1, 2. (a) Mɛni tsɔɔ kaa kake peemi be nihi a kpɛti ngɛ je ɔ mi mwɔnɛ ɔ? (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu ngɛ munyu nɛ ɔ mi?

NYƐMIYO ko nɛ e ngɛ Yuropa woyi je ɔ kai e sa je mi bami. E de ke: “Kɛ je ye jokuɛwi a si nɛ i yɔse kaa nihi yi dami sane. Enɛ ɔ he ɔ, i kɛ ye he wui ma kudɔmi kuu ko mi, mohu ɔ, i ya fĩ atua tsɔmi kuu ko nɛ a suɔ kaa tsake níhi a hɛ mi ɔ se. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, i kɛ ma he gbeye wolɔ ko hi si kaa ye plã jehahi babauu.” Nyɛminyumu ko hu nɛ e ngɛ Afrika woyi je nɛ be ko nɛ be ɔ, e bua jɔ basabasa peemi he ɔ de ke: “Jinɛ i naa wɛtso nɛ i je mi ɔ kaa e nɔ kuɔ pe wɛtso kpahi, nɛ i ngɔ ye he kɛ ya bɔ ma kudɔmi kuu ko. A de wɔ ke waa kɛ akplɔ nɛ gbe nihi nɛ a kɛ wɔ be ma kudɔmi kuu kake mi ke waa kɛ mɛ je wɛtso kake mi po.” Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Yuropa kpɛti je ɔ de ke: “Sa a, i sume nihi nɛ a je ma kpa nɔ, aloo nihi nɛ i kɛ mɛ be jami kake mi.”

² Suhi nɛ nihi jeɔ kpo mwɔnɛ ɔ ji suhi nɛ nihi etɛ nɛ wa tu a he munyu ɔ ná be ko nɛ be. Ma kudɔmi kuuhi fuu peeɔ basabasa, nihi nɛ a fĩ ma kudɔmi kuuhi a se ɔ kɛ a he nɔɔ kunɔ, nɛ nibwɔhi nɛ a ngɛ ma kpahi a nɔ ɔ naa kaa nihi sume mɛ. Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si kaa ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, nihi maa pee a he “nihi nɛ a hí kɛ somi ko somi.” (2 Tim. 3:1, 3) E ngɛ mi kaa  mwɔnɛ ɔ, mi gbami ngɛ adesahi a kpɛti, se mɛni e sa kaa Kristofohi nɛ a pee konɛ kake peemi nɛ ngɛ a kpɛti ɔ nɛ hi si daa? Wa ma nyɛ maa kase ní kɛ je nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ Yesu pee ɔ mi. Ngɛ e be ɔ mi ɔ, ma kudɔmi sanehi ha nɛ mi gbami ba Yuda bi ɔmɛ a kpɛti. Wa maa na heto kɛ ha sane bimihi nɛ nyɛɛ se ɔ: Mɛni he je nɛ Yesu fĩ we ma kudɔmi kuu ko se ɔ? Mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ Mawu sɔmɔli nɛ a ngɔ a he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi? Mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ wɔ kaa ke a yi wɔ dami sane po ɔ, e sɛ nɛ waa pee basabasa?

3, 4. (a) Ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, mɛni tsakemi nɛ Yuda bi ɔmɛ hyɛ blɔ wawɛɛ kaa a maa na ngɛ ma kudɔmi sanehi a mi? (b) Kɛ jamɛ a susumi ɔmɛ ná Yesu kaseli ɔmɛ a nɔ he wami ha kɛɛ?

³ Nihi babauu nɛ Yesu fiɛɛ ha mɛ ɔ ji Yuda bi nɛ a suɔ nɛ a ye a he kɛ je Roma nɔ yemi ɔ sisi. Atua tsɔmi kuu ko nɛ a tsɛɛ mɛ ke Zealot ɔ ha nɛ Yuda bi ɔmɛ susu kaa a ma nyɛ maa ye a he. Atua tsɔli nɛ ɔmɛ nyɛɛ Galilea no ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Yudas ɔ se. E pee e he lakpa mesia, nɛ e sisi nihi babauu nitsɛ. Yuda bi a yi nɔ sane ngmalɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Josephus ɔ tsɔɔ kaa, Yudas “wo e ma mi bi ɔmɛ a yi mi konɛ a tsɔ atua kɛ si Roma bi ɔmɛ, nɛ Yudas de mɛ ke sawaletsɛmɛ ji mɛ ejakaa a kplɛɛ kaa a maa tsu tó ha Roma bi ɔmɛ.” Nyagbenyagbe ɔ, Roma bi ɔmɛ gbe Yudas. (Níts. 5:37) Zealot bi komɛ po pee basabasa konɛ ma a nɛ e ye e he.

