Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

NÍ KASEMI 38

Nihewi Kɛ Yihewi​—Kɛ Nyɛ Suɔ Nɛ Nyɛ Si Himi Nɛ Hi Ha Kɛɛ?

Nihewi Kɛ Yihewi​—Kɛ Nyɛ Suɔ Nɛ Nyɛ Si Himi Nɛ Hi Ha Kɛɛ?

“Nɔ́ sisi numi [nɔ́ se kɔmi] maa bu o he.”—ABƐ 2:11.

LA 135 Yehowa Ke: “Ye Bi, Pee O He Ní Lelɔ”

NƆ́ NƐ WA MAA KASE a

1. Mɛni nyagba nɛ Yoash, Uzia kɛ Yosia kɛ kpe?

 NGƆƆ lɛ kaa a hla mo kaa o ye Mawu we bi a nɔ matsɛ be mi nɛ o wɛ aloo be mi nɛ o yi jeha nyingmi 20 lolo. Kɛ o kɛ he blɔ nɛ o ná a ma tsu ní ha kɛɛ? Baiblo ɔ tu ni komɛ nɛ a ye matsɛ ngɛ Yuda be mi nɛ a wɛ kulaa a he munyu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yoash ba bɔni matsɛ yemi benɛ e ye jeha 7 pɛ, Uzia ba pee matsɛ benɛ e ye jeha 16, nɛ Yosia hu bɔni matsɛ yemi benɛ e ye jeha 8. E ngɛ heii kaa a nɛ lɛ gbɔjɔɔ kulaa! Se Yehowa kɛ ni kpahi ye bua mɛ nɛ a nyɛ nɛ a pee ní kpakpahi fuu.

2. Mɛni he je nɛ e he hia kaa waa kase Yoash, Uzia kɛ Yosia a he ní ɔ?

2 E ngɛ mi kaa pi matsɛmɛ kɛ manyɛmɛ ji wɔ mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ maa kase ní kpakpahi fuu kɛ je Yoash, Uzia, kɛ Yosia a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ a mi. Wa ma nyɛ maa kase ní kɛ je yi mi kpɔ kpakpahi kɛ yi mi kpɔhi nɛ dɛ nɛ a mwɔ ɔ tsuo mi. Ngɛ a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ a mi ɔ, wa maa na nɔ́ he je nɛ e he hia kaa waa hla huɛmɛ kpakpahi, waa ba wa he si, nɛ waa ya nɔ nɛ wa hla Yehowa se blɔ.

MOO HLA HUƐMƐ KPAKPAHI

Wa ma nyɛ maa kase Yoash nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ke wa bu huɛmɛ kpakpahi a ga womi tue (Hyɛ kuku 3, 7) c

3. Mɛni blɔ nɔ nɛ Yehoyada ye bua Matsɛ Yoash nɛ e nyɛ nɛ e mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da?

3 Moo kase ní kɛ je yi mi kpɔ kpakpahi nɛ Yoash mwɔ ɔ mi. Benɛ Matsɛ Yoash ji niheyo ɔ, e mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ nile ngɛ mi. E ngɛ mi kaa e tsɛ gbo mohu lɛɛ, se e bu blɔ tsɔɔmihi nɛ Osɔfo Nɔkɔtɔma Yehoyada nɛ e yeɔ anɔkuale ɔ kɛ ha lɛ ɔ tue. Yehoyada tsɔse Yoash kaa lɛ nitsɛ e bi, nɛ e tsɔɔ lɛ Yehowa he ní. Akɛnɛ Yehoyada pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa he je ɔ, Yoash mwɔ yi mi kpɔ nɛ nile ngɛ mi kaa e ma sɔmɔ Yehowa nɛ́ e ye bua Yuda bi ɔmɛ tsuo konɛ mɛ hu a pee jã. Yoash to blɔ nya konɛ a dla Yehowa sɔlemi we ɔ po.—2 Kron. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Ke wa suɔ Yehowa mlaa amɛ nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, kɛ wa ma ná he se ha kɛɛ? (Abɛ 2:​1, 10-12)

