JAMƐ A be ɔ mi ɔ, a tsɛɛ womi nɛ ɔmɛ ke alale kɔla amɛ. Benɛ i hyɛ womi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, fonihi nɛ i na ngɛ mi ɔ ha nɛ i bɔni níhi fuu a he susumi. Enɛ ɔ he ɔ, kɛ je ye jokuɛ mi tɔɔ nɛ níhi nɛ i na ngɛ womi ɔmɛ a mi ɔ ha nɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ he kuma bɔni mi yemi.

Benɛ je mi ta enyɔne ɔ mi ngɛ wae kɛ ma India a, ye si himi ba pee basaa. Ye fɔli po gba mi. I li nɔ́ he je nɛ nihi enyɔ nɛ i suɔ mɛ wawɛɛ ɔ kua kaa a kɛ a sibi be si hie hu. I hao wawɛɛ nɛ i pee kaa awusa. Akɛnɛ i ji adidikɔngme he je ɔ, i nɛ nɔ ko nɛ e maa wo ye bua nɛ́ e ye bua mi kaa bɔ nɛ i ngɛ hlae ɔ.

Jamɛ a be ɔ mi ɔ, i kɛ ye mami ngɛ Karachi ma a mi. Ligbi ko ɔ, dɔkita ko nɛ e wa ngɛ jeha mi, nɛ a tsɛɛ lɛ ke Fred Hardaker nɛ e ji Yehowa Odasefo no ɔ ba si wa sinya. E kɛ ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ ɔ nɛ e ha wa weku ɔ womi ɔmɛ ɔ ngɛ jami kake mi. E bi ye mami kaa e maa suɔ nɛ e kɛ lɛ nɛ kase Baiblo ɔ lo. Ye mami kplɛɛ we, se e de lɛ ke eko ɔ, imi lɛɛ ye bua maa jɔ he. E we otsi ɔ, i kɛ nyɛminyumu ɔ je Baiblo ɔ kasemi sisi.

 Otsi bɔɔ komɛ a se ɔ, i bɔni Kristofohi a kpe yami ngɛ Nyɛminyumu Hardaker ní tsumi he ɔ. Odasefohi maa pee 12 nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kpeɔ ngɛ lejɛ ɔ kɛ jaa Mawu. A wo ye bua nɛ a hyɛ ye nɔ kaa mɛ nitsɛmɛ a binyumu. I kai bɔ nɛ a peeɔ a ní ha ke a kɛ mi ngɛ ní sɛɛe ɔ. A sɔɔ si ngɛ ye kasa nya, nɛ wa sɛɛɔ ní kaa huɛmɛ. A je suɔmi nɛ i ngɛ hlae ɔ kpo kɛ tsɔɔ mi.

E kɛ we nɛ i kɛ Nyɛminyumu Hardaker bɔni fiɛɛmi yami. E tsɔɔ mi bɔ nɛ a fiaa glamafoo ha, konɛ ke i kɛ lɛ ya fiɛɛmi ɔ, ma fia Baiblo mi munyuhi kɛ tsɔɔ nihi. Sɛ gbi ɔ ekomɛ ngɛ kpookpoo, enɛ ɔ he ɔ, wetsɛ komɛ a bua jɔɛ he. Se ke wa ya fiɛɛmi ɔ, ye bua jɔɔ wawɛɛ. Ye bua jɔ Baiblo mi anɔkuale ɔ he wawɛɛ, nɛ i suɔ nɛ maa tsɔɔ ni kpahi.

Benɛ Japan ta buli ɔmɛ ma India ma a tuami ɔ, Britania ma nikɔtɔma amɛ ngɔ a hɛ kɛ pi Yehowa Odasefohi. Ngɛ July 1943 ɔ mi ɔ, nɔ nyɛmi nɛ a kɛ ba Yehowa Odasefo ɔmɛ a nɔ ɔ sa imi hu ye he. Anglikan osɔfo ko nɛ e ji wa sukuu nɔkɔtɔma a fie mi kɛ je sukuu ɔ mi, ejakaa e ke “jokuɛ yaya” ji mi. E de ye mami ke Yehowa Odasefohi nɛ i kɛ mɛ ngɛ bɔe ɔ ma ha nɛ ma puɛ sukuu bi kpa amɛ. Sane ɔ pee ye mami nyakpɛ, nɛ e tsi ye nya kaa i kɛ Odasefo ɔmɛ nɛ ko bɔ hu. Pee se ɔ, e wo mi blɔ kɛ ho ye papaa ngɔ ya ngɛ Peshawar. Kɛ je Karachi kɛ ya Peshawar maa su si tomi 850. Ye nine sui mumi niye ní nɔ hu, nɛ i nɛ Odasefohi nɛ́ i kɛ mɛ maa bɔ hulɔ. Enɛ ɔ ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ i kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ mi ba gbɔjɔ.

Ngɛ jeha 1947 ɔ mi ɔ, i kpale kɛ ho Karachi ya konɛ ma ya hla ní tsumi. Ligbi ko ɔ, i ya Dɔkita Hardaker hiɔ tsami he ɔ, nɛ e nya ye he kɛ bua jɔmi.

E susu kaa i be he wami, lɔ ɔ he ɔ, e bi mi ke, “Mɛni ngɛ o nya gbae?”

I de lɛ ke, “Dɔkita, i ngɛ he wami ngɛ nɔmlɔ tso mi, se i be he wami ngɛ mumi mi. I suɔ nɛ o kɛ mi nɛ kase Baiblo ɔ.”

E bi mi ke, “Mɛni be o suɔ nɛ waa je sisi.”

I de lɛ ke, “Ke e maa hi ɔ, waa je sisi piɔ.”

Jamɛ a gbɔkuɛ ɔ, wa kase níhi fuu ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ ye bua jɔ. I nu he kaa i kpale kɛ ba Mawu ngɔ ekohu. Ye mami bɔ mɔde kaa e maa tsi ye nya konɛ i kɛ Odasefo ɔmɛ nɛ ko bɔ hu. Se jehanɛ ɔ lɛɛ i fia ye pɛɛ si kaa ma sɔmɔ Yehowa. Ngɛ August 31, 1947 ɔ mi ɔ, a baptisi mi kɛ ma ye he nɔ nɛ i jɔɔ kɛ ha Yehowa a nɔ mi. Lɔ ɔ se ɔ, e kɛ we nɛ i je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, i ye jeha 17.

Kekleekle ma nɛ a ha mi kaa ma tsu mi ní ji Quetta. Be ko nɛ be ɔ, Britania ta buli ya toɔ lejɛ ɔ. Ngɛ jeha 1947 ɔ mi ɔ, a gba ma a mi enyɔ. A tsɛɛ kake ke Pakistan * nɛ a tsɛɛ kake hu ke India. Nɔ́ nɛ ɔ ha nɛ basabasa peemi te si ngɛ jami ɔmɛ a kpɛti, nɛ nihi babauu hia kɛ je a ma mi kɛ ya ma kpa nɔ. Blɔ hiami nɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ nihi a hɛ ji nɔ ngɛ yi nɔ sane mi. Maa pee nihi ayɔ 14 hia kɛ je a ma mi kɛ ya ma kpahi a nɔ. Klamɔ jali nɛ a ngɛ India a ho Pakistan ya, nɛ Hindu bi kɛ Sikh jami mi bi nɛ a ngɛ Pakistan ɔ hu ho India ya. Ngɛ jamɛ a basabasa be ɔ mi ɔ, i kuɔ tlee ko nɛ je Karachi kɛ yaa Quetta. Nihi hyi lɛ nɛ nane mami he po be, lɔ ɔ he ɔ, i kpla tlee ɔ he kɛ ya si benɛ wa su.

Benɛ i ya su Quetta a, i kɛ Nyɛminyumu George Singh nɛ e ji blɔ gbalɔ klɛdɛɛ, nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ye jeha 25 ɔ kpe. George ha mi baisikle momo ko konɛ ma kɛ tsu ní ngɛ zugba kpɔ kɛ e nɔ yokuhi fuu ɔ mi. Behi fuu ɔ, imi nɔ kake pɛ lɛ i yaa fiɛɛmi. Ngɛ nyɔhiɔ ekpa pɛ mi ɔ, i ná Baiblo kaseli 17, nɛ a kpɛti ni komɛ ba pee Yehowa Odasefohi. A kpɛti nɔ kake nɛ e ji ta bulɔ, nɛ a tsɛɛ lɛ ke Sadiq Masih ɔ ye bua i kɛ George nɛ wa tsɔɔ Baiblo kasemi womi komɛ a sisi kɛ ya Urdu gbi ɔ mi. Lɔ ɔ ji gbi titli nɛ a tuɔ ngɛ Pakistan. Pee se ɔ, Sadiq ba pee sane kpakpa fiɛɛlɔ nɛ e ngɛ kã.

Pee se ɔ, i kpale kɛ ya Karachi nɛ i kɛ ma se sane kpakpa fiɛɛli nɛ a je Gilead Sukuu ɔ kɛ ba a bɔni ní tsumi. Mɛ ji, Henry Finch kɛ Harry Forrest. Tsɔsemi nɛ a ha mi ɔ se be! Be ko ɔ, i kɛ Nyɛminyumu Finch hia blɔ kɛ ya Pakistan yiti je nɛ wa ya fiɛɛ ngɛ lejɛ ɔ bɔɔ. Wa na Urdu bi fuu nɛ a baa a he si nɛ  anɔkuale ɔ he kuma ngɛ mɛ yee ɔ ngɛ yoku gagaaga amɛ a sisi. Jeha enyɔ se ɔ, imi nitsɛ hu i ná he blɔ kɛ ya Gilead Sukuu ɔ eko. Benɛ i kpale kɛ ya Pakistan ɔ, a ha nɛ i sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ be komɛ. I hi ma se sane kpakpa fiɛɛli a we ko mi ngɛ Lahore. I kɛ ma se sane kpakpa fiɛɛli etɛ lɛ hi lejɛ ɔ.

Aywilɛho sane ji kaa ngɛ jeha 1954 ɔ mi ɔ, ma se sane kpakpa fiɛɛli nɛ a ngɛ Lahore ɔ nyɛ we nɛ a kɛ a sibi nɛ hi si saminya. Enɛ ɔ he ɔ, asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ ha nɛ wɔ tsuo wa ya hi he ekpaekpa. Akɛnɛ i fĩ nɔ ko se ngɛ sane nɛ ba a mi he je ɔ, a kã ye hɛ mi wawɛɛ. E dɔ mi wawɛɛ nɛ i ba ná susumi kaa tsɔsemi nɛ a kɛ ha mi ɔ pee yaka. I kpale kɛ ho Karachi ya, nɛ pee se ɔ, i ho London ya ngɛ England konɛ ma je nɔ́ fɛɛ nɔ́ sisi ekohu.

London Betel bi fuu ngɛ asafo nɛ i ya je mi ɔ mi. Nyɛminyumu Pryce Hughes je suɔmi mi kɛ tsɔse mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, lɛ ji asafo ní tsumi kɔni ɔ nɔ hyɛlɔ. E de mi ke be ko ɔ, Nyɛminyumu Joseph F. Rutherford nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ lɛ nɛ e ngɛ je kɛ wɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɔ hyɛe ɔ kã e hɛ mi. Nyɛminyumu Hughes bɔ mɔde kaa e ma je e nya, se Nyɛminyumu Rutherford kã e hɛ mi wawɛɛ. E pee mi nyakpɛ kaa benɛ Nyɛminyumu Hughes ngɛ mi e níhi a si kpami ɔ dee ɔ, muɔ ngɛ e nya he. E tsɔɔ kaa sisije ɔ, e dɔ lɛ wawɛɛ. Se pee se ɔ, e ba yɔse kaa e hi kaa a kã e hɛ mi. Nɛ e na kaa e ji nɔ́ ko nɛ Yehowa pee kɛ tsɔɔ kaa e suɔ lɛ. (Heb. 12:6) E munyu ɔmɛ ta ye tsui he nɛ e ye bua mi nɛ i kɛ bua jɔmi bɔni sɔmɔmi ekohu.

E kɛ we nɛ ye mami hia kɛ ba London, nɛ e kplɛɛ kaa Nyɛminyumu John E. Barr kɛ lɛ nɛ kase Baiblo ɔ. Pee se ɔ Nyɛminyumu Barr sɔmɔ kaa Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Ye mami ya e hɛ mi mlamlaamla nɛ a baptisi lɛ ngɛ jeha 1957 ɔ mi. Pee se ɔ, i ba ná le kaa loko ye papaa ma gbo ɔ, Yehowa Odasefohi kɛ lɛ kase ní.

Ngɛ jeha 1958 ɔ mi ɔ, i kɛ Nyɛmiyo Lene nɛ e je Denmark ɔ sɛ gba si himi mi. Jeha nɛ nyɛɛ se ɔ, Yehowa jɔɔ wɔ kɛ biyo, nɛ wa wo lɛ biɛ ke Jane. Lɔ ɔ se ɔ, wa fɔ bimɛ eywiɛ kɛ piɛɛ he. I ná sɔmɔmi he blɔhi ngɛ Fulham Asafo ɔ mi. Be ko se ɔ, Lene ba be he wami nɛ e he ba hia nɛ waa hia kɛ ya he ko nɛ je mi dɔ la ngɛ bɔɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wa hia kɛ ya Adelaide ngɛ Australia ngɛ jeha 1967 ɔ mi.

Ngɛ asafo nɛ wa hi mi ngɛ Adelaide ɔ, nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu 12 lɛ a ngɛ jamɛ a asafo ɔ mi. A kɛ kã tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ. E kɛ we nɛ wa kpale je níhi nɛ wa peeɔ ngɛ Mawu jami mi ɔ sisi ekohu.

 Ngɛ jeha 1979 ɔ mi ɔ, i kɛ Lene fɔ wa bi enuɔne nɛ ji Daniel. Hiɔ ko nɛ a tsɛɛ ke Down syndrome * ɔ ngɛ e he, nɛ a tsɔɔ kaa e se be kɛe ngɛ je mi. Kɛ ba si piɔ ɔ, i nyɛ we haomi nɛ wa gblee mi ɔ kalemi saminya. Wa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ kɛ hyɛ e nɔ, se kɛ̃ ɔ, wa si we wa bimɛ eywiɛ nɛ piɛ ɔ. Akɛnɛ puɔ enyɔ komɛ ngɛ Daniel tsui mi he je ɔ, be komɛ ɔ, muɔ taa e mi, nɛ e peeɔ futaa. Ke e ba jã a, wa woɔ lɛ kɛ fo kɛ yaa hiɔ tsami he ɔ. Ngɛ e hiɔ ɔmɛ tsuo se ɔ, e le ní saminya, nɛ e he ngɛ bua jɔmi nitsɛ. Jehanɛ hu ɔ, e suɔ Yehowa saminya. Ke wa ngɛ sɔlee kaa weku loko wa maa ye ní ɔ, e tsaa e nine ɔmɛ, e fiaa e yi, nɛ e deɔ kɛ gbi nɛ he wa ke, “Amen!” loko e yeɔ ní.

Benɛ Daniel ye jeha eywiɛ ɔ, e nu hiɔ ko nɛ a tsɛɛ ke leukemia. Pɔ tɔ i kɛ Lene wa he nɛ wa hao wawɛɛ. E pee mi kaa i be nyɛe hu. Ligbi ko nɛ wa kɔni mi jɔ̃ wawɛɛ ɔ, Nyɛminyumu Neville Bromwich nɛ e ji wa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ ba si wa sinya. Jamɛ a gbɔkuɛ ɔ, benɛ wa ngɛ ya foe ɔ, e fua wɔ nɛ wɔ tsuo wa fo ya. Bɔ nɛ e kɛ wɔ tu munyu ha a wo wa bua wawɛɛ nitsɛ. E je wa ngɔ maa pee nyɔ mi ngmlɛ kake. Benɛ e je ɔ, e kɛ we nɛ Daniel gbo. Daniel gbenɔ ɔ hao wɔ saminya, waa kɛ si fɔfɔɛ ko kaa kikɛ kpi hyɛ. Se kɛ̃ ɔ, wa mia wa hɛ mi, nɛ wa yi aywilɛho tsɔ ejakaa wa ngɛ nɔ mi mami kaa nɔ́ ko nɔ́ ko aloo gbenɔ po be nyɛe ma je Daniel kɛ je Yehowa suɔmi ɔ he. (Rom. 8:38, 39) Wa ngɛ ligbi nɛ a ma tle lɛ si, nɛ waa kɛ lɛ maa kpe ngɛ Mawu je ehe ɔ mi ɔ blɔ hyɛe wawɛɛ!​—Yoh. 5:28, 29.

Stroke fia mi si enyɔ sɔuu mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, i ngɛ sɔmɔe kaa asafo mi nɔkɔtɔma. Níhi nɛ i gblee mi ɔ ha nɛ ye mi mi sãa mi ngɛ ni kpahi a he, titli nihi nɛ a kɛ nyagbahi nɛ a mi wa ngɛ kpee ɔ. I bɔɔ mɔde kaa ma nu mɛ sisi. Nɔ́ nɛ i biɔ ye he ji: ‘Mɛni si himi lɛ a kɛ kpe nɛ lɔ ɔ ha nɛ a peeɔ a ní jã? Mɛni ma nyɛ ma pee kɛ tsɔɔ kaa i susuɔ a he? Mɛni ma pee kɛ ye bua mɛ konɛ a pee Yehowa suɔmi nya ní?’ Ye bua jɔ kaa ma slaa nyɛmimɛ nɛ ma wo mɛ he wami! Be fɛɛ be nɛ ma wo ni kpahi a bua nɛ ma ngɔ Ngmami ɔ kɛ wo mɛ he wami ɔ, ye bua jɔɔ, nɛ imi nitsɛ hu i náa bua womi.

Ma nyɛ ma de kaa bɔ nɛ la polɔ ɔ de ɔ. E de ke: “Ke yi mi susumi tsɔ ha nɛ i pee basaa kikɛ nɛ ɔ, [Yehowa] lɛ . . . haa mi bua jɔmi, nɛ ye nɔ gbagba tee ekohu.” (La 94:19) I kɛ weku mi nyagbahi fuu kpe, nihi te si kɛ wo mi ngɛ ye hemi kɛ yemi ɔ he je, imi nitsɛ hu i tɔ̃ tɔmi komɛ, nɛ i ye aywilɛho wawɛɛ be komɛ. Se ngɛ ye haomi nɛ ɔmɛ tsuo a mi ɔ, Yehowa pɛtɛ ye he. Yehowa ha nɛ i na kaa lɛ ji ye Tsɛ niinɛ!