Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

Moo Tu Anɔkuale Be Fɛɛ Be

Moo Tu Anɔkuale Be Fɛɛ Be

“Nyɛɛ ye nyɛ sibi anɔkuale.”​ZAK. 8:16.

LAHI: 56, 124

1, 2. Mɛni lɛ ye adesahi awi pe kulaa, nɛ mɛnɔ nɛ e ngɔ kɛ ba?

NÍHI nɛ adesahi pee nɛ e yeɔ bua mɛ ngɛ a si himi mi ɔ ekomɛ ji, tɛlifoo, ilɛtliki kane, lɔle kɛ fridge. Tuhi, sigaleti kɛ oplɛmihi nɛ nimli pee ɔ lɛɛ, a puɛɔ ní wawɛɛ. Se nɔ́ ko ngɛ nɛ e se kɛ pe ní nɛ ɔmɛ tsuo nɛ e yeɔ adesahi awi pe kulaa. Mɛni nɔ́? Lakpa yemi! Lakpa munyu ji munyu nɛ nɔ ko le kaa e pi anɔkuale, se kɛ̃ ɔ, e ngɔɔ jamɛ a munyu ɔ kɛ sisiɔ nihi. Mɛnɔ nɛ e ye lakpa kekleekle? Yesu Kristo tsɔɔ kaa jamɛ a nɔ ɔ ji “Abosiami.” Nɛ lɛ ji kekleekle “lakpa a e tsɛ.” (Kane Yohane 8:44.) Mɛni be nɛ e ye kekleekle lakpa a?

2 E ye lakpa nɛ ɔ jeha akpehi abɔ ji nɛ ɔ ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi. Benɛ Yehowa bɔ Adam kɛ Hawa nɛ ji kekleekle nimli ɔmɛ ɔ, e ha nɛ a hi Paradeiso ɔ mi ngɛ bua jɔmi mi. Kɛkɛ nɛ Abosiami ba je kpo. E le kaa Mawu wo Adam kɛ Hawa mlaa kaa a ko ye “tso ɔ nɛ haa nɔ leɔ kpakpa kɛ yayami ɔ” nɔ yiblii, nɛ ke a gbo tue nɛ a ye ɔ, a ma gbo. Ngɛ mlaa nɛ ɔ nɛ Satan le ɔ tsuo se ɔ, e gu sinɔ ko nɔ nɛ e de Hawa ke: “Nyɛ be gboe! [enɛ ɔ ji kekleekle lakpa nɛ a ye]. Mawu de jã, ejakaa e le kaa ke nyɛ ye jamɛ a tso ɔ yiblii ɔ, nyɛ hɛ ngmɛ ma bli, nɛ nyɛ maa hi kaa lɛ Mawu ɔ nitsɛ; nyɛ maa le kpakpa kɛ yayami.”​—1 Mose 2:15-17; 3:1-5.

3. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke lakpa nɛ Satan ye ɔ ji yi wu tso ní peepee ɔ, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

3 Lakpa nɛ Satan ye ɔ ji yi wu tso ní peepee ejakaa e le nitsɛnitsɛ kaa ke Hawa bu lɛ tue nɛ e ye tso ɔ yiblii ɔ, e ma gbo. Adam kɛ Hawa bui Yehowa tue nɛ nyagbe ɔ, a gbo. (1 Mose 3:6; 5:5) Nɔ́ nɛ pa hí kulaa ji kaa, kɛ gu yayami nɛ a pee ɔ nɔ ɔ, “gbenɔ sã adesahi tsuo.” “Gbenɔ ye matsɛ . . . , nɛ e ye nihi nɛ a tɔ̃ we mlaa nɔ kaa bɔ nɛ Adam . . . tɔ̃ mlaa nɔ ɔ po a nɔ.” (Rom. 5:12, 14) Amlɔ nɛ ɔ, adesahi yi mluku, nɛ a nyɛ we nɛ a hi si kɛ ya neneene kaa bɔ nɛ Yehowa to kɛ je sisije ɔ. Ke adesahi a se kɛ hluu ɔ, “jeha nyingmi kpaago” pɛ nɛ a yeɔ, nɛ ke a ‘ngɛ he wami ɔ, a náa nyingmi kpaanyɔ.’ Se ngɛ lɛ tsuo mi ɔ, “haomi kɛ aywilɛho sɔuu.” (La 90:10) Nyagba nɛ ɔ tsuo je lakpa nɛ Satan ye ɔ!

