1. Mɛni tsɔɔ kaa suɔmi nɛ mi wa be wekuhi fuu a mi mwɔnɛ ɔ?

BAIBLO Ɔ gba kɛ fɔ si kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, suɔmi nɛ nihi fuu ngɛ kɛ ha a weku mi bimɛ ɔ maa ba si. (2 Tim. 3:1, 3) Wa naa kaa gbami nɛ ɔ ngɛ mi bae mwɔnɛ ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, gba mi pomi ha nɛ wekuhi fuu gbɛ. Enɛ ɔ ha nɛ fɔli fuu a mi mi fuɔ a sibi, nɛ jokuɛwi hu nuɔ he kaa a fɔli sume mɛ. Wekuhi nɛ a mi bimɛ tsuo ngɛ we kake mi po ɔ, behi fuu ɔ, huɛ bɔmi kpakpa be a kpɛti. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyumu ko nɛ woɔ wekuhi ga a de ke: “Nyɛmɛ kɛ tsɛmɛ kɛ a bimɛ sɛɛ we ní, ejakaa a kɛ a be tsuo hiɔ kɔmpiutahi, tablɛtihi, fon kɛ video games a he. E ngɛ mi kaa mɛ tsuo a ngɛ we kake mi, se a li a sibi saminya.”

2-3. (a) Ngɛ Roma Bi 12:10 nya a, mɛnɔmɛ nɛ e sa nɛ waa suɔ a sane? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

² Wa sume nɛ waa pee wa ní kaa nihi fuu nɛ a ngɛ je ɔ mi nɛ a be suɔmi ɔ. (Rom. 12:2) Mohu ɔ, e sa nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa weku mi bimɛ, kɛ nihi nɛ waa kɛ mɛ hɛɛ hemi kɛ yemi kake ɔ. (Kane Roma Bi 12:10.) Ke a ke waa suɔ wa sibi a sane ɔ, mɛni e tsɔɔ? E tsɔɔ huɛ bɔmi gbagbanii nɛ hiɔ weku mi bimɛ a kpɛti. Enɛ ɔ ji suɔmi nɛ e sa nɛ e hi nyɛmimɛ nɛ waa kɛ mɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ wa kpɛti. Ke wa suɔ wa nyɛmimɛ nɛ waa kɛ mɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ a sane ɔ, e yeɔ bua nɛ wɔ tsuo waa kɛ kake peemi sɔmɔɔ Yehowa.​—Mika 2:12.

 ³ Nyɛ ha nɛ waa hyɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi níhi nɛ maa ye bua wɔ nɛ wa je suɔmi nɛ ɔ kpo.

4. Mɛni Yakobo 5:11 ɔ de nɛ haa nɛ wa naa bɔ nɛ Yehowa suɔ wɔ wawɛɛ ha?

⁴ Baiblo ɔ ha nɛ wa naa Yehowa su kpakpahi fuu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “Mawu ji suɔmi.” (1 Yoh. 4:8) Su nɛ ɔ nɛ Yehowa ngɛ ɔ ha nɛ wa hɛɛ kɛ suɔ e he. Se Baiblo ɔ tsɔɔ hu kaa Yehowa “mi mi hi wawɛɛ.” (Kane Yakobo 5:11.) Enɛ ɔ ha nɛ wa naa kaa Yehowa suɔ wɔ wawɛɛ nitsɛ!

5. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa naa nɔ mɔbɔ, nɛ mɛni blɔ nɔ waa maa gu kɛ kase lɛ?

⁵ Yakobo 5:11 ɔ wo mi mi himi ta kɛ piɛɛ su kpa ko nɛ gblaa wɔ kɛ baa Yehowa ngɔ nɛ ji mɔbɔ nami ɔ he. (1 Mose 34:6) Nɔ́ kake nɛ Yehowa peeɔ kɛ tsɔɔ kaa e naa wɔ mɔbɔ ji kaa e kɛ wa tɔmihi keɔ wɔ. (La 51:1) Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, mɔbɔ nami biɔ babauu pe yayami nɛ waa kɛ maa ke kɛkɛ. Ke nɔ ko ngɛ nɔ́ nae nɛ o nu he kaa e sa nɛ o pee nɔ́ ko kɛ ye bua lɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o naa nɔ mɔbɔ. Yehowa tsɔɔ kaa suɔmi nɛ e ngɛ kaa e maa ye bua wɔ ɔ mi wa pe suɔmi nɛ binyɛ ngɛ kɛ ha e bi. (Yes. 49:15) Ke wa ngɛ nɔ́ nae ɔ, Yehowa mɔbɔ nami ɔ haa nɛ e yeɔ bua wɔ. (La 37:39; 1 Kor. 10:13) Ke wa nyɛmimɛ tɔ̃ wa nɔ nɛ waa kɛ ke mɛ nɛ waa kɛ abofu ɔ wui wa mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ mɛ mɔbɔ nae. (Efe. 4:32) Nɔ́ titli ko hu nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa naa wa nyɛmimɛ mɔbɔ ji kaa wa maa ye bua mɛ ke a kɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa ngɛ kpee. Ke suɔmi haa nɛ wa naa nihi mɔbɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa, Nɔ nɛ e mi mi hi pe nɔ fɛɛ nɔ ɔ kasee.​—Efe. 5:1.

6. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Yonatan kɛ David je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi?

⁶ Baiblo ɔ tu adesahi nɛ a yi mluku se a suɔ a sibi wawɛɛ ɔ a he munyu. Nyɛ ha nɛ wa susu Yonatan kɛ David a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ  he nɛ waa hyɛ. Baiblo ɔ de ke: “Yonatan kɛ David nu huɛ; nɛ Yonatan suɔ David kaa lɛ nitsɛ e he.” (1 Sam. 18:1) A pɔ David nu kaa e ba ye matsɛ ngɛ Saul se. Lɔ ɔ se ɔ, Saul je David he hunga wawɛɛ nɛ e bɔ mɔde kaa e maa gbe lɛ, se Saul bi Yonatan fĩ we e tsɛ ɔ se nɛ a gbe David. Yonatan kɛ David wo a he si kaa a ma pee huɛmɛ daa nɛ a maa ye bua a sibi be fɛɛ be.​—1 Sam. 20:42.

7. Mɛni ko nyɛ ko ha nɛ eko ɔ, Yonatan kɛ David ko pee we huɛ?

⁷ Huɛ bɔmi gbagbanii nɛ hi Yonatan kɛ David a kpɛti ɔ sa kadimi wawɛɛ, ejakaa ke wa susu ní komɛ nɛ ya nɔ ɔ he ɔ, jinɛ e sɛ nɛ a ko pee huɛmɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yonatan wa pe David maa pee jeha 30 sɔuu. Eko ɔ, Yonatan ko nyɛ ko de ke e kɛ niheyo nɛ e be níhi a si kpami nɛ ɔ be nɔ́ ko peemi. Se Yonatan nɛ David jã, mohu ɔ, e je bumi nɛ mi kuɔ kpo kɛ tsɔɔ lɛ.

8. Mɛni he je nɛ o susu kaa Yonatan ji huɛ kpakpa kɛ ha David ɔ?

⁸ Yonatan ko nyɛ ko je David he hunga. Akɛnɛ Yonatan ji Matsɛ Saul binyumu he je ɔ, eko ɔ, e ko nyɛ ko de ke lɛ ji nɔ nɛ e sa nɛ e ye matsɛ ngɛ e tsɛ ɔ se. (1 Sam. 20:31) Se Yonatan baa e he si nɛ e yeɔ Yehowa anɔkuale. Lɔ ɔ he ɔ, e fĩ Yehowa se nɛ e kplɛɛ nɔ kaa David nɛ ba ye matsɛ. Jehanɛ hu ɔ, Yonatan ye David anɔkuale, nɛ enɛ ɔ ha nɛ Saul muklii mi fu wawɛɛ.​—1 Sam. 20:32-34.

9. Anɛ Yonatan je David he hunga lo? Moo tsɔɔ nya.

⁹ Yonatan suɔ David sane wawɛɛ, lɔ ɔ he ɔ, e ji e he hunga. Yonatan ji tatsɛ nɛ ngɛ kã, nɛ e le bɔ nɛ a tsɛ̃ɔ kɛ̃ɛ̃ ha saminya. A le e kɛ e tsɛ Saul kaa “a he sɔɔ pe kɔle; nɛ a he wa pe jata.” (2 Sam. 1:22, 23) Enɛ ɔ he ɔ, Yonatan ko nyɛ ko ngɔ níhi nɛ e pee ɔ kɛ ko fĩa. Se Yonatan kɛ e he tui David he nɛ e ji e he hunga hulɔ, mohu ɔ, Yonatan bua jɔ kã nɛ David pee kɛ e hɛ nɛ e kɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ David gbe Goliat ɔ Yonatan ba bɔni David suɔmi kaa lɛ nitsɛ e he. Mɛni wɔ hu wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi?

10. Ke a ke ‘waa suɔ wa sibi wawɛɛ nitsɛ kɛ je wa tsui mi’ ɔ, mɛni e tsɔɔ?

¹⁰ Baiblo ɔ deɔ wɔ kaa “waa suɔ wa sibi wawɛɛ nitsɛ kɛ je wa tsui mi.” (1 Pet. 1:22) Yehowa peeɔ enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ haa wɔ. Yehowa ngɛ suɔmi nɛ mi wa kɛ ha wɔ, enɛ ɔ he ɔ, ke wa ya nɔ nɛ wa ye lɛ anɔkuale ɔ, e suɔmi ɔ se be poe gblee ngɛ wa nɔ. (Rom. 8:38, 39) Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “wawɛɛ nitsɛ” ɔ tsɔɔ nɔ ko nɛ e ngɛ mɔde bɔe wawɛɛ loo e ngɛ dengme gboe konɛ e su nɔ́ ko he. Be komɛ ɔ, e he maa hia nɛ waa “kpã wa mi” aloo wa “gbo dengme” konɛ wa nyɛ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ Kristofohi. Ke wa nyɛmimɛ pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko po ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ ‘nɛ wa ná wa sibi a he tsui ngɛ suɔmi mi, nɛ waa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ waa hɛɛ mumi ɔ kake peemi ɔ mi ngɛ tue mi jɔmi nɛ fĩɔ wɔ kɛ peeɔ kake ɔ mi.’ (Efe. 4:1-3) Ke wa mia wa hɛ mi nɛ wa ha nɛ tue mi jɔmi hi waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ waa kɛ wa juɛmi be a fã tɔmihi a nɔ mae. Wa maa bɔ mɔde nɛ wa maa na wa nyɛmimɛ kaa bɔ nɛ Yehowa naa mɛ ɔ.​—1 Sam. 16:7; La 130:3.

11. Mɛni he je nɛ be komɛ ɔ, e he ma nyɛ maa wa kaa wa ma je mi mi himi kpo ɔ?

¹¹ Pi be fɛɛ be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa ma  je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ, titli ɔ, ke wa le a gbɔjɔmihi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, enɛ ɔ ba pee ka kɛ ha Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Yodia kɛ Sintike kɛ Paulo “pee kake kɛ bɔ sane kpakpa a he mɔde wawɛɛ” ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa a ná we nyagba ko. Se nɔ́ ko he je ɔ, Yodia kɛ Sintike a kpɛti be kpakpa. Enɛ ɔ he ɔ, Paulo wo mɛ ga kaa a “hɛɛ juɛmi kake ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ mi.”​—Filip. 4:2, 3.

12. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ huɛ bɔmi gbagbanii nɛ hi waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti?

¹² Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ mwɔnɛ ɔ? Ke wa le wa nyɛmimɛ ɔmɛ saminya a, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa nu mɛ sisi. Ke a wa pe wɔ loo wa wa pe mɛ, aloo e slo wa ti nɔ fɛɛ nɔ kusumi po ɔ, loloolo ɔ, waa kɛ mɛ ma nyɛ maa pee huɛmɛ. Mo kai kaa Yonatan wa pe David maa pee jeha 30 sɔuu, se kɛ̃ ɔ, huɛ bɔmi gbagbanii hi a kpɛti. Anɛ o kɛ nɔ ko nɛ ngɛ o we asafo ɔ mi nɛ o wa pe lɛ loo e wa pe mo ɔ ma nyɛ maa pee huɛ lo? Ke o pee jã a, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa o “suɔ nyɛmimɛ a kuu ɔ tsuo.”​—1 Pet. 2:17.

13. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ maa hɛ kɛ su ni komɛ a he wawɛɛ ngɛ asafo ɔ mi pe ni komɛ ɔ?

¹³ Anɛ mi mi himi nɛ wa ma je kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔ tsɔɔ kaa wa maa hɛ kɛ su nɔ fɛɛ nɔ he wawɛɛ ngɛ asafo ɔ mi lo? Dɛbi, e be nyɛe maa ba lɛ jã. Akɛnɛ nyɛmimɛ komɛ a bua jɔ níhi nɛ mo hu o bua jɔ a he he je ɔ, tɔmi ko be he kaa o maa hɛ kɛ su a he pe nyɛmimɛ kpahi. Yesu tsɛ e bɔfo ɔmɛ tsuo ke “huɛmɛ” se e hɛ kɛ su Yohane he wawɛɛ pe ni kpa amɛ. (Yoh. 13:23; 15:15; 20:2) Se kɛ̃ ɔ, Yesu kɛ Yohane hí si saminya pe ni kpa amɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Yohane kɛ e nyɛmi Yakobo ya bi Yesu kaa e ha mɛ blɔ nya ngua ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi ɔ, Yesu de mɛ ke: “Kaa nɔ ko maa hi si ngɛ ye hiɔ nɔ aloo ye muɔ nɔ ɔ lɛɛ, pi ye blɔ nya ji lɔ ɔ.” (Maak. 10:35-40) E sa nɛ waa kase Yesu nɛ waa kɛ nihi tsuo nɛ hi si  saminya. (Yak. 2:3, 4) Ke wa pee we jã a, lɔ ɔ ma ha nɛ asafo ɔ mi ma gba, nɛ tue mi jɔmi be Kristofohi asafo ɔ mi hie.​—Jud 17-19.

