nyɛ nɛ e da haomi nguanguahi nɛ e kɛ kpe pee se ɔ nya. E ngɛ heii kaa enɛ ɔ ha nɛ hɛ nɔ kami nɛ e ngɛ kaa Yehowa maa po e we bi a he piɛ ɔ hu mi wa wawɛɛ. d

14. Mɛni nɛ nyɛmiyo ko yɔse benɛ Yehowa ye bua lɛ ngɛ haomi behi a mi ɔ?

14 Ke Yehowa ye bua wɔ ngɛ haomi behi a mi ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa náa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa kaa e maa hyɛ wɔ hwɔɔ se. Mo susu nyɛmiyo Anastasia nɛ e ngɛ Eastern Europe ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. E kpa ní tsumi nɛ e ngɛ tsue ɔ akɛnɛ nihi nɛ e kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ ngɛ e nɔ nyɛe kaa e kɛ e he nɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi ɔ he je. E de ke: “Si fɔfɔɛ nɛ ɔ ha nɛ ye sika tsuo ta. Enɛ ɔ ji kekleekle be nɛ i kɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ kpe” E de hu ke: “I sɔle kɛ ha Yehowa, nɛ i na kaa e ye bua mi wawɛɛ. Ke ye ní tsumi je ye dɛ nɛ ye sika ta ekohu ɔ, i be gbeye yee kulaa. Ke ye hiɔwe Tsɛ ɔ hyɛɔ ye nɔ mwɔnɛ ɔ, lɛɛ e maa hyɛ ye nɔ hwɔɔ se hulɔ.”

15. Mɛni ye bua Ezra nɛ e ya nɔ e ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi? (Ezra 7:​27, 28)

15 Ezra na bɔ nɛ Yehowa ye bua lɛ ngɛ e si himi mi ha. Be fɛɛ be nɛ Ezra ma susu bɔ nɛ Yehowa ye bua lɛ ha a he ɔ, e ngɛ heii kaa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ e ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi waa wawɛɛ. Mo kadi kaa Ezra de ke “ye Mawu ɔ nine ngɛ ye nɔ.” (Kane Ezra 7:​27, 28.) Ezra tu munyu ko kaa jã si ekpa sɔuu ngɛ Baiblo womi nɛ ji Ezra a mi.—Ezra 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

Mɛni si fɔfɔɛhi a mi lɛ wa ma nyɛ maa na Mawu nine ngɛ wa si himi mi wawɛɛ? (Hyɛ kuku 16) e

16. Mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ wa ma nyɛ maa na kaa Yehowa ngɛ wɔ ye buae niinɛ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

16 Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ ke waa kɛ haomi ko ngɛ kpee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa ya bi blɔ ngɛ wa nitsumitsɛ ngɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa ya kpokpa nɔ kpe, aloo wa ya bi kaa a pee tsakemi ngɛ be nɛ waa kɛ tsuɔ ní ɔ he konɛ wa nyɛ nɛ waa ya asafo mi kpe be fɛɛ be ɔ, wa maa na kaa Yehowa nine ngɛ wa he niinɛ. Ke wa pee jã a, nɔ́ nɛ maa je mi kɛ ba a maa pee wɔ nyakpɛ wawɛɛ. Jehanɛ hu ɔ, e ma ha nɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi maa wa.

Ezra hao ngɛ sɔlemi we ɔ ngɛ yayamihi nɛ Yuda bi ɔmɛ pee ɔ he, nɛ e fo ya wawɛɛ nɛ e sɔle. Ni kpahi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ hu ngɛ ya foe wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, Shekania wo Ezra bua nɛ e de lɛ ke: “Hɛ nɔ kami ngɛ kɛ ha Israel loloolo. . . . Wa piɛɛ o he.”​—Ezra 10:​2, 4. (Hyɛ kuku 17)

17. Mɛni Ezra pee kɛ tsɔɔ kaa e ba e he si benɛ e kɛ haomihi kpe ɔ? (Hyɛ foni nɛ ngɛ womi ɔ hɛ mi ɔ.)

17 Ezra ba e he si nɛ e sɔle kɛ bi Yehowa yemi kɛ buami. Be fɛɛ be nɛ Ezra maa hao nɛ e li nɔ́ nɛ e maa pee ɔ, e jeɔ he si bami mi nɛ e sɔleɔ ha Yehowa. (Ezra 8:​21-23; 9:​3-5) Akɛnɛ Ezra ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ he je ɔ, nihi nɛ a bɔle lɛ hu fĩ e se, nɛ a kase e hemi kɛ yemi ɔ. (Ezra 10:​1-4) Be fɛɛ be nɛ wa maa hao ngɛ wa hiami níhi a he loo wa maa nu he kaa wa weku ɔ be slɔkee ɔ, e sa nɛ waa kɛ nɔ mi mami nɛ sɔle ha Yehowa.

18. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi nɛ wa wawɛɛ?

18 Ke wa je he si bami mi nɛ wa bi Yehowa yemi kɛ buami, nɛ wa kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ ma ha wɔ ɔ nɔ ɔ, hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ngɛ Mawu mi ɔ mi maa wa wawɛɛ. Erika nɛ e ngɛ bimɛ etɛ ɔ ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi be mi nɛ e kɛ haomi nguahi kpe ɔ. Ngɛ be kpiti mi ɔ, bi nɛ ngɛ e mi mi ɔ gbo, nɛ e huno nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ hu gbo. Ngɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo se ɔ, e de ke: “O be nyɛe maa sɛ hlami nɛ o le bɔ nɛ Yehowa ma plɛ kɛ ye bua mo ha. O nine ma nyɛ maa su yemi kɛ buami nɔ be mi nɛ o hyɛ we blɔ kulaa. I na kaa Yehowa guɔ ye huɛmɛ a ní peepee kɛ a munyu tutui nɔ kɛ haa ye sɔlemihi a heto. Ke i de ye huɛmɛ ɔmɛ níhi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ ye si himi mi ɔ, e he wɛ ha mɛ kaa a maa ye bua mi.”

YAA NƆ NƐ O NGƆ O HƐ KƐ FƆ YEHOWA NƆ DAA

19-20. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yuda bi nɛ a nyɛ we nɛ a kpale kɛ ya Yerusalem ɔ a sane ɔ mi?

19 Wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ ngɛ Yuda bi nɛ a nyɛ we nɛ a kpale kɛ ba Yerusalem ɔ a sane ɔ mi. Eko ɔ, nɔ́ he je nɛ Yuda bi nɛ ɔmɛ nyɛ we nɛ a pee jã ji kaa a kpɛti ni komɛ bwɔ, nɛ ni komɛ hu be he wami, aloo weku blɔ nya ní tsumi ngɛ a kpɛti ni komɛ a kuɛ nɔ. Se kɛ̃ ɔ, a je a tsui mi nɛ a ha a nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a kpale kɛ yaa Yerusalem ɔ níhi nɛ a maa hia konɛ a nyɛ nɛ a ya ma sɔlemi we ɔ. (Ezra 1:​5, 6) Eko ɔ, benɛ Yuda bi ɔmɛ nɛ a sɛ hlami je Babilon ɔ ya su Yerusalem ɔ, jeha 19 se po ɔ, a nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a tlɔ Babilon ɔ ya nɔ nɛ a ngɔ nike níhi kɛ mane mɛ.—Zak. 6:10.

