1. Mɛni nɛ Maata he ye wawɛɛ kaa e maa ba mi ngɛ e nyɛminyumu ɔ blɔ fa mi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

MAATA nɛ ji Yesu huɛ kɛ Yesu se nyɛɛlɔ ɔ ngɛ aywilɛho yee, ejakaa e nyɛminyumu Lazaro gbo. Anɛ nɔ́ ko ma nyɛ ma ha nɛ e kpa aywilɛho yemi lo? Ee. Yesu wo lɛ si ke: “O nyɛminyumu ɔ maa te si.” Eko ɔ, enɛ ɔ be hae nɛ aywilɛho nɛ Maata ngɛ yee ɔ se nɛ po kulaa, se kɛ̃ ɔ, e he Yesu munyu ɔ ye. Maata de ke: “I le kaa e maa te si ngɛ nyagbe ligbi ɔ nɔ ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi.” (Yoh. 11:20-24) Maata ngɛ nɔ mi mami kaa a ma tle e nyɛmi ɔ si hwɔɔ se. Kɛkɛ nɛ Yesu pee nyakpɛ nɔ́ ko. E tle Lazaro si kɛ ba wami mi ekohu jamɛ a ligbi ɔ nɔuu.

2. Mɛni he je nɛ o suɔ nɛ o ná Maata hemi kɛ yemi ɔ eko ɔ?

² Nɔ́ ko be nɛ tsɔɔ kaa Yesu loo Mawu maa pee nyakpɛ nɔ́ ko kaa jã ha wɔ mwɔnɛ ɔ. Se anɛ o ngɛ nɔ mi mami kaa hwɔɔ se ɔ, a ma tle o suɔli nɛ a gbo ɔ si kaa bɔ nɛ Maata ná nɔ mi mami ɔ lo? Eko ɔ, o huno aloo o yo, o yayo aloo o papaa, aloo o nɛnɛ aloo o maa ko nɛ o suɔ lɛ ɔ gbo. Aloo o bi ko gbo, nɛ o ngɛ aywilɛho yee. O ná nɛ o fua o suɔlɔ ɔ, nɛ o kɛ lɛ sɛɛ ní nɛ nyɛ ná bua jɔmi. Se kaa bɔ nɛ Maata pee ɔ, mo hu o kɛ bua jɔmi  ma nyɛ ma de ke, ‘I le kaa ye suɔlɔ ɔ maa te si ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi.’ Se kɛ̃ ɔ, ke Kristofo no fɛɛ Kristofo no susu nɔ́ he je nɛ e da kaa e ma ná jamɛ a hemi kɛ yemi ɔ he ɔ, e maa ye bua lɛ wawɛɛ.

3, 4. Kɛ nyakpɛ níhi nɛ Yesu pee ɔ ha nɛ Maata ná hemi kɛ yemi ha kɛɛ?

³ Maata hi he ko nɛ kɛ Yerusalɛm he kɛ we. Enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, benɛ Yesu tle yalɔyo ko binyumu si ngɛ he ko nɛ e kɛ Nain nɛ ngɛ Galilea a he kɛ we ɔ, Maata nɛ. Se eko ɔ, e nu he. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ e nɛ kaa Yesu tle Yairo biyo ɔ si. Nihi nɛ a ngɛ jokuɛ yoyo ɔ we ɔ mi ɔ “le kaa e gbo.” Se kɛ̃ ɔ, Yesu pɛtɛ e nine he nɛ e de ke: “Jokuɛ yoyo, tee si!” Kɛkɛ nɛ amlɔ nɔuu ɔ, jokuɛ yoyo ɔ te si. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Maata kɛ e nyɛmiyo Maria tsuo le kaa Yesu nyɛɔ tsaa hiɔtsɛmɛ. Enɛ ɔ he ɔ, a le kaa, kaa Yesu ngɛ a kasa nya a, jinɛ Lazaro ko gbo we. Se amlɔ nɛ ɔ nɛ Yesu huɛ nɛ e suɔ lɛ ɔ gbo ɔ, mɛni a ngɛ blɔ hyɛe? Mo kadi kaa Maata tsɔɔ kaa Lazaro maa te si hwɔɔ se “ngɛ nyagbe ligbi ɔ nɔ.” Mɛni he je nɛ Maata he ye jã a? Mɛni he je nɛ o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa hwɔɔ se ɔ, a ma tle o suɔli kɛ ni kpahi si ɔ?

⁴ Yi mi tomi kpakpa komɛ a he je ɔ, o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami jã. Benɛ wa ngɛ yi mi tomi nɛ ɔmɛ ekomɛ a he susue ɔ, o maa na ní komɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi nɛ kɔɔ gbogboehi a si tlemi ɔ he nɛ eko ɔ, o susuu we he hyɛ.

5. Mɛni ha nɛ Maata ná nɔ mi mami kaa a ma tle Lazaro si ɔ?

⁵ Mo kadi kaa Maata de we ke, ‘I ngɛ hɛ nɔ kami kaa ye nyɛminyumu ɔ maa te si.’ E de ke: “I le kaa e maa te si.” Eko ɔ, Maata kase nyakpɛ níhi nɛ ya nɔ loko Yesu ba zugba a nɔ ɔ he ní, nɛ lɔ ɔ lɛ ha nɛ e ná nɔ mi mami nɛ ɔ nɛ. Kɛ je e yihe mi tɔɔ nɛ e kase ní nɛ ɔmɛ ngɛ we mi kɛ kpe he ɔ. Nyɛ ha nɛ wa susu níhi etɛ komɛ nɛ ya nɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he nɛ waa hyɛ.

6. Mɛni nyakpɛ nɔ́ nɛ Eliya pee, nɛ kɛ lɔ ɔ maa ye bua Maata ha kɛɛ?

⁶ Benɛ Mawu ngɔ e mumi ɔ kɛ wo gbalɔ Eliya he wami nɛ e bɔni nyakpɛ níhi peemi ɔ ji kekleekle be nɛ a tle nɔ ko si. Gbalɔ ɔ ya Zarefat nɛ ji ma ko nɛ ngɛ Foinike wo ɔ nya, nɛ yalɔyo ohiatsɛ ko pee lɛ nubwɔ ngɛ lejɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, Mawu ha nɛ mamu kɛ nu nɛ ngɛ yo ɔ dɛ ɔ tɛ, nɛ e kɛ baa yo ɔ kɛ e binyumu ɔ yi. (1 Ma. 17:8-16) Pee se ɔ, yo ɔ binyumu ɔ ba nu hiɔ, nɛ e gbo. Eliya ba ye bua lɛ. Eliya pɛtɛ gbogboe ɔ he, nɛ e de ke: “Mawu lee! Ha nɛ jokuɛ nyumuyo nɛ ɔ nɛ kpale kɛ ba wami mi ekohu!” Kɛkɛ nɛ jokuɛ ɔ te si! Mawu bu Eliya tue, nɛ jokuɛ ɔ kpale kɛ ba wami mi. Enɛ ɔ ji kekleekle be nɛ a tle nɔ ko si nɛ Baiblo ɔ tu he munyu. (Kane 1 Matsɛmɛ 17:17-24.) Atsinyɛ jemi ko be he kaa Maata kase nyakpɛ ní nɛ ɔ he ní.

7, 8. (a) Moo tsɔɔ nɔ́ nɛ Elisha pee ha yo ko nɛ e ngɛ aywilɛho yee ɔ. (b) Mɛni nɛ nyakpɛ nɔ́ nɛ Elisha pee ɔ tsɔɔ wɔ ngɛ Yehowa he?

⁷ Gbogboehi a si tlemi enyɔne nɛ ngɛ Ngmami ɔ mi ɔ ji nɔ́ nɛ gbalɔ Eliya se yelɔ Elisha pee ɔ nɛ. Israel yo ko nɛ nihi le lɛ wawɛɛ ngɛ Shunem ɔ pee Elisha nubwɔ saminya. Mawu gu gbalɔ nɛ ɔ nɔ nɛ e ha nɛ yosa nɛ ɔ kɛ e huno nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ fɔ binyumu. Jeha komɛ a se ɔ, a binyumu ɔ gbo. Hyɛ bɔ nɛ binyɛ ɔ maa ye aywilɛho ha! E bi blɔ ngɛ e huno ɔ ngɔ, nɛ e po blɔ maa pee si tomi 19 kɛ ho Karmel Yoku ɔ nɔ ya konɛ e ya na Elisha. Gbalɔ ɔ tsɔ e sɔmɔlɔ Gehazi konɛ e sɛ hlami kɛ ya Shunem. Benɛ Gehazi ya su ɔ, e nyɛ we nɛ e tle jokuɛ nyumuyo ɔ si. Pee se ɔ, binyɛ nɛ ngɛ  aywilɛho yee ɔ kɛ Elisha ya su Shunem.​—2 Ma. 4:8-31.

⁸ Elisha ya da si ngɛ gbogboe ɔ he, nɛ e sɔle. E maa pee mo nyakpɛ kaa jokuɛ ɔ ba wami mi, nɛ e kɛ e yayo nɛ amlɔ nɛ ɔ lɛɛ e bua jɔ ɔ hi si ekohu! (Kane 2 Matsɛmɛ 4:32-37.) Eko ɔ, yo nɛ ɔ kai Hana nɛ jinɛ yosa ji lɛ ɔ. E kai sɔlemi nɛ Hana sɔle benɛ e kɛ Samuel ya sɔlemi we ɔ. Hana sɔle ke: ‘Yehowa kɛ nɔ yaa gbeje, nɛ e kpaleɔ lɛ kɛ baa wami mi ekohu.’ (1 Sam. 2:6) Niinɛ, Mawu tle jokuɛ nyumuyo ɔ si ngɛ Shunem, konɛ e kɛ tsɔɔ kaa e ma nyɛ ma tle ní gbogboe ɔmɛ si.

9. Moo tsɔɔ bɔ nɛ Mawu gu Elisha nɔ kɛ tle nɔ ko si ngɛ gbogboe a si tlemi nɛ to nɔ etɛne nɛ Baiblo ɔ tu he munyu ɔ mi.

⁹ Ngɛ Elisha gbenɔ se po ɔ, nyakpɛ nɔ́ ko ya nɔ. E sɔmɔ kaa gbalɔ jeha 50 kɛ se, nɛ “gbenɔ hiɔ” ko fia lɛ nɛ e gbo. Pee se ɔ, Elisha gbogboe ɔ sa, nɛ e piɛ e wuhi. Ligbi ko ɔ, benɛ Israel bi ɔmɛ yaa pu nyumu ko ɔ, a na he nyɛli komɛ. Enɛ ɔ he ɔ, a sake gbogboe ɔ kɛ fɔ Elisha yɔkɔ nɛ e wuhi sɔuu nɛ piɛ ngɛ mi ɔ nɔ, nɛ a tu fo kɛ je. Ngmami ɔ de ke: “Benɛ gbogboe ɔ he ya sa Elisha wuhi a he pɛ, nɔ ɔ hɛ tsɛ, nɛ e te da si.” (2 Ma. 13:14, 20, 21) Moo hyɛ bɔ nɛ gbogboe a si tlemi he sane nɛ ɔmɛ maa ye bua Maata ha! Niinɛ, Mawu ngɛ gbenɔ nɔ he wami. Mo susu bɔ nɛ lɔ ɔ maa ye bua mo ha a he nɛ o hyɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ enɛ ɔ nɛ ha nɛ o na kaa Mawu ngɛ he wami wawɛɛ nitsɛ.

10. Benɛ Kristofo no yo ko gbo ɔ, mɛni Petro pee kɛ ye bua?

¹⁰ Ngɛ Kristofohi a Hela Ngmami ɔ mi ɔ, wa kaneɔ kaa a tle gbogboehi si ngɛ Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ komɛ a hɛ mi. Wa na momo kaa Yesu tle nɔ ko si ngɛ he ko nɛ kɛ Nain ma a he kɛ we, kɛ jehanɛ hu ngɛ Yairo we ɔ mi. Bɔfo Petro hu tle Dɔkas nɛ e biɛ kpa ji Tabita a si. Petro ya he nɛ a yaa pu lɛ ngɛ ɔ. Benɛ e su gbogboe ɔ he ɔ, e sɔle, nɛ e de ke: “Tabita, tee si!” Amlɔ nɔuu nɛ e hɛ tsɛ, nɛ Petro “ngɔ lɛ kɛ ba da si ngɛ [nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ] a hɛ mi hɛ ngmengmle.” Nihi a bua jɔ nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ he wawɛɛ nitsɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ “nihi fuu ba he Nyɔmtsɛ ɔ ye.” A ma nyɛ maa ye Nyɔmtsɛ ɔ he odase ngɛ ma hɛ mi, nɛ a ma nyɛ ma de kɛ nɔ mi mami kaa Yehowa ma nyɛ ma tle gbogboehi a si.​—Níts. 9:36-42.

11. Mɛni nɛ tsopa peelɔ Luka tsɔɔ kaa e ba niheyo ko nɔ, nɛ kɛ ni kpahi ná nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ he se ha kɛɛ?

¹¹ A tle nɔ ko hu si, nɛ nihi na kɛ a hɛ ngmɛ. Ligbi ko ɔ, bɔfo Paulo ya kpe ko ngɛ hiɔwe tsu ko mi ngɛ Troya, ngɛ he nɛ amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ ke Turkey ɔ yiti je ngɛ pu sinɔ he blɔ. Paulo tu munyu hluu kɛ ya si nyɔ mi kpɛti. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, niheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Yutiko hii si ngɛ saflɛ ko nya nɛ e ngɛ lɛ tue bue. Se e sɛ mahe mi nɛ e je mɔ ɔ siaudo etɛne ɔ nɔ kɛ ba nɔ si. Eko ɔ, Luka nɛ e ji dɔkita a lɛ su Yutiko he kekle konɛ e hyɛ bɔ nɛ e si fɔfɔɛ ngɛ ha. E yɔse kaa tsa pi nɛ Yutiko plaa, loo e hɛli kɛkɛ, se e gbo! Paulo kple si kɛ je hiɔwe tsu ɔ mi kɛ ba zugba, nɛ e de nɔ́ ko nɛ pee nɔ fɛɛ nɔ nyakpɛ. E de ke: “E ngɛ wami mi.” Hyɛ bɔ nɛ enɛ ɔ maa pee nihi tsuo nɛ a ngɛ lejɛ ɔ nyakpɛ ha! Akɛnɛ a na niheyo ɔ gbenɔ, kɛ bɔ nɛ a plɛ kɛ tle lɛ si ha he je ɔ, e ha nɛ “a ná bua womi saminya.”​—Níts. 20:7-12.

12, 13. Ngɛ nɔ́ nɛ wa susu he kɛ kɔ gbogboehi a si tlemi ɔ he ɔ, mɛni sane bimihi nɛ e sa kaa wa susu he?

¹² E sa nɛ sanehi nɛ wa susu he kɛ sɛ  hlami ɔ nɛ ha nɛ o ná hemi kɛ yemi kaa Maata. O ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa wa Mawu, nɛ ji nɔ nɛ ha wɔ wami ɔ ma nyɛ ma tle nihi nɛ a gbo ɔ si kɛ ba wami mi ekohu. E sa kadimi kaa be fɛɛ be nɛ Yehowa maa pee nyakpɛ ní nɛ ɔmɛ ɔ, Mawu sɔmɔlɔ anɔkualetsɛ ko ngɛ lejɛ ɔ. A kpɛti ni komɛ ji Eliya, Yesu kɛ Petro. Se nihi nɛ a hi si nɛ a nɛ́ gbogboehi a si tlemi ko hyɛ ɔ hu nɛɛ? Ke Mawu tle we gbogboehi a si ngɛ a yi nɔ ɔ, anɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a sɔmɔ Mawu ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ ma nyɛ maa hyɛ blɔ kaa gbogboehi maa te si hwɔɔ se lo? Anɛ a ma nyɛ ma de ke, “I le kaa [ye nyɛminyumu ɔ] maa te si ngɛ nyagbe ligbi ɔ nɔ ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi” kaa bɔ nɛ Maata de ɔ lo? Mɛni he je nɛ Maata he ye kaa a ma tle ni gbogboe ɔmɛ si ɔ, nɛ mɛni he je nɛ mo hu o ma nyɛ ma he ye jã a?

¹³ Munyuhi fuu ngɛ Ngmami ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ le kaa hwɔɔ se ɔ, a ma tle gbogboehi a si. Ha nɛ wa susu ekomɛ a he nɛ waa hyɛ.

14. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ gbogboehi a si tlemi he ngɛ Abraham sane ɔ mi?

¹⁴ Mo susu nɔ́ nɛ Mawu de Abraham kaa e ngɔ Isak kɛ pee ɔ he nɛ o hyɛ. Abraham mlɛ hluu loko e fɔ bi nɛ ɔ. Se Yehowa de Abraham ke: ‘Ngɔɔ o binyumu Isak, o bi kake too ɔ nɛ o suɔ lɛ saminya a, nɛ o ngɔ lɛ kɛ ya sã sami bɔ.’ (1 Mose 22:2) Mo susu bɔ nɛ Abraham maa nu he ha benɛ Yehowa kɛ fami nɛ ɔ ha lɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Yehowa wo si kaa e maa jɔɔ je ma amɛ tsuo kɛ gu Abraham nina a nɔ. (1 Mose 13:14-16; 18:18; Rom. 4:17, 18) Jehanɛ hu ɔ, Yehowa tsɔɔ kaa ‘Isak nɔ’ jɔɔmi ɔ maa gu kɛ ba. (1 Mose 21:12) Se ke Abraham gbe Isak kɛ sã bɔ ɔ, kɛ jɔɔmi ɔ ma plɛ kɛ ba kɛɛ? Mawu mumi ɔ ha Paulo ngma kaa Abraham he ye kaa Mawu ma nyɛ ma tle e bi Isak si kɛ ba wami mi ekohu. (Kane Hebri Bi 11:17-19.) Baiblo ɔ de we ke Abraham ná juɛmi ko kaa ke e bu Mawu tue ɔ, Mawu ma tle Isak si ngmlɛfia bɔɔ ko se, aloo ngɛ ligbi kake loo otsi kake se. Abraham be nyɛe maa le be nɛ a ma tle e bi ɔ si. Se e ná nɔ mi mami kaa Yehowa ma tle Isak si.

15. Mɛni hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ blematsɛ Hiob ná?

¹⁵ Blematsɛ Hiob hu hyɛ blɔ kaa a ma tle gbogboehi a si hwɔɔ se. E to he hɛ kaa ke a po tso ko ɔ, e nyɛɔ nɛ e tsɛ̃ɔ ekohu, nɛ e ba peeɔ tso ehe. Se e be jã ngɛ adesa blɔ fa mi. (Hiob 14:7-12; 19:25-27) Ke nɔmlɔ gbo ɔ, lɛ nitsɛ e be nyɛe maa te si kɛ je yɔkɔ ɔ mi kɛ ba wami mi ekohu.  (2 Sam. 12:23; La 89:48) Se enɛ ɔ tsɔɔ we kaa Mawu be nyɛe ma tle gbogboehi a si. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Hiob he ye kaa Yehowa to be ko nɛ e kɛ ma kai lɛ. (Kane Hiob 14:13-15.) Hiob li be nɛ Mawu to nɛ e kɛ ma kai lɛ ɔ. Se kɛ̃ ɔ, e ná nɔ mi mami kaa Nɔ nɛ bɔ adesa wami ɔ ma kai lɛ, nɛ e ma tle mɛ si.