14. Kɛ Filipi Bi 2:3 ɔ maa ye bua wɔ ha kɛɛ konɛ wa ko susu kaa wa hi pe ni kpahi?

¹⁴ Ke wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa sibi ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ waa nu he kaa wa hi pe ni kpahi ngɛ asafo ɔ mi. Mo kai kaa Yonatan ji David he hunga, nɛ e bɔɛ mɔde kaa e ma ba ye matsɛ mohu pe nɛ David ma ba ye matsɛ. Wɔ tsuo wa ma nyɛ maa kase nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yonatan pee ɔ. Koo je nyɛmimɛ nɛ o kɛ ngɛ ní tsue ɔ a he hunga ngɛ nyɛmi nɛ a ngɛ ɔ he, mohu ɔ, moo “je he si bami mi nɛ [o] bu ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe [mo].” (Kane Filipi Bi 2:3.) Mo kai kaa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ a kpɛti nɔ fɛɛ nɔ ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ ye bua asafo ɔ. Ke wa baa wa he si ɔ, wa maa na ní kpakpahi ngɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a he, nɛ wa maa kase a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ.​—1 Kor. 12:21-25.

15. Mɛni o kase ngɛ Tanya kɛ e weku ɔ a níhi a si kpami ɔ mi?

¹⁵ Ke waa kɛ kahi nɛ wa hyɛ we blɔ kpe ɔ, Yehowa guɔ wa nyɛmimɛ a nɔ kɛ yeɔ bua wɔ nɛ e woɔ wa bua. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ nɛ ba Nyɛmiyo Tanya kɛ e bimɛ etɛ a nɔ ɔ he nɛ waa hyɛ. A kpa Mahi A Kpɛti Kpe nɛ a pee ngɛ United States nɛ e yi ji “Suɔmi Se Pui Gblegbleegble” ɔ nɛ a yaa we mi. Nyɛmiyo Tanya de ke, “Benɛ wa ngɛ lɔle mi kɛ yaa nibwɔhi a to he ɔ, lɔle kpa ko je e blɔ nɔ kɛ ba si wa lɔle ɔ. Wa ti nɔ ko plaa we mohu lɛɛ, se wa tsui po wawɛɛ, lɔ ɔ he ɔ, wa kple si ngɛ lɔle ɔ mi, nɛ wa ya da si ngɛ blɔ ɔ he. Nɔ ko nɛ e daa si ngɛ blɔ ɔ  he ɔ de wɔ kaa wa ba hi e lɔle ɔ mi konɛ waa pee slɔkee. Nɔ ɔ ya pee nyɛminyumu ko nɛ lɛ hu e je kpe ɔ sisi. Se pi lɛ pɛ nɛ e da si, wa nyɛmimɛ enuɔ nɛ a je Sweden ɔ hu da si. Nyɛmimɛ yihi ba fua i kɛ ye biyi ɔmɛ wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ wa buɔ jɔ! I de nyɛmimɛ ɔmɛ kaa a ma nyɛ maa ya ejakaa nɔ́ fɛɛ nɔ́ maa ya nɔ saminya, se a ji wa he. A kɛ wɔ hi si kɛ ya si benɛ dɔkitahi ba nɛ a ba ha wɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa hia a. Ngɛ si fɔfɔɛ nɛ mi wa nɛ ɔ tsuo mi ɔ, wa nu he kaa Yehowa suɔ wɔ. Níhi a si kpami nɛ ɔ ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa nyɛmimɛ ɔ mi wa, nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a hu mi wa, nɛ wa hɛ saa níhi nɛ e peeɔ ha wɔ ɔ wawɛɛ.” Anɛ o kai be ko nɛ o hia yemi kɛ buami nɛ o nyɛmimɛ Kristofohi je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mo wawɛɛ lo?

16. Mɛni he je nɛ wa jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa sibi?

¹⁶ Mo susu se namihi nɛ wa náa ke wa je suɔmi kpo ɔ he nɛ o hyɛ. Wa woɔ wa nyɛmimɛ a bua ngɛ fimi behi a mi. Wa haa nɛ kake peemi nɛ ngɛ Mawu we bi a kpɛti ɔ mi waa. Wa tsɔɔ kaa wa ji Yesu kaseli, nɛ enɛ ɔ haa nɛ tsui kpakpatsɛmɛ ba sɔmɔɔ Yehowa. Nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa a, wa woɔ “Tsɛ mɔbɔ nalɔ, kɛ bua womi tsuo Mawu” nɛ ji Yehowa a hɛ mi nyami. (2 Kor. 1:3) Nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa ya nɔ nɛ wa je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ wa sibi, nɛ wa ha nɛ wa suɔmi ɔ mi nɛ wa be fɛɛ be!