⁴ Yuda bi nɛ a pi kuu nɛ ɔ mi bi hu hyɛ blɔ wawɛɛ kaa Mesia a ma ba. A hyɛ blɔ kaa Mesia a ma ba wo a ma a hɛ mi nyami, nɛ e ma kpɔ̃ mɛ kɛ je Roma nɔ yemi ɔ sisi. (Luka 2:38; 3:15) Nihi fuu susu kaa Mesia a ma ba to matsɛ yemi ko sisi ngɛ zugba a nɔ ngɛ Israel. Kɛkɛ ɔ, Yuda bi ayɔhi abɔ nɛ a gbɛ fĩa a maa kpale kɛ ba a ma a mi. Mo kai kaa Yohane Nɔ Baptisilɔ ɔ bi Yesu hyɛ ke: “Anɛ mo ji Nɔ Nɛ E Ma a lo, aloo e sa nɛ waa hyɛ nɔ kpa blɔ?” (Mat. 11:2, 3) Eko ɔ, Yohane ngɛ hlae nɛ e le kaa nɔ kpa mohu lɛ e ma ba he Yuda bi ɔmɛ a yi wami lo. Kaseli enyɔ nɛ a kɛ Yesu nɛ a tle lɛ si ɔ kpe benɛ a yaa Emao ɔ hu susu kaa Yesu nyɛ we nɛ e tsu níhi nɛ a ngɛ blɔ hyɛe kaa Mesia a ma tsu ɔ. (Kane Luka 24:21.) Lɔ ɔ se ɔ, Yesu bɔfo ɔmɛ bi lɛ ke: “Nyɔmtsɛ, anɛ o kɛ Matsɛ Yemi ɔ ngɛ Israel bi ɔmɛ hae ekohu ngɛ be nɛ ɔ mi lo?”​—Níts. 1:6.

5. (a) Mɛni he je nɛ Galilea bi ɔmɛ suɔ nɛ Yesu nɛ pee a matsɛ ɔ? (b) Kɛ Yesu plɛ kɛ dla a juɛmi ha kɛɛ?

⁵ E be nyakpɛ kaa susumi nɛ ɔ nɛ Galilea bi ɔmɛ hɛɛ ɔ he je nɛ a suɔ nɛ a wo Yesu Matsɛ ɔ nɛ. Eko ɔ, a susu kaa Yesu maa pee nɔ yelɔ kpakpa, ejakaa e le munyu tumi saminya, e ma nyɛ ma tsa hiɔtsɛmɛ, nɛ e ma nyɛ ma ha nihi nɛ hwɔ ngɛ mɛ yee ɔ niye ní. Benɛ Yesu ha nimli 5,000 niye ní se ɔ, ni ɔmɛ a ní peepee ha nɛ e na a susumi. Baiblo ɔ de ke, “Benɛ Yesu na kaa a ma nɛ a ba nu lɛ pani nya nɛ a wo lɛ matsɛ ɔ, lɛ pɛ e je kɛ ho yoku ɔ nɔ ya ekohu.” (Yoh. 6:10-15) E nɔ jena a, ni ɔmɛ nyɛ we nɛ a pee nɔ́ ko. Yesu tsɔɔ mɛ yi mi tomi he je nɛ e ba. E ha nɛ a le kaa e ba nɛ e ba tsɔɔ mɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he ní, se pi nɛ e ba ha mɛ he lo nya níhi. Yesu de mɛ ke: “Nyɛ tsu ní, se pi ngɛ niye ní nɛ e puɛɔ nɛ nyɛ ma ná a he je, mohu ɔ, ngɛ niye ní nɛ e ngɛ daa nɛ e haa nɔ neneene wami” ɔ he je.​—Yoh. 6:25-27.

6. Mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ kaa e sume ma kudɔmi he blɔ ko ngɛ zugba a nɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁶ Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e yɔse kaa e se nyɛli ɔmɛ a kpɛti ni komɛ ngɛ blɔ hyɛe kaa e maa to matsɛ yemi sisi ngɛ zugba a nɔ ngɛ Yerusalɛm. Yesu de mɛ nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ kɔɔ mina he ɔ kɛ tsɔɔ mɛ níhi a nya, nɛ e kɛ dla a juɛmi. Nɔ́ he tomi  nɔ́ ɔ tu “odehe ko” nɛ ji Yesu he munyu kaa e maa hia blɔ, nɛ e se ma ya kɛ. (Luka 19:11-13, 15) Yesu de Roma amlaalo ɔmɛ kaa e kɛ e he wui ma kudɔmi sanehi a mi. Pontio Pilato bi Yesu ke: “Anɛ mo ji Yuda bi ɔmɛ a Matsɛ ɔ lo?” (Yoh. 18:33) Eko ɔ, Pilato ye gbeye kaa Yesu ma ha nɛ ma mi bi ɔmɛ maa te si kɛ wo Roma nɔ yemi ɔ. Yesu ha lɛ heto ke: “Ye Matsɛ Yemi ɔ, pi je nɛ ɔ mi nɔ́.” (Yoh. 18:36) Yesu fĩ we ma kudɔmi kuu ko se ejakaa e Matsɛ Yemi ɔ ngɛ hiɔwe. E ha nɛ Pilato le kaa ní tsumi nɛ e ba tsu ngɛ zugba a nɔ ji kaa e “ba ye anɔkuale ɔ he odase.”​—Kane Yohane 18:37.

7. Wa sume kaa wa ma fĩ ma kudɔmi kuu ko se ngɛ wa tsui mi, se mɛni he je nɛ enɛ ɔ peemi be gbɔjɔɔ ɔ?

⁷ Yesu le bɔ nɛ ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo e dɛ ɔ he hia ha. Ke wɔ hu wa le bɔ nɛ ní tsumi nɛ a kɛ wo wa dɛ ɔ he hia ha a, wa be ma kudɔmi kuu ko se fĩe ngɛ wa tsui mi kɔkɔɔkɔ. Enɛ ɔ peemi be gbɔjɔɔ kulaa. Kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko de ke: “Nihi nɛ a ngɛ ye kpɔ ɔ mi ɔ kɛ a he woɔ ma kudɔmi sanehi a mi vii kɛ yi mi tomi kaa a ma tsake níhi. A suɔ a ma a wawɛɛ, nɛ a susu kaa ke mɛ nitsɛ a ma mi bi ye a nɔ ɔ, a ma ná si himi kpakpa. Se nyɛmimɛ ɔmɛ lɛɛ, a ngɔɔ a juɛmi kɛ maa Matsɛ Yemi sane kpakpa a fiɛɛmi nɔ, nɛ a ha we nɛ nɔ́ ko nɛ puɛ kake peemi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ. A ngɔ a hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ kaa lɛ nɛ e ma ba ye dami sane ha wɔ, nɛ e ma je wa nyagba amɛ kɛ je.”

8. Mɛni ji nyagba ko nɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ kpe ngɛ Yesu be ɔ mi?

⁸ Behi fuu ɔ, dami sane nɛ a yi ɔ haa nɛ nihi ya fĩɔ ma kudɔmi kuuhi a se. Ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, tó tsumi ba pee nyagba ko nɛ ha nɛ nihi fuu ngɔ a he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yudas nɛ e je Galilea a tsɔ atua ejakaa Roma bi ɔmɛ ngma nihi a biɛ konɛ a le nihi abɔ nɛ e sa kaa a wo tó kɛ ha Roma nɔ yemi ɔ. Mahi nɛ Roma ye a nɔ ɔ woɔ tó kɛ haa Roma nɔ yemi ɔ. Yesu tue buli ɔmɛ hu wo a zugbahi, a wehi, níhi nɛ a juaa, kɛ ní kpahi a he tó. Se tó tsuli ɔmɛ ngɔɔ tó ɔ pe bɔ nɛ e sa nɛ a ngɔ. Enɛ ɔ ha nɛ tó womi ba pee tlomi ha ma mi bi ɔmɛ. Be komɛ ɔ, tó tsuli kɛ sika ya heɔ blɔ nya ngɛ amlaalo ɔ dɛ konɛ ma bi ɔmɛ nɛ a wo tó ɔ ha mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, a bɔɔ mɔde kaa a ma ná sika nɛ a kɛ wo ní tsumi ɔ mi ɔ he se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Zakeo nɛ e ji tó tsulɔ nɔkɔtɔma ngɛ Yɛriko fia nihi ojo, nɛ e ba pee niatsɛ. (Luka 19:2, 8) Eko ɔ, jã ji bɔ nɛ tó tsuli fuu pee.

