1-2. (a) Mɛni blɔhi a nɔ nɛ Satan guɔ kɛ sisiɔ nihi? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

KƐ JE Adam kɛ Hawa a yi nɔ tɔɔ nɛ Satan nɛ ji “lakpa a e tsɛ” ɔ bɔni adesahi sisimi. (Yoh. 8:44) Lakpa munyuhi nɛ e tuɔ ɔ ekomɛ kɔɔ gbenɔ kɛ si fɔfɔɛ nɛ gbogboe ɔmɛ ngɛ mi ɔ he. Lakpa munyu nɛ ɔmɛ a he je nɛ nihi ngɔɔ a he kɛ woɔ kusumihi babauu nɛ pɔ he mwɔnɛ ɔ a mi ɔ nɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e biɔ nɛ nyɛmimɛ babauu nɛ a “hwu hemi kɛ yemi ɔ . . . he ta a wawɛɛ” titli ke a weku no ko gbo aloo nɔ ko gbo ngɛ a kpɔ ɔ mi.​—Jud 3.

² Ke o ya je si fɔfɔɛ ko kaa kikɛ mi ɔ, mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o ye Yehowa anɔkuale? (Efe. 6:11) Ke a ngɛ nyɛmi ko nɔ nyɛe kaa e ngɔ e he kɛ wo kusumi ko nɛ sɛ Mawu hɛ mi ɔ mi ɔ, mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ wo e bua, nɛ́ o wo lɛ he wami? Ní kasemi nɛ ɔ maa tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ Yehowa peeɔ kɛ yeɔ bua wɔ ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ a mi. Se kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ngɛ si fɔfɔɛ nɛ gbogboe ɔmɛ ngɛ mi ɔ he.

3. Mɛni je kekleekle lakpa nɛ Satan ye ɔ mi kɛ ba?

³ Pi Mawu yi mi tomi ji kaa adesahi nɛ a gbo. Se loko Adam kɛ Hawa ma nyɛ maa hi si kɛ ya neneene ɔ, ja a ye fami nɛ e nɔ yemi wɛ nɛ Yehowa kɛ ha mɛ ɔ nɔ. Yehowa fã ke: ‘Kpakpa kɛ yayami lemi tso ɔ lɛɛ, koo ye e yiblii, ejakaa ligbi nɛ o maa ye e yiblii ɔ, o ma gbo kokooko.’ (1 Mose 2:16, 17) Kɛkɛ nɛ Satan ba, nɛ e kɛ Hawa ba tu munyu kɛ gu sinɔ ko nɔ, nɛ e de lɛ ke: “Oo, nyɛ be gboe.” Aywilɛho sane ji kaa Hawa he lakpa munyu ɔ ye, nɛ e ye tso yiblii ɔ. Pee se ɔ, e huno ɔ hu ye tso yiblii ɔ  eko. (1 Mose 3:4, 6) Nɔ́ nɛ a pee ɔ ha nɛ yayami kɛ gbenɔ sã adesahi tsuo.​—Rom. 5:12.

4-5. Mɛni ji lakpa munyu kpahi nɛ Satan kɛ ngɛ adesahi sisie?

⁴ Adam kɛ Hawa gbo kaa bɔ nɛ Mawu de ɔ. Se Satan kpa we lakpa yemi ngɛ gbenɔ he. Pee se ɔ, e ngɔ lakpa munyu kpahi kɛ piɛɛ he. Lakpa munyu nɛ ɔmɛ eko ji kaa nɔ́ ko ngɛ nɔmlɔ mi nɛ e gbo we, nɛ ke nɔ ko gbo ɔ, jamɛ a nɔ́ ɔ ya tsaa si himi nɔ ngɛ mumihi a je ko mi. Satan ngɔ lakpa munyu slɔɔtoslɔɔtohi kaa kikɛ kɛ sisi nihi fuu kɛ ba si mwɔnɛ ɔ.​—1 Tim. 4:1.

⁵ Mɛni he je nɛ nihi babauu he Satan lakpa munyu ɔmɛ ye ɔ? Nɔ́ he je ji kaa Satan le bɔ nɛ ke nɔ ko suɔlɔ ko gbo ɔ, e yeɔ lɛ ha, nɛ e daa lɔ ɔ nɔ kɛ sisiɔ lɛ. Akɛnɛ Mawu bɔ wɔ kaa waa hi si kɛ ya neneene he je ɔ, wa ti nɔ ko sume nɛ e gbo. Wa naa gbenɔ kaa wa he nyɛlɔ.​—1 Kor. 15:26.