4 Ke o fɔli loo nɔ kpa ko ngɛ mo ye buae konɛ o suɔ Yehowa nɛ o ye e mlaa amɛ a nɔ ɔ, lɛɛ e ji nike ní kpakpa nɛ́ a kɛ ngɛ mo hae. (Kane Abɛ 2:​1, 10-12.) Fɔli ma nyɛ maa gu blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ tsɔse a bimɛ. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ Nyɛmiyo Katya papaa pee kɛ ye bua lɛ konɛ e nyɛ nɛ e mwɔ yi mi kpɔ kpakpahi. Daa ligbi ɔ, loko e papaa kɛ lɛ maa ya sukuu ɔ, e kɛ lɛ susuɔ daa ligbi ngmami ɔ he. Katya de ke, “Níhi nɛ wa susuɔ he ɔ yeɔ bua mi nɛ ke i kɛ nyagba ko kpe ngɛ sukuu ɔ, i nyɛɔ nɛ i daa nya.” Eko ɔ, o fɔli maa da Baiblo ɔ nɔ kɛ wo mo mlaahi, se o ma nyɛ maa nu he kaa mlaa nɛ ɔmɛ ha we nɛ o pee níhi nɛ o suɔ. Mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o bu mɛ tue? Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Anastasia a tsɔɔ kaa, e fɔli bɔɔ mɔde kaa a maa tsɔɔ lɛ nɔ́ he je nɛ a woɔ lɛ mlaa komɛ. E de ke, “I ba na kaa pi nɛ a ngɛ hlae nɛ a nyɛ ye nɔ he je nɛ a woɔ mi mlaahi, mohu ɔ, a suɔ mi nɛ a suɔ nɛ a po ye he piɛ.”

5. Ke o ba o je mi saminya a, kɛ Yehowa kɛ o fɔli maa nu he ha kɛɛ? (Abɛ 22:6; 23:​15, 24, 25)

5 Ke o ngɔ Baiblo ga womihi nɛ o fɔli kɛ ngɛ mo hae ɔ kɛ tsu ní ɔ, a bua maa jɔ wawɛɛ. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, Mawu bua maa jɔ, nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ lɛ nyɛ kpɛti ɔ mi maa wa wawɛɛ. (Kane Abɛ 22:6; 23:​15, 24, 25.) Enɛ ɔmɛ ji yi mi tomi kpakpahi a he je nɛ e sa nɛ waa kase nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yoash pee benɛ e ji niheyo ɔ.

6. Benɛ Yehoyada gbo ɔ, mɛnɔ ga womi tue nɛ Yoash bu, nɛ mɛni je mi kɛ ba? (2 Kronika 24:​17, 18)

6 Moo kase ní kɛ je yi mi kpɔhi nɛ dɛ nɛ Yoash mwɔ ɔ mi. Benɛ Yehoyada gbo se ɔ, Yoash kɛ nimli yayahi bɔni bɔmi. (Kane 2 Kronika 24:​17, 18.) E bu Yuda ma nikɔtɔma amɛ nɛ a sume Yehowa a ga womi tue. Jinɛ e sa nɛ Yoash nɛ yu e he ngɛ nimli yaya nɛ ɔmɛ a he. (Abɛ 1:10) Se e pee we jã, mohu ɔ, e bu ga yayahi nɛ a wo lɛ ɔ tue. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, benɛ Zakaria nɛ ji Yoash weku no ɔ bɔ mɔde kaa e ma dla e juɛmi ɔ, Yoash ha nɛ a gbe lɛ. (2 Kron. 24:​20, 21; Mat. 23:35) Nɔ́ nɛ e pee ɔ ji yi wu tso ní peepee, nɛ juɛmi hu be mi kulaa! Sisije ɔ, Yoash ba e je mi saminya, se aywilɛho sane ji kaa pee se ɔ, e te si kɛ si Yehowa nɛ e ba pee nɔmlɔ gbelɔ. Nyagbenyagbe ɔ, lɛ nitsɛ e sɔmɔli ɔmɛ gbe lɛ. (2 Kron. 24:​22-25) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, kaa Yoash ya nɔ nɛ e bu Yehowa kɛ nihi nɛ a suɔ Yehowa a tue ɔ, jinɛ e nyagbe ko pee we kikɛ nɛ ɔ! Mɛni o ma nyɛ maa kase kɛ je nɔ hyɛmi nɔ́ yaya nɛ e pee nɛ ɔ mi?

