1. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ le kaa asimasi nɛ ɔ ji nɔ ko nɛ wa ma nyɛ ma he lɛ nɛ waa ye?

 KE A ke asimasi ji nɔ ko nɛ o ma nyɛ ma he lɛ maa ye ɔ, e tsɔɔ kaa nɔ ɔ bɔɔ mɔde kaa e maa ye e si womi nɔ nɛ e tuɔ anɔkuale. (La 15:4) Nihi le kaa a ma nyɛ maa ngɔ a hɛ kɛ fɔ e nɔ. Wa suɔ nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a na wɔ jã. Mɛni ji ní komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ a ná wa mi hemi kɛ yemi?

2. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ ni kpahi nɛ a he wɔ nɛ a ye?

² Wa be nyɛe maa nyɛ nihi a nɔ kaa a he wɔ nɛ a ye. E sa nɛ waa kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ kaa a ma nyɛ ma he wɔ nɛ a ye. A deɔ ke, hemi kɛ yemi nɛ nihi ma ná ngɛ o mi ɔ ngɛ kaa sika. E be gbɔjɔɔ kaa o ma ná sika, se e ma nyɛ maa je o dɛ ngɛ be kpiti mi. Yehowa ha nɛ wa ná nɔ mi mami kaa wa ma nyɛ ma he lɛ nɛ waa ye. Wa ma nyɛ ma he Yehowa nɛ waa ye be fɛɛ be ejakaa ‘nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e peeɔ ɔ, a ma nyɛ maa fĩa kɛ fɔ nɔ.’ (La 33:4) Nɛ e hyɛɛ blɔ kaa waa kase lɛ. (Efe. 5:1) Nyɛ ha nɛ wa susu Yehowa sɔmɔli komɛ nɛ a kase a hiɔwe Tsɛ ɔ a nɔ hyɛmi ní komɛ a he. Wa maa na níhi nɛ a pee nɛ ha nɛ nihi he mɛ ye. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na suhi enuɔ nɛ e maa ye bua wɔ konɛ ni kpahi nɛ a he wɔ nɛ a ye.

3-4. Mɛni nɛ gbalɔ Daniel pee nɛ ha nɛ nihi he lɛ ye, nɛ mɛni sane bimihi nɛ e sa nɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ nɛ wo wɔ he wami nɛ wa bi?

³ Gbalɔ Daniel pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. E ji nɔ ko nɛ nihi he lɛ ye. E ngɛ mi kaa a nu lɛ kɛ ho Babilon ya nɛ e ya  pee nyɔguɛ mohu lɛɛ, se e kɛ we nɛ e ná biɛ kpakpa kaa e ji nɔ ko nɛ a ma nyɛ ma he lɛ nɛ a ye. Benɛ e tsɔɔ Babilon Matsɛ Nebukadnezar nlami ɔ sisi ɔ, nihi ná e mi hemi kɛ yemi wawɛɛ. Be ko ɔ, e he ba hia kaa Daniel nɛ e de matsɛ ɔ kaa Yehowa mi mi fu lɛ. Enɛ ɔ ji sɛ gbi ko nɛ matsɛ ko be suɔe kaa e maa nu. E biɔ nɛ Daniel nɛ pee kã wawɛɛ ejakaa Nebukadnezar ji nɔ ko nɛ e mi mi fuɔ mlamlaamla! (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Jeha komɛ a se ɔ, Daniel tsɔɔ sɛ gbi ko nɛ ngɛ nyakpɛ sisi. E ji nina nɛ je kpo ngɛ Babilon matsɛ we ɔ gbogbo ɔ he. Benɛ Daniel tsɔɔ sisi ɔ, nihi kpale ná e mi hemi kɛ yemi wawɛɛ. (Dan. 5:5, 25-29) Pee se hu ɔ, Darius kɛ e nikɔtɔma amɛ na kaa Daniel ngɛ “mumi ko nɛ sa kadimi.” A na kaa Daniel “yeɔ anɔkuale, nɛ e pee we nɔ́ nɛ dɛ.” (Dan. 6:3, 4, NW) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihi nɛ a jaa wɔ po ba na kaa, Yehowa sɔmɔlɔ nɛ ɔ ji nɔ ko nɛ a ma nyɛ ma he lɛ nɛ a ye!

⁴ Benɛ Daniel níhi a si kpami nɛ ɔ ngɛ wa juɛmi mi ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he sane komɛ kaa: ‘Kɛ nihi nɛ pi Yehowa Odasefohi ji mɛ ɔ naa mi ha kɛɛ? Anɛ a le mi kaa i ji nɔ ko nɛ i tsuɔ ye blɔ nya ní tsumihi saminya, nɛ a ma nyɛ ma he mi ye lo?’ Mɛni he je nɛ e he hia nɛ wa bi wa he sane bimi nɛ ɔmɛ ɔ? Ejakaa ke nihi he wɔ ye ɔ, lɔ ɔ haa nɛ a jeɔ Yehowa yi.

5. Mɛni nɛ Hanania pee nɛ́ ha nɛ nihi na lɛ kaa a ma nyɛ maa ngɔ hɛ kɛ fɔ a nɔ?

⁵ Ngɛ jeha 455 loko a fɔ Kristo ɔ, benɛ Amlaalo Nehemia fia Yerusalem gbogbo ɔ ta a, e hyɛ kaa e maa na nyumuhi nɛ a ma nyɛ maa ngɔ hɛ kɛ fɔ a nɔ konɛ a hyɛ ma a nɔ. Hanania nɛ ji Mɔ nɔ hyɛlɔ nɔkɔtɔma a piɛɛ nihi nɛ Nehemia hla a he. Baiblo ɔ tu Hanania  he munyu kaa e ji nɔ ko nɛ e “yeɔ anɔkuale, nɛ e yee Mawu gbeye pe nihi tsuo.” (Neh. 7:2) Hanania yeɔ Yehowa gbeye, nɛ e sume nɛ e maa pee nɔ́ ko nɛ Yehowa bua jɔɛ he. Enɛ ɔ he ɔ, e bɔ mɔde wawɛɛ nɛ e tsu ní tsumihi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ tsuo saminya. Su nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee nihi nɛ a ma nyɛ maa ngɔ hɛ kɛ fɔ a nɔ ngɛ Mawu sɔmɔmi mi.

6. Mɛni Tikiko pee nɛ ha nɛ Paulo na lɛ kaa e ji huɛ nɛ e kɛ e hɛ ma nyɛ maa fɔ e nɔ?

⁶ Nyɛ ha nɛ wa susu Tikiko nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ hu he. E ji Paulo huɛ nɛ e he lɛ ye. Benɛ a wo Paulo tsu ngɛ we nɛ lɛ nitsɛ e hai ɔ mi ɔ, e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Tikiko nɔ nɛ e kale lɛ kaa e ji “sɔmɔlɔ anɔkualetsɛ.” (Efe. 6:21, 22) Benɛ Paulo ngma sɛ womi kɛ ha Efeso bi kɛ Kolose bi ɔmɛ ɔ, e kɛ mane Tikiko konɛ e kɛ ya ha mɛ. Paulo ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Tikiko kɛ sɛ womi ɔ maa ya, nɛ e maa kpale wo mɛ he wami, nɛ́ e wo a bua hulɔ. Mwɔnɛ ɔ, Tikiko nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ kaiɔ wɔ nyumuhi anɔkualetsɛmɛ nɛ wa he mɛ ye, nɛ́ a haa nɛ wa nine suu wa mumi mi hiami níhi a nɔ ɔ.​—Kol. 4:7-9.

7. Mɛni o ma nyɛ maa kase ngɛ asafo mi nikɔtɔmahi kɛ asafo mi sɔmɔli nɛ a ngɛ o we asafo ɔ mi, nɛ a kɛ a ní peepee tsɔɔ kaa wa ma nyɛ maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ a nɔ ɔ, a he?

⁷ Mwɔnɛ ɔ, wa bua jɔɔ asafo mi sɔmɔli kɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ wa ma nyɛ maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ a nɔ ɔ a mɔde bɔmi ɔ he wawɛɛ. A hɛ dɔɔ ngɛ ní tsumihi nɛ a kɛ wo a dɛ ɔ he kaa bɔ nɛ Daniel, Hanania kɛ Tikiko pee ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa ya otsi ɔ mi kpe ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami kaa a ngɔ ní tsumi ɔ fã slɔɔto ɔmɛ tsuo kɛ wo nihi a dɛ. Ke nyɛmimɛ nɛ a ngɔ ní tsumi kɛ wo a dɛ ɔ dla a he nɛ a ba tsu a ní tsumi ɔ saminya a, nikɔtɔma amɛ a bua jɔɔ wawɛɛ! Jehanɛ hu ɔ, ke wa ngɛ hlae maa fɔ wa Baiblo kaseli nine ɔ, wa le kaa kokooko ɔ, a maa tu magbɛ nɔ munyu. Nɛ wa he ye kaa be fɛɛ be ɔ, wa nine maa su womihi nɛ wa hia nɛ waa kɛ maa ya fiɛɛmi ɔ hu nɔ. Nyɛmimɛ nyumuhi anɔkualetsɛmɛ nɛ ɔmɛ hyɛɛ wa nɔ saminya. Wa naa Yehowa si kaa e kɛ mɛ ha wɔ! Mɛni nɛ ke wa pee ɔ, e ma ha nɛ nihi nɛ a he wɔ nɛ a ye?

8. E ngɛ mi kaa e sa nɛ wa susu ni kpahi a he mohu lɛɛ, se mɛni he je nɛ e sɛ nɛ waa kɛ wa he nɛ wo nihi a sanehi a mi ɔ? (Abɛ 11:13)

⁸ Wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ, nɛ wa suɔ nɛ waa le bɔ nɛ níhi ngɛ nɔ yae ngɛ a si himi mi ha. Se e sa nɛ waa hyɛ saminya nɛ wa ko ngɔ wa he kɛ wo nihi a sane mi. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ bumi kɛ ha mɛ. Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ a kpɛti ni komɛ ji “sieku yeli kɛ nihi nɛ ngɔɔ a he kɛ woɔ ni kpahi a sanehi nɛ kɔ we a he ɔ mi.” (1 Tim. 5:13) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa sume nɛ waa pee kaa mɛ. Se ngɔɔ lɛ kaa nɔ ko de mo e laami mi sane ko, nɛ e wo mo si kaa o ko de nɔ ko. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, nyɛmiyo ko de mo kaa hiɔ ko ngɛ e nya gbae, aloo e kɛ ka ko ngɛ kpee nɛ e de mo ke o ko wo nɔ ta kɛ tsɔɔ nɔ ko. E sa nɛ o bu nɔ́ nɛ e de mo ɔ tue. * (Kane Abɛ 11:13.) Amlɔ nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu si fɔfɔɛ kpahi nɛ e sa nɛ waa hyɛ saminya ngɛ he konɛ wa ko je nihi a laami sane kpo ɔ he nɛ waa hyɛ.

9. Mɛni weku mi bimɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa a ma nyɛ ma he mɛ maa ye?

⁹ Ngɛ weku ɔ mi. E ji nɔ fɛɛ nɔ nɛ ngɛ weku ɔ mi ɔ blɔ nya ní tsumi kaa e maa hyɛ konɛ e ko je weku ɔ mi laami sane ko kpo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa nyɛmiyo ko peeɔ ní komɛ nɛ peeɔ e huno ɔ zo bɔɔ. Anɛ e sa nɛ e huno ɔ nɛ ya de ni kpahi kɛ gbe e yo ɔ zo lo? Dɛbi! E suɔ e yo ɔ, enɛ ɔ he ɔ, e be suɔe kaa e maa pee nɔ́  ko nɛ maa hao lɛ. (Efe. 5:33) Nihewi kɛ yihewi nɛ a ná we jeha nyingmi enyɔ lolo ɔ suɔ nɛ a bu mɛ. E sa nɛ nɔ́ nɛ ɔ nɛ hi fɔli a juɛmi mi. E sɛ nɛ a de ni kpahi a bimɛ ɔmɛ a gbɔjɔmihi kɛ gbe mɛ zo. (Kol. 3:21) E sa nɛ jokuɛwi nɛ a hyɛ saminya konɛ a ko de ni kpahi a weku ɔ laami sanehi nɛ ma ha nɛ zo nɛ gbe weku ɔ mi nɔ ko. (5 Mose 5:16) Ke weku mi bimɛ ɔmɛ a ti nɔ fɛɛ nɔ bɔ mɔde nɛ e je we weku ɔ laami sane ko kpo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ kake peemi maa hi weku ɔ mi.