6-7. (a) Anɛ Satan nyɛ laa anɔkuale nɛ kɔɔ gbenɔ he ɔ nɔ lo? Moo tsɔɔ nya. (b) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ ye bua wɔ nɛ wa yi nihi nɛ a gbo ɔ gbeye?

⁶ Satan ngɛ mɔde bɔe kaa e maa laa anɔkuale nɛ kɔɔ gbenɔ he ɔ nɔ, se e nyɛ we. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, mwɔnɛ ɔ, nihi babauu ba le nɔ́ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ ngɛ si fɔfɔɛ nɛ gbogboe ɔmɛ ngɛ mi kɛ hɛ nɔ kami nɛ ngɛ kɛ ha mɛ ɔ he, nɛ mɛ hu a tsɔɔ ni kpahi. (Fiɛlɔ 9:5, 10; Níts. 24:15) Anɔkuale nɛ ɔmɛ nɛ wa le ɔ woɔ wa bua, nɛ e ha we nɛ waa ye gbenɔ gbeye aloo wa yi mi nɛ pee wɔ enyɔɔnyɔ ngɛ si fɔfɔɛ nɛ wa ma ya je mi ke wa gbo ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa sɔmɔli yi ni gbogboe ɔmɛ gbeye, nɛ a yi gbeye ha mɛ hulɔ. Ejakaa a le kaa nihi nɛ a gbo ɔ be wami mi, nɛ a be nyɛe maa ye nɔ ko awi. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ a ngɛ mahe vii ko mi. (Yoh. 11:11-14) Wa le hu kaa ni gbogboe ɔmɛ li kaa be ngɛ yae. Enɛ ɔ he ɔ, nihi nɛ a gbo jeha lafahi abɔ ji nɛ ɔ po, ke a tle mɛ si ɔ, a maa na be nɛ a gbo kɛ ya si be nɛ a tle mɛ si ɔ kaa be kpiti ko kɛkɛ aloo kaa bɔ nɛ a fiaa hɛ ngmɛ.

⁷ E ngɛ heii kaa anɔkuale nɛ kɔɔ si fɔfɔɛ nɛ gbogboe ɔmɛ ngɛ mi ɔ he ɔ mi tɛ̃, nɛ juɛmi ngɛ mi. Se Satan lakpa tsɔɔmi ɔmɛ lɛɛ a ngɛ hwanyaa, nɛ juɛmi be mi! Tsa pi sisimi pɛ nɛ Satan ngɔɔ e lakpa tsɔɔmi ɔmɛ kɛ sisiɔ nihi, se e kɛ gbeɔ Yehowa nɛ ji wa Bɔlɔ ɔ he guɛ hulɔ. Bɔ nɛ pee nɛ waa nu nyagbahi nɛ Satan ngɔ kɛ ba wa nɔ ɔ a sisi saminya a, nyɛ ha nɛ wa susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he: Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Satan lakpa munyu ɔmɛ gbeɔ Yehowa he guɛ? Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Satan lakpa munyu ɔmɛ ha nɛ nihi babauu he we Kristo kpɔmi afɔle  sami ɔ yi? Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Satan lakpa munyu ɔmɛ ngɔ haomi kɛ nɔ́ nami kɛ ba adesahi a nɔ?

8. Kaa bɔ nɛ Yeremia 19:5 ɔ tsɔɔ ɔ, ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ lakpa nɛ Satan ye kɛ kɔ gbenɔ he ɔ gbeɔ Yehowa he guɛ?

⁸ Lakpa nɛ Satan yeɔ kɛ kɔɔ gbenɔ he ɔ gbeɔ Yehowa he guɛ. Satan lakpa munyu ɔmɛ eko tsɔɔ kaa Mawu piiɔ nihi nɛ a gbo ɔ ngɛ la mi. Tsɔɔmi nɛ ɔ gbeɔ Mawu he guɛ! Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Tsɔɔmi nɛ ɔ haa nɛ nihi susuɔ kaa Mawu nɛ e ngɛ suɔmi ɔ yi mi wa kaa Abosiami. (1 Yoh. 4:8) Kɛ tsɔɔmi nɛ ɔ haa nɛ o nuɔ he ha kɛɛ? Nɛ Yehowa nɛɛ, kɛ lɛ hu e nuɔ he ha kɛɛ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e hiee yi wu tso ní peepeehi tsuo.​—Kane Yeremia 19:5.

