1. Mɛni he je nɛ e pee we wɔ nyakpɛ kaa nihi fuu he we nihi yí ɔ?

 NIHI nɛ a ngɛ Satan je ɔ mi ɔ li nɔ nɛ e sa kaa a he lɛ nɛ a ye. Be fɛɛ be ɔ, a kɔni mi jɔ̃ɔ ngɛ jua yeli, ma hɛ mi nyɛɛli kɛ jami hɛ mi nyɛɛli a ní peepee he. Enɛ ɔ ha nɛ nihi fuu he we a huɛmɛ, a kpɔ mi bimɛ kɛ a weku li po yi. Se e sɛ nɛ lɔ ɔ nɛ pee wɔ nyakpɛ. Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si kaa: ‘Ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, adesahi maa pee nihi nɛ a jeɔ nɔ se, nɔ he guɛ gbeli kɛ nɔ se blɔ tsɔɔli.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa nihi maa pee a ní kaa Satan, nɛ ji níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ mi mawu ɔ nɛ wa be nyɛe ma he lɛ maa ye ɔ.​—2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Mɛnɔmɛ nɛ wa ma nyɛ ma ná a mi hemi kɛ yemi? (b) Se mɛni susumi nɛ ni komɛ ma nyɛ ma ná?

² Wa ji Kristofohi, lɔ ɔ he ɔ, wa le kaa wa ma nyɛ ma he Yehowa maa ye. (Yer. 17:7, 8) Wa ngɛ nɔ mi mami kaa e suɔ wɔ, nɛ kaa e huɛmɛ ɔ, “e be wɔ kuae.” (La 9:10) Wa ma nyɛ ma he Yesu Kristo hu maa ye ejakaa e ngɔ e wami kɛ fɔ si ha wɔ. (1 Pet. 3:18) Baiblo ɔ mi munyuhi nɛ wɔ nitsɛmɛ waa kɛ tsu ní ngɛ wa si himi mi ɔ ha nɛ wa na hu kaa blɔ tsɔɔmihi nɛ wa náa ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ da. (2 Tim. 3:16, 17) Wa ngɛ nɔ mi mami kaa wa ma nyɛ ma he Yehowa, Yesu kɛ Baiblo ɔ ye. Se eko ɔ, ni komɛ ma susu kaa a be nyɛe ma he nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ maa ye be fɛɛ be. Ke jã a, lɛɛ mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma he mɛ nɛ waa ye?

3. Mɛni he blɔ nɛ se be nɛ wa ná? (Maako 10:29, 30)

³ Yehowa hla wɔ kaa wa ba piɛɛ e sɔmɔli nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ a he. Enɛ ɔ ji he blɔ ko nɛ se be nɛ wa ná, nɛ enɛ ɔ maa ngɔ jɔɔmi fuu kɛ ba! (Kane Maako 10:29, 30.) Ngɛ je kɛ wɛ ɔ, wa ngɛ nyɛmimɛ nɛ a suɔ Yehowa kaa bɔ nɛ wɔ hu wa suɔ lɛ ɔ, nɛ a ngɛ  mɔde bɔe kaa a kɛ Yehowa blɔ tsɔɔmi ma tsu ní ngɛ a si himi mi. Gbi nɛ wa tuɔ, wa kusumi, kɛ bɔ nɛ wa dlaa wa he ha a ma nyɛ maa je ekpa ngɛ a nɔ́ ɔ he, se kekleekle be nɛ waa kɛ mɛ maa kpe po ɔ, wa náa a he bua jɔmi. Wa suɔ wawɛɛ kaa waa kɛ mɛ maa pee kake kɛ je wa hiɔwe Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ yi, nɛ́ wa sɔmɔ lɛ.​—La 133:1.

4. Mɛni he je nɛ wa hia wa nyɛmimɛ?

⁴ Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa kaa waa baa kake peemi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ wa kpɛti ɔ yi. Mɛni he je? Ejakaa be komɛ ɔ, a yeɔ bua wɔ kɛ daa wa nyagba amɛ a nya. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Jehanɛ hu ɔ, a woɔ wɔ he wami kaa waa ya nɔ nɛ wa tsu wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ, nɛ́ wa ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. (1 Tɛs. 5:11; Heb. 10:23-25) Ke pi nɛ Yehowa asafo ɔ yeɔ bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da kahi nɛ Satan Abosiami kɛ je yaya nɛ ɔ kɛ baa wa nɔ ɔ nya a, jinɛ kɛ wa si fɔfɔɛ ko pee kɛɛ? E be kɛe nɛ Satan kɛ nihi nɛ e kudɔɔ mɛ ɔ ma tua Mawu sɔmɔli. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, ke wa nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ wa kasa nya a, hyɛ bɔ nɛ wa bua maa jɔ ha!