20 Ke wa nyɛ we nɛ waa pee babauu kɛ ha Yehowa kaa bɔ nɛ wa suɔ nɛ waa pee ɔ po ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa naa nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa jeɔ wa tsui mi kɛ peeɔ ɔ. Mɛni he je nɛ wa de jã a? Ngɛ Zakaria be ɔ mi ɔ, Yehowa de e gbalɔ ɔ kaa e ngɔ sika tsu kɛ sika hiɔ nɛ Yuda bi nɛ a tlɔ Babilon ɔ kɛ ba a kɛ pee matsɛ pɛɛ. (Zak. 6:11) “Matsɛ pɛɛ” nɛ ɔ maa pee ‘kaimi nɔ́’ nɛ a kɛ ma kai mi mi jɔmi nɛ Yuda bi nɛ ɔmɛ je kpo ɔ. (Zak. 6:14) Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ke wa je wa tsui mi kɛ sɔmɔ Yehowa be mi nɛ waa kɛ haomihi ngɛ kpee po ɔ, e hɛ be wa nɔ jee gblegbleegble.—Heb. 6:10.

21. Mɛni maa ye bua wɔ nɛ wa ná nɔ mi mami ngɛ Yehowa mi ke waa kɛ haomihi kpe hwɔɔ se?

21 Ngɛ anɔkuale mi ɔ, waa kɛ haomihi maa kpe ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi, nɛ eko ɔ, si himi ɔ mi maa wa hwɔɔ se po pe amlɔ nɛ ɔ. (2 Tim. 3:​1, 13) Se, e sɛ nɛ waa hao tsɔ. Mo kai nɔ́ nɛ Yehowa de e we bi ngɛ Hagai be ɔ mi ɔ. E de mɛ ke: “I kɛ nyɛ ngɛ . . . nyɛ ko ye gbeye.” (Hag. 2:​4, 5) Wɔ hu wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ke wa ya nɔ nɛ wa pee Yehowa suɔmi nya ní ɔ, e maa piɛɛ wa he. Wa kase babauu ngɛ gbami nɛ Hagai kɛ Zakaria gba a mi, nɛ wa kase nɔ́ ko ngɛ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Ezra pee ɔ mi hulɔ. Ke waa kɛ níhi nɛ wa kase ɔ tsu ní ɔ, wa maa ya nɔ ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi, nɛ ke waa kɛ haomihi kpe hwɔɔ se po ɔ, e maa ye bua wɔ.

LA 122 Nyɛ Fĩ Si, Nyɛɛ Da Si Kpɛii!

a Ní kasemi nɛ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi, ke waa kɛ sika he nyagba ngɛ kpee, loo ma kudɔmi sanehi ha nɛ nihi ngɛ basabasa pee, loo nihi te si kɛ wo wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ.

b Munyu nɛ ji “Yehowa tabohiatsɛ” ɔ je kpo si 14 sɔuu ngɛ Hagai womi ɔ mi. Munyu nɛ ɔ kai Yuda bi ɔmɛ kaa Yehowa he wami ɔ be nyagbe, nɛ hiɔwe bɔfohi babauu ngɛ e sisi. E kaiɔ wɔ hu jã nɔuu.—La 103:​20, 21.

c A tsake biɛ ɔmɛ ekomɛ.

d Ezra ji Mawu Mlaa ngmalɔ nɛ e he be. Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ nɔ mi mami nɛ mi wa kaa Yehowa gbami ɔmɛ tsuo maa ba mi loko e ho Yerusalem ya.—2 Kron. 36:​22, 23; Ezra 7:​6, 9, 10; Yer. 29:14.

e FONI Ɔ MI TSƆƆMI: Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ e nitsumitsɛ blɔ bie konɛ e nyɛ nɛ e ya kpokpa nɔ kpe ko, se e nitsumitsɛ ɔ kplɛɛ we nɔ. E ngɛ sɔlee konɛ Yehowa nɛ ye bua lɛ nɛ e kɛ e nitsumitsɛ ɔ nɛ ya sɛɛ ní ekohu. E ngɔ kpe ɔ nine fɔmi womi ɔ kɛ ngɛ e nitsumitsɛ ɔ tsɔɔe nɛ e ngɛ lɛ dee kaa Baiblo ɔ nɛ wa kaseɔ ɔ haa nɛ wa si himi peeɔ kpakpa. E nitsumitsɛ ɔ bua jɔ nɔ́ nɛ e de lɛ ɔ he, nɛ e tsake e juɛmi.