9. Kɛ Satan lakpa munyu ɔmɛ haa nɛ nihi naa Kristo kpɔmi afɔle sami ɔ nɛ a tu he munyu ngɛ Yohane 3:16 kɛ 15:13 ɔ ha kɛɛ?

⁹ Lakpa nɛ Satan yeɔ kɛ kɔɔ gbenɔ he ɔ ha nɛ nihi babauu he we Kristo kpɔmi afɔle sami ɔ yi. (Mat. 20:28) Satan lakpa tsɔɔmi ɔmɛ eko hu ji kaa adesahi ngɛ susuma ko nɛ gbo we. Ke munyu nɛ ɔ ji anɔkuale ɔ, lɛɛ nɔ fɛɛ nɔ maa hi si kɛ ya neneene. Ke jã ji sane ɔ, lɛɛ jinɛ e he hia we kaa Kristo nɛ ngɔ e wami kɛ kpɔ̃ wɔ konɛ wa ná neneene wami. Mo kai kaa Kristo wami nɛ e kɛ sã afɔle kɛ ha wɔ ɔ ji suɔmi nɛ pe kulaa nɛ a je kpo kɛ tsɔɔ adesahi. (Kane Yohane 3:16; 15:13.) Moo hyɛ bɔ nɛ e maa dɔ Yehowa kɛ Yesu ha kaa tsɔɔmi nɛ ɔmɛ haa nɛ e peeɔ kaa se nami be nike ní nɛ he jua wa nɛ a ha wɔ ɔ he!

10. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Satan lakpa tsɔɔmihi nɛ kɔɔ gbenɔ he ɔ ha nɛ adesahi ngɛ nɔ́ nae?

¹⁰ Satan lakpa munyu ɔmɛ ngɔ haomi kɛ nɔ́ nami kɛ ba adesahi a nɔ. Ke jokuɛ ko gbo ɔ, eko ɔ, a ma de e fɔli kaa Mawu lɛ ba ngɔ a bi ɔ kɛ ho hiɔwe ya konɛ e ya pee Mawu bɔfo. Anɛ lakpa munyu nɛ ɔ maa wo fɔli ɔmɛ a bua aloo e ma ha nɛ a ye aywilɛho mohu? Hɛl la tsɔɔmi ɔ ha nɛ nihi pee yi wu tso níhi fuu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, womi ko nɛ tu Spania bi a kojomi he ko he munyu ɔ tsɔɔ kaa kojoli ɔmɛ ekomɛ sãa nihi nɛ a kɛ Katoliki jami ɔ kpa we gbi ngɛ a tsɔɔmi ɔmɛ a he ɔ ngɛ tso nɔ. A peeɔ jã kɛ susumi ɔ kaa a ngɛ ni ɔmɛ tsɔɔe bɔ nɛ hɛl la a mi ngɛ ha konɛ a tsake a tsui loko a gbo nɛ a ko ya pii mɛ ngɛ hɛl la mi. Ngɛ mahi fuu a nɔ ɔ, nihi jaa blema nimeli nɛ a gbo ɔ kɛ woɔ a hɛ mi nyami aloo konɛ a kɛ bi jɔɔmi kɛ je a ngɔ. Ni komɛ hu jaa blema nimeli ɔmɛ konɛ a ko gbla a tue. Mɔbɔ sane ji kaa nihi nɛ a he Satan lakpa tsɔɔmi nɛ ɔmɛ ye ɔ be bua jɔmi. Mohu ɔ, e haa nɛ a peeɔ yeyeeye, nɛ a yeɔ gbeye po.

11. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ wa weku li kɛ wa huɛmɛ nɛ a susuɔ wa he ɔ ma nyɛ maa nyɛ wa nɔ kaa wa tɔ̃ Mawu mlaa amɛ a nɔ?

