1. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu we bi tsɔɔ kaa a suɔ a sibi?

MAWU we bi tsuo ji weku nɛ a suɔ a sibi wawɛɛ nitsɛ. (1 Yoh. 4:16, 21) Tsa pi ní nguanguahi a mi pɛ nɛ wa naa suɔmi nɛ ɔ ngɛ, se ngɛ ní nyafinyafihi kaa munyu tumi mi. Ke wa susuɔ nihi a he ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ji “nihi nɛ a kaseɔ Mawu.”​—Efe. 5:1.

2. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Yesu je suɔmi kpo kaa e Tsɛ ɔ?

² Yesu kase e Tsɛ ɔ, nɛ e peeɔ e ní kaa e Tsɛ ɔ pɛpɛɛpɛ. Yesu de ke: “Nyɛ nihi tsuo nɛ nyɛ tloo tlomi nɛ pɔ tɔ nyɛ, nyɛɛ ba ye ngɔ, nɛ ma ha nɛ nyɛɛ jɔɔ nyɛ he . . . ejakaa ye he jɔ, nɛ i baa ye he si kɛ jee ye tsui mi.” (Mat. 11:28, 29) Ke wa “susuɔ nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ a he” kaa bɔ nɛ Kristo peeɔ ɔ, wa hiɔwe Tsɛ ɔ bua maa jɔ wa he saminya. (La 41:1) Nyɛ ha nɛ waa hyɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ susu nihi a he ha ngɛ weku ɔ mi, asafo ɔ mi kɛ fiɛɛmi mi.

3. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ e sa nɛ huno nɛ e nu nɔ́ sisi nɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e susu e yo he? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

³ Hunomɛ ji nihi nɛ e sa kaa a susu a weku mi bimɛ a he wawɛɛ  konɛ a weku ɔ nɛ kase a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. (Efe. 5:25; 6:4) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ woɔ hunomɛ he wami kaa a kɛ a yi ɔmɛ nɛ “hi si ngɛ nile mi.” A ma nyɛ maa tsɔɔ munyu nɛ ji, “nyɛɛ kɛ mɛ nɛ hi si ngɛ nile mi” ɔ sisi hu kaa nyɛɛ “hi a he susue,” aloo nyɛɛ “hi mɛ sisi nue.” (1 Pet. 3:7, sisi ningma) Nɔ́ sisi numi kɛ nɔ he susumi ngɛ tsakpa; nɔ nɛ nuɔ nɔ́ sisi ɔ, e susuɔ nɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, huno nɛ e nuɔ nɔ́ sisi ɔ le kaa e yo ɔ kɛ lɛ sɔɛ ngɛ blɔhi fuu a nɔ mohu lɛɛ, se lɔ ɔ tsɔɔ we kaa e he hia pe e yo ɔ. (1 Mose 2:18) Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ bumi kɛ ha e yo ɔ, nɛ e woɔ e hɛ mi nyami, nɛ ke e maa pee nɔ́ ko ɔ, e susuɔ e he. Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Canada de ngɛ e huno he ke: “Bɔ nɛ i nuɔ he ha ngɛ níhi a he ɔ he hia lɛ wawɛɛ. Ke i de lɛ nɔ́ ko ɔ, e de we ke, ‘E sɛ nɛ o nu he jã.’ E buɔ mi tue saminya. Ke e ngɛ ye susumi dlae ngɛ nɔ́ ko he ɔ, e peeɔ jã ngɛ mi mi jɔmi mi.”

4. Ke huno ko kɛ yi kpahi ngɛ ní sɛɛe ɔ, mɛni e peeɔ kɛ tsɔɔ kaa e susuɔ e yo ɔ he wawɛɛ?

⁴ Jehanɛ hu ɔ, huno nɛ e susuɔ e yo he ɔ, ke e kɛ yi kpahi ngɛ ní sɛɛe ɔ, e hyɛɛ saminya. E kɛ mɛ fiɛ we ngɛ blɔ yaya nɔ, nɛ e pee we níhi nɛ ma ha nɛ a susu kaa e ná a he suɔmi. Ke e ya Intanɛti huɛ bɔmi he ko, aloo wɛbsaiti ko nɔ hu ɔ, e pee we jã. (Hiob 31:1) Niinɛ, e bɔɔ mɔde kaa e maa ye e yo ɔ anɔkuale ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi. Pi e yo ɔ nɛ e suɔ ɔ pɛ he je nɛ e peeɔ jã ngɛ, se akɛnɛ e suɔ Yehowa nɛ e hie ní yayamihi ɔ hu he je.​—Kane La 19:14; 97:10.

5. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ yogbayo ma nyɛ ma susu e huno he?

⁵ Ke huno ko kaseɔ Yesu Kristo nɛ ji e yi ɔ, e be yee ha e yo ɔ kaa e ma je “bumi nɛ mi kuɔ” kpo kɛ ha lɛ. (Efe. 5:22-25, 33) Ke yogbayo hu ngɛ bumi kɛ ha e huno ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ ke asafo ɔ mi ní tsumihi ba hiɛ ngɛ e huno ɔ nɔ, aloo nyagbahi fuu ngɛ e kuɛ nɔ ɔ, e ma susu e huno ɔ he. Huno ko nɛ e ngɛ Britain ɔ de ke: “Be komɛ ɔ, ye yo ɔ naa ngɛ ye ní peepee mi kaa nɔ́ ko ngɛ ye nya gbae. Ke e na jã a, e ngɔɔ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Abɛ 20:5 ɔ kɛ tsuɔ ní. Ke e ji sane ko nɛ i kɛ lɛ ma nyɛ maa sɛɛ he ní faa po ɔ, e mlɛɔ kɛ ya siɔ be nɛ sa, nɛ e ‘jeɔ ye juɛmi ɔ kpo.’”

6. Mɛni wɔ tsuo wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua jokuɛwi konɛ a susu ni kpahi a he, nɛ kɛ a ma ná he se ha kɛɛ?

⁶ Ke bimɛ na kaa a fɔli susuɔ a sibi a he ɔ, mɛ hu a maa kase. Fɔli a blɔ nya ní tsumi ji kaa a tsɔɔ a bimɛ bɔ nɛ e sa kaa a susu ni kpahi a he ha. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, fɔli ma nyɛ maa tsɔɔ a bimɛ kaa e sɛ nɛ a tu fo ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ. Ke weku ɔ ya okplɔɔ ngmɛmi ko sisi ɔ, fɔli ɔmɛ ma nyɛ ma de a bimɛ ɔmɛ ke a ha nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ nɛ a ya ngɔ a niye ní kekle. Wɔ tsuo wa ma nyɛ maa ye bua fɔli kɛ tsɔse jokuɛwi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke jokuɛ ko bli sinya ha nɔ ko nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ, e sa nɛ wa je jokuɛ ɔ yi. Jã nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ jokuɛ ɔ bua maa jɔ, nɛ e maa na kaa niinɛ, “bua jɔmi babauu ngɛ nɔ́ hami mi pe nɔ́ ngɔmi.”​—Níts. 20:35.