10. Mɛni haa nɛ wa leɔ kaa nɔ ko ji huɛ kpakpa? (Abɛ 17:17)

¹⁰ Ngɛ waa kɛ wa huɛmɛ wa kpɛti. Be komɛ ɔ, wa suɔ nɛ wa de wa huɛ ko nɛ nyu bi ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ wa tsui mi sane ko. Se pi be fɛɛ be nɛ jã peemi ngɛ gbɔjɔɔ. Mɛni he je? Ejakaa wa ngɛ gbeye yee kaa eko ɔ, e ma ya bɔ ni kpahi. Se ngɛ lɔ ɔ tsuo se ɔ, wa bua jɔ wawɛɛ kaa wa ngɛ huɛmɛ nɛ wa nyɛɔ deɔ mɛ bɔ nɛ wa ngɛ he nue ha, nɛ wa le kaa a be ni kpahi dee! Nihi kaa jã a ji ‘huɛmɛ kpakpahi.’​—Kane Abɛ 17:17.

11. (a) Mɛni nɛ asafo mi nikɔtɔmahi kɛ a yihi peeɔ kɛ tsɔɔ kaa nihi ma nyɛ maa ngɔ a hɛ kɛ fɔ a nɔ? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ bɔ nɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko pee e ní ha benɛ e ya tsu asafo mi laami sane komɛ a he ní nɛ e ba we mi ɔ mi? (Hyɛ foni ɔ.)

¹¹ Ngɛ asafo ɔ mi. Asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a je we laami sane kpo ɔ ngɛ kaa ‘wesa he ngɛ kɔɔhiɔ nya, kɛ laami he ngɛ ahumi nya.’ (Yes. 32:2) Wa le kaa waa kɛ mɛ ma nyɛ maa sɛɛ ní faa ejakaa wa he mɛ ye, nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma de mɛ ɔ, a be nihi dee. Wa nyɛ we a nɔ kaa a de wɔ laami sane ko. Jehanɛ hu ɔ, wa bua jɔ asafo mi nikɔtɔma amɛ a yi ɔmɛ a he wawɛɛ, ejakaa a nyɛ we a huno ɔmɛ a nɔ kaa a de mɛ ni kpahi a laami sanehi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke asafo mi nɔkɔtɔma ko de we e yo ni kpahi a laami sanehi ɔ, e yeɔ bua e yo ɔ wawɛɛ. Asafo mi nɔkɔtɔma ko yo de ke: “Ke ye huno ɔ ya slaa nihi, nɛ e wo mɛ he wami aloo e ye bua nihi nɛ a hia mumi mi yemi kɛ buami ɔ, e de we mi a he sanehi loo a biɛ po. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa e peeɔ jã. Ejakaa ke e de mi ɔ, ma hao ngɛ he se i be nyɛe ma pee he nɔ́ ko. Enɛ ɔ haa nɛ i nyɛɔ nɛ i kɛ nɔ fɛɛ nɔ sɛɛɔ ní faa ngɛ  asafo ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, e ha nɛ i ná nɔ mi mami kaa ke i de ye huno ɔ imi nitsɛ ye laami sane ko ɔ, lɔ ɔ hu e be nɔ ko dee.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo wa suɔ nɛ nihi nɛ a na wɔ kaa a ma nyɛ ma he wɔ maa ye. Mɛni suhi nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa su jamɛ a oti ɔ he? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ a kpɛti enuɔ.

12. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke suɔmi ji nɔ́ titli nɛ ma nyɛ ma ha nɛ nihi nɛ a he wɔ nɛ a ye ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

¹² Suɔmi ji su titli nɛ ma ha nɛ nihi nɛ a he mo nɛ a ye. Yesu tsɔɔ kaa kita enyɔ nɛ pe kulaa ji nɛ o maa suɔ Yehowa kɛ o nyɛmi nɔmlɔ. (Mat. 22:37-39) Yehowa ji nɔ ko nɛ wa ma nyɛ ma he lɛ nɛ waa ye, nɛ akɛnɛ wa suɔ lɛ he je ɔ, wa suɔ nɛ waa kase lɛ. Suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ ha nɛ ke a de wɔ a laami sanehi ɔ, wa de we ni kpahi. Wa sume nɛ wa maa pee nɔ́ ko nɛ maa ye wa nyɛmimɛ awi, e ma ha nɛ a hɛ mi nɛ pue si, loo e maa dɔ mɛ.​—Yoh. 15:12.

13. Mɛni blɔ nɔ he si bami ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ nihi nɛ a he wɔ nɛ a ye?

¹³ He si bami ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ nihi nɛ a he wɔ nɛ a ye. Kristofo no nɛ baa e he si ɔ, e bɔɛ mɔde kaa e ma ha nɛ nihi nɛ a na lɛ kaa lɛ ji kekleekle nɔ nɛ ha nɛ a le sane ko konɛ e kɛ sa a hɛ mi. (Filip. 2:3) E ha we nɛ nihi nɛ a na lɛ kaa e le laami sane ko nɛ́ e sɛ nɛ e de ni kpahi. He si bami ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko de ni kpahi wɔ nitsɛmɛ wa susumihi ngɛ níhi nɛ Baiblo ɔ kɛ asafo ɔ womihi tu we he munyu tutuutu ɔ he.

14. Ke wa kɔɔ nɔ́ se ɔ, mɛni blɔ nɔ e maa ye bua wɔ konɛ waa pee níhi nɛ ma ha nɛ ni kpahi nɛ a he wɔ nɛ a ye?

¹⁴ Nɔ́ se kɔmi ma nyɛ maa ye bua Kristofo no ko konɛ e le ‘be nɛ e sa nɛ e pee dii kɛ be nɛ e sa nɛ e tu munyu.’ (Fiɛlɔ 3:7) Ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, a pɔɔ demi ke: “Munyu tumi ngɛ kaa sika hiɔ, se dii peemi ngɛ kaa sika tsu.” Nɔ́ nɛ e tsɔɔ ji, be komɛ ɔ, e hi kaa o maa pee dii pe nɛ o maa tu munyu. Lɔ ɔ he ɔ, Abɛ 11:12 ɔ de ke: “Ní lelɔ ɔ, pe e maa e nya.” Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Ke pee ɔ, a deɔ asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e ngɛ níhi a si kpami kaa e ya ye bua asafo kpa ko kɛ tsu a nyagba komɛ a he ní. Mo kadi nɔ́ nɛ asafo mi nɔkɔtɔma kpa ko de kɛ kɔ e he. E de ke: “Be fɛɛ be ɔ, e hyɛɛ saminya kaa e be asafo kpa ko mi laami sane kpo jee.” Akɛnɛ asafo mi nɔkɔtɔma nɛ ɔ kɔɔ nɔ́ se he je ɔ, nikɔtɔma kpa amɛ nɛ a ngɛ e we asafo ɔ mi ɔ ngɛ bumi kɛ ha lɛ. A ngɛ nɔ mi mami ngɛ e mi kaa e be a laami sane kpo jee kɛ tsɔɔ ni kpahi.

15. Mo ha nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ tsɔɔ bɔ nɛ nihi ma nyɛ ma he mo maa ye ha ke ji kaa o yeɔ anɔkuale.

¹⁵ Anɔkuale yemi ji su kpa ko nɛ wa hia ke wa suɔ nɛ nihi nɛ a he wɔ nɛ a ye. Ke nɔ ko yeɔ anɔkuale ɔ, wa heɔ lɛ yeɔ ejakaa wa le kaa be fɛɛ be ɔ, e maa tu anɔkuale. (Efe. 4:25; Heb. 13:18) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o suɔ nɛ o ya o hɛ mi ngɛ ní tsɔɔmi mi. Enɛ ɔ he je ɔ, o suɔ nɛ o de nɔ ko kaa e bu o ní peemi nɛ ji munyu tumi ɔ tue konɛ ke o gbe nya a, e tsɔɔ mo níhi nɛ o ma nyɛ maa bɔ he mɔde. Anɛ mɛnɔ nɛ o maa suɔ nɛ e wo mo ga? Anɛ o suɔ nɔ ko nɛ e ma de mo nɔ́ nɛ o ngɛ hlae nɛ o nu, aloo o suɔ nɔ ko nɛ e ma de mo anɔkuale ɔ? Heto ɔ ngɛ heii. Baiblo ɔ de ke: “Ke nɔ ko ka o hɛ mi ngɛ gua mi ɔ, e hi pe nɔ́ nɛ e suɔ mo ngɛ laami tso mi. Ke o huɛ plaa mo ɔ, nɔ́ kpakpa ko e ngɛ hlae ha mo.” (Abɛ 27:5, 6) Eko ɔ, nɔ́ nɛ o maa nu kɛ je o huɛ ɔ ngɔɔ maa hao mo, se lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ maa ye bua mo.

16. Mɛni nɛ Abɛ 10:19 de ngɛ he nɔ yemi he?

¹⁶ Ja wa ngɛ he nɔ yemi loko ni kpahi ma nyɛ ma he wɔ maa ye. Su nɛ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ma wa nya, nɛ wa ko je laami sane ko kpo. (Kane Abɛ 10:19.) E he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa ye wa he nɔ ke waa kɛ  Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ngɛ ní tsue. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa ma je laami sanehi kpo kɛ tsɔɔ nihi babauu be mi nɛ wa hɛ be wa he nɔ. Ke wa ná nɛ waa kɛ sane ko fɔ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ɔ, wa be nyɛe maa tsɔɔ nihi bɔ nɛ a kɛ tsu ní ha, nɛ wa be nyɛe maa le nyagbahi nɛ e kɛ maa ba. Ke nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ asafo ɔ ngɛ mɔde bɔe kaa a maa sisi wɔ ɔ, he nɔ yemi maa ye bua wɔ konɛ wa ma wa nya, nɛ wa be laami sane ko kpo jee nɛ maa hao wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi. Nɔ́ nɛ ɔ ma nyɛ maa ba ke ji kaa a tsi wa ní tsumi ɔ nya ngɛ ma ko nɔ, nɛ polisihi ngɛ mɔde bɔe kaa a ma bi wɔ sanehi. Baiblo sisi tomi mlaa ko de ke, wa “ma ma [wa] nya.” Waa kɛ sisi tomi mlaa nɛ ɔ ma nyɛ ma tsu ní ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ, kɛ si fɔfɔɛ kpahi a mi hulɔ. (La 39:1) E sa nɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ na wɔ kaa wa ji nɔ ko nɛ nihi ma nyɛ maa ngɔ a hɛ kɛ fɔ wa nɔ. Wa weku li jio, wa huɛmɛ jio, wa nyɛmimɛ jio, aloo nɔ kpa ko jio. Se loko wa ma nyɛ maa pee jã a, ja wa yeɔ wa he nɔ.

17. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ nɛ e he e sibi nɛ e ye?

¹⁷ Wa bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa gbla wɔ kɛ ba weku nɛ a suɔ a he, nɛ́ a heɔ a sibi yeɔ ɔ mi! Nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa pee wa blɔ fa mi nɔ́ konɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a he wɔ nɛ a ye. Kaa ni kakaakahi ɔ, e sa nɛ wa je suɔmi, he si bami, nɔ́ se kɔmi, anɔkuale yemi kɛ he nɔ yemi kpo. Ke wa pee jã a, nɔ fɛɛ nɔ ma he e sibi maa ye ngɛ asafo ɔ mi. E sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa bɔ wa he mɔde wawɛɛ konɛ nihi nɛ a na wɔ kaa a ma nyɛ ma he wɔ nɛ a ye. Nyɛ ha nɛ waa kase wa Mawu Yehowa, nɛ waa ya nɔ nɛ waa pee níhi nɛ ma ha nɛ nihi nɛ a he wɔ nɛ a ye.