¹¹ Ke wa huɛmɛ kɛ wa weku li ngɛ wa nɔ nyɛe nɛ waa ngɔ wa he kɛ wo ya peemi kusumihi nɛ teɔ si kɛ woɔ Baiblo ɔ mi ɔ, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa kɛ e Munyu ɔ woɔ wɔ he wami nɛ wa peeɔ Yehowa suɔmi nya ní. Eko ɔ, a maa tu munyu komɛ kɛ gbe wɔ zo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, a ma de ke wa sume nɔ nɛ gbo ɔ aloo wa bui lɛ. Aloo eko ɔ, a ma de ke wa ní peepee ma ha nɛ nɔ nɛ gbo ɔ ma ba ye mɛ awi. Ke e ba jã a, mɛni wa maa pee konɛ wa ko ngmɛɛ anɔkuale nɛ wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he? Mo susu bɔ nɛ o ma nyɛ maa ngɔ Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ nyɛɛ se ɔmɛ kɛ tsu ní ha a he nɛ o hyɛ.

12. Ke nɔ ko gbo ɔ, mɛni kusumihi lɛ a peeɔ nɛ́ teɔ si kɛ woɔ Baiblo ɔ?

¹² Moo fia o pɛɛ si kaa o ma ‘tsɔ o he’ kɛ je hemi kɛ yemi kɛ kusumihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ Baiblo ɔ a he. (2 Kor. 6:17) Ngɛ Caribbean  ma ko nɔ ɔ, nihi babauu susuɔ kaa ke nɔ ko gbo ɔ, e “kpade” ba gblaa nihi nɛ a wa lɛ yi mi ɔ a tue. Womi ko tsɔɔ kaa “kpade” ɔ ma nyɛ “maa ngɔ haomi kɛ ba ma a mi bi ɔmɛ a nɔ.” Ngɛ Afrika ma komɛ a nɔ ɔ, ke nɔ ko gbo ɔ, e weku li ngɔɔ nɔ́ kɛ haa ahuhuɛhi a hɛ mi ngɛ we ɔ mi, nɛ ke nɔ ɔ foni ko kpla si ngɛ gbogbo he ɔ, a plɛɔ foni ɔ hɛ mi kɛ tsɔɔ gbogbo ɔ. Mɛni he je nɛ a peeɔ jã? Ni komɛ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ ni gbogboe ɔmɛ nɛ a na a he! Yehowa sɔmɔli kɛ a he wui níhi nɛ fĩɔ Satan lakpa tsɔɔmi ɔmɛ a se ɔ mi, nɛ a he we yi hulɔ!​—1 Kor. 10:21, 22.

13. Kaa bɔ nɛ Yakobo 1:5 ɔ tsɔɔ ɔ, ke o yi mi peeɔ mo enyɔɔnyɔ ngɛ kusumi ko he ɔ, mɛni e sa nɛ o pee?

¹³ Ke o yi mi peeɔ mo enyɔɔnyɔ ngɛ kusumi ko he ɔ, lɛɛ moo sɔle nɛ o bi Yehowa juɛmi ngɛ he. (Kane Yakobo 1:5.) Lɔ ɔ se ɔ, mo hla níhi a mi ngɛ wa Baiblo kasemi womi ɔmɛ a mi. Aloo o ma nyɛ ma bi asafo mi nikɔtɔma amɛ konɛ a ye bua mo. A be mo dee kaa o kɛ o he nɛ wo jamɛ a kusumi ɔ mi aloo o kɛ o he nɛ ko wo mi. Mohu ɔ, a kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ wa susu ekomɛ a he ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ maa ye bua mo. Ke o gu blɔ nɛ ɔmɛ a nɔ kɛ hla yemi kɛ buami ɔ, e maa ye bua mo nɛ o ma ‘kɔ nɔ́ se,’ nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ o maa “le slɔɔto nɛ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ tsuo a kpɛti.”​—Heb. 5:14.

14. Mɛni ji ní komɛ nɛ wa be pee konɛ wa ko tɔ̃tɔ̃ nihi a nane?

¹⁴ “Nyɛɛ pee níhi tsuo kɛ wo Mawu hɛ mi nyami. Nyɛ ko ba pee nane tɔ̃tɔ̃mi nɔ́.” (1 Kor. 10:31, 32) Ke o suɔ nɛ o ngɔ o he kɛ wo kusumi ko mi ɔ, e sa nɛ o susu bɔ nɛ e ma nyɛ ma gba ni kpahi a nya ha a he, titli nyɛmimɛ Kristofohi. Wa sume nɛ waa tɔ̃tɔ̃ nɔ ko nane kɔkɔɔkɔ! (Maak. 9:42) Jehanɛ se hu ɔ, wa sume nɛ waa pee nɔ́ ko nɛ ma gba nihi nɛ tsa pi Odasefohi ji mɛ ɔ a nya. Suɔmi ma ha nɛ waa kɛ mɛ nɛ tu munyu ngɛ bumi mi konɛ lɔ ɔ nɛ wo Yehowa hɛ mi nyami. E sɛ nɛ waa kɛ mɛ nɛ sã nya, aloo waa ye a kusumi ɔmɛ a he fɛu. Mo kai kaa suɔmi ngɛ he wami wawɛɛ nitsɛ! Ke wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a waa wɔ yi mi ɔ po ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma tsake susumi yaya nɛ a hɛɛ ngɛ wa he ɔ.

