A FƆ mi ngɛ jeha 1926 a mi, ngɛ kɔpe ko nɛ ngɛ Greece nɛ a tsɛɛ lejɛ ɔ ke Karítsa a mi. A fɔ wɔ nihi kpaanyɔ, nɛ imi ji kpaagone. Ye fɔli ɔmɛ tsuɔ ní wawɛɛ.

Jeha kake loko a ma fɔ mi ɔ, ye fɔli kɛ Baiblo Kaselɔ ko nɛ ngɛ kã, nɛ e tuɔ munyu wawɛɛ nɛ a tsɛɛ lɛ ke John Papparizos ɔ kpe. Jamɛ a be ɔ, a tsɛɛ Yehowa Odasefohi ke Baiblo Kaseli. Ye yayo ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Yehowa Mawu mi. E ngɛ mi kaa e yɛ sukuu mohu lɛɛ, se be fɛɛ be nɛ e ma ná he blɔ ɔ, e fiɛɛɔ sane kpakpa a kɛ tsɔɔ nihi. Se aywilɛho sane ji kaa ye papaa ngɔ e juɛmi kɛ ma mluku nɛ ni kpahi yi ɔ nɔ, nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, lɔ ɔ ha nɛ e kpa asafo mi kpehi yami.

I kɛ ye nyɛmimɛ ɔmɛ suɔ Baiblo ɔ wawɛɛ, se benɛ wa ngɛ wae ɔ, hɛja jemi je wa juɛmi kɛ je Baiblo ɔ nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, ngɛ jeha 1939 ɔ mi, benɛ a ngɛ je mi ta enyɔne ɔ hwue ngɛ Yuropa a, nɔ́ ko ya nɔ ngɛ wa kɔpe ɔ mi, nɛ lɔ ɔ ha nɛ wa hɛ ba wa he nɔ. Jamɛ a be ɔ, a baptisi ye tsɛko bi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Nicolas Psarras nɛ waa kɛ lɛ ngɛ kpɔ kake mi ɔ kɛ we. A nyɛ e nɔ kaa e ya piɛɛ Greece ta buli ɔmɛ a he. Jamɛ a be ɔ, Nicolas ye jeha 20. E kɛ kã de ta buli a nikɔtɔma amɛ ke, “I be nyɛe ma hwu ta, ejakaa Kristo ta bulɔ ji mi.” A kojo lɛ ngɛ ta buli a kojomi he, nɛ a fã ke a wo lɛ tsu jeha nyɔngma. Wa he mi po!

Dloomi nya a, ngɛ jeha 1941 ɔ mi ɔ, he nyɛli a tabo ko ba tua Greece, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a ngmɛɛ Nicolas he. Nicolas kpale kɛ ba Karítsa, nɛ ye nyɛminyumu nɔkɔtɔma nɛ a tsɛɛ lɛ ke Ilias bi lɛ Baiblo ɔ mi sanehi fuu. I bu mɛ tue wawɛɛ. Pee se ɔ, I kɛ Ilias kɛ wa nyɛmiyo nɛ a tsɛɛ lɛ ke Efmorfia nɛ ji wa nakutso ɔ je Baiblo ɔ kasemi sisi, nɛ waa kɛ Odasefo ɔmɛ yaa asafo mi kpehi daa. Jeha nɛ nyɛɛ se ɔ, wɔ ni etɛ ɔ tsuo wa jɔɔ wa he nɔ ha Yehowa nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ.  Pee se ɔ, wa nyɛmimɛ eywiɛ hu ba plɛ Odasefohi, nɛ a yeɔ anɔkuale.

Ngɛ jeha 1942 ɔ mi ɔ, nihewi kɛ yihewi nɛɛ lɛ wa ngɛ Karítsa Asafo ɔ mi. Nɔ nɛ wɛ kulaa a ye jeha 15, nɛ nɔ nɛ wa pe kulaa a ye jeha 25. Wɔ tsuo wa le kaa waa kɛ ka ko nɛ nya wa maa kpe. Bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ waa wo wa sibi he wami ɔ, be fɛɛ be nɛ wa ma ná he blɔ ɔ, wa kpeɔ nɛ wa kaseɔ Baiblo ɔ, wa laa Kristofohi a lahi, nɛ wa sɔleɔ. Enɛ ɔ ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi wa.

Benɛ je mi ta enyɔne ɔ ma nyagbe pɛ ɔ, nihi nɛ a piɛɛ Hela kɔmiunisi ɔ he ɔ te si kɛ wo Hela nɔ yemi ɔ, nɛ enɛ ɔ ha nɛ ta ko nɛ nya wa te si ngɛ ma bi ɔmɛ a kpɛti. Kɔmiunisi bi ɔmɛ ya kpa si ngɛ kɔpe ɔmɛ a mi, nɛ a bɔ mɔde kaa a maa nyɛ nihi a nɔ konɛ a ba piɛɛ a he. Benɛ a sɛ wa kɔpe ɔ mi ɔ, a nu nihewi etɛ nɛ a ji Odasefohi nɛ ji imi, Antonio Tsoukaris, kɛ Ilias pani nya. Wa kpa mɛ pɛɛ kaa a ngmɛɛ wa he, ejakaa wa ji Kristofohi nɛ waa kɛ wa he wui ma kudɔmi sanehi a mi. Se kɛ̃ ɔ, a nyɛ wa nɔ nɛ a kɛ wɔ ho Olympus Yoku ɔ he ya. Ke nɔ ko maa nyɛɛ kɛ je he nɛ wa ngɛ ɔ kɛ ya lejɛ ɔ, e ma he nɔ ɔ maa pee ngmlɛfia 12.

Lɔ ɔ se pɛ ɔ, kɔmiunisi bi ɔmɛ a nɔkɔtɔma ko fã wɔ ke wa ya piɛɛ kɔmiunisi bi nɛ a ngɛ basabasa pee ngɛ ma a mi ɔ a he. Benɛ wa tsɔɔ nya kaa anɔkuale Kristofohi kɛ a nyɛmi nɔmlɔ hwui ta a, ta buli a nɔkɔtɔma ko mi mi fu nɛ e ngɔ wɔ kɛ ya a nɔkɔtɔma nɛ pe kulaa a hɛ mi. Benɛ wa su lejɛ ɔ, wa de ta buli a nɔkɔtɔma a nɔ́ nɛ wa de ɔ nɔuu, kɛkɛ nɛ e de ke, “Lɛɛ ke jã a, nyɛɛ ngɔ teji okpɔngɔ ɔ nɛ nyɛ kɛ muɔ nihi nɛ a plaa ngɛ ta a mi ɔ kɛ ho hiɔ tsami he ɔ ya.”

Wa bi lɛ ke, “Ke amlaalo ɔ ta buli ya nu wɔ ɔ nɛɛ? Anɛ a be wɔ bue kaa ta buli nitsɛnitsɛ lo?” E he nɔ ke, “Ke jã a lɛɛ, nyɛ gba niye ní kɛ ha nihi nɛ a ngɛ ta a hɛ mi ɔ.” Wa de lɛ ke, “Nɛ ke ta buli ɔmɛ na wɔ kɛ teji okpɔngɔ ɔ nɛ a de wɔ ke waa muɔ tuhi kɛ ya ha ta buli nɛ a ngɛ ta a hɛ mi ɔ hu nɛɛ?” Ta buli a nɔkɔtɔma pe kulaa a susu sane ɔ he wawɛɛ. Nyagbenyagbe ɔ, e de ke: “Lɛɛ nyɛ ma nyɛ maa hyɛ tohi a nɔ! Nyɛɛ hi yoku ɔ nɔ, nɛ nyɛɛ hyɛ to ɔmɛ a nɔ.”

Lɔ ɔ he ɔ, benɛ ma bi ɔmɛ kɛ a sibi ngɛ ta a hwue ɔ, wɔ ni etɛ ɔmɛ tsuo wa hyɛ tohi a nɔ, nɛ wa he nile bui wɔ fɔ. Jeha kake se ɔ, a ngmɛɛ Ilias nɛ e ji wa nyɛminyumu nɔkɔtɔma a he konɛ e kpale kɛ ho we mi ya nɛ e ya hyɛ wa yayo nɛ e ji yalɔyo ɔ. Antonio hu nu hiɔ, nɛ a ngmɛɛ e he. Se imi lɛɛ, a ngmɛɛ we ye he.

Jamɛ a be ɔ, Hela ta buli ɔmɛ a nine ngɛ kɔmiunisi bi ɔmɛ a he ngɔe bɔɔbɔɔbɔɔ. Ta buli a kuu nɛ a nu mi ɔ tu fo kɛ gu yoku ɔmɛ a nɔ, nɛ wa ngɔ wa hɛ mi kɛ tsɔɔ Albania. Benɛ wa miɔ nɛ wa maa su Albania huzu ɔ he ɔ, Hela ta buli ɔmɛ ba sa wa yi tlukaa. Atua tsɔli ɔmɛ a tsui po nɛ a tu fo. I ya laa ngɛ tso ko nɛ ku fɔ si ɔ se. Lejɛ ɔ nɛ ta buli nɛ i tu a he munyu kɛ sɛ hlami ɔ ba ná mi ngɛ.

Benɛ i de Hela ta buli ɔmɛ kaa kɔmiunisi bi ɔmɛ nɛ a nu mi ɔ, a ngɔ mi kɛ ho ta buli a si to he ko nɛ kɛ Véroia he kɛ we ɔ ya, nɛ a ya bi mi sanehi. Véroia nɛ ɔ ji blema ma ko nɛ a tsɛɛ lɛ Beroea nɛ ngɛ  Baiblo ɔ mi ɔ nɛ. Benɛ wa ya lejɛ ɔ, a fã mi ke ma tsua muɔhi kɛ ha ta buli ɔmɛ. Benɛ i kua a, ta bulɔ nɔkɔtɔma a fã ke a ngɔ mi kɛ ho nɛ a ya wo mi tsu ngɛ he ko nɛ a waa nɔ yi mi pe kulaa ngɛ ɔ, ngɛ wo kpɔ ko nɛ ngɛ Makrónisos (Makronisi) ɔ nɔ.

Makrónisos Wo Kpɔ ɔ ji yoku ko nɛ nyu be nɔ, nɛ pu tsoo wawɛɛ ngɛ lejɛ ɔ. E ngɛ Attica wo ɔ kpɛti, nɛ e kɛ Athens a kpɛti kɛmi maa pee si tomi 30. Wo kpɔ ɔ kami maa pee si tomi kpaanyɔ pɛ, nɛ e blimi maa pee si tomi kake kɛ fã. Se kɛ je jeha 1947 kɛ ya si jeha 1958 ɔ, a wo nihi nɛ a hiɛ pe 100,000 tsu ngɛ wo kpɔ nɛ ɔ nɔ. Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ ji nihi nɛ a le mɛ kaa kɔmiunisi bi, kɛ nihi nɛ a susu kaa a ji kɔmiunisi bi, nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ nɔ yemihi, kɛ Yehowa Odasefohi fuu nɛ a yeɔ anɔkuale.

Benɛ a ngɔ mi kɛ ya lejɛ ɔ ngɛ jeha 1949 ɔ mi ɔ, a gba ni ɔmɛ a mi kɛ wo kuuhi a mi, nɛ a wo mɛ tsu ngɛ he slɔɔtohi. A wo i kɛ nyumuhi lafahi abɔ tsu ngɛ he kake, se a nyɛ we wa nɔ tsɔ ngɛ lejɛ ɔ. Wɔ nihi maa pee 40 nɛ wa hwɔɔ bo tsu ko nɛ a pee kɛ ha nihi 10 pɛ ɔ mi. Nyu nɛ wa nuɔ mi tsɔ we, nɛ nɔ́ nɛ wa pɔɔ yemi ji yɔ kɛ ga (agbitsa). Kɔɔhiɔ kɛ bunyuku nɛ ngɛ lejɛ ɔ haa nɛ lejɛ ɔ himi yee. Se wa nɔ́ hi pe ni komɛ a nɔ́. Mɛɛ lɛɛ a haa nɛ a kpɛnee tɛ nguahi kɛ yaa kɛ baa. Yi mi wami nɛ ɔ haa nɛ a nɔmlɔ tso ɔ gbedee, nɛ a huleɔ kɛ pueɔ si, nɛ ni komɛ haoɔ.

Ligbi ko benɛ i ngɛ nyɛɛe ngɛ wo ɔ nya a, i kɛ ni komɛ nɛ mɛ hu a ji Odasefohi nɛ a wo mɛ tsu ngɛ he kpahi kpe. Wa bua jɔ kaa wa na wa sibi! Wa kpeeɔ be fɛɛ be nɛ wa ma ná he blɔ ɔ, se wa bɔɔ mɔde kaa wa be hae nɛ a na wɔ. Jehanɛ hu ɔ, waa kɛ hɛ si kami tsu ní, nɛ wa fiɛɛ ha nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ ekomɛ. Pee se ɔ, a kpɛti ni komɛ ba plɛ Yehowa Odasefohi. Ní nɛ ɔmɛ nɛ wa pee kɛ sɔlemi nɛ wa je wa tsui mi kɛ sɔle ɔ ye bua wɔ nɛ wa pɛtɛ wa hemi kɛ yemi ɔ he wawɛɛ.

Benɛ a “hyɛ ye nɔ” maa pee nyɔhiɔ nyɔngma se ɔ, a tsɔɔ kaa be su nɛ ma wo ta buli a tade ɔ eko. Benɛ i kua kaa i be woe ɔ, a tsitsɛɛ ye kuɛ se kɛ ya nɔkɔtɔma nɛ ngɛ wa nɔ hyɛe ɔ ngɔ. I ngɔ womi ko kɛ ha lɛ. I ngma ngɛ womi ɔ mi ke, “Kristo ta bulɔ pɛ i suɔ kaa ma pee.” E wo ye he gbeye bɔɔ, pee se ɔ, e ngɔ mi kɛ ya ha e se yelɔ nɛ ji Hela Ortodɔks osɔfo ɔ. E kɛ abofu je kpo kɛ e he osɔfo tade ɔ kɛ ba. Benɛ e bi mi sane komɛ nɛ i kɛ kã ha lɛ heto kɛ je Ngmami ɔ mi ɔ, e kɛ abofu de ke: “Nyɛɛ ngɔ lɛ kɛ je hiɛ ɔ kɛ ho. E jami ɔ wo lɛ godo!”

E we jena mɔtu ɔ, ta buli ɔmɛ kpale fã mi kaa ma wo ta buli a tade ɔ. Benɛ i kua a, a fiaa mi kɔ̃ kɛ kpotihi. Lɔ ɔ se ɔ, a wo mi kɛ ho he nɛ a hyɛɔ hiɔtsɛmɛ ngɛ ɔ ya, konɛ a ya hyɛ kaa ye wu ko ku lo. Benɛ a na kaa ye wu ko ku we ɔ, a ngɔ mi kɛ ho tsu womi he ɔ ya ekohu. A pee mi ja nɔtonɔto nyɔhiɔ enyɔ.

Akɛnɛ i ngmɛɛ we ye hemi kɛ yemi ɔ he he je ɔ, ta buli ɔmɛ a mi mi fu nɛ a tsake blɔ nɛ a guɔ nɔ kɛ waa mi yi mi ɔ. A fiɔ ye nine kɛ woɔ ye se, nɛ a fiaa ye nane si kpa wawɛɛ. Benɛ i ngɛ nɔ́ nae ɔ, i kai Yesu munyu nɛ ɔ: “A gbaa nyɛ, ke nihi jɛ nyɛ, nɛ a wa nyɛ yi mi . . . Nyɛ nya, nɛ nyɛ ná bua jɔmi, ejakaa nyɛ hiɔwo nɛ ngɛ hiɔwe ɔ kle agbo. Gbali nɛ sɛ nyɛ hlami ɔ kikɛ nɛ ɔ nɔuu a wa mɛ yi mi.” (Mat. 5:11, 12) Benɛ i susu kaa yi mi wami ɔ se be poe ɔ, nyagbenyagbe ɔ, i hɛli.

Benɛ ye hɛ mi ke tsɔ ɔ, i hwɔɔ si ngɛ tsu ko nɛ mi jɔ nganii mi. A ha we mi niye ní, nyu, kɛ bo. Se kɛ̃ ɔ, i to ye tsui si, nɛ i ye ye he nɔ. Kaa bɔ nɛ Baiblo ɔ wo si ɔ, “Mawu he jɔmi” ɔ ‘bu ye tsui kɛ ye juɛmi he.’ (Filip. 4:7) E nɔ jena a, ta bulɔ ko nɛ e mi mi jɔ ɔ ha mi niye ní, nyu, kɛ coat ngua ko. Ta bulɔ kpa ko hu ngɔ e niye ní kɛ ha mi. Ní nɛ ɔmɛ kɛ ní kpahi ha nɛ i yɔse kaa Yehowa ngɛ ye nɔ hyɛe wawɛɛ.

Nikɔtɔma amɛ bu mi kaa atua tsɔlɔ nɛ e sume kaa e ma tsake e tsui, enɛ ɔ he ɔ, a ngɔ mi kɛ ho ta buli a kojomi he nɛ ngɛ Athens ɔ ya. A fã ke a wo mi tsu jeha etɛ ngɛ tsu womi he ko nɛ ngɛ Yíaros (Gyaros) Wo Kpɔ ɔ nɔ ɔ. E ngɛ Makrónisos beleku je, nɛ e kɛ Makrónisos a kpɛti kɛmi maa pee si tomi 30.

A kɛ bliikisi tsutsu lɛ ma tsu womi he nɛ ngɛ Yíaros ɔ nɛ. A wo nihi nɛ a hiɛ pe 5,000 tsu ngɛ lejɛ ɔ ngɛ ma kudɔmi sanehi a he je. A wo Yehowa Odasefohi kpaago hu tsu ngɛ lejɛ ɔ akɛnɛ a sume nɛ a ngɔ a he kɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi ɔ he je. E ngɛ mi kaa a ha we wɔ blɔ nɛ waa kpe kɛ kase Baiblo ɔ mohu  lɛɛ, se wa laa wa he zaa nɛ wa kpeeɔ. Nyɛmimɛ juɔ si nɛ a haa nɛ wa nine suɔ Hwɔɔmi Mɔ ɔ nɔ daa, nɛ wa ngɔɔ wa nine kɛ ngmaa eko kɛ haa wa he, nɛ wa kaseɔ.

Ligbi ko benɛ wa laa wa he nɛ wa ngɛ ní kasee ɔ, buli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ba ti wa nɔ, nɛ e kpɔ̃ wa womi ɔmɛ ngɛ wa dɛ. E ya bɔ nɔkɔtɔma a se yelɔ ɔ amaniɛ. E susu kaa ke e pee jã a, nɔkɔtɔma a maa fɔ be nɛ wa maa ye ngɛ tsu ɔ mi ɔ nɔ. Se nɔkɔtɔma a de ke: “Wa le nyɛ, nɛ wa buɔ nyɛ ngɛ yi mi kpɔ nɛ nyɛ mwɔ ɔ he. Wa he nyɛ ye. Nyɛɛ kpale ya tsu ní.” E ha wa kpɛti ni komɛ ní tsumi nɛ he wɛ tsɔ. Wa bua jɔ wawɛɛ. Ngɛ tsu womi he ɔ po ɔ, anɔkuale nɛ wa ye ɔ ngɔ yi je mi kɛ ha Yehowa.

Kã nɛ wa pee ɔ wo yiblii kpa komɛ hulɔ. Akɔtaa bumi he ní lelɔ ko nɛ a wo lɛ tsu ngɛ lejɛ ɔ yɔse bɔ nɛ wa baa wa je mi saminya ha a, nɛ e bi wɔ sanehi kɛ kɔ wa hemi kɛ yemi ɔ he. Benɛ a ngmɛɛ wɔ nɛ wa ji Odasefohi ɔ wa he ngɛ jeha 1951 ɔ mi ɔ, a ngmɛɛ lɛ hu e he. Pee se ɔ, e ha nɛ a baptisi lɛ kaa Odasefo no, nɛ e ngɔ e be tsuo kɛ fiɛɛ sane kpakpa a.

Benɛ a ngmɛɛ wa he ɔ, imi lɛɛ i kpale kɛ ho ye weku li a ngɔ ya ngɛ Karítsa. Pee se ɔ, i kɛ ni komɛ nɛ a je ye ma a mi ɔ hia kɛ ho Melbourne nɛ ngɛ Australia a ya. Lejɛ ɔ nɛ i ya na yiheyo tsuãa ko nɛ e ji Kristofo no nɛ a tsɛɛ lɛ ke Janette ɔ ngɛ. I kɛ lɛ sɛ gba si himi mi nɛ wa fɔ binyumu kake, kɛ biyihi etɛ, nɛ wa tsɔse mɛ tsuo kaa Kristofohi.

Amlɔ nɛ ɔ, i ye jeha 90 kɛ se, se loloolo ɔ, i ngɛ sɔmɔe kaa asafo mi nɔkɔtɔma. Plaami nɛ i plaa be ko nɛ be ɔ haa nɛ ye he womi mi, kɛ ye nane si yeɔ mi be komɛ, titli ɔ, ke i ya fiɛɛmi nɛ i kpa kɛ ba we mi ɔ. Se kɛ̃ ɔ, i fia ye pɛɛ si kaa ma ya nɔ nɛ ma sɔmɔ kaa “Kristo ta bulɔ.”—2 Tim. 2:3.