4. (a) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu? (b) Kaa bɔ nɛ La 15:1, 2 ɔ tsɔɔ ɔ, mɛnɔmɛ pɛ lɛ a ma nyɛ maa pee Yehowa huɛmɛ?

4 Yesu de ngɛ Satan he ke: “E da we si kpɛii ngɛ anɔkuale ɔ mi, ejakaa anɔkuale be e mi.” Loloolo ɔ, anɔkuale be Satan mi ejakaa “e ngɛ nihi nɛ a ngɛ zugba a nɔ . . . ɔ sisie.” (Kpoj. 12:9) Wa sume nɛ Abosiami nɛ sisi wɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma susu sane bimi etɛ nɛ ɔmɛ a he: Mɛni blɔ nɔ nɛ Satan guɔ kɛ sisiɔ nihi? Mɛni he je nɛ nihi babauu yeɔ lakpa a? Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ tsɔɔ kaa wa “tuɔ anɔkuale” be fɛɛ be konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ nɛ ko puɛ kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Adam kɛ Hawa a blɔ fa mi ɔ?​—Kane La 15:1, 2.

BƆ NƐ SATAN NGƐ ADESAHI SISIE HA

5. Mɛni blɔ nɔ nɛ Satan guɔ kɛ sisiɔ adesahi mwɔnɛ ɔ?

5 Wa ma nyɛ maa yu wa he ngɛ Satan sisimi ɔmɛ a he. Bɔfo Paulo de ke: “Pi kaa wa li e ga tsɔmi ɔmɛ.” (2 Kor. 2:11) Wa le kaa Abosiami lɛ e ngɛ je ɔ kudɔe. Lɛ nɛ e ngɛ lakpa jami, ma kudɔmi kɛ jua yemi blɔ nya tomihi nɛ sisimi hiɛ ngɛ mi ɔ tsuo kudɔe. (1 Yoh. 5:19) Enɛ ɔ he ɔ, e pee we wɔ nyakpɛ kaa Satan kɛ e daimonio ɔmɛ haa nɛ nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya nguahi ɔ “tuɔ lakpa munyuhi.” (1 Tim. 4:1, 2) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, jua yeli komɛ guɔ sisimi blɔhi a nɔ kɛ tsɛɔ níhi nɛ maa ye nihi awi a he jua nɛ a kɛ kpɔɔ nihi a sika ngɛ a dɛ.

6, 7. (a) Mɛni he je nɛ lakpa nɛ jami hɛ mi nyɛɛli yeɔ ɔ hí kulaa a? (b) Mɛni ji a lakpa tsɔɔmi ɔmɛ ekomɛ nɛ o nu hyɛ?

6 Nɔ́ nɛ pa hí kulaa ji lakpa nɛ jami hɛ mi nyɛɛli yeɔ ɔ. Mɛni he je? Ejakaa ke nɔ ko he a lakpa tsɔɔmi ɔmɛ ye, nɛ lɔ ɔ he je ɔ, e peeɔ níhi nɛ Mawu sume ɔ, neneene wami ma nyɛ ma bɔ lɛ. (Hos. 4:9) Yesu le kaa jami hɛ mi nyɛɛli ngɛ́ e be ɔ mi ɔ sisiɔ nihi. Lɔ ɔ he ɔ, e de ke: “Musu tloo nyɛ, womi ngmali kɛ Farisi bi, osatotsɛmɛ! ejakaa nyɛ hiaa blɔ kɛ guɔ wo nɔ kɛ zugba gbigbli nɔ kɛ ya tsakeɔ nɔ kake kɛ baa Yuda bi ɔmɛ a jami ɔ mi, nɛ ke e tsake ɔ, nyɛ peeɔ lɛ nɔ nɛ sa kɛ ha Gehena [neneene hɛ mi kpatami] yami si enyɔ pe nyɛ nitsɛmɛ.” (Mat. 23:15) Yesu kɛ hɛdɔ tu munyu kɛ si lakpa jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ a ní peepee ɔmɛ, nɛ e tsɔɔ kaa lakpa jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ ngɛ kaa ‘a tsɛ Abosiami nɛ e ji nɔmlɔ gbelɔ ɔ.’​—Yoh. 8:44.

7 Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli babauu ngɛ. A tsɛɔ mɛ kɛ biɛhi fuu, ekomɛ ji osɔfo kɛ gbalɔ. Kaa bɔ nɛ Farisi bi ɔmɛ peeɔ ɔ, mɛ hu a ngɛ Mawu Munyu ɔ mi “anɔkuale ɔ si nyɛe,” nɛ “a ngɔ Mawu anɔkuale ɔ kɛ tsake lakpa.” (Rom. 1:18, 25) Lakpa tsɔɔmihi nɛ a tsɔɔ ɔ ekomɛ ji, ke nɔ ko he Yesu ye pɛ kɛkɛ e ta, adesahi ngɛ susuma nɛ hiɔ si ngɛ a gbenɔ se, nɛ ke nɔ ko gbo ɔ, a fɔɔ lɛ ekohu. Jehanɛ hu ɔ, a hɛɛ juɛmi nɛ nile be mi kaa Mawu kplɛɛ nyumu kɛ nyumu aloo yo kɛ yo a bɔmi nami aloo a gba si himi nɔ.

8. Mɛni lakpa munyu ko nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe kaa e be kɛe nɛ ma hɛ mi nyɛɛli maa hi tue, se kɛ e sa kaa waa pee wa ní ngɛ he ha kɛɛ?

8 Ma kudɔmi kuuhi hu tuɔ lakpa munyuhi kɛ sisiɔ nihi. E be kɛe nɛ a maa tu lakpa munyu to hulɔ. A ma de ke a ngɔ ‘tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi kɛ ba!’ Se “si kake too ɔ, hɛ mi kpatami maa ba a nɔ tlukaa.” Ke a ngɛ dee ke a ngɔ slɔkee si himi kɛ ba a, e sɛ nɛ wa he ye! Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ “nitsɛmɛ [wa] le saminya kaa Yehowa ligbi ɔ ma kaa bɔ nɛ julɔ baa nyɔ mi” ɔ.​—1 Tɛs. 5:1-4.

NƆ́ HE JE NƐ NIHI BABAUU YEƆ LAKPA

9, 10. (a) Mɛni he je nɛ nihi yeɔ lakpa, nɛ mɛni jeɔ mi kɛ baa? (b) Mɛni nɛ e sa nɛ waa le ngɛ Yehowa he?

9 Ke a pee klama ehe ko aloo a tsake klama momo ko hɛ mi ɔ, nihi nuɔ he, nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, e ba pɔɔ he. Jã nɔuu nɛ lakpa yemi ngɛ. Mwɔnɛ ɔ, lakpa munyuhi nɛ a gbɛɔ kɛ fiaa a pɔ he. Se tsa pi nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya nguahi pɛ nɛ a tuɔ lakpa munyuhi kɛ sisiɔ nihi. Munyuyi nɛ ji, “Why We Lie” (Nɔ́ He Je Nɛ Wa Yeɔ Lakpa) nɛ je kpo ngɛ National Geographic womiyo ko mi ɔ tsɔɔ kaa “lakpa yemi ba pee su ko nɛ he si ngɛ adesahi a mi.” Nihi pɔɔ lakpa yemi konɛ a kɛ po a he piɛ aloo nɛ a kɛ he biɛ. A yeɔ lakpa konɛ a kɛ laa a tɔmihi aloo a yayamihi a nɔ loo nɛ a kɛ ná a he. Kaa bɔ nɛ womiyo ɔ de ɔ, “e yi kulaa” kɛ ha nihi kaa “a maa ye lakpa ngɛ ní nyafinyafi kɛ ní nguanguahi a mi kɛ sisi nibwɔhi, nihi nɛ a kɛ mɛ tsuɔ ní, a huɛmɛ kɛ a suɔli.”

