Ligbi ko ɔ, nubwɔ ko bi jokuɛ nyumuyo ɔ ke, “Anɛ o li kaa sika tsu ɔ he jua wa pe sika hiɔ ɔ totoe enyɔ lo?” Jokuɛ nyumuyo ɔ muɔ hɛlii ngɛ e nya he, nɛ e de ke, “Ee, i le.” Lɔ ɔ se ɔ, nubwɔ ɔ bi lɛ ke, “Lɛɛ mɛni he je nɛ o hii sika hiɔ ɔ woe ɔ? Ke o ngɔ sika tsu ɔ, o maa ná nɔ́ nɛ o wo ɔ totoe enyɔ!” Jokuɛ nyumuyo ɔ de ke, “Ke i wo sika tsu ɔ, nihi kɛ mi be jamɛ a fiɛmi ɔ fiɛe hu. O le sika hiɔ abɔ nɛ i bua nya amlɔ nɛ ɔ lo?” Jokuɛ nyumuyo nɛ ngɛ nyazia nɛ ɔ mi ɔ je su ko kpo, nɛ nikɔtɔmahi po ma nyɛ ma ná he se wawɛɛ. Su nɛ ɔ ji juɛmi.

Baiblo ɔ de ke: “Ngɔɔ nile nitsɛnitsɛ, kɛ juɛmi ngɔ to saminya; ko ha nɛ a je o dɛ. Kɛkɛ ɔ, o maa nyɛɛ tɛɛ ngɛ he jɔmi mi, nɛ o be nɔ́ tɛe.” (Abɛ 3:21, 23) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke wa le nɔ́ nɛ ji “juɛmi” nitsɛnitsɛ kɛ bɔ nɛ a kɛ tsuɔ ní ha a, e maa po wa he piɛ. E yeɔ bua wɔ nɛ wa ‘nyɛɛɔ tɛɛ’ nɛ wa tɛ we nɔ́, nɛ wa nyɛɔ daa kahi a nya.

E slo juɛmi nitsɛnitsɛ ngɛ nile kɛ nɔ́ sisi numi he. Ke nɔ ko kase níhi fuu, aloo e le níhi fuu nɛ ji anɔkuale ɔ, a deɔ ke jamɛatsɛ ɔ ngɛ nile. Ke nɔ ko nyɛɔ yɔseɔ bɔ nɛ nɔ́ ko kɛ nɔ́ kpa ko kpaa gbi ha a, a deɔ ke jamɛatsɛ ɔ nuɔ nɔ́ sisi. Se nɔ nɛ ngɛ juɛmi ɔ ngɔɔ nile kɛ piɛɛ nɔ́ sisi numi he, nɛ e kɛ tsuɔ ní.

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, nɔ ko ma nyɛ maa ngɔ be kpiti ko kɛ kase womi nɛ ji Mɛni Tutuutu Ji Baiblo ɔ Tsɔɔmi? ɔ, nɛ e maa nu sisi. Eko ɔ, benɛ a kɛ lɛ ngɛ Baiblo ɔ kase ɔ, e ma ha hetohi nɛ da. E ma nyɛ ma bɔni asafo mi kpehi yami, nɛ e ma ha sanehi a heto nɛ da po. Enɛ ɔ tsuo ma nyɛ maa tsɔɔ kaa e ngɛ hɛ mi yae ngɛ Mawu jami mi. Se anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa e ná juɛmi nitsɛnitsɛ lo? Dɛbi. Eko ɔ, e nuɔ nɔ́ sisi mlamlaamla kɛkɛ. Se ke e kɛ nile kɛ níhi a sisi numi nɛ e ná a tsu ni saminya, nɛ e kɛ anɔkuale ɔ ba e je mi ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa e ná juɛmi nitsɛnitsɛ. Ke e mwɔɔ yi mi kpɔ nɛ da, nɛ e susuɔ níhi a he kɛ yaa tsitsaa a, lɔ ɔ maa tsɔɔ heii kaa e ji juɛmitsɛ.