7. Mɛni Yesu pee nɛ tsɔɔ kaa e susu tuekpokutsɛ ko he, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ mi?

⁷ Be ko nɛ Yesu ya Dekapoli kpokpa a nɔ ɔ, nihi “ngɔ nyumu ko nɛ e tue nui nɔ́ nɛ e nyɛ we munyu tumi kɛ ba ha lɛ.” (Maak. 7:31-35) Jinɛ Yesu ma nyɛ ma tsa lɛ ngɛ ni ɔmɛ a kpɛti, se e pee we jã. Mohu ɔ, e “ngɔ lɛ kɛ je ni ɔmɛ a kpɛti kɛ ya se,” nɛ e ya tsa lɛ. Mɛni he je? Akɛnɛ nyumu ɔ tue nui nɔ́ nɛ mumui hu ji lɛ he je ɔ, eko ɔ, e ma gbo zo ngɛ nimli babauu a kpɛti. Yesu nu lɛ sisi, nɛ lɔ ɔ he je nɛ eko ɔ, e kɛ lɛ ya he ko banee nɛ e ya tsa lɛ ɔ nɛ. E sa nɛ wɔ hu wa susu wa  nyɛmimɛ Kristofohi a he, nɛ waa nu mɛ sisi. Bɔfo Paulo ngma ke: “Nyɛ ha nɛ wa susu wa sibi a he konɛ wa ha nɛ wa sibi a nɔ gbagba nɛ e te kɛ ha suɔmi kɛ ní tsumi kpakpahi.” (Heb. 10:24) Yesu nu tuekpokutsɛ ɔ sisi, nɛ e je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ lɛ. Enɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ wɔ hu wa ma nyɛ maa kase!

8, 9. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi kɛ nihi nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami ɔ hu a he? (Mo ha nɔ hyɛmi ní komɛ.)

⁸ Mo susu nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi kɛ kpa jeli a he. E he hia kaa anɔkuale Kristofohi maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ saminya mohu lɛɛ, se nɔ́ nɛ kadiɔ wɔ titli ji suɔmi. (Yoh. 13:34, 35) Suɔmi haa nɛ waa kɛ níhi sãa afɔle, nɛ wa yeɔ bua nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi, kɛ nihi nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami. Wa ya ngɔɔ mɛ kɛ yaa asafo mi kpehi kɛ fiɛɛmi. Ke pɔ maa tɔ wa he po ɔ, wa yeɔ bua mɛ. (Mat. 13:23) Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Michael nɛ be fɛɛ be ɔ, e ngɛ wheelchair mi ɔ tsɔɔ kaa e hɛ sa yemi kɛ buami nɛ e weku li kɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ e fiɛɛmi yami kuu ɔ mi kɛ haa lɛ ɔ wawɛɛ. E de ke: “Akɛnɛ mɛ tsuo a yeɔ bua mi he je ɔ, behi fuu ɔ, i nyɛɔ nɛ i yaa asafo mi kpehi kɛ fiɛɛmi. Ye bua jɔ ma nɔ odase yemi he wawɛɛ.”

⁹ Nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi kɛ nihi nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami ngɛ Betel wekuhi fuu a mi. Nyɛmimɛ nɛ a hyɛɛ ní tsumi slɔɔtohi a nɔ ngɛ Betel ɔ susuɔ a he wawɛɛ. A to blɔ nya ha mɛ, nɛ a nyɛɔ ngmaa nihi womi aloo a fiaa nihi tɛlifoo kɛ yeɔ mɛ odase. Nyɛminyumu ko nɛ e ye jeha 86 nɛ a tsɛɛ lɛ ke Bill nɛ e ngmaa nihi nɛ a ngɛ hehi nɛ tsɔ a he banee sɛ womi ɔ de ke: “Wa bua jɔ he blɔ nɛ wa ná kɛ ngmaa nihi sɛ womi ɔ he wawɛɛ.” Nancy nɛ e piɛ bɔɔ nɛ e maa ye jeha 90 ɔ hu de ke: “I nɛ sɛ womi ngmami nɛ ɔ kaa womihi nɛ a kɛ woɔ envelope mi kɛkɛ. I naa lɛ kaa fiɛɛmi yami. E sa nɛ nihi nɛ a le anɔkuale ɔ!” Ethel nɛ a fɔ lɛ ngɛ jeha 1921 ɔ mi ɔ de ke: “Nɔ́ nami piɛɛ ye si himi ɔ he. Be komɛ ɔ, tade womi po peeɔ dengme ha mi.” Se kɛ̃ ɔ, e bua jɔ tɛlifoo nɔ odase yemi he wawɛɛ, nɛ e nyɛɔ fiaa nihi nɛ a bua jɔ sɛ gbi ɔ he ɔ ngɛ tɛlifoo nɔ, nɛ e kɛ mɛ kaseɔ ní. Barbara nɛ e ye jeha 85 ɔ hu de ke: “Akɛnɛ i be he wami he je ɔ, i nyɛ we fiɛɛmi yami tsɔ. Se i náa he blɔ nɛ i yeɔ nihi odase ngɛ tɛlifoo nɔ. Yehowa, i naa mo si!” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sui jeha kake po, se nyɛmimɛ komɛ nɛ wa suɔ mɛ wawɛɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ngɔ ngmlɛfia 1,228 kɛ tsu ní ngɛ fiɛɛmi mi. A ngma sɛ womi 6,265, a ye nihi 2,000 kɛ se odase ngɛ tɛlifoo nɔ, nɛ a ha womi 6,315! Wa ngɛ nɔ mi mami kaa Yehowa bua jɔ a mɔde bɔmi ɔ he wawɛɛ!​—Abɛ 27:11.

10. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ná wa kpe ɔmɛ a he se saminya?

¹⁰ Mo susu ni kpahi a he ngɛ asafo mi kpehi a sisi. Wa suɔ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ tsuo nɛ a ná kpe ɔmɛ a he se. Ke wa susuɔ a he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a ma ná kpe ɔmɛ a he se. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Kekleekle ɔ, e sa nɛ waa su Matsɛ Yemi Asa a nɔ ngɛ be nya konɛ wa ko je nyɛmimɛ a juɛmi ngɛ kpe ɔ nɔ. Niinɛ, be komɛ ngɛ nɛ si fɔfɔɛ komɛ a he je ɔ, wa maa kpɛ se. Se ke wa kpɛɔ se be fɛɛ be ɔ, lɛɛ e sa nɛ wa susu he saminya nɛ waa hyɛ tsakemihi nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ waa tsɔɔ kaa wa susuɔ nyɛmimɛ a he. E sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ hu kaa Yehowa kɛ e Bi ɔ lɛ a fɔ wɔ nine ɔ nɛ. (Mat. 18:20) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa tsɔɔ kaa wa ngɛ bumi nɛ mi kuɔ kɛ ha mɛ!

11. Mɛni he je nɛ e sa kaa nihi nɛ a haa mɛ ní tsumi ngɛ kpehi a sisi ɔ nɛ a ngɔ blɔ tsɔɔmi nɛ ngɛ 1 Korinto Bi 14:40 ɔ kɛ tsu ní ɔ?

¹¹ Nyɛmimɛ a he susumi hu biɔ nɛ waa kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ tsu ní. Blɔ tsɔɔmi ko nɛ Ngmami ɔ kɛ ha ji: “Nyɛ ha nɛ níhi tsuo nɛ ya nɔ ngɛ blɔ nɛ e he tsɔ nɔ, kɛ blɔ nya tomi nya.” (1 Kor. 14:40) Ke nyɛmimɛ nɛ a ha mɛ ní  tsumi ngɛ wa kpe ɔmɛ a sisi ɔ ye be nɛ a ha mɛ ɔ nɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ɔ ngɛ ní tsue. Jã nɛ a maa pee ɔ hu tsɔɔ kaa a susuɔ munyu tulɔ nɛ nyɛɛ a se ɔ kɛ asafo ɔ tsuo he. Enɛ ɔ he hia ejakaa ni komɛ jeɔ tsitsaa kɛ baa asafo mi kpehi, nɛ ni komɛ hu poɔ lɔle. Nɔ ko ngɛ nɛ e huno loo e yo pi Odasefo no, nɛ ke e ya sui we mi mla a, sane maa ba.

12. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa bu asafo mi nikɔtɔmahi “wawɛɛ nitsɛ” nɛ waa suɔ mɛ ɔ? (Hyɛ daka nɛ ji, “ Nyɛ Susu Ni Nɛmɛ Nɛ A Ngɛ Hɛ Mi Nyɛɛe Ɔmɛ A He.”)

¹² E sa nɛ waa bu asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a tsuɔ ní saminya ngɛ asafo ɔ mi kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ wawɛɛ nitsɛ. (Kane 1 Tɛsalonika Bi 5:12, 13.) Atsinyɛ jemi ko be he kaa o hɛ sa mɔde nɛ a ngɛ bɔe ngɛ o he ɔ. O kɛ mɛ nɛ pee kake nɛ o fĩ a se kɛ tsɔɔ kaa o bua jɔ ní nɛ a ngɛ tsue ɔ he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, mɛ lɛ a ngɛ o “he bue kaa ni nɛmɛ nɛ a maa bu akɔtaa.”​—Heb. 13:7, 17.

13. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ bɔ nɛ Yesu pee e ní ha ngɛ nihi a he ɔ mi?

¹³ Yesaya de ngɛ Yesu he ke: “Gla nɛ mi dɔ momo ɔ, e be mi kue, nɛ kane nɛ ngɛ tsoe sulii ɔ, e be gbee.” (Yes. 42:3) Suɔmi nɛ Yesu ngɛ kɛ ha nihi ɔ ha nɛ e mi mi sa lɛ ngɛ a he. E nu nihi nɛ a ngɛ kaa gla nɛ mi dɔ aloo kane nɛ ngɛ tsoe sulii ɔ sisi. Enɛ ɔ he ɔ, e susu a he, e je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ e to e tsui si ha mɛ. Jokuɛwi po nyɛ nɛ a hɛ kɛ su e he. (Maak. 10:14) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa be nyɛe maa nu níhi a sisi nɛ waa tsɔɔ ní kaa Yesu! Se wa ma nyɛ ma susu nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ a he, nɛ e sa nɛ waa pee  jã. E sa nɛ waa hyɛ bɔ nɛ waa kɛ mɛ maa tu munyu ha, be nɛ e sa kaa waa ya a ngɔ, kɛ be nɛ e sa kaa waa ye ngɛ a ngɔ.

14. Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa susu bɔ nɛ waa kɛ nihi tuɔ munyu ha a he saminya a?

¹⁴ Kɛ e sa kaa waa kɛ nihi nɛ tu munyu ha kɛɛ? Mwɔnɛ ɔ, jua yeli, ma nɔ yeli kɛ jami hɛ mi nyɛɛli nɛ a yi mi wa “plaa” nihi ayɔhi abɔ, nɛ a “gbɛ fĩa kaa jijɔhi nɛ a be hyɛlɔ.” (Mat. 9:36) Enɛ ɔ he ɔ, nihi babauu he we nihi yi, nɛ a be hɛ nɔ kami ko. Lɔ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa kɔ wa lilɛ mi saminya nɛ waa kɛ gbi nɛ sa nɛ tu munyu kɛ tsɔɔ kaa wa mi mi jɔ, nɛ wa susuɔ nɔ he. Nihi fuu buɔ wa sɛ gbi ɔ tue ngɛ a he nɛ wa susuɔ nɛ wa nuɔ mɛ sisi ɔ he je, se pi Baiblo mi nile nɛ a le kaa wa ngɛ ɔ pɛ he je.