7. Mɛnɔmɛ nɛ e sa kaa o kɛ mɛ nɛ pee huɛ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

7 Nɔ́ kake nɛ wa ma nyɛ maa kase kɛ je yi mi kpɔ nɛ dɛ nɛ Yoash mwɔ ɔ mi ji kaa e sa nɛ waa kɛ nihi nɛ a suɔ Yehowa, nɛ a suɔ kaa a ma ha nɛ e bua nɛ jɔ ɔ nɛ bɔ. Huɛmɛ nɛ ɔmɛ maa ye bua wɔ nɛ́ waa pee ní kpakpahi. Tsa pi wa juami bimɛ pɛ nɛ e sa nɛ waa kɛ mɛ nɛ bɔ, mohu ɔ, e sa nɛ waa kɛ nihi nɛ a wa pe wɔ loo wa wa pe mɛ ɔ hu nɛ bɔ. Mo kai kaa Yehoyada wa pe e huɛ Yoash kulaa. Ke o suɔ nɛ o le ke ji nihi nɛ o kɛ bɔɔ ɔ ji huɛmɛ kpakpahi loo huɛmɛ yayahi ɔ, mo bi o he ke: ‘Anɛ huɛmɛ nɛ ɔmɛ maa ye bua mi konɛ hemi kɛ yemi nɛ i ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi nɛ wa lo? Anɛ a woɔ mi he wami kaa ma ye Mawu mlaa amɛ a nɔ lo? Anɛ a tuɔ Yehowa kɛ níhi nɛ a kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ a he munyu lo? Anɛ a deɔ mi níhi nɛ i suɔ nɛ ma nu pɛ lo, aloo ke i pee nɔ́ ko nɛ dɛ ɔ, a nyɛɔ nɛ a deɔ mi?’ (Abɛ 27:​5, 6, 17) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke o huɛmɛ sume Yehowa a, lɛɛ e sa nɛ o kɛ mɛ nɛ kpa bɔmi. Se ke o ngɛ huɛmɛ nɛ a suɔ Yehowa a, lɛɛ yaa nɔ nɛ o kɛ mɛ nɛ bɔ, ejakaa a maa ye bua mo!—Abɛ 13:20.

8. Ke waa kɛ nihi sɛɛɔ ní ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ɔ, mɛni e sa nɛ waa hyɛ saminya ngɛ he?

8 Mwɔnɛ ɔ, wa nyɛɔ nɛ waa kɛ wa weku li kɛ wa huɛmɛ sɛɛɔ ní kɛ guɔ Intanɛti ɔ nɔ. Se nihi babauu guɔ Intanɛti ɔ nɔ kɛ hlaa hɛ mi nyami. A ngɔɔ fonihi loo videohi nɛ tsɔɔ ní komɛ nɛ a he loo ní komɛ nɛ a nyɛ nɛ a pee ɔ kɛ fɔɔ lejɛ ɔ. Ke o kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ngɛ ní tsue ɔ, mo bi o he ke: ‘Anɛ ye yi mi tomi ji kaa ma ha nɛ ni kpahi a bua nɛ jɔ ye he lo? Anɛ i suɔ nɛ ma gu blɔ nɛ ɔ nɔ kɛ fia ni kpahi kɛ ma si lo, aloo i suɔ nɛ nihi nɛ a je ye yi? Anɛ i haa nɛ ni kpahi nɛ a kɛ Intanɛti ɔ nɔ huɛ bɔmi hehi tsuɔ ní ɔ, a susumi, a munyu tumi, kɛ a ní peepee náa ye nɔ he wami lo?’ Nyɛminyumu Nathan Knorr nɛ e sɔmɔ kaa Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ɔ ngɔ ga womi ko kɛ ha. E de ke: “Koo bɔ mɔde kaa o maa sa nimli a hɛ mi. Ke o pee jã a, o be nyɛe maa sa nɔ ko nɔ ko hɛ mi kulaa. Se ke o pee níhi nɛ maa sa Yehowa hɛ mi ɔ, o ma nyɛ maa sa nihi tsuo nɛ a suɔ Yehowa a hɛ mi.”