Wa naa Yesu nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ kɔɔ nyumuhi enyɔ nɛ a ma tsu ko ɔ he ngɛ Mateo 7:24-27 ɔ. Nyumu nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ngɛ ‘nile.’ E susu nɔ́ nɛ ma nyɛ maa ba hwɔɔ se ɔ he, nɛ e ma e tsu ɔ ngɛ tɛ sa nɔ. E susu níhi a he kɛ ya tsitsaa, nɛ e kɛ ga tsu ní. E susuu we kaa e sa nɛ e ya ma tsu ɔ ngɛ zia nɔ, akɛnɛ hiɔ kɛ dengme be jã peemi mi ɔ he je. Juɛmitsɛ ji lɛ, enɛ ɔ he ɔ, e susu nɔ́ nɛ ma nyɛ maa je nɔ́ nɛ e maa pee ɔ mi kɛ ba hwɔɔ se ɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ kɔɔhiɔ ngua ko fia wawɛɛ ɔ, e tsu ɔ hule we. Lɔ ɔ sane bimi ɔ ji, Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ ná su nɛ se be nɛ ji juɛmi nitsɛnitsɛ ɔ eko, nɛ wa kɛ to?

Kekleekle ɔ, mo kadi kaa Mika 6:9 (NW) ɔ de ke: “Nyɛ nihi nɛ nyɛ ngɛ juɛmi ɔ, nyɛɛ ye Mawu biɛ ɔ  gbeye.” Yehowa biɛ ɔ nɛ a maa ye gbeye ɔ tsɔɔ kaa, a maa bu lɛ. E tsɔɔ kaa wa ma ná bumi nɛ mi kuɔ kɛ ha nɔ́ nɛ e biɛ ɔ tsɔɔ ɔ, kɛ e sisi tomi mlaahi. Loko o ma nyɛ maa bu nɔ ko ɔ, e sa nɛ o le e susumi. Kɛkɛ ɔ, o ma nyɛ maa ngɔ o hɛ kɛ fɔ e nɔ, nɛ o maa kase ní kpakpahi nɛ e peeɔ ɔ. Ke wa susuɔ bɔ nɛ níhi nɛ wa peeɔ mwɔnɛ ɔ ma nyɛ maa sa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti hwɔɔ se ɔ he, nɛ wa daa e sisi tomi mlaahi a nɔ kɛ mwɔɔ wa yi mi kpɔ ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa ná juɛmi nitsɛnitsɛ.

Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, Abɛ 18:1 deɔ ke: “Nihi nɛ suɔ mɛ nitsɛmɛ a he ɔ, a kɛ nɔ kpa pee we nɔ́ ko. Nɔ́ ko nɛ nihi tsuo le kaa e hi ɔ, mɛɛ lɛɛ a deɔ ke e hí.” Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa ma tsɔ wa he kɛ je Yehowa kɛ e we bi a he. Bɔ nɛ pee nɛ wa ko tsɔ wa he ɔ, e sa nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ nɛ a yeɔ Mawu gbeye, nɛ a kɛ e sisi tomi mlaahi tsuɔ ní ɔ nɛ bɔ. Ke e maa hi ɔ, e sa nɛ waa ya Matsɛ Yemi Asa a nɔ be fɛɛ be, nɛ waa kɛ nyɛmimɛ nɛ bɔ daa. Ke wa ya asafo mi kpehi ɔ, e sa nɛ waa kɛ wa juɛmi nɛ ma níhi nɛ a ngɛ wɔ tsɔɔe ɔ nɔ, nɛ wa ha nɛ e sɛ wa tsui mi.

Jehanɛ hu ɔ, ke wa sɔle kɛ ha Yehowa kɛ je wa tsui mi tsuo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa maa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he. (Abɛ 3:5, 6) Ke wa ngɛ Baiblo ɔ kɛ womihi nɛ Yehowa asafo ɔ pee ɔ kanee, nɛ waa kɛ wa juɛmi kɛ wa tsui tsuo nyɛɛ se ɔ, wa ma nyɛ maa hyɛ níhi kɛ ya tsitsaa, nɛ wa maa pee nɔ́ nɛ sa. E sa nɛ waa kplɛɛ ga womi nɛ nihi nɛ a ngɛ níhi a si kpami ɔ kɛ ma ha wɔ ɔ hu nɔ. (Abɛ 19:20) Ke wa peeɔ  jã a, ‘nɔ́ ko nɛ nihi tsuo le kaa e hi ɔ, wa be dee ke e hí.’ Mohu ɔ, wa ma ná juɛmi nitsɛnitsɛ.