5. Mɛni he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha ni komɛ kaa a ma he wa nyɛmimɛ ɔmɛ maa ye?

⁵ Se e he wa ha ni komɛ kaa a ma ná hemi kɛ yemi ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a mi. Eko ɔ, a de nyɛmi ko a laami mi sane ko, nɛ nɔ ɔ ya de ni kpahi, aloo nɔ ko wo mɛ si nɛ e yi nɔ. Aloo eko ɔ, nɔ ko nɛ e ngɛ asafo ɔ mi ɔ pee nɔ́ ko, loo e de nɔ́ ko nɛ e dɔ mɛ wawɛɛ. Ní komɛ kaa kikɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he maa wa kaa a ma he nihi maa ye. Lɛɛ mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a mi?

6. Mɛni blɔ nɔ suɔmi maa ye bua wɔ konɛ wa he nihi waa ye? (1 Korinto Bi 13:4-8)

⁶ Ja wa suɔ nɔ ko loko wa ma nyɛ ma he lɛ  maa ye. Korinto Bi A Kekleekle Womi ɔ yi 13 ɔ tsɔɔ níhi nɛ suɔmi peeɔ kɛ níhi nɛ suɔmi pee we. Suɔmi ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ nihi a mi. Nɛ ke nyagba ko ba waa kɛ nɔ ko wa kpɛti ɔ, suɔmi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa kpale ná hemi kɛ yemi ngɛ e mi. (Kane 1 Korinto Bi 13:4-8.) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kuku 4 ɔ tsɔɔ kaa “suɔmi toɔ e tsui si nɛ e mi mi hi.” Ke wa tɔ̃ Yehowa nɔ po ɔ, e toɔ e tsui si ha wɔ. Jã nɔuu nɛ ke wa nyɛmi ko pee wɔ nɔ́ ko loo e de nɔ́ ko nɛ dɔ wɔ ɔ, e sa nɛ waa to wa tsui si kɛ ha lɛ. Kuku 5 ɔ kɛ piɛɛ he ke: “[Suɔmi] mi mi wui la, e kɛ tɔmi wui e mi.” Waa kɛ ‘tɔmi be wa mi woe’ nɛ́ waa hi níhi nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ pee kɛ si wɔ ɔ kaie be fɛɛ be. Fiɛlɔ 7:9 ɔ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ ‘wa mi mi nɛ fu mlamlaamla.’ E maa hi wawɛɛ kaa waa kɛ munyu nɛ ngɛ Efeso Bi 4:26 ma tsu ní. Lejɛ ɔ de ke: “Nyɛ ko ha nɛ pu nɛ nɔ si be mi nɛ nyɛ mi mi fu loloolo”!

7. Mɛni blɔ nɔ nɛ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Mateo 7:1-5 ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa he nihi waa ye?

⁷ Nɔ́ kpa ko hu nɛ maa ye bua wɔ nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a mi ji kaa wa maa na mɛ kaa bɔ nɛ Yehowa hu naa mɛ ɔ. Mawu suɔ mɛ, nɛ e kɛ a tɔmi wui e mi. Jã nɛ e sa nɛ wɔ hu waa pee. (La 130:3) E sɛ nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma a gbɔjɔmihi a nɔ, mohu ɔ, e sa nɛ wa hla su kpakpahi nɛ a ngɛ ɔ, nɛ wa susu ní kpakpahi nɛ a ma nyɛ maa pee ɔ he. (Kane Mateo 7:1-5.) Wa le kaa a suɔ nɛ a pee nɔ́ nɛ da, se pi nɔ́ ko nɛ maa dɔ wɔ, ejakaa suɔmi “heɔ níhi tsuo yeɔ.” (1 Kor. 13:7) Munyu nɛ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa suɔ nɛ wa he nɔ fɛɛ nɔ ko waa ye kɛkɛ, mohu ɔ, ke nihi kɛ a ní peepee tsɔɔ kaa wa ma nyɛ maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ a nɔ ɔ, e sa nɛ wa he mɛ waa ye. *

