1-2. (a) Ngɛ Abɛ 16:31 ɔ nya a, kɛ e sa nɛ waa na nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ha kɛɛ? (b) Mɛni sane bimihi nɛ wa maa na a heto ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

PAAKI ko ngɛ Arkansas ngɛ United States nɛ o ma nyɛ maa na daimɔnhi nɛ a pueɔ si ngɛ nɔ. Daimɔn nɛ ɔmɛ ɔ, a sa we a he lolo nɛ a maa hi kɛ ní tsumi kaa juetli. Lɔ ɔ he ɔ, eko ɔ, nihi fuu nɛ a naa a yɔse we kaa e ji tɛ ko nɛ he jua wa, nɛ a bua jɔɛ he.

² Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, wa nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ngɛ kaa daimɔnhi; a ji juetlihi nɛ a he jua wa. Mawu Munyu ɔ ngɔ mua nɛ ngɛ a yi mi ɔ kɛ to jlasi he. (Kane Abɛ 16:31; 20:29) Se be komɛ ɔ, wa nɛ mɛ kaa juetlihi nɛ a he jua wa. Ke nihewi kɛ yihewi naa nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kaa a he jua wa a, a ma nyɛ ma ná he se wawɛɛ pe je nɛ ɔ mi ní nɛ a ma ná. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma ha sane bimi etɛ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a heto: Mɛni he je nɛ Yehowa buɔ nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kaa juetlihi ɔ? Mɛni he je nɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he ngɛ se nami kɛ ha asafo ɔ? Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa ná a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ a he se kɛ pi si?

3. Ngɛ La 92:12-15 ɔ nya a, mɛni he je nɛ Yehowa naa nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kaa a he jua wa a?

³ Nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he jua wa kɛ ha Yehowa Mawu. E le bɔ nɛ a ngɛ ha tutuutu, e le a su kpakpa amɛ, nɛ e bua jɔ a he. Yehowa bua jɔɔ ke nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kɛ níhi nɛ a kase ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi loo nile  nɛ a ngɛ ɔ ye bua nihewi kɛ yihewi. (Hiob 12:12; Abɛ 1:1-4) Jehanɛ hu ɔ, Yehowa bua jɔɔ a si fimi ɔ he. (Mal. 3:16) A kɛ haomihi kpe ngɛ a si himi mi, se kɛ̃ ɔ, a ha we nɛ hemi kɛ yemi nɛ a ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ nɛ mimiɛɛ. Hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha hwɔɔ se ɔ mi wa pe benɛ a ba kase anɔkuale ɔ po. Yehowa suɔ mɛ, ejakaa a yaa nɔ nɛ a fiɛɛɔ e biɛ ɔ ngɛ a “bwɔmi be mi tete po.”​—Kane La 92:12-15.

4. Mɛni nɛ e sa nɛ e wo wa nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a bua?

⁴ Ke o ngɛ wae ngɛ jeha mi ɔ, mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa kaiɔ ní nɛ o tsu be ko nɛ be ɔ. (Heb. 6:10) Kã nɛ o kɛ tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ saa wa hiɔwe Tsɛ ɔ hɛ mi. O fĩ si ngɛ kahi nɛ ha nɛ o ye aywilɛho wawɛɛ ɔ po a mi. O ye Baiblo mi mlaa amɛ a nɔ, nɛ o fĩ Yehowa dami tɛ popoe ɔmɛ hu a se. O kɛ anɔkuale yemi tsu ní tsumihi nɛ a kɛ wo o dɛ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi ɔ a he ní, nɛ o tsɔse ni kpahi. O bɔ mɔde kaa o maa kplɛɛ tsakemihi nɛ Yehowa asafo ɔ pee ɔ nɔ. O fĩ nihi nɛ a ngɔ a he kɛ wo be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ɔ a se, nɛ o wo mɛ he wami. Yehowa Mawu suɔ mo wawɛɛ akɛnɛ o yeɔ anɔkuale ɔ he je. Nɛ e wo si kaa ‘nihi nɛ yeɔ lɛ anɔkuale ɔ, e be mɛ kuae’! (La 37:28) E wo si ke: ‘Ma hyɛ nyɛ nɔ kɛ ya su be nɛ nyɛ maa wa nɛ nyɛ maa puɛ mua.’ (Yes. 46:4) Enɛ ɔ he ɔ, ko susu kaa akɛnɛ o wa ngɛ jeha mi he je ɔ, o he hia we ngɛ Yehowa asafo ɔ mi hu. O he jua wa wawɛɛ!