Juɛmi nitsɛnitsɛ ma nyɛ maa po wekuhi a he piɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ yogbayo nɛ “bu” e huno. (Efe. 5:33) Mɛni huno ko ma nyɛ maa pee konɛ e yo ɔ nɛ bu lɛ? Ke e nyɛ e yo ɔ nɔ kaa e bu lɛ ɔ, e yo ɔ maa bu lɛ ngɛ be kpiti ko mi kɛkɛ. Bɔ nɛ pee nɛ pɛ ko ba a, yo ɔ ma nyɛ ma je bumi kpo be mi nɛ e huno ɔ ngɛ e kasa mi pɛ. Se ke e huno ɔ be e kasa mi ɔ, anɛ e maa bu lɛ lo? Eko ɔ, e be lɛ bue fɛɛ. E sa nɛ huno ɔ nɛ susu nɔ́ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e yo ɔ nɛ bu lɛ daa a he. Ke huno ɔ je mumi ɔ yiblii ɔ kpo, nɛ e suɔ e yo ɔ, nɛ e mi mi jɔ ɔ, e yo ɔ maa bu lɛ wawɛɛ nitsɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e biɔ nɛ yogbayo nɛ e ji Kristofo no ɔ nɛ bu e huno ɔ wawɛɛ, e huno ɔ kɛ lɛ hii si saminya jio, e kɛ lɛ hí si saminya jio.​—Gal. 5:22, 23.

Baiblo ɔ tsɔɔ hu kaa e sa nɛ hunomɛ nɛ a suɔ a yihi. (Efe. 5:28, 33) Eko ɔ, ní komɛ yɛ nɔ saminya nɛ e sa kaa nyumu ɔ nɛ le. Se akɛnɛ yo ɔ ngɛ hlae nɛ e huno ɔ nɛ suɔ lɛ he je ɔ, e ma susu kaa e sa nɛ e ngɔ kɛ laa lɛ. Se ke e pee jã a, anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ juɛmi nitsɛnitsɛ lo? Ke e huno ɔ ba le sane ɔ pee se ɔ, mɛni maa je mi kɛ ba? Anɛ e huno ɔ maa suɔ lɛ wawɛɛ lo? Enɛ ɔ ma nyɛ maa ngɔ haomi kɛ ba. Se ke e hla be nɛ sa, nɛ e je he si bami mi nɛ e kɛ e huno ɔ susu níhi a he ɔ, eko ɔ, e huno ɔ bua maa jɔ e he wawɛɛ. Nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e huno ɔ maa suɔ lɛ wawɛɛ.

E sa nɛ fɔli nɛ a ngɔ Yehowa blɔ tsɔɔmi kɛ tsɔse a bimɛ, nɛ a ye bua mɛ konɛ a je bumi kpo. (Efe. 6:1, 4) Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ fɔli nɛ a wo a bimɛ mlaahi fuu ngɛ nɔ́ nɛ e sa kaa a pee kɛ nɔ́ nɛ e sɛ kaa a pee ɔ he lo? E sɛ kaa fɔli nɛ a wo a bimɛ ɔmɛ mlaa ngɛ we ɔ mi kɛkɛ, aloo a tsɔɔ tue gblami nɛ ngɛ mlaa nɛ ɔmɛ a he kɛkɛ. Mohu ɔ, fɔlɔ nɛ ngɛ juɛmi nitsɛnitsɛ ɔ yeɔ bua e bi ɔ konɛ e le nɔ́ he je nɛ e sa kaa e bu tue.

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa jokuɛ ko tu nɔ buimi munyu kɛ tsɔɔ e fɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Ke a gbe lɛ aloo a gbla e tue amlɔ nɔuu ɔ, zo ma nyɛ maa gbe lɛ, nɛ eko ɔ, e maa pee dii. Se kɛ̃ ɔ, e mi mi ma nyɛ ma fu ngɛ e tsui mi, nɛ lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e yu e he ngɛ e fɔli ɔmɛ a he.