8. Mɛni maa ye bua mo nɛ o ná hemi kɛ yemi ngɛ o nyɛmimɛ ɔmɛ a mi?

⁸ Loko o ma ná bumi kɛ ha nɔ ko ɔ, e heɔ be. Jã kɛ̃ nɛ e heɔ be loko o ma nyɛ ma he nɔ ko maa ye. Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o ná hemi kɛ yemi ngɛ o nyɛmimɛ ɔmɛ a mi? E sa nɛ o le mɛ saminya. O kɛ mɛ nɛ sɛɛ ní ngɛ asafo mi kpe sisi. Moo to blɔ nya nɛ o kɛ mɛ nɛ ya fiɛɛmi. Ná a he tsui, nɛ o ha nɛ a na kaa o heɔ mɛ yeɔ. Sisije ɔ, tsa pi nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o maa suɔ kaa o kɛ mɛ maa sɛɛ he ní akɛnɛ kpaako o ngɛ mɛ lee ɔ he je. Ke nyɛ huɛ bɔmi ɔ mi ngɛ wae ɔ, eko ɔ, o maa suɔ kaa o ma de mɛ bɔ nɛ o nuɔ he ha. (Luka 16:10) Se ke nyɛmi ko nɛ o he lɛ ye ɔ je o laami mi sane kpo ɔ, mɛni nɛ e sa nɛ o pee? O he nɛ ko sɔ kɛ po nyɛ huɛ bɔmi ɔ mi, mohu ɔ, ha nɔ ɔ be bɔɔ. Ko ha nɛ ni kpahi a ní peepee nɛ ha nɛ hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ ngɛ o nyɛmimɛ a mi ɔ nɛ ba si. Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ babauu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi. E ngɛ mi kaa ni komɛ yí mɛ anɔkuale mohu lɛɛ, se a ya nɔ nɛ a ná hemi kɛ yemi ngɛ ni kpahi a mi. Wa ma susu a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ a he.

9. (a) E ngɛ mi kaa nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ɔ pee yayami mohu lɛɛ, se mɛni blɔ nɔ Hana ya nɔ nɛ e ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa blɔ nya tomi ɔ mi? (b) Mɛni nɛ Hana níhi a si kpami ɔ tsɔɔ mo ngɛ hemi kɛ yemi nɛ o ma ná ngɛ Yehowa blɔ nya tomi ɔ mi ɔ he? (Hyɛ foni ɔ.)

⁹ Anɛ nyɛminyumu ko nɛ ngɛ blɔ nya ngɛ asafo ɔ mi ɔ ní peepee ha nɛ o kɔni mi jɔ̃ hyɛ lo? Ke jã a, mo susu Hana nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he, nɛ o ma ná he se. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Eli ji Osɔfo Nɔkɔtɔma Pe Kulaa nɛ nyɛɛɔ Israel bi ɔmɛ a hɛ mi ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi. Se e weku mi bi ɔmɛ pee we nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa. E binyumu ɔmɛ nɛ a sɔmɔɔ kaa osɔfohi ɔ kɛ a he woɔ zo ní peepeehi kɛ je mi bami yayami mi. Se a papaa ngɔɛ hɛdɔ kɛ gbla a tue. Yehowa ngɔɛ  sɔmɔmi he blɔ nɛ Eli ngɛ ɔ ngɛ e dɛ amlɔ nɔuu. Se kɛ̃ ɔ, Hana ya nɔ nɛ e kɛ Yehowa blɔ tsɔɔmi tsu ní. E de we ke be abɔ nɛ Eli ngɛ sɔmɔe loloolo kaa osɔfo nɔkɔtɔma pe kulaa a lɛɛ e be sɔlemi we ɔ yae nɛ e ya ja Yehowa. Benɛ Eli na kaa Hana hao wawɛɛ nɛ e ngɛ sɔlee ɔ, e susu kaa e de dã. Eli bɔɛ mɔde kaa e maa le anɔkuale ɔ, mohu ɔ, e tu munyu kɛ si lɛ. (1 Sam. 1:12-16) Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Hana wo Yehowa si kaa ke e fɔ binyumu ɔ, e kɛ lɛ maa ya sɔlemi we ɔ nɛ́ e ya sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ konɛ Eli nɛ hyɛ e nɔ. (1 Sam. 1:11) Anɛ e sa nɛ a gbla Eli bi nyumu ɔmɛ a tue ngɛ nɔ́ nɛ a ngɛ pee ɔ he lo? Ee. Yehowa gbla a tue ngɛ be nɛ sa mi. (1 Sam. 4:17) Nyagbe ɔ, Mawu ha nɛ Hana fɔ binyumu nɛ ji Samuel.​—1 Sam. 1:17-20.