15-16. (a) Mɛni he je nɛ nile ngɛ mi kaa o ma ha nɛ nihi nɛ a le o hemi kɛ yemi ɔ? Mo ha nɔ hyɛmi nɔ́. (b) Kɛ munyu nɛ Paulo ngma ngɛ Roma Bi 1:16 kɔɔ wa he ha kɛɛ?

¹⁵ Ha nɛ o kpɔ mi bi ɔmɛ nɛ a le kaa Yehowa Odasefo no ji mo. (Yes. 43:10) Ke o sɛ hlami nɛ o ha nɛ o weku li le kaa Yehowa Odasefo  no ji mo ɔ, e be hae nɛ a mi mi nɛ fu mo ke o kɛ o he wui kusumi ko mi. Francisco nɛ e ngɛ Mozambique ɔ de ke: “Benɛ i kɛ ye yo Carolina kase anɔkuale ɔ, wa de wa weku li ɔmɛ kaa wa be a he piɛɛe kɛ ja nihi nɛ a gbo ɔ hu. Se waa kɛ ka ko kpe benɛ Carolina nyɛmiyo gbo ɔ. Ngɛ kusumi nya a, e sa nɛ a du ha gbogboe ɔ, nɛ he nɛ a kɛ gbogboe he nyu ɔ ma pue ɔ, e sa nɛ nɔ nɛ gbo ɔ senɔ nɛ ya hwɔ lejɛ ɔ ligbi etɛ. A peeɔ kusumi nɛ ɔmɛ konɛ nɔ nɛ gbo ɔ bua nɛ jɔ. Carolina weku li ɔmɛ hyɛ blɔ kaa e ma ya hwɔ lejɛ ɔ.”

¹⁶ Kɛ Francisco kɛ e yo ɔ pee kɛɛ? Francisco de ke: “Akɛnɛ wa suɔ Yehowa nɛ wa suɔ nɛ waa pee e suɔmi nya ní he je ɔ, wa pee we kusumi ɔ. Carolina weku li ɔmɛ a mi mi fu wawɛɛ. A tsɔɔ kaa wa bui nɔ nɛ gbo ɔ, nɛ a de hu kaa ke wa hia yemi kɛ buami ko ɔ, a be wa nya mi poe, nɛ a be wɔ slaae hulɔ. Akɛnɛ wa sɛ hlami tsɔɔ mɛ níhi nɛ wa heɔ yeɔ he je ɔ, waa kɛ mɛ susuu we sane ɔ he hu benɛ a mi mi fu ɔ. Weku li ɔmɛ ekomɛ po tsɔɔ kaa wa tsɔɔ mɛ níhi a nya momo, lɔ ɔ he ɔ, a fĩ wa se. Be bɔɔ se ɔ, Carolina weku li ɔmɛ a tsui he ba jɔ, a ba nu wɔ sisi, nɛ tue mi jɔmi ba. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a kpɛti ni komɛ po ba slaa wɔ nɛ a de wɔ ke wa ha mɛ wa Baiblo kasemi womi ɔmɛ eko.” E sɛ nɛ e pee wɔ zo kaa wa ma fã anɔkuale nɛ wa le ngɛ gbenɔ he ɔ he.​—Kane Roma Bi 1:16.

17. Ke nyɛmi ko ngɛ aywilɛho yee ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa ji huɛ kpakpa?

¹⁷ Ke nyɛmi ko suɔlɔ ko gbo ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ lɛ. Ngmami ɔ de ke: “Huɛmɛ suɔ a he be tsuaa be, se nyɛmimɛ lɛɛ haomi be mi tete po a si we a sibi.” (Abɛ 17:17) Ke a ngɛ nyɛmi ko nɔ nyɛe kaa e ngɔ e he kɛ wo ya peemi kusumi ko nɛ sɛ mi ɔ, mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa ji ‘huɛ kpakpa’? Baiblo sisi tomi mlaa enyɔ komɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa wo nihi nɛ a ngɛ aywilɛho yee ɔ a bua.

18. Mɛni ha nɛ Yesu fo ya a, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi?

¹⁸ “Nyɛɛ kɛ nihi nɛ a ngɛ ya foe ɔ nɛ fo.” (Rom. 12:15) Ke nɔ ko ngɛ aywilɛho yee ɔ, be komɛ ɔ, wa li nɔ́ tutuutu nɛ wa ma de kɛ wo  e bua. Se ke nɔ ɔ na kaa wɔ hu wa ngɛ ya foe ɔ, e maa na kaa wa susuɔ e he. Benɛ Yesu huɛ Lazaro gbo ɔ, Maria, Maata, kɛ ni kpahi fo ya. Ligbi eywiɛ se ɔ, Yesu ya lejɛ ɔ. E ngɛ mi kaa e le kaa e ma tle Lazaro si mohu lɛɛ, se lɛ hu e “wɔle vo nyu.” (Yoh. 11:17, 33-35) Ya nɛ Yesu fo ɔ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa hu nu he ha benɛ Lazaro gbo ɔ. Ya nɛ Yesu fo ɔ hu ma ha nɛ Lazaro weku li ɔmɛ nɛ a na kaa Yesu susuɔ a he, nɛ e suɔ mɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, lɔ ɔ wo Maria kɛ Maata a bua. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke waa kɛ wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ aywilɛho yee ɔ fo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a na kaa a ngɛ huɛmɛ nɛ a susuɔ a he.

19. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ waa kɛ Fiɛlɔ 3:7 ɔ ma nyɛ ma tsu ní ke wa ngɛ nyɛmi ko bua woe?

¹⁹ “Dii peemi be ngɛ, nɛ munyu tumi be ngɛ.” (Fiɛlɔ 3:7) Blɔ kpa ko nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ wo nyɛmi ko bua ji kaa ke e kɛ wɔ ngɛ munyu tue ɔ, wa maa bu lɛ tue saminya. E sa nɛ waa ngmɛ lɛ blɔ nɛ e de wɔ bɔ nɛ e ngɛ he nue ha. Nɛ ke e tu ‘munyu ko nɛ sɛ’ po ɔ, e sɛ nɛ e gba wa nya. (Hiob 6:2, 3) Eko ɔ, e weku li nɛ a be asafo ɔ mi ɔ a ní peepee hu ma ha nɛ e ye aywilɛho wawɛɛ. Lɔ ɔ he ɔ, o kɛ lɛ nɛ sɔle. Mo kpa Mawu, nɔ nɛ e “buɔ kue fami tue” ɔ pɛɛ konɛ e wo lɛ he wami, nɛ́ e nyɛ nɛ e susu níhi a he saminya. (La 65:2) Ke si fɔfɔɛ ɔ maa ngmɛ blɔ ɔ, o kɛ lɛ nɛ bla kɛ kane Baiblo ɔ. Aloo nyɛɛ kane munyu ko nɛ kɔɔ e si fɔfɔɛ ɔ he ngɛ wa womi ɔmɛ eko mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛ ma nyɛ maa kane nyɛmi ko nɛ lɛ hu e kɛ e nyagba a eko kpe hyɛ ɔ he sane.

20. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

²⁰ E ji he blɔ ngua nɛ wa ná kaa wa le anɔkuale nɛ kɔɔ gbogboe ɔmɛ a he, kɛ hɛ nɔ kami nɛ ngɛ kɛ ha mɛ ɔ! (Yoh. 5:28, 29) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa ngɔ wa munyu tutui kɛ wa ní peepee kɛ fã anɔkuale ɔ he, nɛ waa kɛ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ wa ma ná a nɛ tsɔɔ ni kpahi anɔkuale ɔ. Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa maa na bɔ nɛ Satan guɔ mumi yayami ɔmɛ a nɔ kɛ sisiɔ nihi ha. Wa maa na nɔ́ he je nɛ e sɛ nɛ waa kɛ wa he nɛ wo ní peepeehi kɛ hɛja jemihi nɛ kɛ daimoniohi a ní peepee ngɛ tsakpa a mi.