Fɔli nɛ a ngɛ juɛmi nitsɛnitsɛ ɔ ma susu tue gblami nɛ e sa kaa a kɛ ha a bimɛ ɔmɛ a he, nɛ a ma susu nɔ́ nɛ maa je mi kɛ ba hwɔɔ se ɔ he hulɔ. Ke bimɛ pee nɔ́ ko, nɛ lɔ ɔ ha nɛ fɔli ɔmɛ hao ɔ, e sɛ nɛ a ngɔ abofu kɛ tsu he ní amlɔ nɔuu. Eko ɔ, a ma nyɛ ma tsu he ní pee se ngɛ kɔkɔɔ mi, nɛ a je suɔmi mi nɛ a kɛ jokuɛ ɔ nɛ susu níhi a he. E sa nɛ a tsɔɔ lɛ kaa Yehowa suɔ kaa bimɛ nɛ a bu a fɔli tue konɛ a ná neneene wami. Kɛkɛ ɔ, ke jokuɛ ɔ je bumi kpo kɛ tsɔɔ e fɔli ɔmɛ ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa e ngɛ bumi kɛ ha Yehowa hulɔ. (Efe. 6:2, 3) Ke fɔli gu blɔ nɛ ɔ nɔ kɛ ye bua a bi ɔ, e ma nyɛ maa ta e tsui he wawɛɛ. E maa na kaa e fɔli ɔmɛ susuɔ e he, nɛ e maa bu mɛ wawɛɛ. Enɛ ɔ ma ha nɛ ke jokuɛ ɔ kɛ nyagba ko kpe ɔ, e he be wae ha lɛ kaa e ma ba bɔ e fɔli ɔmɛ.

E yeɔ fɔli komɛ a tsui kaa a maa gbla a bimɛ ɔmɛ a tue, ejakaa a susuɔ kaa ke a pee jã a, a bimɛ ɔmɛ maa hao. Enɛ ɔ he ɔ, a gbla we a bimɛ ɔmɛ a tue. Se ke jokuɛ ɔ wa a, kɛ e maa pee e ní ha kɛɛ? Anɛ e maa ye Yehowa gbeye, nɛ e maa na nɔ́ he je nɛ juɛmi ngɛ mi kaa e kɛ Mawu sisi tomi mlaahi ma tsu ní ɔ lo? Anɛ e maa ngɔ e tsui kɛ e juɛmi tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa lo, aloo e ma kua Yehowa sɔmɔmi?​—Abɛ 13:1; 29:21.

Ke nɔ ko maa ngɔ tso kɛ kpɛ́ nɔ́ ko ɔ, e jeɔ blɔ nɛ e susuɔ nɔ́ nɛ e ngɛ hlae nɛ e kpɛ́ ɔ he. E kpɛ́ we tso ɔ he fɛɛ he ko kɛkɛ, kɛ juɛmi ɔ kaa nɔ́ kpakpa ko maa je mi kɛ ba. Fɔli nɛ a ngɛ juɛmi nitsɛnitsɛ ɔ, ngɔɔ be fuu kɛ kaseɔ Yehowa sisi tomi mlaahi nɛ a kɛ tsuɔ ní. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a yeɔ Yehowa biɛ ɔ gbeye. A je we a he ngɛ Yehowa kɛ e we asafo ɔ he, enɛ ɔ he ɔ, a naa juɛmi, nɛ a kɛ fiaa a weku ɔ kɛ maa si.

Waa kɛ si fɔfɔɛhi nɛ ma nyɛ ma tsake wa si himi kpeɔ daa ligbi. Eko ɔ, e maa pee mo kaa o pee sane ɔ he nɔ́ ko amlɔ nɔuu, nɛ o mwɔ o yi mi kpɔ ngɛ he. Se mɛni he je nɛ o tui o tsui si nɛ o susu he saminya a? Mo susu nɔ́ nɛ ma nyɛ maa je yi mi kpɔ nɛ o maa mwɔ ɔ mi kɛ ba hwɔɔ se ɔ he. Hla Yehowa blɔ tsɔɔmi se blɔ, nɛ o kɛ juɛmi nɛ e haa mo ɔ nɛ tsu ní. Lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa ngɔ juɛmi nitsɛnitsɛ kɛ to, nɛ e ma he wa yi wami.​—Abɛ 3:21, 22.