9, 10. (a) Mɛni klama Yesu he nyɛli komɛ tsɔ lɛ konɛ e ngɔ e he kɛ wo ma kudɔmi sane ko mi? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ heto nɛ Yesu ha mɛ ɔ mi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁹ Yesu he nyɛli ɔmɛ ka kaa a maa ngɔ tó  tsumi sane ɔ kɛ tsɔ Yesu klama. “Tó nɛ a heɔ ngɛ nɔ fɛɛ nɔ dɛ” nɛ ji denario kake nɛ Roma bi ɔmɛ po ha mahi nɛ a yeɔ a nɔ ɔ he sane nɛ ni ɔmɛ ya bi Yesu ɔ nɛ. (Kane Mateo 22:16-18.) Yuda bi ɔmɛ sume tó nɛ ɔ womi kulaa ejakaa jamɛ a tó ɔ nɛ a maa wo ɔ tsɔɔ kaa a ngɛ Roma nɔ yemi ɔ sisi. “Nihi nɛ a fĩ Hɛrode ma kudɔmi kuu ɔ se” ɔ ya bi Yesu sane ngɛ tó nɛ ɔ he konɛ ke Yesu tu munyu kɛ si tó ɔ womi ɔ, a na nɔ́ ko nɛ a maa da nɔ kɛ po e nya kaa e ji atua tsɔlɔ. Se ke Yesu de ke e sa nɛ a wo tó ɔ, e se nyɛɛli fuu maa kpale ngɛ e se.

¹⁰ Yesu hyɛ e he saminya, nɛ e tui munyu kɛ si tó tsumi ɔ, nɛ e fĩ we se hulɔ. E de ke: “Nyɛɛ ngɔ Kaisare níhi ngɔ ha Kaisare, se nyɛɛ ngɔ Mawu níhi ngɔ ha Mawu.” (Mat. 22:21) Yesu le kaa tó tsuli ɔmɛ fiaa nihi ojo. Se Yesu sume nɛ sane nɛ ɔ nɛ je e juɛmi ngɛ sane nɛ he hia pe kulaa, nɛ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɛ ma ba tsu adesahi a nyagbahi a he ní ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ e pee ɔ ji nɔ́ hyɛmi nɔ́ kɛ ha wɔ. Ke nihi ngɛ atsinyɛ jee ngɛ ma kudɔmi sane ko he ɔ, e sɛ nɛ wa fĩ nɔ ko se. Kristofohi lɛɛ, Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ níhi nɛ da ngɛ Mawu hɛ mi ɔ se a diɔ. Se wa tsɔɔ we wa juɛmi ngɛ ma kudɔmi sanehi a he, nɛ wa tui munyu kɛ si ní yayahi komɛ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ hulɔ.​—Mat. 6:33.

11. Mɛni ji blɔ kpakpa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ye bua nihi nɛ a yeɔ mɛ sane yaya?

¹¹ Loko ni komɛ ma ba pee Yehowa Odasefohi ɔ, a kpɛti nihi babauu fĩ ma kudɔmi kuu komɛ se wawɛɛ. Se amlɔ nɛ ɔ, a bɔ mɔde nɛ a je a he kulaa ngɛ ma kudɔmi sanehi a mi. Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Great Britain ɔ de ke: “Benɛ i ya yunivɛsiti ɔ, i kase adesahi a si himi he ní. Níhi nɛ i kase ɔ ha nɛ i pee ye juɛmi kaa ma ye bua nimli yumuhi konɛ a ná he yemi, ejakaa wa na nɔ wawɛɛ ngɛ blɛfo li ɔmɛ a dɛ mi. E ngɛ mi kaa ke nya sami ko ba a, i nyɛɔ nɛ i plɛɔ nihi a yi mi mohu lɛɛ, se lɔ ɔ tsuo se ɔ, ye bua jɔɛ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, i li kaa ja nihi tsake a susumi ngɛ níhi nɛ ngɔɔ mi gbami kɛ baa a he. Benɛ i bɔni Baiblo ɔ kasemi ɔ, i ba na kaa e sa nɛ imi nitsɛ hu ma tsake ye susumi. Nyɛmiyo blɛfo no ko lɛ ye bua mi bɔɔbɔɔbɔɔ loko i nyɛ nɛ i tsake ye susumi. Amlɔ nɛ ɔ, i ngɛ sɔmɔe kaa daa blɔ gbalɔ ngɛ mumuihi asafo ko mi, nɛ i ngɛ mɔde bɔe kaa maa ye bua nimli slɔɔtoslɔɔtohi.”

