1. Mɛni he je nɛ Mawu sɔmɔli kɛ “amanehlu babauu” kpeɔ ɔ?

ANƐ e peeɔ wɔ nyakpɛ kaa wa maa na “amanehlu babauu” loko wa ma ná neneene wami lo? Ohoo. Wa ngɛ asafo ɔ mi kɛ jio, lingmi nɛ ɔ pɛ nɛ wa ba mi jio, eko ɔ, waa kɛ kahi kpeɔ. Mɛni he je? Ejakaa wa ngɛ Satan je ɔ mi.—Kpojemi 12:12.

2. (a) Ngɛ haomihi nɛ baa adesahi tsuo nɛ a yi mluku ɔ nɔ se ɔ, mɛni amanehlu kpa ko hu nɛ Kristofohi ngɛ nae? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ni kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Mɛnɔ lɛ ha nɛ nihi ngɛ Kristofohi yi mi wae, nɛ kɛ wa plɛ kɛ le kɛɛ?

² Adesahi tsuo yi mluku. Enɛ ɔ he ɔ, a kɛ nyagbahi kpeɔ be tsuaa be. Se Kristofohi kɛ amanehlu kpahi hu kpeɔ. (1 Korinto Bi 10:13) Amanehlu nɛ ɔmɛ eko ji kaa nihi waa mɛ yi mi ngɛ a pɛɛ si nɛ a fia kaa a maa ye Mawu anɔkuale ɔ he je. Yesu de e se nyɛɛli ɔmɛ ke: “Nyɔguɛ pã we e nyɔmtsɛ. Nɛ́ a wa mi yi mi ɔ, nyɛɛ lɛɛ kɛ a maa pee nyɛ kɛɛ?” (Yohane 15:20) Mɛnɔ lɛ ha nɛ a ngɛ wɔ yi mi wae ɔ? Lɛ ji Satan. Baiblo ɔ tu e he munyu kaa ‘jata nɛ ngɛ huae nɛ ngɛ Mawu we bi hlae nɛ e tsɔtslɔɔ a mi.’ (1 Petro 5:8) Satan ngɛ mɔde bɔe wawɛɛ konɛ e ha nɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi. Nyɛ ha nɛ wa susu amanehluhi nɛ bɔfo Paulo na a he nɛ waa hyɛ.

3-5. (a) Mɛni amanehlu Paulo na ngɛ Listra? (b) Mɛni blɔ nɔ munyu nɛ Paulo ngma kɛ kɔ amanehlu he ɔ woɔ wɔ he wami ngɛ?

³ A wa Paulo yi mi si abɔ ngɛ hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ngɛ Mawu mi ɔ he je. (2 Korinto Bi 11:23-27) Be ko ɔ, Paulo tsa nyumu ko nɛ e nyɛ we nyɛɛmi ngɛ Listra ma a mi. Enɛ ɔ ha nɛ nihi susu kaa mawuhi ji Paulo kɛ Barnaba, lɔ ɔ he ɔ, a hla kaa a ma ja mɛ. Se Paulo kɛ Barnaba kplɛɛ we! E kɛ we kulaa nɛ Yuda bi a jami nya dali ɔmɛ ba bɔni Paulo kɛ Barnaba a he guɛ gbemi. Ni ɔmɛ he nɔ́ nɛ jami nya dali ɔmɛ de ɔ ye. Enɛ ɔ he ɔ, a fiaa Paulo tɛ, nɛ e piɛ nguɛ nya nɛ e gbo.—Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 14:8-19.

⁴ Benɛ a je Derbe ɔ, Paulo Kɛ Barnaba ‘kpale kɛ ho Listra, kɛ Ikoniom, kɛ Antiokia ya. A wo nihi nɛ he ye ɔ he wami, konɛ a hemi kɛ yemi mi nɛ wa. A tsɔɔ mɛ hulɔ kaa, “E sa kaa waa gblee amanehlu babauu mi kɛ sɛ Mawu matsɛ yemi ɔ mi.”’ (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 14:21, 22) Nɔ ko nɔ ko be nɛ ke e le kaa e maa na “amanehlu babauu” ɔ, nɛ lɔ ɔ maa wo lɛ he wami. Ke jã a, lɛɛ mɛni he je mɔ nɛ benɛ Paulo kɛ Barnaba ngɛ nihi nɛ a he Kristo ye ɔ ‘he wami woe’ ɔ, a de mɛ ke a maa na amanehlu babauu ɔ?

⁵ Wa ma nyɛ maa na sane bimi nɛ ɔ heto ɔ ngɛ munyu nɛ Paulo tu ɔ mi. E de we kɛkɛ ke: “E sa nɛ waa da amanehlu babauu nya.” Mohu ɔ, e de ke: ‘E sa kaa waa gblee amanehlu babauu mi kɛ sɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi.’ Enɛ ɔ he ɔ, Paulo ma jɔɔmi nɛ kaseli ɔmɛ ma ná ke a ya nɔ nɛ a ye Mawu anɔkuale kɛ pi si ɔ nɔ mi. Jɔɔmi nɛ ɔ, pi nlami ko kɛkɛ. Yesu de ke: ‘Nɔ nɛ ma wlua lɛ kɛ yaa si nyagbe ɔ, a ma he e yi wami.’—Mateo 10:22.

6. Mɛni jɔɔmi nɛ nihi nɛ a miaa a hɛ mi ngɛ amanehlu mi ɔ ma ná?

⁶ Ke wa mia wa hɛ mi ngɛ amanehluhi a mi ɔ, wa ma ná jɔɔmi. Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ ma ná jɔɔmi nɛ ɔ ngɛ hiɔwe. A ma ná wami nɛ gbenɔ be mi, nɛ a maa piɛɛ Yesu he kɛ ye matsɛ ngɛ hiɔwe. “To kpa” amɛ lɛɛ, a maa hi si ngɛ zugba a nɔ ngɛ tue mi jɔmi mi kɛ ya neneene. (Yohane 10:16; 2 Petro 3:13) Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, wa maa na “amanehlu babauu.” Nyɛ ha nɛ wa susu amanehlu mimi enyɔ nɛ wa ma nyɛ maa na a he nɛ waa hyɛ.

7. Tuami nɛ ngɛ tɛ̃ɛ ɔ eko ji te nɛɛ?

⁷ Yesu gba kɛ fɔ si kaa: “A maa ngɔ  nyɛ kɛ ya kojomi hehi. A maa fia nyɛ kpa ngɛ kpe he ɔmɛ, nɛ ye he ɔ, a kɛ nyɛ maa da amlaalohi, kɛ matsɛmɛ a hɛ mi.” (Marko 13:9) Yesu munyu ɔ tsɔɔ kaa a maa wa e se nyɛɛli komɛ yi mi. Eko ɔ, jami nya dali, kɛ ma hɛ mi nyɛɛli nɛ a maa wa e se nyɛɛli ɔmɛ yi mi ɔ nɛ. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 5:27, 28) Mo susu nɔ́ nɛ Paulo pee ɔ he ekohu nɛ o hyɛ. Benɛ e ná le kaa a maa wa lɛ yi mi ɔ, anɛ e ye gbeye lo? E yi gbeye kulaa.—Kane Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 20:22, 23.

8, 9. Mɛni Paulo pee kɛ tsɔɔ kaa e fia e pɛɛ si kaa e ma mia e hɛ mi ngɛ amanehluhi a mi? Mɛni blɔ nɔ nyɛmimɛ komɛ daa tuami nɛ ngɛ tɛ̃ɛ nɛ a kɛ kpeɔ mwɔnɛ ɔ nya?

⁸ Paulo kɛ kã da tuami nɛ ngɛ tɛ̃ɛ nɛ Satan kɛ ba e nɔ ɔ nya. E de ke: “Se imi lɛɛ ye wami tete he hia we mi. Nɔ́ nɛ he hia mohu ji kaa ní tsumi nɛ Nyɔmtsɛ Yesu ha mi ɔ, ma tsu kɛ gbe nya. Lɔ ɔ ji kaa ma fiɛɛ sane kpakpa a nɛ tsɔɔ kaa Mawu mi mi hi ha adesahi tsuo ɔ.” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 20:24) Paulo yi gbeye kaa e kɛ yi mi wami maa kpe. Mohu ɔ, e fia e pɛɛ si kaa e maa da yi mi wami nɛ e kɛ maa kpe ɔ nya. Nɔ́ nɛ he hia lