1. Mɛni be nɛ e he ma nyɛ maa wa ha nɔ ko kaa e ma sɔmɔ Yehowa?

KƐ O susu kɛɛ? Mɛni be nɛ e he ma nyɛ maa wa ha nɔ ko kaa e ma sɔmɔ Yehowa? Ke e kɛ nyagbahi nɛ a mi wa ngɛ kpee aloo ke e ngɛ tue mi jɔmi bɔ nɛ sa? Ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ, e yi kaa wa maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. Se mɛni wa peeɔ ke wa ngɛ tue mi jɔmi be mi? Anɛ wa ma ha nɛ níhi nɛ gbla wa juɛmi ngɛ Mawu sɔmɔmi nɔ ke wa ngɛ tue mi jɔmi be mi lo? Yehowa ha nɛ Israel bi ɔmɛ le kaa nɔ́ ko kaa jã ma nyɛ maa ba ngɛ a blɔ fa mi.​—5 Mose 6:10-12.

2. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Matsɛ Asa pee?

² Matsɛ Asa ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa kɛ tsɔɔ kaa e ji nɔ ko nɛ le ní wawɛɛ. E sɔmɔ Yehowa ngɛ haomi behi kɛ tue mi jɔmi behi tsuo a mi. Kɛ je Asa jokuɛwi a si tɔɔ ɔ, ‘e nyɛɛ Yehowa se kɛ pi si.’ (1 Ma. 15:14) Nɔ́ kake nɛ Asa pee kɛ tsɔɔ kaa e kɛ e tsui tsuo sɔmɔ Yehowa ji kaa e gu lakpa jami sisi ngɛ Yuda. Baiblo ɔ de ke: “E jé ma se bɔ sami la tɛ ɔmɛ. E gbɛ jami he ɔmɛ; e ku amaga amɛ, kɛ amaga a nɛ a puɛ ha yo mawu ɔ nɛ a tsɛɛ Ashera a.” (2 Kron. 14:3, 5) E kpa Maaka, nɛ ji e maa a po manyɛ yemi. Mɛni he je? Ejakaa e maa ha nɛ Yuda bi ɔmɛ ja lakpa mawuhi.​—1 Ma. 15:11-13.

3. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

³ Tsapi lakpa jami sisi pɛ nɛ Asa gu. E ye bua Yuda bi ɔmɛ nɛ a ja Yehowa ekohu. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa jɔɔ Asa kɛ Israel  bi ɔmɛ nɛ a ná tue mi jɔmi. * Ngɛ Asa nɔ yemi ɔ mi ɔ, “e kɛ nɔ ko nɔ ko hwui ta” jeha nyɔngma. (2 Kron. 14:1, 4, 6) Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa na bɔ nɛ Asa ngɔ tue mi jɔmi be nɛ a ná a kɛ tsu ní ha. Lɔ ɔ se ɔ, wa maa na bɔ nɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ hu ngɔ tue mi jɔmi be nɛ a ná a kɛ tsu ní saminya ha kaa bɔ nɛ Asa pee ɔ. Kɛkɛ nyagbe ɔ, wa maa na sane bimi nɛ ɔ heto: Ke o ngɛ ma ko nɛ nɔ yemi ɔ tsi we Yehowa Odasefohi a jami ɔ nya ngɛ mi ɔ mi ɔ, mɛni blɔ nɔ o maa gu konɛ o ngɔ jamɛ a he blɔ ɔ kɛ tsu ní ngɛ nile mi?

4. Ngɛ 2 Kronika 14:2, 6, 7 ɔ nya a, kɛ Asa kɛ tue mi jɔmi be ɔ tsu ní ha kɛɛ?

⁴ Kane 2 Kronika 14:2, 6, 7. Asa de Yuda bi ɔmɛ kaa Yehowa lɛ ha mɛ “tue mi jɔmi ngɛ he tsuaa he kɛ bɔle si” ɔ nɛ. Asa nui he kaa tue mi jɔmi be nɛ e kɛ Yuda bi ɔmɛ ná a ji be nɛ e sa nɛ a kɛ ye si himi mi ngɔɔmi. Mohu ɔ, e ha nɛ a po mahi, a fia gbogbohi, a ma mɔhi nɛ a ma agbohi hulɔ. Asa de Yuda bi ɔmɛ ke: “Zugba a fɔɔ si ha wɔ.” Mɛni nɛ Asa ngɛ tsɔɔe? E ngɛ tsɔɔe kaa a ma nyɛ maa ya nɛ a ba faa ngɛ zugba nɛ Mawu kɛ ha mɛ ɔ nɔ nɛ a po mahi nɛ he nyɛli be nyɛe maa te si kɛ wo mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e wo Yuda bi ɔmɛ he wami konɛ a ngɔ tue mi jɔmi be nɛ ɔ kɛ tsu ní saminya.

5. Mɛni he je nɛ Asa tsɔse e ta buli ɔmɛ saminya a?

⁵ Jehanɛ hu ɔ, Asa ngɔ tue mi jɔmi be nɛ e kɛ e we bi ɔmɛ ná a kɛ tsɔse e ta buli ɔmɛ saminya. (2 Kron. 14:8) Anɛ enɛ ɔ nɛ Asa pee ɔ tsɔɔ kaa e be hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa mi lo? Dɛbi. Asa le kaa e ji matsɛ fɛɛ matsɛ ní tsumi kaa e ma dla e we bi kɛ to konɛ a nyɛ  nɛ a da haomi nɛ eko ɔ, a kɛ maa kpe ɔ nya. Asa le kaa tue mi jɔmi be nɛ a ná a be si hie daa, nɛ e ba mi jã hu niinɛ.

6. Kɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ kɛ tue mi jɔmi be nɛ a ná a tsu ní ha kɛɛ?

⁶ E ngɛ mi kaa Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ kɛ yi mi wami kpe mohu lɛɛ, se a ná tue mi jɔmi behi hulɔ. Kɛ kaseli ɔmɛ kɛ tue mi jɔmi behi nɛ a ná a tsu ní ha kɛɛ? Kristofohi nɛ ɔmɛ kɛ be nɛ ɔ fiɛɛ sane kpakpa a wawɛɛ. Baiblo ɔ de ke: A nyɛɛ “ngɛ Yehowa gbeye yemi mi.” Kristofohi nɛ ɔmɛ ya nɔ nɛ a fiɛɛ sane kpakpa a. Mɛni lɛ je mi kɛ ba? Baiblo ɔ de ke: ‘Asafo ɔ yi bli.’ E ngɛ heii kaa Yehowa jɔɔ kã nɛ nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ kɛ fiɛɛ ngɛ tue mi jɔmi be mi ɔ nɔ.​—Níts. 9:26-31.

7-8. Mɛni nɛ Paulo kɛ ni kpahi ngɔ he blɔ nɛ a ná a kɛ pee? Moo tsɔɔ nya.

⁷ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ngɔ he blɔhi tsuo nɛ a ná a kɛ fiɛɛ sane kpakpa a. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ bɔfo Paulo ná he blɔ kaa e maa fiɛɛ ha nihi babauu ngɛ Efeso ɔ, e fiɛɛ sane kpakpa a, nɛ e pee nihi kaseli ngɛ ma a mi.​—1 Kor. 16:8, 9.

⁸ Ngɛ jeha 49 ɔ mi ɔ, Paulo kɛ Kristofohi komɛ ná he blɔ kɛ fiɛɛ ha nihi babauu benɛ bɔfo ɔmɛ kɛ nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ ma nɔ pomi sane ɔ nya si ɔ. (Níts. 15:23-29) Benɛ a de asafo ɔmɛ yi mi kpɔ nɛ a mwɔ ɔ, kaseli ɔmɛ tsuo bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a fiɛɛ “Yehowa munyu ɔ he sane kpakpa a.” (Níts. 15:30-35) Mɛni lɛ je mi kɛ ba? Baiblo ɔ de ke: “Asafo ɔmɛ ya nɔ nɛ a he wa ngɛ hemi kɛ yemi ɔ mi, nɛ daa ligbi ɔ, a he ngɛ hiɛe.”​—Níts. 16:4, 5.