12. Mɛni “masa” nɛ Yesu bɔ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ kaa a yu a he ngɛ he?

¹² Ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, jami nya dali ngɔɔ ma kudɔmi sanehi kɛ futuɔ Mawu jami. Womi nɛ ji Daily Life in Palestine at the Time of Christ ɔ de ke: “Jami kuuhi nɛ Yuda bi ɔmɛ tsɔ ɔ ngɛ kaa ma kudɔmi kuuhi.” Enɛ ɔ he ɔ, Yesu bɔ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ ke: ‘Nyɛ hɛ nɛ hi nyɛ he nɔ; nyɛɛ hyɛ nɛ hi ngɛ Farisi bi ɔmɛ a masa a kɛ Hɛrode masa a he.’ (Maak. 8:15) Benɛ Yesu wo Hɛrode biɛ ta a, eko ɔ, nihi nɛ a fĩ Hɛrode ma kudɔmi kuu ɔ se ɔ nɛ e ngɛ tsɔɔe ɔ nɛ. Farisi bi ɔmɛ lɛɛ, a ngɛ hlae nɛ Yuda bi ɔmɛ nɛ a ye a he ngɛ Roma nɔ yemi ɔ sisi. Mateo womi ɔ tsɔɔ kaa benɛ Yesu ngɛ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ bɔe ɔ, e tu Saduki bi ɔmɛ hu a he munyu. Saduki bi ɔmɛ hu suɔ Roma nɔ yemi ɔ, ejakaa a kpɛti nihi babauu ná blɔ nya ngɛ Roma nɔ yemi ɔ mi, nɛ a sume nɛ jamɛ a he blɔ ɔmɛ nɛ je a dɛ. Yesu bɔ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ wawɛɛ kaa a yu a he kulaa ngɛ kuu etɛ nɛ ɔmɛ a masa a, loo a tsɔɔmi ɔmɛ a he. (Mat. 16:6, 12) Nɔ́ ko nɛ sa kadimi ji kaa benɛ ni komɛ ka kaa a maa wo Yesu matsɛ ɔ, lɔ ɔ se nɛ e bɔ e kaseli ɔmɛ kɔkɔ nɛ ɔ.

13, 14. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ ma kudɔmi sanehi kɛ jami mi sanehi ha nɛ nihi pee basabasa, nɛ a yi dami sane? (b) Mɛni he je nɛ ke a ye wɔ sane yaya a, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa e sa nɛ waa pee basabasa? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

¹³ Ke nihi ngɔ ma kudɔmi sanehi kɛ futu  Mawu jami ɔ, behi fuu ɔ, e ngɔɔ basabasa peemi kɛ baa. Yesu tsɔɔ e kaseli ɔmɛ kaa a ko ngɔ a he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi kulaa. Enɛ ɔ ji nɔ́ kake he je nɛ osɔfo nikɔtɔma amɛ kɛ Farisi bi ɔmɛ so kaa a maa gbe Yesu ɔ nɛ. A ye gbeye kaa nihi fuu ma ya nyɛɛ Yesu se, nɛ a blɔ nya amɛ maa je a dɛ. A de ke: “Ke wa ngmɛ lɛ blɔ kaa e ya nɔ jã a, mɛ tsuo a ma he lɛ maa ye, nɛ Roma bi ɔmɛ maa ba nɛ a ma ba ngɔ wa sɔlemi we ɔ kɛ wa ma a ngɛ wa dɛ.” (Yoh. 11:48) Enɛ ɔ he ɔ, Kayafa nɛ ji Osɔfo Nɔkɔtɔma a tsɔɔ ma nimeli ɔmɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ je Yesu ngɛ a blɔ mi ha.​—Yoh. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayafa tsɔ ta buli nyɔ mi kaa a ya nu Yesu. Yesu le ga yaya nɛ a to ɔ, enɛ ɔ he ɔ, benɛ e kɛ e kaseli ɔmɛ ye ní ta jamɛ a gbɔkuɛ ɔ, e de mɛ ke a hla klaatehi kɛ wo a he. Benɛ kaseli ɔmɛ na klaatehi enyɔ ɔ, e de mɛ ke enyɔ ɔ maa hi. Yesu maa ngɔ kɛ tsɔɔ mɛ nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. (Luka 22:36-38) Pee se jamɛ a nyɔ ɔ mi nɛ nihi ma Yesu numi ɔ, Petro hia klaate kɛ wo ni ɔmɛ a kpɛti nɔ kake he. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yesu nɛ a ma lɛ numi nyɔ mi ɔ he je nɛ Petro mi mi fu ɔ nɛ. (Yoh. 18:10) Se Yesu de Petro ke: “Kpale o klaate ɔ ngɔ to e to he, ejakaa nihi tsuo nɛ a hiaa klaate ɔ, a ma gbo ngɛ klaate nya.” (Mat. 26:52, 53) Munyu nɛ ɔ nɛ Yesu tu ɔ kɛ sɔlemi nɛ e sɔle jamɛ a gbɔkuɛ ɔ kaa e kaseli ɔmɛ piɛɛ we je ɔ he ɔ kɔ. (Kane Yohane 17:16.) Mawu pɛ nɛ e ma nyɛ ma ha nɛ a ye dami sane.

15, 16. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ye bua Kristofohi nɛ a yu a he ngɛ basabasa peemi he? (b) Mɛni slɔɔto nɛ Yehowa naa ngɛ adesahi a kpɛti ngɛ zugba a nɔ mwɔnɛ ɔ?

¹⁵ Nyɛmiyo ɔ nɛ e ngɛ Yuropa woyi je nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ hu ba kase anɔkuale munyu nɛ ɔ. E de ke: “I ba na kaa basabasa peemi be nyɛe ma ha nɛ a ye dami sane. I na hu kaa behi fuu ɔ, nihi nɛ a peeɔ basabasa a gboɔ ngɛ basabasa peemi mi, nɛ a kpɛti nihi fuu be bua jɔmi. Benɛ i kase ngɛ Baiblo ɔ mi kaa Mawu pɛ nɛ e ma nyɛ ma ha nɛ a ye dami sane ngɛ zugba a nɔ ɔ, ye bua jɔ wawɛɛ. Jeha 25 ji nɛ ɔ nɛ i ngɛ sɛ gbi nɛ ɔ fiɛɛe.” Nyɛminyumu ɔ nɛ e ngɛ Afrika woyi je ɔ ngmɛɛ e akplɔ ɔ he, nɛ amlɔ nɛ ɔ, e kɛ “mumi ɔ klaate ɔ” nɛ ji Mawu Munyu ɔ ngɛ ní tsue. E fiɛɛɔ tue mi jɔmi sɛ gbi ɔ kɛ tsɔɔ nihi nɛ a je wɛtso slɔɔtohi a mi. (Efe. 6:17) Benɛ nyɛmiyo ɔ nɛ e je Yuropa kpɛti je ɔ ba pee Yehowa Odasefo no ɔ, e gba nyɛminyumu ko nɛ e je wɛtso ko nɛ jinɛ nyɛmiyo ɔ sume mɛ ɔ mi. Ni etɛ nɛ ɔmɛ tsuo tsake ejakaa a suɔ nɛ a pee kaa Kristo.

¹⁶ Tsakemihi kaa kikɛ he hia wawɛɛ! Baiblo ɔ tsɔɔ kaa adesahi ngɛ kaa wo nɛ gli nɛ e we oslɔke ɔmɛ ngɛ kue nɛ e jɔɛ gblee. (Yes. 17:12; 57:20, 21; Kpoj. 13:1) Ma kudɔmi sanehi haa nɛ nihi a mi mi fuɔ, e gbaa nihi a mi, nɛ e haa nɛ nihi peeɔ basabasa. Se wɔɔ lɛɛ wa ngɛ tue mi jɔmi, nɛ kake peemi ngɛ wa kpɛti. Ke Yehowa hyɛ zugba a nɔ mwɔnɛ ɔ, nɛ e na bɔ nɛ nihi a mi gba ngɛ je ɔ mi ɔ, hyɛ bɔ nɛ e bua maa jɔ ha kaa kake peemi ngɛ e we bi a kpɛti.​—Kane Zefania 3:17.

17. (a) Mɛni ji níhi etɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ kake peemi nɛ hi wa kpɛti daa? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

¹⁷ Ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, wa ba kase kaa ke wa pee ní etɛ nɛ ɔmɛ ɔ, kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ maa hi si daa: (1) Ke wa he ye kaa Mawu hiɔwe Matsɛ Yemi ɔ lɛ ma ha nɛ a ye dami sane, (2) wa fĩ we ma kudɔmi kuu ko se, nɛ (3) waa kɛ wa he wui basabasa peemi mi. Se nɔ hɛ mi hyɛmi ma nyɛ ma ha nɛ kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ nɛ puɛ. Ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa maa kase bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ kua su nɛ ɔ kaa bɔ nɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ pee ɔ.