E SA NƐ WAA YA NƆ NƐ WAA BA WA HE SI

9. Mɛni nɛ Yehowa ye bua Uzia nɛ e pee? (2 Kronika 26:​1-5)

9 Moo kase ní kɛ je yi mi kpɔ kpakpahi nɛ Uzia mwɔ ɔ mi. Benɛ Matsɛ Uzia ji niheyo ɔ, e ba e he si. E kase bɔ nɛ e ma plɛ kɛ ‘ye anɔkuale Mawu ɔ gbeye ha.’ E ye jeha 68 nɛ e gbo. Yehowa jɔɔ lɛ wawɛɛ ngɛ e si himi mi. (Kane 2 Kronika 26:​1-5.) Uzia ye mahi fuu nɛ a te si kɛ wo Yerusalem ma a nɔ kunimi, nɛ e po ma a he piɛ. (2 Kron. 26:​6-15) E ngɛ heii kaa Uzia bua jɔ wawɛɛ kaa Mawu ye bua lɛ kɛ tsu níhi tsuo nɛ e nyɛ tsu ɔ.—Fiɛɛ. 3:​12, 13.

10. Mɛni ba Uzia nɔ?

10 Moo kase ní kɛ je yi mi kpɔhi nɛ dɛ nɛ Uzia mwɔ ɔ mi. Matsɛ Uzia pɔɔ nihi demi ke a kɛ e blɔ tsɔɔmi nɛ tsu ní. Eko ɔ, enɛ ɔ ha nɛ e susu kaa e ma nyɛ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e suɔ. Ligbi ko ɔ, Uzia ya sɛ Yehowa sɔlemi we ɔ konɛ e ya sã tsopa kɛ e he via ngɛ afɔle sami la tɛ ɔ nɔ. Enɛ ɔ nɛ e pee ɔ tsɔɔ kaa e woɔ e he nɔ, ejakaa a ngmɛ́ matsɛmɛ blɔ kaa a pee jã. (2 Kron. 26:​16-18) Osɔfo Nɔkɔtɔma Azaria bɔ mɔde kaa e ma dla Uzia juɛmi, se Uzia mi mi fu wawɛɛ. Aywilɛho sane ji kaa Uzia nyɛ we nɛ e ya nɔ nɛ e ye anɔkuale. Enɛ ɔ ha nɛ Yehowa gbla e tue, e ha nɛ kpiti pue lɛ. (2 Kron. 26:​19-21) Kaa Uzia ba e he si ɔ, jinɛ níhi ko yɛ nɔ jã ngɛ e si himi mi!

E sɛ nɛ waa fĩa ngɛ níhi nɛ wa nyɛɔ peeɔ ɔ a he, mohu ɔ, e sa nɛ waa ngɔ yi jemi ɔ kɛ ha Yehowa ejakaa lɛ nɛ e yeɔ bua wɔ (Hyɛ kuku 11) d

11. Mɛni maa ye bua wɔ nɛ waa ya nɔ nɛ waa ba wa he si? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

11 Benɛ Uzia bɔni matsɛ yemi nɛ e matsɛ yemi ɔ ba he si ɔ, e hɛ je nɔ kaa Yehowa nɛ ngɛ lɛ ye buae nɛ níhi ngɛ nɔ yae saminya ngɛ e si himi mi. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi? E sa nɛ wa kai kaa jɔɔmihi kɛ he blɔhi nɛ wa ná a je Yehowa ngɔ. E sɛ nɛ waa fĩa ngɛ níhi nɛ wa nyɛ pee ɔ he, mohu ɔ, e sa nɛ waa ngɔ yi jemi ɔ kɛ ha Yehowa. b (1 Kor. 4:7) E sa nɛ waa ba wa he si nɛ wa kai kaa yayami ngɛ wa he, lɔ ɔ he ɔ, wa hia tsɔsemi. Nyɛminyumu ko nɛ e ye jeha 60 kɛ se ɔ de ke: “Ke ni kpahi na ye gbɔjɔmi komɛ ɔ, i ha we nɛ lɔ ɔ nɛ jɔ̃ ye kɔni mi. Ke a tsɔse mi ngɛ tɔmi ko nɛ i tɔ̃ ɔ he ɔ, i bɔɔ mɔde kaa ma pee tsakemihi oya nɔuu konɛ ma ya ye hɛ mi ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa yeɔ Yehowa gbeye, nɛ wa baa wa he si ɔ, wa ma ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ ngɛ si himi mi.—Abɛ 22:4.

YAA NƆ NƐ O HƐ KƐ SU YEHOWA HE

12. Benɛ Yosia ji niheyo ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ e gu kɛ hla Yehowa se blɔ? (2 Kronika 34:​1-3)

12 Moo kase ní kɛ je yi mi kpɔ kpakpahi nɛ Yosia mwɔ ɔ mi. Benɛ Yosia ye jeha 16, e bɔni Yehowa se blɔ hlami. E suɔ kaa e maa kase Yehowa he ní konɛ e pee e suɔmi nya ní. Se kɛ̃ ɔ, Yosia nɛ lɛ gbɔjɔɔ kulaa. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, nihi babauu jaa amagahi, lɔ ɔ he ɔ, jã e pee kã loko e ma nyɛ ma ha nɛ ni ɔmɛ nɛ a kpa amaga jami. Yosia nyɛ nɛ e pee jã niinɛ! E bɔni lakpa jami gumi ngɛ ma a mi loko e ye jeha 20.—Kane 2 Kronika 34:​1-3.

13. Ke o jɔɔ o he nɔ kɛ ha Yehowa a, kɛ lɔ ɔ maa ye bua mo ha kɛɛ ngɛ o si himi mi?

13 Ke o wɛ po ɔ, o ma nyɛ maa kase Yosia nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ kɛ gu Yehowa kɛ e su kpakpa amɛ a he ní nɛ o maa kase ɔ nɔ. Jã nɛ o maa pee ɔ maa ye bua mo konɛ o jɔɔ o he nɔ kɛ ha Yehowa. Ke o jɔɔ o he nɔ kɛ ha Yehowa a, kɛ lɔ ɔ maa ye bua mo ha kɛɛ ngɛ o si himi mi? Luke nɛ a baptisi lɛ benɛ e ye jeha 14 ɔ de ke, “Kɛ je amlɔ nɛ ɔ kɛ yaa a, ma ngɔ Yehowa sɔmɔmi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ ye si himi mi, nɛ ma bɔ mɔde kaa ma ha nɛ e bua nɛ jɔ.” (Maak. 12:30) Ke o bɔ mɔde kaa mo hu o maa jɔɔ o wami nɔ kɛ ha Yehowa a, e maa jɔɔ mo wawɛɛ!

14. Mo ha nɔ hyɛmi ní komɛ nɛ tsɔɔ bɔ nɛ nihewi kɛ yihewi komɛ ngɛ Matsɛ Yosia kasee ha.

14 Ke o ji niheyo loo yiheyo nɛ o ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ, mɛni ji nyagba komɛ nɛ o kɛ ma nyɛ maa kpe? Johan nɛ a baptisi lɛ benɛ e ye jeha 12 ɔ tsɔɔ kaa nihi nɛ e kɛ mɛ yaa sukuu ɔ nyɛɔ e nɔ kaa e nu sigaleti henɔ ko nɛ a tsɛɛ ke electronic cigarette ɔ. Bɔ nɛ pee nɛ Johan nɛ e nyɛ nɛ e da nyagba nɛ ɔ nya a, e kaiɔ e he kaa ke e nu sigaleti nɛ ɔ, e ma nyɛ maa nu hiɔ, nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ hu ma puɛ. Rachel nɛ a baptisi lɛ benɛ e ye jeha 14 ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ yeɔ bua lɛ nɛ e nyɛɔ nɛ e daa nyagbahi nɛ e kɛ kpeɔ ngɛ sukuu ɔ nya. E de ke: “I bɔɔ mɔde kaa ma ngɔ ye juɛmi kɛ ma níhi nɛ ma ha nɛ ma kai nɔ́ ko ngɛ Yehowa he loo ngɛ Baiblo ɔ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa ngɛ nɔ́ ko nɛ kɔɔ yi nɔ sane he ɔ he ní kasee ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ ma kai Baiblo gbami loo Baiblo mi sane ko. Aloo ke i kɛ nɔ ko ngɛ ní sɛɛe ɔ, i nyɛɔ nɛ i kaiɔ ngmami ko nɛ i kɛ lɛ ma nyɛ ma susu he.” Eko ɔ, nyagbahi nɛ o kɛ ngɛ kpee ɔ ngɛ slɔɔto ngɛ nɔ́ nɛ Matsɛ Yosia kɛ kpe ɔ he, se mo hu o ma nyɛ maa ye anɔkuale nɛ o hɛ mi nɛ ka si kaa lɛ. Ke o nyɛ nɛ o da kahi nɛ o kɛ kpeɔ be mi nɛ o ji niheyo loo yiheyo ɔ nya a, lɔ ɔ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o da kahi nɛ o kɛ maa kpe hwɔɔ se ɔ nya.

15. Mɛni ye bua Yosia nɛ e kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa? (2 Kronika 34:​14, 18-21)

15 Benɛ Matsɛ Yosia ye jeha 26, e ha nɛ a bɔni Yehowa we ɔ dlami. Benɛ a ngɛ sɔlemi we ɔ dlae ɔ, a na ‘Yehowa Mlaa womi ɔ nɛ Mawu ngɔ kɛ ha Mose ɔ.’ Benɛ matsɛ ɔ nu munyuhi nɛ ngɛ mlaa womi ɔ mi ɔ, oya nɔuu nɛ e pee tsakemihi konɛ e ngɔ níhi nɛ a ngma ngɛ mi ɔ kɛ tsu ní. (Kane 2 Kronika 34:​14, 18-21.) Anɛ o maa suɔ kaa o maa kane Baiblo ɔ be fɛɛ be lo? Ke o ngɛ mɔde bɔe nɛ o ngɛ jã pee momo po ɔ, anɛ o bua jɔɔ e kanemi he lo? Ke o ngɛ Baiblo ɔ kanee ɔ, anɛ o kadiɔ ngmami komɛ nɛ ma nyɛ maa ye bua mo nitsɛ lo? Luke nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ tsɔɔ kaa ke e ngɛ Baiblo ɔ kanee ɔ, e ngmaa oti komɛ nɛ kɔɔ sane pɔtɛɛ komɛ a he ɔ kɛ fɔɔ si. Ke mo hu o pee jã a, e maa ye bua mo konɛ o kai ngmamihi kɛ otihi nɛ o bua jɔ a he ɔ. Ke o bua jɔ Baiblo ɔ kanemi he nɛ o le Baiblo ɔ mi saminya a, e maa ye bua mo nɛ o bua maa jɔ he kaa o maa ya nɔ ma sɔmɔ Yehowa daa. Jehanɛ hu ɔ, kaa bɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ye bua Matsɛ Yosia nɛ e nyɛ nɛ e pee nɔ́ nɛ da a, jã kɛ̃ nɛ e maa ye bua mo konɛ mo hu o pee nɔ́ nɛ da.

16. Mɛni ha nɛ Yosia tɔ̃ tɔmi ko nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi?

16 Moo kase ní kɛ je yi mi kpɔ nɛ dɛ nɛ Yosia mwɔ ɔ mi. Benɛ Yosia ye maa pee jeha 39 ɔ, e tɔ̃ tɔmi ko nɛ ha nɛ e wami je e dɛ. E ngɔ e hɛ kɛ fɔ lɛ nitsɛ e nɔ mohu pe nɛ e kɛ e hɛ maa fɔ Yehowa nɔ. (2 Kron. 35:​20-25) Wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko ngɛ sane nɛ ɔ mi. Ke wa wa ngɛ jeha mi aloo wa ngɛ Baiblo ɔ kasee jeha babauu ji nɛ ɔ po ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa hla Yehowa se blɔ. Nɔ́ nɛ maa ye bua wɔ nɛ waa pee jã ji kaa wa maa sɔle be fɛɛ be kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi, waa kase e Munyu ɔ, nɛ waa kɛ ga womi nɛ Kristofohi nɛ a wa ngɛ mumi mi ɔ ma ha wɔ ɔ nɛ tsu ní. Ke wa pee jã a, e maa ye bua wɔ konɛ wa ko tɔ̃ tɔmihi nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ wa bua maa jɔ hulɔ.—Yak. 1:25.

NIHEWI KƐ YIHEWI—NYƐ MA NYƐ MA NÁ BUA JƆMI NGƐ SI HIMI MI

17. Mɛni ji ní komɛ nɛ a he hia nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ matsɛmɛ etɛ nɛ a ye nɔ ngɛ Yuda a he?

17 Ke o ji niheyo loo yiheyo ɔ, níhi fuu ngɛ nɛ o ma nyɛ maa pee nɛ ma ha nɛ o bua nɛ jɔ. Yoash, Uzia kɛ Yosia a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ nɛ wa susu he ɔ tsɔɔ kaa nihewi kɛ yihewi ma nyɛ maa mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da, nɛ́ a ba a je mi saminya konɛ Yehowa bua nɛ jɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihewi nɛ ɔmɛ tɔ̃ tɔmi komɛ nɛ́ ngɔ nyagbahi kɛ ba a nɔ. Se ke o kase a nɔ hyɛmi ní kpakpa amɛ, nɛ o tɔ̃ we jamɛ a tɔmi ɔmɛ eko ɔ, o bua maa jɔ wawɛɛ.

Benɛ David ji niheyo ɔ, e hɛ kɛ su Yehowa he. E ha nɛ Yehowa bua jɔ, nɛ lɛ hu e bua jɔ (Hyɛ kuku 18)

18. Mɛni Baiblo mi nɔ hyɛmi ní komɛ nɛ tsɔɔ kaa o ma nyɛ ma ná bua jɔmi ngɛ si himi mi? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

18 Baiblo ɔ tu nihewi kɛ yihewi kpa komɛ nɛ a hɛ kɛ su Yehowa he ɔ a he munyu. Akɛnɛ Yehowa kplɛɛ a nɔ he je ɔ, lɔ ɔ ha nɛ a ná bua jɔmi. Nihewi nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ji David. Benɛ David wɛ ɔ, e hla kaa e maa pee Mawu huɛ, nɛ pee se ɔ, e ba pee matsɛ nɛ yeɔ anɔkuale. E ngɛ mi kaa David tɔ̃ tɔmi komɛ mohu lɛɛ, se ngɛ lɔ ɔmɛ tsuo se ɔ, Mawu kplɛɛ e nɔ. (1 Ma. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Ke o kase David he sane ɔ, e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ maa ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o kɛ anɔkuale yemi nɛ sɔmɔ Yehowa. Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa kase babauu kɛ kɔ Maako loo Timoteo he. A bɔni Yehowa sɔmɔmi benɛ a wɛ kulaa, nɛ a ya nɔ nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ lɛ. Akɛnɛ a hla kaa a ma sɔmɔ Yehowa he je ɔ, a ha nɛ Yehowa bua jɔ nɛ mɛ nitsɛmɛ hu a bua jɔ.

19. Kɛ o suɔ nɛ o si himi nɛ hi ha kɛɛ?

19 Bɔ nɛ o maa ba o je mi ha amlɔ nɛ ɔ, maa tsɔɔ bɔ nɛ o si himi ma ji ha hwɔɔ se. Ke o ngɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ, se pi mo nitsɛ o nɔ ɔ, Yehowa maa tsɔɔ mo blɔ. (Abɛ 20:24) Lɔ ɔ ma ha nɛ o bua maa jɔ, nɛ o tsui maa nɔ o mi. Mo kai kaa Yehowa bua jɔ nɔ́ nɛ o nyɛɔ peeɔ kɛ haa lɛ ɔ he. Nɔ́ nɛ hi pe kulaa nɛ o ma nyɛ maa ngɔ o wami kɛ pee ji nɛ o ma sɔmɔ wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi nɛ ji Yehowa a.

LA 144 Ngɔɔ O Hɛ Kɛ Fɔ Hiɔ Womi ɔ Nɔ!

a Nihewi kɛ yihewi, Yehowa le kaa be komɛ ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha nyɛ kaa nyɛ maa pee nɔ́ nɛ da, nɛ nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ pee e huɛ. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da nɛ maa sa o hiɔwe Tsɛ ɔ hɛ mi? Wa ma susu nɔ hyɛmi níhi nɛ nihewi etɛ komɛ nɛ a ye matsɛ ngɛ Yuda a pee ɔ he. Moo hyɛ kaa o ma nyɛ maa kase nɔ́ ko kɛ je yi mi kpɔhi nɛ a mwɔ ɔ mi lo.

b Hyɛ daka nɛ ji, “Beware of the ‘Humble Brag’” nɛ ngɛ jw.org ɔ nɔ ngɛ munyuyi nɛ ji, “How Important Is Online Popularity?” ɔ sisi.

c FONI ƆMƐ A MI TSƆƆMI: Nyɛmiyo ko nɛ e nane pi si ngɛ asafo ɔ mi nɛ e kɛ ga womi kpakpa ngɛ yiheyo ko hae.

d FONI Ɔ MI TSƆƆMI: Nyɛmiyo ko nɛ e tsu ní peemi ko he ní ngɛ kpe sisi ɔ ngɔ yi jemi ɔ kɛ ha Yehowa kaa lɛ nɛ e ye bua lɛ nɛ e nyɛ nɛ e tsu e ní peemi ɔ he ní.