LOKO jamɛ a be ɔ maa su ɔ, i ná Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ he bua jɔmi. A ha ye yayo Baiblo kasemi womi komɛ, nɛ ye bua jɔ a he wawɛɛ, titli ɔ, fonihi nɛ a ngɛ mi ɔ. Ye papaa sume kaa ye yayo kɛ mi nɛ sɛɛ níhi nɛ e ngɛ kase ɔ he ní. Se kɛ̃ ɔ, i suɔ nɛ ma le nɔ́ nɛ e ngɛ kase ɔ, enɛ ɔ he ɔ, ye yayo kɛ mi kaseɔ ní bemi nɛ ye papaa be we mi. Enɛ ɔ he ɔ, imi hu i ma ye juɛmi nya si kaa ma jɔɔ ye he nɔ kɛ ha Yehowa. A baptisi mi ngɛ Blackpool ngɛ England, ngɛ jeha 1943 ɔ mi. Jamɛ a be ɔ, i ye jeha nyɔngma.

Kɛ je jamɛ a be ɔ mi ɔ, i kɛ ye yayo peeɔ kake kɛ yaa fiɛɛmi daa. Ke waa kɛ nihi maa je Baiblo mi ní sɛɛmi sisi ɔ, wa fiaa glamafoo kɛ haa mɛ. Glamafoo ɔ kle, nɛ e mi jɔɔmi ɔ maa pee kaa kilogram eywiɛ kɛ fã. Moo po he foni nɛ o hyɛ jokuɛ nyumuyo kaa imi nɛ i tloo glamafoo nɛ ɔ!

Benɛ i ye jeha 14 ɔ, i suɔ nɛ ma pee blɔ gbalɔ. Ye yayo de mi kaa ma ya de nyɛmimɛ a sɔmɔlɔ ɔ kekle (amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ mɛ ke kpɔ mi nɔ hyɛli). E wo mi ga kaa ma kase ní tsumi ko nɛ ma nyɛ  ma tsu kɛ hyɛ ye he bemi nɛ i ngɛ blɔ gbami ní tsumi ɔ tsue ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, i pee jã. I ngɔ jeha enyɔ kɛ tsu ní, nɛ lɔ ɔ se ɔ, i ya bɔ kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ekpa ko amaniɛ. E de mi ke, “O ma nyɛ ma tsu!”

Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ April 1949 ɔ mi ɔ, i kɛ ye yayo jua wa tsu mi sɛhi nɛ ngɛ wa tsu nɛ wa hai ɔ mi ɔ, nɛ wa hia kɛ ho Middleton nɛ e kɛ Manchester he kɛ we ɔ ya. Lejɛ ɔ nɛ i je blɔ gbami sisi ngɛ. Nyɔhiɔ eywiɛ se ɔ, i na nyɛmi nyumu ko nɛ e ji blɔ gbalɔ, nɛ i kɛ lɛ peeɔ kake kɛ yaa fiɛɛmi. Asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ de wɔ kaa waa je kɛ ho asafo ehe ko nɛ a to sisi ngɛ Irlam ɔ mi ya. Ye yayo kɛ nyɛmiyo ko tsu blɔ gbami ní tsumi ɔ ngɛ asafo kpa mi.

E ngɛ mi kaa i ye jeha 17 pɛ mohu lɛɛ, se a ha i kɛ nyɛminyumu nɛ piɛɛ ye he ɔ he blɔ kaa waa hyɛ asafo mi ní kasemi nɔ, ejakaa asafo mi nikɔtɔmahi kɛ sɔmɔli bɔɔ pɛ lɛ a ngɛ asafo ehe nɛ ɔ mi. Pee se ɔ, a de mi ke ma ya sɔmɔ ngɛ asafo nɛ ngɛ Buxton ɔ mi. Fiɛɛli nɛ a ngɛ lejɛ ɔ pi kulaa, nɛ e he hia nɛ a ye bua mɛ. I na ní tsumi nɛ ɔmɛ tsuo kaa nɔ́ nɛ a kɛ ngɛ mi dlae kɛ ha ní tsumi nɛ ma tsu hwɔɔ se.

Ngɛ jeha 1951 ɔ mi ɔ, i ngma womi nɔ ní kaa i suɔ nɛ ma ya Watchtower Gilead Baiblo Sukuu ɔ eko. Se ngɛ December 1952 ɔ mi ɔ, a fã mi kaa i kɛ ye he nɛ ba wo ta buli a ní tsumi mi. I de kojolɔ ɔ kaa akɛnɛ i ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsue he je ɔ, i kpa mɛ pɛɛ nɛ a ngmɛɛ ye he.  Se kojolɔ ɔ kplɛɛ we nɔ, nɛ e fã ke a wo mi tsu nyɔhiɔ ekpa. Benɛ i ngɛ tsu ɔ mi ɔ, ye nine su sɛ womi nɔ kaa ma nyɛ ma ba Gilead Sukuu nɛ ji nyingmi enyɔ kɛ enyɔne ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ July 1953 ɔ mi ɔ, i wo mele ko nɛ a tsɛɛ ke Georgic ɔ, nɛ i pue nɔ kɛ ho New York ya.

Benɛ i ya su ɔ, i ya New World Society Kpɔ Mi Kpe nɛ a pee ngɛ jeha 1953 ɔ mi ɔ eko. I wo tlee kɛ ya he nɛ a ngɛ sukuu ɔ pee ngɛ ɔ ngɛ South Lansing, ngɛ New York. Akɛnɛ a je mi kɛ je tsu mi kɛ we he je ɔ, sika bɔɔ ko pɛ lɛ ngɛ ye he. Benɛ i kple si ngɛ tlee ɔ mi ɔ, e sa nɛ ma wo bɔɔsu kɛ ho South Lansing ya. I ngɔ sika nɛ ji cent 25 ngɛ nɔ ko dɛ ngɛ lɔle ɔ mi kɛ wo ye lɔle hiɔ.

Gilead Sukuu ɔ ye bua wɔ ngɛ wa ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ ‘bɔ tsuaa bɔ nɛ nɔ ko ngɛ ɔ, wɔ hu wa peeɔ wa ní kaa lɛ.’ (1 Kor. 9:22) A ha wɔ ni etɛ nɛ ji imi, kɛ Paul Bruun, kɛ Raymond Leach ya sɔmɔ ngɛ Philippines. Nyɔhiɔ komɛ a se loko wa nine su wa blɔ hiami womi ɔmɛ a nɔ. Kɛkɛ nɛ wa pue blɔ kɛ gu Rotterdam ngɛ Mediterrania Wo ɔ nɔ, nɛ wa ya gu Suez Canal ɔ nɔ, kɛ ya gu Indian Wo ɔ nɔ, kɛ ya gu Malaysia kɛ Hong Kong. Blɔ hiami nɛ ɔ he wɔ ligbi 47 sɔuu! Nyagbenyagbe ɔ, wa ya su Manila ngɛ November 19, 1954 ɔ mi.

Ngɛ lejɛ ɔ, e biɔ nɛ waa kase lejɛ ɔ si himi, bɔ nɛ waa kɛ ni ɔmɛ maa hi si ha, nɛ waa kase a gbi ɔ hulɔ. Se a ha nɛ wɔ ni etɛ ɔmɛ wa ya sɔmɔ ngɛ asafo ko nɛ a tuɔ Blɛfo gbi mi ngɛ Quezon City. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ wa ye nyɔhiɔ ekpa ngɛ lejɛ ɔ po ɔ, munyungu bɔɔ komɛ pɛ nɛ wa le ngɛ Tagalog gbi ɔ mi. Se ní tsumi ehe nɛ a ha wɔ ɔ ye bua wɔ nɛ wa tsu nyagba nɛ ɔ he ní.

Ligbi ko ngɛ May 1955 ɔ mi ɔ, benɛ wa je fiɛɛmi kɛ ba a, i kɛ Nyɛminyumu Leach ba na sɛ womi komɛ ngɛ wa tsu ɔ mi. Sɛ womi ɔ tsɔɔ kaa a hla wɔ konɛ wa sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛli. Benɛ a de mi ke ma ya sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ, i ye jeha 22 pɛ, se ní tsumi nɛ ɔ ha nɛ i na blɔ kpahi nɛ ma gu nɔ konɛ ‘bɔ tsuaa bɔ nɛ nɔ ko ngɛ ɔ, imi hu ma pee ye ní kaa lɛ.’

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, i ha ye kekleekle magbɛ nɔ munyu kaa kpɔmi nɔ hyɛlɔ ɔ ngɛ tsuapo nyafii ko hɛ mi ngɛ magbɛ nɔ. E kɛ we nɛ i ba ná le kaa e ji nihi nɛ a ngɛ Philippines ɔ a kusumi kaa a maa tu magbɛ nɔ munyu ngɛ magbɛ nɔ tutuutu! Benɛ i ya slaa asafo kpahi ɔ, i ha magbɛ nɔ munyu ngɛ gbahi a sisi, juahi a nɔ, kpe hehi nɛ ngɛ ma a mi, hehi nɛ a fiaa basketball ngɛ, pakihi a nɔ, kɛ behi fuu ɔ, ngɛ gbɛjegbɛhi a he. Be ko ɔ, hiɔmi nɛ ngɛ San Pablo ma a mi, nɛ lɔ ɔ ha we nɛ wa nyɛ nɛ wa ha magbɛ nɔ munyu ɔ ngɛ jua a nɔ, enɛ ɔ he ɔ, i de nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ kaa a ha nɛ wa ya ha munyu ɔ ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ. Pee se ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ bi mi kaa a ma nyɛ maa bu enɛ ɔ hu kaa e ji magbɛ nɔ munyu lo, ejakaa a ha we ngɛ magbɛ nɔ!

I pɔɔ nyɛmimɛ a we mi himi. E ngɛ mi kaa we ɔmɛ a mi klee we mohu lɛɛ, se a he tsɔ. A kɛ tsatsa sa fɔɔ zugba haa mi nɛ i hwɔɔ nɔ. A hedu he ɔ ngɛ kpo nɔ, nɛ ke o ngɛ due ɔ, nihi ma nyɛ maa hyɛ mo, enɛ ɔ he ɔ, i bɔɔ mɔde kaa ke i ngɛ due ɔ, ma laa ye he. I pɔɔ lɔle ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke jeepney, kɛ bɔɔsu womi ke i yaa hia blɔ, nɛ be komɛ ɔ, ke i yaa wo kpɔ ɔmɛ a nɔ ɔ, i kɛ lɛ nɛ yaa. Ngɛ ye sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi tsuo ɔ, i he we lɔle gblee.

Fiɛɛmi ní tsumi ɔ kɛ asafo ɔmɛ a slaami ɔ ye bua mi nɛ i kase Tagalog gbi ɔ. I ji blɔ nɛ ma kase gbi ɔ, se i buɔ nyɛmimɛ tue ngɛ fiɛɛmi mi, kɛ benɛ wa ngɛ asafo mi kpe pee. Enɛ ɔ ye bua mi nɛ i nu gbi ɔ. Nyɛmimɛ bɔ mɔde kaa a maa ye bua mi konɛ ma kase gbi ɔ, nɛ ye bua jɔ bɔ nɛ a to a tsui si ha mi kɛ ga womi kpakpa nɛ a kɛ ha mi ɔ he.

Benɛ je ngɛ jɔe nɛ je ngɛ nae ɔ, ní tsumi ehehi nɛ a kɛ woɔ ye dɛ ɔ haa nɛ i peeɔ tsakemi ngɛ  ye si himi mi. Benɛ Nyɛminyumu Nathan Knorr ba slaa wɔ ngɛ jeha 1956 a mi ɔ, wa pee kpe ngua ko. A ha mi ní tsumi kaa i kɛ adafi fiami he ní tsuli nɛ sɛɛ ní. I be ní tsumi nɛ ɔ he nile ko, enɛ ɔ he ɔ, ni komɛ je a tsui mi nɛ a tsɔɔ mi bɔ nɛ a tsuɔ lɛ ha. E sui jeha kake nɛ Nyɛminyumu Frederick Franz hu je asafo ɔ ní tsumi yi ɔ ba slaa wɔ. Ngɛ jamɛ a slaami ɔ mi hu ɔ, wa kpale pee kpe ngua ko, nɛ i sɔmɔ kaa kpe ɔ nɔ hyɛlɔ. Nyɛminyumu Franz wo Filipi bi a tade ko nɛ a tsɛɛ ke barong Tagalog ɔ, nɛ e kɛ ya tu magbɛ nɔ munyu ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a bua jɔ wawɛɛ, nɛ nɔ́ nɛ i kase ngɛ mi ji kaa e sa nɛ ma ná suɔmi ɔ kaa ma kase ni ɔmɛ.

Ngɛ anɔkuale mi ɔ, benɛ a hla mi kaa kpokpa nɔ hyɛlɔ ɔ, e he ba hia nɛ maa pee tsakemi fuu. Jamɛ a be ɔ, wa jeɔ video nɛ ji The Happiness of the New World Society ɔ. Behi fuu ɔ, wa jeɔ video nɛ ɔ ngɛ magbɛ nɔ, enɛ ɔ he ɔ, lohwe tsɔwihi hao wɔ wawɛɛ. Klama nɛ waa kɛ jeɔ video ɔ kane ɔ lɛ gblaa mɛ, nɛ ke a su klama a he ɔ, kɛkɛ a dũ. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa kpa a, wa gboɔ dengme kɛ tsuɔ klama a he! E be gbɔjɔɔ kulaa kaa wa ma ya je video nɛ ɔ ha nihi, se ke wa na bɔ nɛ e yeɔ bua nihi konɛ a kase Yehowa asafo ɔ nɛ ngɛ je kɛ wɛ ɔ he ní ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ.

Katoliki osɔfohi nyɛ ma nɔ yeli komɛ a nɔ konɛ a ko ngmɛ wɔ blɔ nɛ waa pee kpehi. Aloo ke wa ngɛ kpe ko pee ngɛ he nɛ e kɛ a sɔlemi  tsu ɔmɛ a he kɛ we ɔ, a fiaa a sɔlemi ngmlɛ ɔmɛ konɛ wa ko nu munyu ɔ. Se loloolo ɔ, wa ya nɔ nɛ wa fiɛɛ, nɛ amlɔ nɛ ɔ, nihi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ a kpɛti nihi fuu ngɛ Yehowa sɔmɔe.

Ngɛ jeha 1959 ɔ mi ɔ, a ha mi sɛ womi ko nɛ tsɔɔ kaa ma ya sɔmɔ ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ. Ní tsumi nɛ ɔ ha nɛ i kase níhi fuu. Be komɛ a se ɔ, a ha nɛ i ya slaa ma kpahi kaa asafo ɔ ní tsumi yi ɔ nane mi dalɔ. Ligbi ko nɛ i yaa slaa Thailand ɔ, i ya na nyɛmiyo ko nɛ e ji ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ nɛ a tsɛɛ lɛ ke Janet Dumond. I kɛ lɛ nyɛɛ bɔɔ, nɛ be komɛ a se ɔ, wa sɛ gba si himi mi. Jeha 51 ji nɛ ɔ nɛ wa sɛ gba si himi mi, nɛ loloolo ɔ, waa kɛ bua jɔmi ngɛ Yehowa sɔmɔe.

I ná he blɔ nɛ i ya slaa Yehowa we bi ngɛ mahi kakaaka 33 a nɔ. I naa Yehowa si wawɛɛ kaa ní tsumi nɛ a kɛ ha mi kekleekle ɔ ye bua mi nɛ i kase bɔ nɛ i kɛ nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ maa hi si ha! Mahi nɛ i ya slaa mɛ ɔ ha nɛ i ba na bɔ nɛ Yehowa suɔ adesahi tsuo ha.​—Níts 10:34, 35.

I kɛ ye yo ɔ wa bua jɔ wawɛɛ kaa waa kɛ nyɛmimɛ ngɛ sɔmɔe ngɛ Philippines! Jeha 60 ji nɛ ɔ nɛ i bɔni sɔmɔmi ngɛ hiɛ ɔ. Kɛ ba si amlɔ nɛ ɔ, fiɛɛli abɔ nɛ a ngɛ hiɛ ɔ benɛ i bɔni sɔmɔmi ngɛ hiɛ ɔ a yibɔ ɔ bɔ he totoe nyɔngma. Loloolo ɔ, i kɛ ye yo Janet ngɛ sɔmɔe ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Quezon City ngɛ Philippines. E ngɛ mi kaa jeha 60 kɛ se ji nɛ ɔ nɛ i ngɛ sɔmɔe ngɛ ma se mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, e hia nɛ ma dla ye he kɛ ha tsakemi fɛɛ tsakemi nɛ Yehowa maa tsɔɔ kaa ma pee ɔ. Lingmi nɛ ɔ, tsakemi slɔɔtohi nɛ Yehowa asafo ɔ ngɛ pee ɔ he je ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa pee tsakemihi konɛ wa nyɛ nɛ wa sɔmɔ Mawu kɛ wa nyɛmimɛ.

Wa bɔ mɔde kaa waa kɛ Yehowa blɔ tsɔɔmi ma tsu ní, nɛ enɛ ɔ haa nɛ wa bua jɔɔ wawɛɛ. Jehanɛ hu ɔ, wa bɔ mɔde kaa wa maa pee tsakemihi nɛ e sa kaa waa pee ɔ, nɛ wa nyɛ nɛ wa sɔmɔ wa nyɛmimɛ saminya. Niinɛ, wa fia wa pɛɛ si kaa ‘bɔ tsuaa bɔ nɛ nɔ ko ngɛ ɔ, wɔ hu wa maa pee wa he kaa lɛ,’ kaa bɔ nɛ Yehowa suɔ kaa waa pee ɔ.