10. Mɛni blɔ nɔ nɛ David ya nɔ nɛ e ná hemi kɛ yemi ngɛ ni kpahi a mi be mi nɛ ni komɛ kua lɛ ɔ?

¹⁰ Anɛ o huɛ ko nɛ o suɔ lɛ wawɛɛ ɔ pee nɔ́ ko nɛ e dɔ mo wawɛɛ hyɛ lo? Ke jã a, mo susu Matsɛ David níhi a si kpami ɔ he nɛ o hyɛ. A tsɛɛ e huɛmɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ke Ahitofel. Se benɛ David bi Absalom suɔ kaa e ma kpɔ̃ matsɛ yemi ɔ ngɛ e tsɛ ɔ dɛ ɔ, Ahitofel ya piɛɛ Absalom he nɛ a tsɔ atua. Hyɛ bɔ nɛ e maa dɔ David wawɛɛ ha benɛ e na kaa lɛ nitsɛ e binyumu kɛ e huɛ nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ te si kɛ wo lɛ ɔ! David de we ke akɛnɛ nihi kua lɛ he je ɔ, e be ni kpahi hee maa ye. E ya nɔ nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ e huɛ anɔkualetsɛ Hushai nɔ, ejakaa Hushai ya piɛɛ we nihi nɛ a tsɔ David hɛ mi atua a he. Yi mi tomi kpakpa ko he je nɛ David he Hushai ye ɔ nɛ. E ngɔ e wami kɛ wo oslaa mi ngɛ David he, nɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ji huɛ kpakpa.​—2 Sam. 17:1-16.

11. Mɛni nɛ Nabal tsɔlɔ ko pee kɛ tsɔɔ kaa e he Abigail ye?

¹¹ Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Nabal tsɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake pee ɔ he nɛ o hyɛ. David kɛ nyumuhi nɛ a piɛɛ e he ɔ je a tsui mi nɛ a baa Israel nyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ Nabal ɔ e tsɔli ɔmɛ a yi. Pee se ɔ, David ya bi Nabal nɛ e ji niatsɛ ɔ ke e ha e kɛ e we bi ɔmɛ niye ní, e ha mɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e ma ná. Benɛ Nabal kplɛɛ we David ní bimi nɛ ɔ nɔ ɔ, David mi mi fu wawɛɛ nɛ e mwɔ e yi mi kpɔ kaa e maa gbe nyumu fɛɛ nyumu nɛ ngɛ Nabal we ɔ mi. Nabal tsɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ya bɔ Abigail nɛ ji Nabal yo ɔ nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ. Tsɔlɔ nɛ ɔ piɛɛ Nabal we ɔ mi bi ɔmɛ a he, nɛ e le kaa Abigail ma nyɛ ma he e yi  wami. Jinɛ e ko nyɛ tu fo, se e he ye kaa Abigail ma nyɛ ma tsu si fɔfɔɛ ɔ he ní. E ná hemi kɛ yemi ngɛ Abigail mi ejakaa e le kaa e ji yo ko nɛ a buu lɛ kaa e ngɛ nile. Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba pee se ɔ tsɔɔ kaa tsɔlɔ nɛ ɔ ngɔ e hɛ kɛ fɔ Abigail nɔ ngɛ yi mi tomi kpakpa ko he je. Abigail pee kã nɛ e kɛ David tu munyu, nɛ lɔ ɔ ha nɛ David tsake yi mi kpɔ nɛ e mwɔ ɔ. (1 Sam. 25:2-35) E ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ David mi kaa e maa pee nɔ́ nɛ da.

12. Ngɛ Yesu kaseli ɔmɛ a gbɔjɔmihi tsuo se ɔ, mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ kaa e ngɛ a mi hemi kɛ yemi?

¹² E ngɛ mi kaa Yesu kaseli ɔmɛ tɔ̃ɔ mohu lɛɛ, se e he mɛ ye. (Yoh. 15:15, 16) Benɛ Yakobo kɛ Yohane bi Yesu Kristo kaa e ha mɛ he blɔ klɛdɛɛ ngɛ Matsɛ Yemi ɔ mi ɔ, Yesu kã we a hɛ mi kaa he blɔ nɛ a ma ná he je nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe, nɛ e je we mɛ kɛ je e bɔfo ɔmɛ a kpɛti hulɔ. (Maak. 10:35-40) Pee se ɔ, gbɔkuɛ nɛ a nu Yesu ɔ, e kaseli ɔmɛ tsuo kua lɛ. (Mat. 26:56) Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Yesu ya nɔ nɛ e he mɛ ye. E le a gbɔjɔmihi; se kɛ̃ ɔ, “e suɔ mɛ hluu kɛ ya si nyagbe.” (Yoh. 13:1) Benɛ a tle Yesu si ɔ, e ngɔ he blɔ klɛdɛɛ kɛ wo e kaseli anɔkualetsɛmɛ 11 ɔ a dɛ. Lɔ ɔ ji kaa a nyɛɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ hɛ mi, nɛ́ a hyɛ e to ɔmɛ a nɔ. (Mat. 28:19, 20; Yoh. 21:15-17) Yesu he e kaseli nɛ ɔmɛ nɛ a yi mluku ɔ ye ngɛ yi mi tomi kpakpa komɛ a he je. Mɛ tsuo a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ kɛ ya si be nɛ a gbe a zugba a nɔ sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Hana, David, Nabal tsɔlɔ ɔ, Abigail kɛ Yesu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ tsɔɔ kaa wa ma nyɛ ma he adesahi nɛ a yi mluku ɔ ye.

13. Mɛni ma ha nɛ e maa ye ha wɔ kaa wa ma he ni kpahi maa ye?

¹³ Anɛ o de nyɛmi ko nɛ o he lɛ ye ɔ o laami sane ko, nɛ pee se ɔ o na kaa e ya bɔ ni kpahi lo? Enɛ ɔ maa hao mo wawɛɛ. Be ko ɔ, nyɛmiyo ko ya de asafo mi nɔkɔtɔma ko e laami sane kɛ nɔ mi mami kaa e be nɔ ko dee. E nɔ jena a, asafo mi nɔkɔtɔma a yo ɔ tsɛ nyɛmiyo ɔ nɛ e wo lɛ he wami. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ nyɛmiyo ɔ de asafo mi nɔkɔtɔma a ngɛ laami mi ɔ, e ya de e yo ɔ. Nɛ́ e ba lɛ ja a, e ye ha nyɛmiyo ɔ kaa e ma he asafo mi nɔkɔtɔma a ye. Bua jɔmi sane ji kaa nyɛmiyo ɔ ya bi yemi kɛ buami. E ya bɔ asafo mi nɔkɔtɔma kpa amaniɛ, nɛ e ye bua lɛ nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, e ná hemi kɛ yemi ngɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ a mi.

14. Mɛni ye bua nyɛminyumu ko nɛ e ba ná nyɛmimɛ komɛ a mi hemi kɛ yemi ekohu?

¹⁴ Nyɛminyumu ko ná asafo mi nikɔtɔmahi enyɔ a he abofu be babauu, nɛ e nu he kaa e be nyɛe ma he mɛ maa ye. Se e ba bɔni nɔ́ ko nɛ nyɛminyumu ko nɛ e buu lɛ wawɛɛ ɔ de ɔ he susumi. Nɔ́ nɛ nyɛminyumu ɔ de ji: “Satan ji wa he nyɛlɔ, se pi wa nyɛmimɛ ɔmɛ.” Nyɛminyumu ɔ nɛ ná nikɔtɔma amɛ a he abofu ɔ sɔle ngɛ sane ɔ he, nɛ e susu nɔ́ nɛ e sa nɛ e pee ɔ he saminya. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, e nyɛ nɛ e dla e kɛ asafo mi nikɔtɔma enyɔ ɔmɛ a kpɛti, nɛ tue mi jɔmi ba.

15. Mɛni he je nɛ e ma nyɛ ma he be loko wa ma ná nɔ ko mi hemi kɛ yemi ekohu ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

¹⁵ Anɛ he blɔ ko je o dɛ ngɛ asafo ɔ mi hyɛ lo? Ke e ba jã a, e maa dɔ mo wawɛɛ. A tsi Yehowa Odasefohi a ní tsumi ɔ nya ngɛ Nazi Germany loko je mi ta enyɔne ɔ je sisi. Jamɛ a be ɔ, nyɛmiyo Grete kɛ e mami ji Odasefohi nɛ a yeɔ Yehowa anɔkuale. Grete fiaa (type) Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi munyu ɔmɛ kɛ haa e nyɛmimɛ ɔmɛ, nɛ e bua jɔ ní tsumi nɛ ɔ he wawɛɛ. Se benɛ nyɛmimɛ ɔmɛ ba le kaa e papaa teɔ si kɛ woɔ anɔkuale ɔ, a ngɔ he blɔ nɛ ɔ ngɛ e dɛ ejakaa a ngɛ gbeye yee kaa e papaa maa tsɔɔ asafo ɔ se blɔ. Pi lɔ ɔ pɛ ji nyagba nɛ Grete kɛ kpe. Benɛ je mi ta enyɔne ɔ ngɛ nɔ yae ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ ha we Grete kɛ e mami Hwɔɔmi Mɔ ɔ eko, nɛ ke a kɛ mɛ kpe ngɛ ma a mi hu a pui a  nya mi. Nɔ́ nɛ ɔ dɔ mɛ wawɛɛ! Enɛ ɔ he je ɔ, e he lɛ be babauu loko e nyɛ nɛ e kɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a tɔmi ke mɛ, nɛ e he mɛ ye ekohu. Benɛ be pue mi ɔ, e ba yɔse kaa Yehowa ngɔ a he tɔmi kɛ ke mɛ, lɔ ɔ he ɔ, e sa nɛ lɛ hu e ngɔ a he tɔmi kɛ ke mɛ. *

16. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ konɛ wa he wa nyɛmimɛ ɔmɛ waa ye ɔ?

¹⁶ Ke o kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ jɔ̃ɔ nɔ kɔni mi kaa jã kpe ɔ, bɔɔ mɔde kaa o maa kpale ná nihi a mi hemi kɛ yemi ekohu. E ma nyɛ ma he be, se o dengme gbomi ɔ be yaka pee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa ye niye ní ko nɛ e gba wa muklii mi nya a, e he maa hia nɛ waa hyɛ wa ní yemi saminya. Se lɔ ɔ tsɔɔ we kaa wa be ní yee hu. Jã kɛ̃ nɛ ke nyɛmi ko pee wɔ nɔ́ ko nɛ dɔ wɔ ɔ, e sɛ nɛ wa de ke lɔ ɔ he je ɔ, wa be nyɛe ma he wa nyɛmimɛ ɔmɛ maa ye hu. Wa le kaa wɔ tsuo wa tɔ̃ɔ. Ke wa kpale ná hemi kɛ yemi ngɛ a mi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa bua maa jɔ. Jehanɛ hu ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ́ waa le nɔ́ nɛ wa maa pee konɛ hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a mi ngɛ asafo ɔ mi ɔ mi nɛ wa.

17. Mɛni he je nɛ e he hia kaa wa he wa nyɛmimɛ ɔmɛ waa ye, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

¹⁷ Ngɛ Satan je nɛ ɔ mi ɔ, e he waa kaa wa ma ná hemi kɛ yemi ngɛ nihi a mi. Se wa ma nyɛ ma he wa nyɛmimɛ ɔmɛ maa ye ejakaa wa suɔ mɛ, nɛ mɛ hu a suɔ wɔ. Hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a mi ɔ haa nɛ wa bua jɔɔ, nɛ e haa nɛ kake peemi hu hiɔ wa kpɛti mwɔnɛ ɔ. Nɛ ke waa kɛ haomi ngɛ kpee hwɔɔ se hu ɔ, lɔ ɔ maa po wa he piɛ. Ke nɔ ko yí mo anɔkuale nɛ lɔ ɔ he je ɔ, o he we lɛ yi hu ɔ, mɛni nɛ e sa nɛ o pee? Bɔɔ mɔde nɛ o na níhi kaa bɔ nɛ Yehowa naa a, ngɔɔ Baiblo sisi tomi mlaahi kɛ tsu ni, mo ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha nyɛmimɛ ɔmɛ, nɛ o kase ní ngɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi níhi a mi. Ke nɔ ko pee wɔ nɔ́ ko nɛ dɔ wɔ ɔ, e sa nɛ waa ngmɛɛ he, nɛ wa ná hemi kɛ yemi ekohu ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a mi. Ke wa pee jã a, wa ma ná jɔɔmihi babauu, kɛ huɛmɛ babauu, nɛ wa maa ‘mɛtɛ wa sibi a he kpɛii pe nyɛmimɛ tete po.’ (Abɛ 18:24) Ke wa he wa nyɛmimɛ ɔmɛ ye ɔ, lɔ ɔ kɛkɛ pi. E sa nɛ wa ha nɛ a na kaa mɛ hu a ma nyɛ ma he wɔ maa ye. Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu níhi nɛ wa maa pee konɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a he wɔ nɛ a ye ɔ he.