5. Mɛni nɛ e sa nɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ nɛ a kai?

⁵ Yehowa kɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ma nyɛ ma tsu ní ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Eko ɔ, a be he wami kaa sa a, se a ná níhi a si kpamihi fuu ngɛ jehahi nɛ be ɔ a mi. Nɔ hyɛmi níhi nɛ nyɛɛ se ɔ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa kɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ tsu ní ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ blema kɛ amlɔ nɛ ɔ ha.

6-7. Mo ha nɔ hyɛmi ní komɛ nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa jɔɔ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ lɛ blema a.

⁶ Wa maa na nɔ hyɛmi ní komɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ komɛ sɔmɔ Yehowa ha kɛ ya si a bwɔmi mi tɔɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Mose ye maa pee jeha 80 benɛ Yehowa kɛ lɛ bɔni ní tsumi kaa e gbalɔ kɛ Israel ma a nane mi dalɔ. Benɛ gbalɔ Daniel ye maa pee jeha 90 kɛ se ɔ, Yehowa ya nɔ nɛ e kɛ  lɛ tsu ní kaa e munyu tulɔ. Benɛ Yehowa ha nɛ bɔfo Yohane ngma Kpo Jemi womi ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa e ye jeha 90 kɛ se.

⁷ Anɔkualetsɛmɛ kpahi nɛ a wa ngɛ jeha mi ngɛ nɛ Yehowa kɛ mɛ tsu ní, se nihi kɛ a juɛmi yɛ a nɔ, nɛ eko ɔ, a yɔse we mɛ po. Se Yehowa lɛɛ e yɔse mɛ, nɛ e jɔɔ mɛ ngɛ a we anɔkuale yemi ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a tu Simeon nɛ e ji “dalɔ . . . nɛ e yeɔ Mawu gbeye” ɔ he munyu bɔɔ pɛ ngɛ Baiblo ɔ mi, se Yehowa le lɛ, nɛ e ha nɛ e na bimwɔyo Yesu, nɛ e ha nɛ e gba kɛ kɔ Yesu kɛ e yayo a he. (Luka 2:22, 25-35) Jehanɛ hu ɔ, mo susu gbalɔyo Ana nɛ e ji yalɔyo ɔ he nɛ o hyɛ. E ngɛ mi kaa e ye jeha 84 mohu lɛɛ, se e “nane pui ngɛ sɔlemi we ɔ.” Yehowa jɔɔ lɛ wawɛɛ akɛnɛ e nane pui ngɛ sɔlemi we ɔ he je, nɛ e ha nɛ e na bimwɔyo Yesu. Simeon kɛ Ana tsuo a he jua wa ha Yehowa.​—Luka 2:36-38.

8-9. Mɛni nɛ nyɛmiyo ko pee ngɛ Yehowa asafo ɔ mi benɛ e huno gbo ɔ?

⁸ Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ fuu nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ peeɔ nɔ hyɛmi ní kpakpa kɛ haa nihewi kɛ yihewi. Mo susu nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Lois Didur a níhi a si kpami he nɛ o hyɛ. E ye jeha 21 benɛ e bɔni sɔmɔmi kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ ngɛ Canada a. Pee se ɔ, e kɛ e huno John ngɔ jehahi fuu kɛ tsu kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, a kɛ jeha 20 kɛ se sɔmɔ ngɛ Canada Betel ɔ. Benɛ Lois ye jeha 58 ɔ, a fɔ e kɛ e huno John nine kaa a ya sɔmɔ ngɛ Ukraine. Mɛni a maa pee? Anɛ a ma de ke a wa ngɛ jeha mi, lɔ ɔ he ɔ, a be nyɛe ma ya sɔmɔ ngɛ ma kpa nɔ lo? A kplɛɛ ní tsumi nɛ ɔ nɔ, nɛ a hla John kaa e sɔmɔ kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Jeha kpaago se benɛ John gbo ɔ, Lois mwɔ e yi mi kpɔ kaa e ma tsa e sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɔ. Amlɔ nɛ ɔ, Lois ye jeha 81 mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, e ngɛ sɔmɔe ngɛ Ukraine Betel ɔ, nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ suɔ lɛ wawɛɛ.

⁹ Eko ɔ, nyɛmimɛ be yalɔyihi nɛ a ngɛ kaa Lois nɛ a ngɛ a we asafo ɔ mi ɔ nae kaa a he hia kaa bɔ nɛ a naa mɛ benɛ a huno ɔmɛ ngɛ wami mi ɔ. Se loloolo ɔ, a he jua wa. Yehowa buɔ nyɛmimɛ yihi nɛ a kɛ anɔkuale yemi fĩ a huno ɔmɛ a se, nɛ loloolo ɔ, a kɛ anɔkuale yemi ngɛ lɛ sɔmɔe ɔ kaa a he jua wa wawɛɛ. (1 Tim. 5:3) Jehanɛ hu ɔ, a woɔ nihewi kɛ yihewi he wami wawɛɛ.

10. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Tony pee?

¹⁰ Nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ fuu nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a tlɔ we mi ɔ hu a he jua wa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Tony nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ ngɛ he nɛ a hyɛɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a nɔ. A baptisi lɛ ngɛ Pennsylvania ngɛ U.S.A. ngɛ August 1942 benɛ e ye jeha 20 ɔ. Be bɔɔ se ɔ, a wo lɛ tsu jeha enyɔ kɛ fã akɛnɛ e kɛ e he wui ma kudɔmi sanehi a mi ɔ he je. E kɛ e yo Hilda tsɔse a bimɛ enyɔ ngɛ anɔkuale ɔ mi. Ngɛ jehahi nɛ be ɔ mi ɔ, Tony sɔmɔ ngɛ asafo etɛ a mi kaa  asafo mi sɛnɔhilɔ nɛ amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ lɛ ke nikɔtɔmahi a kuu ɔ sanehi a he blɔ nya tolɔ ɔ. Nɛ e sɔmɔ kaa kpɔ mi kpe nɔ hyɛlɔ hulɔ. E ya peeɔ asafo mi kpehi kɛ Baiblo mi ní kasemi ngɛ hehi nɛ a wo nihi tsu ngɛ. Benɛ Tony ye jeha 98 po ɔ, e kpa we ní tsumi kɛ ha Yehowa. E yaa nɔ nɛ e peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e ma nyɛ kɛ haa Yehowa, nɛ e kɛ e we asafo ɔ hu peeɔ kake kɛ tsuɔ ní!

11. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa buu nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a tlɔ we mi ɔ kaa a he jua wa?

¹¹ Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ je bu kpo kɛ tsɔɔ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a tlɔ we mi ɔ? Ke e maa hi ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ ma nyɛ maa to blɔ nya kɛ ha mɛ nɛ a bu asafo mi kpe tue, loo a ya asafo mi kpe kɛ fiɛɛmi hulɔ. Wa ma nyɛ maa tsɔɔ kaa wa susuɔ a he ke wa ya slaa mɛ aloo waa kɛ mɛ sɛɛ ní ngɛ video call nɔ. Wa suɔ nɛ wa susu nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ eko ɔ, a tlɔ we mi aloo a ngɛ hehi nɛ a kɛ a we asafo ɔmɛ a he kɛ ɔ a he. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa hɛ ma nyɛ maa je a nɔ. Eko ɔ, a kpɛti ni komɛ be suɔe nɛ a tu níhi nɛ a pee kɛ be ɔ a he munyu, aloo e he maa wa ha mɛ kaa a maa pee jã. Se wa ma ná he se ke kaa wa bi mɛ níhi a si kpamihi nɛ a ná ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi ɔ he sanehi nɛ wa bu mɛ tue saminya.

12. Nyɛmimɛ te nɛɛ nɛ wa ma nyɛ maa na ngɛ wa we asafo ɔmɛ a mi?

¹² E maa pee wɔ nyakpɛ kaa wa maa na nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ komɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a peeɔ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ wa we asafo ɔ mi. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Harriette ɔ kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa jehahi babauu ngɛ e we asafo ɔ mi ngɛ New Jersey ngɛ U.S.A. Pee se ɔ, e ya hi e biyo ngɔ. Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ e we asafo ehe ɔ mi ɔ hɛ kɛ su e he, nɛ a kɛ lɛ sɛɛ ní, nɛ a ba na kaa e ji juetli nɛ he jua wa. E ngɔ níhi a si kpamihi nɛ e ná ngɛ fiɛɛmi mi benɛ e ba kase anɔkuale ɔ maa pee jeha 1925 ɔ mi ɔ kɛ wo mɛ he wami. Jamɛ a be ɔ, ke e yaa fiɛɛmi ɔ, e ngɔɔ brush nɛ a kɛ saa nya mi ɔ kɛ woɔ e baagi mi, ejakaa e le kaa a ma nyɛ maa nu lɛ nɛ a wo lɛ tsu. A wo lɛ tsu otsi kake si enyɔ ngɛ jeha 1933 ɔ mi. E huno ɔ pi Odasefo no, se e yeɔ bua lɛ wawɛɛ. Ke a wo lɛ tsu ɔ, e hyɛɛ a bimɛ tsɔwi etɛ ɔmɛ a nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ waa bu nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a ngɛ kaa Harriette ɔ kaa juetli nɛ he jua wa!

13. Mɛni wa kaseɔ ngɛ bɔ nɛ Yehowa asafo ɔ naa nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ha a mi?

¹³ Nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he hia Yehowa kɛ e we asafo ɔ. A na bɔ nɛ Yehowa jɔɔ mɛ nitsɛmɛ kɛ e we asafo ɔ ha ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ. A kase ní komɛ nɛ a he hia kɛ je níhi nɛ a pee we mɛ saminya be ko nɛ be ɔ mi. E sa nɛ waa na mɛ kaa “juɛmi nyu hɛngmɛ,” nɛ waa kase ní kɛ je a níhi a si kpami ɔmɛ a mi. (Abɛ 18:4, NW) Ke o ná be kɛ le mɛ ɔ, a maa wo o hemi kɛ yemi ɔ mi he wami, nɛ o maa kase níhi fuu ngɛ a ngɔ!

14. Ngɛ 5 Mose 32:7 ɔ nya a, mɛni nɛ e sa nɛ nihewi kɛ yihewi nɛ a pee?

¹⁴ Moo sɛ hlami nɛ o kɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ nɛ sɛɛ ní. (Kane 5 Mose 32:7.) Eko ɔ, a hɛngmɛ be nɔ́ hyɛe kpakpa ko, a nyɛɛmi maa hi blɛuu, nɛ a munyu tumi hu he be wae, se kɛ̃ ɔ, a suɔ nɛ a pee babauu, nɛ a ngɛ “biɛ kpakpa” ngɛ Yehowa hɛ mi. (Fiɛlɔ 7:1) Mo kai nɔ́ he je nɛ a he jua wa ha Yehowa a. Yaa nɔ nɛ o je bu kpo kɛ ha mɛ. Moo pee kaa Elisha. E mwɔ e yi mi kpɔ kaa e be Eliya he jee benɛ e piɛ bɔɔ nɛ a mi ma gba a. Elisha de si etɛ ke: “I be o he jee.”​—2 Ma. 2:2, 4, 6.

15. Mɛni sane komɛ wa ma nyɛ ma bi nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ?

 ¹⁵ Wa ma nyɛ maa tsɔɔ kaa wa bua jɔ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he ke wa je mi mi jɔmi mi kɛ bi mɛ sanehi. (Abɛ 1:5; 20:5; 1 Tim. 5:1, 2) Mo bi mɛ sane komɛ kaa kikɛ: “Benɛ o ji niheyo aloo yiheyo ɔ, mɛni ha nɛ o ná nɔ mi mami kaa o na anɔkuale ɔ?” “Mɛni blɔ nɔ nɛ níhi a si kpamihi nɛ o ná a ha nɛ o hɛ kɛ su Yehowa he?” “Mɛni lɛ ye bua mo nɛ o ngɛ bua jɔmi ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi.” (1 Tim. 6:6-8) Lɔ ɔ se ɔ, moo bu mɛ tue benɛ a ngɛ mo a níhi a si kpamihi dee ɔ.

16. Mɛni blɔ nɔ nɛ ke nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kɛ nihewi kɛ yihewi sɛɛ ní ɔ, mɛ tsuo a náa he se?

¹⁶ Ke nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kɛ nihewi kɛ yihewi sɛɛ ní ɔ, a woɔ a sibi he wami. (Rom. 1:12) Nihewi kɛ yihewi, enɛ ɔ ma ha nɛ nyɛ ná nɔ mi mami kaa Yehowa susuɔ e we bi a he. Nɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ hu maa nu he kaa a suɔ mɛ. Ke e ba jã a, a bua maa jɔ kaa a ma de nyɛ bɔ nɛ Yehowa jɔɔ mɛ ha a.

17. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke wa nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he peeɔ fɛu daa ligbi ɔ?

¹⁷ Behi fuu ɔ, he fɛu taa ke nɔ ko ngɛ bwɔe. Se nihi nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔɔ Yehowa a a he peeɔ fɛu daa ligbi. (1 Tɛs. 1:2, 3) Mɛni he je nɛ munyu nɛ ɔ ji anɔkuale ɔ? Ejakaa ngɛ jehahi nɛ be ɔ mi ɔ, a ha nɛ Mawu mumi ɔ tsɔse mɛ nɛ e ye bua mɛ nɛ a ná su kpakpahi. Ke wa ya nɔ nɛ wa le wa nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a he jua wa a saminya, wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ wa kase ní kɛ je a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ a mi ɔ, wa maa ya nɔ maa na mɛ kaa juetlihi nɛ a he jua wa!

18. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

¹⁸ Asafo ɔ he waa ke nihewi kɛ yihewi kɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ naa a sibi kaa a he jua wa. Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa maa na nɔ́ nɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa a buɔ nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ kaa a he jua wa.