15. Mɛni ji ní komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ a he?

¹⁵ Níhi fuu ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ a he. Sane bimi yeɔ bua wawɛɛ ngɛ ní tsɔɔmi mi. Se ke wa ma bi nɔ ko sane ɔ, e sa nɛ waa pee jã ngɛ bumi mi. Blɔ gbalɔ ko to he hɛ kaa nihi nɛ a ngɛ e zugba kpɔ ɔ mi ɔ gboɔ zo wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e bi we sanehi nɛ maa gbe mɛ zo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e bi we sanehi kaa, ‘Anɛ o le Mawu biɛ lo?’ aloo ‘Anɛ o le nɔ́ nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ji lo?’ Mohu ɔ, nɔ́ nɛ e pɔɔ demi ji, “I kase ngɛ Baiblo ɔ mi kaa Mawu ngɛ biɛ. Anɛ o bua maa jɔ he kaa ma tsɔɔ mo e biɛ lo?” Akɛnɛ e slo ma fɛɛ ma kɛ e kusumi, nɛ́ adesahi tsuo sɔɛ he je ɔ, wa be nyɛe maa wo mlaa ngɛ sane bimihi nɛ e sa kaa wa kɛ tsu ní ɔ he. Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ wa susu nihi a he be fɛɛ be nɛ waa bu mɛ. Se loko wa ma nyɛ maa pee jã a, ja wa le nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ saminya.

16, 17. Ke wa susuɔ nihi a he ɔ, kɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ ha kɛɛ konɛ waa le (a) be nɛ e sa kaa waa ya a ngɔ? (b) be abɔ nɛ e sa kaa waa ye ngɛ a ngɔ?

¹⁶ Mɛni be nɛ e sa kaa waa ya a ngɔ? Ke wa ngɛ fiɛɛe ngɛ wehi a mi ɔ, wetsɛ ɔmɛ li kaa wa ma ba slaa mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ya a ngɔ ngɛ behi nɛ e be yee ha mɛ kaa a kɛ wɔ maa sɛɛ ní ɔ mi. (Mat. 7:12) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e su hɔ loo hɔgba a, anɛ nihi nɛ a ngɛ o zugba kpɔ ɔ mi ɔ ti si ngɛ sa mi mla lo? Ke jã a, lɛɛ o ma nyɛ maa ye nihi odase ngɛ gbɛjegbɛhi a he, o ma nyɛ maa ye nihi odase ngɛ ma nɔ, aloo o ma nyɛ maa kpale ya slaa nihi nɛ o he ye kaa a maa te si ngɛ sa mi jamɛ a be ɔ mi.

¹⁷ Be enyɛmɛ nɛ e sa kaa waa ye ngɛ a ngɔ? Nihi fuu be deka, enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa tu munyu fuu titli ke lɔ ɔ ji kekleekle ligbi nɛ wa ya nɔ ɔ ngɔ, nɛ e sɛ nɛ wa se nɛ kɛ ngɛ nɔ ɔ ngɔ hulɔ. (1 Kor. 9:20-23) Ke ni ɔmɛ yɔse kaa wa susuɔ a he, nɛ wa ngɔɛ a be fuu ɔ, eko ɔ, a maa suɔ nɛ waa kpale kɛ ba a ngɔ be kpa. Mawu mumi ɔ yiblii ɔ nɛ wa ma je kpo ngɛ fiɛɛmi mi ɔ he hia wawɛɛ, nɛ jã nɛ wa maa pee ɔ maa tsɔɔ kaa wa ji “nihi nɛ a piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.” Lɔ ɔ ji blɔ nɛ Yehowa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ gbla nɔ ko kɛ ba anɔkuale ɔ mi.​—1 Kor. 3:6, 7, 9.

18. Ke wa susuɔ nihi a he ɔ, mɛni jɔɔmihi nɛ wa ma nyɛ ma ná?

¹⁸ Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa bɔ mɔde nɛ wa susu wa weku mi bi, nyɛmimɛ ngɛ asafo ɔ mi kɛ nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ a he. Ke wa pee jã a, wa ma ná jɔɔmihi babauu mwɔnɛ ɔ kɛ hwɔɔ se. La 41:1, 2 ɔ de ke: ‘A gbaa nɔ nɛ susuɔ nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ a he; ke haomi ba e nɔ ɔ, Yehowa maa piɛɛ e he. . . . Yehowa maa gbaa lɛ ngɛ zugba a nɔ.’