10 Mɛni jeɔ lakpa nɛ nihi yeɔ ɔ mi kɛ baa? Ke nɔ ko ye lakpa a, nihi he we lɛ yi hu, nɛ e puɛɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ ni kpahi a kpɛti ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa yo ko je e huno se nɛ e ye lakpa kɛ laa yayami nɛ e pee ɔ nɔ. Aloo nyumu ko peeɔ e yo kɛ e bimɛ yi wu tso ní, se ke a ngɛ nihi a kpɛti ɔ, e peeɔ kaa e suɔ mɛ nɛ e susuɔ a he. Se e sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ kaa nihi kaa jã be nyɛe maa pee nɔ́ ko kɛ laa Yehowa, ejakaa “níhi tsuo fɔɔ si ngmengmlee nɛ a nɔ bli heii ngɛ” e hɛ mi.​—Heb. 4:13.

11. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ lakpa nɛ Anania kɛ Safira ye ɔ mi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

11 Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “Satan kplii [nyumu ko kɛ e yo a] tsui” nɛ a ye Mawu lakpa. Anania kɛ Safira pee a juɛmi kaa a maa sisi bɔfo ɔmɛ. A jua a weto ní ko, se pi sika nɛ a ná a tsuo nɛ a ngɔ kɛ ha bɔfo ɔmɛ. Anania kɛ Safira ngɛ hlae nɛ asafo ɔ nɛ na kaa a ha yemi kɛ buami fuu be mi nɛ tsa pi jã ji sane ɔ. Se Yehowa na nɔ́ nɛ a pee ɔ, nɛ e gbla a tue bɔ nɛ sa mɛ.​—Níts. 5:1-10.

12. Mɛni maa ba lakpatsɛmɛ nɛ a tsakee we ɔ a nɔ, nɛ mɛni he je?

12 Kɛ Yehowa naa lakpa yemi ha kɛɛ? Satan kɛ nihi nɛ a kaseɔ lɛ nɛ a kpa we lakpa yemi ɔ tsuo maa ya ‘la taku ɔ mi.’ (Kpoj. 20:10; 21:8; La 5:6) Mɛni he je? Ejakaa Yehowa buɔ nihi nɛ a yeɔ lakpa a kaa nihi nɛ a peeɔ “tsui nya kpɔtɔmi níhi” nɛ e sume ɔ nɔuu.​—Kpoj. 22:15, sisi ningma.

13. Mɛni wa le ngɛ Yehowa he, nɛ mɛni nɛ e sa nɛ lɔ ɔ nɛ wo wɔ he wami nɛ waa pee?

13 Wa le kaa Yehowa lɛɛ “pi nɔmlɔ ji lɛ nɛ e ngɔɔ nya.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “Mawu be nyɛe maa ye lakpa.” (4 Mose 23:19; Heb. 6:18) ‘Yehowa hiee lakpa yemi.’ (Abɛ 6:16, 17) Ke wa suɔ nɛ e bua nɛ jɔ wa he ɔ, lɛɛ e sa nɛ waa tu anɔkuale be fɛɛ be. Enɛ ɔ he ɔ, wa yi wa “sibi lakpa.”​—Kol. 3:9.

WA ‘YEƆ WA SIBI ANƆKUALE’

14. (a) Mɛni ha nɛ wa je ekpa ngɛ lakpa jami mi bi a he? (b) Moo tsɔɔ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Luka 6:45 ɔ mi.

14 Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ anɔkuale Kristofohi je ekpa kulaa ngɛ lakpa jami mi bi a he? Wa ‘yeɔ wa sibi anɔkuale.’ (Kane Zakaria 8:16, 17.) Paulo de ke: “Wa jeɔ wɔ nitsɛmɛ wa yi kaa Mawu sɔmɔli, . . . ngɛ anɔkuale munyu tumi mi.” (2 Kor. 6:4, 7) Yesu de ke: “Nɔ́ nɛ hyi . . . tsui ɔ tɔ ɔ, lɔ ɔ nɛ . . . nya deɔ.” (Luka 6:45) Enɛ ɔ he ɔ, nɔ nɛ yeɔ anɔkuale ɔ, e tuɔ anɔkuale be fɛɛ be. E tuɔ anɔkuale ngɛ ní nyafinyafi kɛ ní nguanguahi a mi, nɛ e yeɔ nibwɔhi, nihi nɛ e kɛ mɛ tsuɔ ní, e huɛmɛ kɛ e suɔli anɔkuale. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ tsɔɔ kaa wa yeɔ anɔkuale ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ.

Kɛ o naa nyɛmiyo nɛ ɔ je mi bami ha kɛɛ? (Hyɛ kuku 15, 16)

15. (a) Mɛni he je nɛ nile be mi kaa wa maa pee osato ɔ? (b) Mɛni maa ye bua nihewi kɛ yihewi konɛ a ko nyɛɛ a juami bi a se kɛ ya pee yayami? (Hyɛ sisi ningma.)

15 Ke o ji niheyo aloo yiheyo nɛ o sume nɛ o juami bi nɛ a nyafi mo hu nɛɛ? E sa nɛ o hyɛ saminya nɛ o ko pee osato kaa bɔ nɛ ni komɛ peeɔ ɔ. Ni komɛ baa a je mi saminya ngɛ we mi kɛ asafo ɔ mi, se ke a kɛ a juami mi bi kpe aloo a ya Intanɛti huɛ bɔmi hehi a nɔ ɔ, kɛkɛ a plɛ pee nimli kpahi kulaa. A tuɔ munyuhi nɛ a he tsɔ we, a woɔ tadehi nɛ be hɛ ngmɛ nɔ, a buɔ lahi nɛ a mi munyuhi hí tue, a deɔ dã, a nuɔ tsopa yayahi, a peeɔ plã, kɛ ní kpa komɛ nɛ sɛ. Nihewi kɛ yihewi nɛ ɔmɛ ngɛ lakpa yee, ejakaa a ngɛ a fɔli, a nyɛmimɛ Kristofohi kɛ Mawu sisie. (La 26:4, 5) Ke waa kɛ ‘wa nya kɛkɛ nɛ woɔ Mawu hɛ mi nyami, se wa tsui lɛɛ, e je e he kɛ ho tsitsaa ya’ a, Mawu le. (Maak. 7:6) E hi mohu kaa wa maa pee nɔ́ nɛ abɛ nɛ ɔ de ɔ: ‘Hyɛ nɛ o hɛ ko kɔ yayami peeli a nɔ, mohu ɔ, moo ye Yehowa gbeye daa.’​—Abɛ 23:17. *

16. Ke wa ngɛ blɔ bimi womi ko nɔ ní ngmae ɔ, kɛ e sa kaa wa ha sane bimi ɔmɛ a heto ha kɛɛ?

16 Eko ɔ, o suɔ nɛ o sɔmɔ kaa daa blɔ gbalɔ aloo o ngɔ o he kɛ wo be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi konɛ o ya sɔmɔ ngɛ Betel. Ke o ngɛ blɔ bimi womi ɔ nɔ ní ngmae ɔ, e sa nɛ o kɛ anɔkuale yemi nɛ ha sane bimi ɔmɛ a heto. Sane bimi ɔmɛ ekomɛ kɔɔ o nɔmlɔ tso mi he wami, níhi nɛ o kɛ jeɔ o hɛja kɛ bɔ nɛ o baa o je mi ha a he. (Heb. 13:18) Nɛ ke o ngɔ o he kɛ wo je mi bami ko nɛ sɛ mi se o de we asafo mi nikɔtɔma amɛ hu nɛɛ? Mo bi nɛ a ye bua mo konɛ o ná he nile kpakpa kɛ sɔmɔ Yehowa.​—Rom. 9:1; Gal. 6:1.

17. Mɛni nɛ e sa kaa waa pee ke he nyɛli ngɛ wɔ nyɛmimɛ a he sane bie?

17 Ke a tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya ngɛ he nɛ o ngɛ ɔ, nɛ polisihi ba ngɛ mo nyɛmimɛ a he sanehi bie ɔ, mɛni e sa kaa o pee? Anɛ e sa kaa o de mɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o le ngɛ a he lo? Benɛ a ngɔ Yesu kɛ ya Roma amlaalo ɔ hɛ mi nɛ e ngɛ lɛ munyu bie ɔ, mɛni Yesu pee? Pi sane ɔmɛ tsuo nɛ Yesu ha heto! Yesu ngɔ Baiblo sisi tomi mlaa nɛ tsɔɔ kaa “dii peemi be ngɛ, nɛ munyu tumi be ngɛ” ɔ kɛ tsu ní. (Fiɛlɔ 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Ngɛ si fɔfɔɛ kaa jã mi ɔ, e sa nɛ waa ngɔ nile kɛ tsu ní nɛ wa ko ngɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ wo oslaa mi.​—Abɛ 10:19; 11:12.

Mɛni be nɛ e sa nɛ o ma o nya, nɛ mɛni be nɛ e sa nɛ o tu anɔkuale ɔ tsuo? (Hyɛ kuku 17, 18)

18. Ke asafo mi nikɔtɔma amɛ bi wɔ nyɛmi ko he sane ɔ, mɛni e sa kaa waa pee?

18 Ke nyɛmi ko pee yayami ko nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ e de mo, aloo o na hu nɛɛ? Eko ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a blɔ nya ní tsumi ji kaa a ha nɛ asafo ɔ he nɛ tsɔ ɔ ma bi mo nɔ́ nɛ o le ngɛ sane ɔ he. Ke sane ɔ kɔ o huɛ ko aloo o weku no ko he ɔ, kɛ o maa pee kɛɛ? Baiblo ɔ de ke: ‘Anɔkualetsɛ nɛ e yeɔ odase ɔ, e maa tu anɔkuale.’ (Abɛ 12:17; 21:28) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ o de nikɔtɔma amɛ anɔkuale ɔ tsuo, koo laa nɔ́ ko nɔ, nɛ ko tsake munyu ɔ hɛ mi. Asafo mi nikɔtɔma amɛ ngɛ he blɔ kaa a leɔ anɔkuale ɔ tsuo konɛ a nyɛ nɛ a ye bua yayami peelɔ ɔ nɛ e dla e kɛ Yehowa a kpɛti.​—Yak. 5:14, 15.

19. Mɛni he wa ma susu ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

19 David sɔle ha Yehowa ke: “O suɔ nɛ ma ye mo anɔkuale kɛ [je ye tsui mi.]” (La 51:6) David le kaa anɔkuale yemi jeɔ sisi kɛ jeɔ wa tsui mi. Anɔkuale Kristofohi ‘yeɔ a sibi anɔkuale’ ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi. Blɔ kpa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ slɔɔto ngɛ lakpa jami mi bi a he ji kaa wa maa tsɔɔ nihi Mawu he anɔkuale ɔ. Wa ma susu blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ pee jã a he ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi.

^ kk. 15 Hyɛ sane bimi 6 nɛ ji, “Kɛ Ma Plɛ Kɛ Da Juami Bi A Nɔ Nyɛmi Nya Ha Kɛɛ?” ngɛ womiyo nɛ ji Sanehi 10 Nɛ Nihewi Kɛ Yihewi Biɔ ɔ A Hetohi ɔ mi, kɛ “A Double Life​—Who Has to Know?” ngɛ Questions Young People Ask​—Answers That Work, Kpo 2 yi 16 mi.