9. Mɛni he blɔ nɛ Yehowa we bi ngɛ ngɛ mahi fuu a mi, nɛ mɛni sane wa ma nyɛ ma bi wa he?

⁹ Ngɛ mahi fuu a mi ɔ, wa nyɛɔ nɛ wa fiɛɛɔ sane kpakpa a nɛ nɔ́ ko tsi we wɔ blɔ. Anɛ o ngɛ ma ko kaa jã mi lo? Ke jã a, lɛɛ mo bi o he ke, ‘Kɛ i kɛ he yemi nɛ ɔ ngɛ ní tsue ha kɛɛ?’ Nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ ji be nɛ sa kadimi wawɛɛ kɛ ha Yehowa we bi, ejakaa a kɛ kã ngɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ tsue wawɛɛ pe be ko nɛ be. (Maak. 13:10) Níhi fuu ngɛ nɛ Yehowa we bi ma nyɛ maa pee kɛ fĩ ní tsumi nɛ ɔ se.

10. Mɛni nɛ 2 Timoteo 4:2 ɔ woɔ wɔ he wami kaa waa pee?

¹⁰ Kɛ o kɛ tue mi jɔmi be nɛ o ngɛ ɔ ma nyɛ ma tsu ní ha kɛɛ? (Kane 2 Timoteo 4:2.) Anɛ o weku ɔ ma nyɛ maa to blɔ nya konɛ mo, loo o weku ɔ mi nɔ ko nɛ e pee babauu ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ ke e maa hi po ɔ, e pee daa blɔ gbalɔ lo? Tsa pi be nɛ a kɛ buaa he lo nya níhi a nya ji nɛ ɔ, ejakaa he lo nya ní nɛ ɔmɛ kɛ wɔ be amanehlu ngua a mi gblee kɔkɔɔkɔ.​—Abɛ 11:4; Mat. 6:31-33; 1 Yoh. 2:15-17.

11. Mɛni nɛ nyɛmimɛ komɛ pee konɛ a nyɛ nɛ a fiɛɛ sane kpakpa a ha nihi babauu?

¹¹ Fiɛɛli babauu kase gbi ehe konɛ a nyɛ nɛ a fiɛɛ ha nihi. Yehowa asafo ɔ pee Baiblo kasemi womihi ngɛ gbihi fuu a mi konɛ a kɛ ye bua nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ wo yiblii babauu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ jeha 2010 mi ɔ, a pee wa womi ɔmɛ ngɛ gbihi maa pee 500 mi, se amlɔ nɛ ɔ, a pee ngɛ gbihi 1,000 kɛ se mi!

12. Ke nihi nu sane kpakpa a ngɛ a je gbi mi ɔ, kɛ a náa he se ha kɛɛ? Mo ha nɔ hyɛmi nɔ́ ko.

¹² Ke nihi nu Mawu Munyu ɔ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi ɔ, kɛ lɔ ɔ náa a nɔ he wami ha kɛɛ? Nyɛ ha nɛ wa susu nyɛmiyo ko níhi a si  kpami he nɛ waa hyɛ. E ya kpokpa nɔ kpe ko nɛ a pee ngɛ United States ngɛ e je gbi nɛ ji Kinyarwanda mi. Kinyarwanda ji gbi nɛ a tuɔ ngɛ Afrika ma komɛ a mi. Benɛ a gbe kpe ɔ nya a, nyɛmiyo ɔ de ke: “Jeha 17 ji nɛ ɔ nɛ i ya hi United States, se enɛ ɔ ji kekleekle be nɛ i nu kpehi nɛ a peeɔ ɔ sisi saminya.” E ngɛ heii kaa akɛnɛ nyɛmiyo nɛ ɔ bu ní peemi ɔ tue ngɛ e je gbi mi he je ɔ, e ta e tsui he. Ke o si fɔfɔɛ maa ngmɛ mo blɔ ɔ, anɛ o ma nyɛ maa kase gbi kpa konɛ o kɛ ye bua nihi ngɛ o zugba kpɔ ɔ mi lo? Anɛ sane kpakpa a maa ta a tsui he ke ji kaa o fiɛɛ ha mɛ ngɛ jamɛ a gbi ɔ mi lo? Ke o bɔ mɔde nɛ o pee jã a, o bua maa jɔ wawɛɛ.

13. Kɛ wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Russia a ngɔ tue mi jɔmi be nɛ a ná a kɛ tsu ní ha kɛɛ?

¹³ Ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, wa nyɛmimɛ nyɛ we nɛ a fiɛɛɔ faa, ejakaa amlaalo ɔ ngɔ nya tsimi kɛ fɔ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɔ ngɛ lejɛ ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Russia a he nɛ waa hyɛ. A wa mɛ yi mi jehahi fuu, se ngɛ March jeha 1991 ɔ mi ɔ, amlaalo ɔ ha mɛ he blɔ kaa a ma nyɛ ma ja Mawu faa. Jamɛ a be ɔ, fiɛɛli maa pee 16,000 lɛ ngɛ Russia, se jeha 20 se ɔ, fiɛɛli 160,000 kɛ se lɛ ngɛ lejɛ ɔ! E ngɛ heii kaa wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ tue mi jɔmi be nɛ a ná a tsu ní ngɛ nile mi. Tue mi jɔmi be nɛ a ná a hí si daa. Se lɔ ɔ ha we nɛ kã nɛ a kɛ ngɛ anɔkuale jami se fĩe ɔ nɛ ba si. A yaa nɔ nɛ a ngɔɔ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ a náa a kɛ sɔmɔɔ Yehowa.

14-15. Kɛ Yehowa kɛ e he wami ɔ ye bua Asa ha kɛɛ?

¹⁴ Ngɛ Asa be ɔ mi ɔ, tue mi jɔmi be nɛ a ná a ba nyagbe. Ta buli ayɔ kake nɛ a he wa nɛ a je Etiopia a ba tua mɛ. A tatsɛ Zera ngɛ nɔ mi mami kaa e kɛ e tabo ɔ maa ye Yuda nɔ kunimi. Se Matsɛ Asa lɛɛ, e ngɔɛ e hɛ kɛ fɔ ta  buli ɔmɛ a yibɔ ɔ nɔ, mohu ɔ, e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa e Mawu ɔ nɔ. Asa sɔle nɛ e de ke: ‘Yehowa, wa Mawu, moo piɛɛ wa he koo! Ejakaa wa ngɔ wa hɛ ngɔ fɔ o nɔ. Wa ba ngɛ o biɛ mi, konɛ waa kɛ asafo babauu nɛ ɔ ba kpe.’​—2 Kron. 14:11.

¹⁵ E ngɛ mi kaa Etiopia tabo ɔ hiɛ kulaa pe Yuda tabo ɔ mohu lɛɛ, se Asa le kaa Yehowa ngɛ he wami ɔ kɛ nyɛmi ɔ nɛ e kɛ maa ye bua e we bi. Yehowa hu ha we nɛ Asa nine nɛ nyɛ si; a ye Etiopia tabo ɔ nɔ kpɔtɔɔ.​—2 Kron. 14:8-13.

16. Kɛ wa pee kɛɛ kɛ le kaa tue mi jɔmi be nɛ wa ngɛ mi amlɔ nɛ ɔ be si hie daa?

¹⁶ Wa li nɔ́ nɛ maa ba wa ti nɔ ko nɔ hwɔɔ se, se wa le kaa tue mi jɔmi be nɛ Yehowa we bi ngɛ mwɔnɛ ɔ be si hie daa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu gba kɛ fɔ si kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, “je ma amɛ tsuo maa nyɛ” e kaseli ɔmɛ. (Mat. 24:9) Bɔfo Paulo hu de ke: “Nihi tsuo nɛ a suɔ wawɛɛ kaa a maa hi si ngɛ Mawu gbeye yemi nya ngɛ Kristo Yesu mi ɔ, mɛ hu a maa wa mɛ yi mi.” (2 Tim. 3:12) Satan “mi mi fu wawɛɛ,” nɛ e sɛ nɛ wa ti nɔ ko nɛ susu kaa e ma nyɛ maa ma nɔ́ nɛ maa je Satan abofu ɔ mi kɛ ba a nya fo.​—Kpoj. 12:12.

17. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ waa kɛ wa hemi kɛ yemi ɔ he ka ma nyɛ maa kpe?

¹⁷ E be kɛe nɛ wɔ tsuo waa kɛ wa anɔkuale yemi ɔ he ka maa kpe. E be kɛe nɛ “amanehlu ngua maa ba nɛ́ eko kaa jã bɛ hyɛ kɛ je je ɔ sisije kɛ ba si amlɔ nɛ ɔ.” (Mat. 24:21) Ke e su jamɛ a be ɔ, eko ɔ, wa weku li maa te si kɛ wo wɔ, nɛ eko ɔ, a maa tsi wa ní tsumi ɔ nya. (Mat. 10:35, 36) Ke e ba jã a, anɛ wa maa pee wa ní kaa Asa, nɛ waa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kaa e maa ye bua wɔ nɛ e maa po wa he piɛ lo?

18. Ngɛ Hebri Bi 10:38, 39 ɔ nya a, mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ dla wa he loko tue mi jɔmi be nɛ ɔ nɛ ba nyagbe?

¹⁸ Yehowa ngɛ wɔ dlae amlɔ nɛ ɔ, konɛ wa nyɛ nɛ waa da nɔ́ nɛ maa ba wa nɔ hwɔɔ se ɔ nya. E gu “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ” nɔ kɛ ngɛ mumi mi niye ní he blɔ nya toe ha wɔ ngɛ “be nɛ sa mi” konɛ lɔ ɔ nɛ ye bua wɔ nɛ wa hemi kɛ yemi mi nɛ wa nɛ wa fĩ anɔkuale jami se kpɛii. (Mat. 24:45) Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ waa pee wa blɔ fa mi nɔ́, nɛ́ waa fia hemi kɛ  yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ kɛ ma si kpɛii.​—Kane Hebri Bi 10:38, 39.

19-20. Ngɛ 1 Kronika 28:9 ɔ nya a, mɛni sanehi nɛ e sa nɛ wa bi wa he, nɛ mɛni he je e sa nɛ wa bi?

¹⁹ Kaa bɔ nɛ Matsɛ Asa pee ɔ, e sa nɛ wa ‘hla Yehowa se blɔ.’ (2 Kron. 14:4; 15:1, 2) Ke wa ba kase e he ní nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ e se blɔ hlae. Wa bɔɔ mɔde wawɛɛ konɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a mi nɛ wa. Ke wa ngɛ hlae nɛ waa le kaa suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a mi wa loo e mi wɛ ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Anɛ i yaa asafo mi kpe be fɛɛ be lo?’ Asafo mi kpehi nɛ wa yaa a yeɔ bua wɔ nɛ wa yaa nɔ nɛ wa sɔmɔɔ Yehowa, nɛ wa náa he wami womi kɛ jeɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a ngɔ. (Mat. 11:28) Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Anɛ i kaseɔ Baiblo ɔ be fɛɛ be lo?’ Ke o kɛ o weku ɔ lɛ ngɛ ɔ, anɛ nyɛ peeɔ weku Mawu jami be fɛɛ be lo? Nɛ ke mo pɛ lɛ o ngɛ ɔ, anɛ o peeɔ dɛ he ní kasemi kaa nɔ́ nɛ o kɛ o weku ɔ lɛ ngɛ lo? Jehanɛ hu ɔ, anɛ o ngɔɔ o he kɛ woɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi be fɛɛ be nɛ o ma ná he blɔ lo?

²⁰ Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa bi wa he sane nɛ ɔmɛ? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Yehowa hyɛɛ wa susumihi kɛ wa tsuihi a mi, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wɔ nitsɛmɛ hu waa pee jã. (Kane 1 Kronika 28:9.) Ke wa na kaa e sa nɛ waa pee tsakemi komɛ ngɛ otihi nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi, wa ní peepee loo wa susumi mi ɔ, e sa nɛ wa bi Yehowa nɛ e ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa pee tsakemi nɛ ɔmɛ. Be nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa dla wa he kɛ ha kahi nɛ ngɛ wa hɛ mi ɔ. Nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa kɛ tue mi jɔmi be nɛ wa ngɛ amlɔ nɛ ɔ nɛ tsu ní saminya nɛ nɔ́ ko ko tsi wa nya!