16. Mɛni he wami womi munyu nɛ bɔfo ko tu kɛ tsɔɔ Daniel?

¹⁶ Mawu sɔmɔlɔ anɔkualetsɛ ko hu nɛ wa le e he sane ngɛ Hebri Ngmami ɔ mi ji Daniel. E kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa jehahi babauu, nɛ Yehowa ye bua lɛ. “Mawu suɔ [Daniel] sane saminya.” Ligbi ko ɔ, bɔfo ko ba wo Daniel he wami, nɛ e de lɛ ke e ‘ko ha nɛ nɔ́ ko nɛ hao lɛ,’ nɛ e ‘ko ye gbeye’ hulɔ.​—Dan. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Mɛni si nɛ Yehowa wo Daniel?

¹⁷ Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Daniel maa ye jeha 100, eko ɔ, e bɔni e hwɔɔ se he susumi. Anɛ a ma tle Daniel si kɛ ba wami mi ekohu lo? Ee, a ma tle lɛ si kokooko! Wa naa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ Mawu ha Daniel ná a ngɛ Daniel womi ɔ nyagbe yi ɔ mi. Mawu de lɛ ke: “Mo Daniel, ye anɔkuale kɛ ya si nyagbe. O ma ba gbo.” (Dan. 12:13) Nɔmo Daniel le kaa ni gbogboe ɔmɛ ngɛ a he jɔɔe, nɛ “yi mi susumi, loo nile, loo ga” be gbeje. E be kɛe nɛ Daniel maa ya lejɛ ɔ. (Fiɛlɔ 9:10) Se lejɛ ɔ nɛ Daniel maa ya a tsɔɔ we kaa nɔ́ fɛɛ nɔ́ ba nyagbe. Yehowa wo lɛ si ko nɛ maa ba mi hwɔɔ se.

¹⁸ Sɛ gbi nɛ a kɛ ba ha Daniel ɔ tsa nɔ ke: “O maa te si ekohu, nɛ nyagbe ligbi ɔ, o nine maa su o blɔ fa mi nɔ́ ɔ nɔ.” A tsɔɔ we ligbi, aloo be nɛ e maa ye loko nɔ́ nɛ ɔ maa ba mi. Daniel lɛɛ e ma gbo nɛ e ma ya jɔɔ e he. Daniel gbo jeha babauu ji nɛ ɔ mohu lɛɛ, se nɔ́ nɛ Ngmami ɔ de ngɛ e he kaa e ‘maa te si ekohu, nɛ e nine maa su e blɔ fa mi nɔ́ ɔ nɔ’ ɔ haa nɛ wa naa heii kaa a ma tle lɛ si kɛ ba wami mi ekohu. Enɛ ɔ maa ba mi ngɛ “nyagbe ligbi ɔ” mi.

19, 20. (a) Kɛ níhi nɛ wa susu he ɔ kɔɔ nɔ́ nɛ Maata de Yesu ɔ he ha kɛɛ? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

¹⁹ E ngɛ heii kaa Maata ngɛ nɔ́ ko nɛ e maa da nɔ kɛ ná nɔ mi mami kaa e nyɛminyumu Lazaro “maa te si ngɛ nyagbe ligbi ɔ nɔ ngɛ gbogboehi a si tlemi ɔ mi.” E sa kaa si nɛ a wo Daniel, kɛ nɔ mi mami nɛ Maata kɛ ha Yesu heto ɔ nɛ wo Kristofohi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ he wami kaa a ma tle gbogboehi a si.

²⁰ Wa ba na gbogboehi a si tlemi komɛ nɛ ya nɔ nitsɛnitsɛ blema nɛ tsɔɔ kaa a ma tle ni gbogboe ɔmɛ si kɛ ba wami mi ekohu. Nyumuhi kɛ yihi nɛ a sɔmɔ Mawu blema a hyɛ blɔ kaa a ma tle ni gbogboe ɔmɛ si hwɔɔ se ko. Se kɛ̃ ɔ, anɛ odase ko ngɛ nɛ tsɔɔ kaa ke a wo gbogboehi a si tlemi he si be kɛkɛɛ po ɔ, e maa ba mi lo? Ke odase ko kaa jã ngɛ ɔ, e maa ye bua wɔ konɛ waa hyɛ gbogboehi a si tlemi ɔ blɔ kaa bɔ nɛ Maata pee ɔ. Se mɛni be enɛ ɔ maa ba? Wa ma susu enɛ ɔ he ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi.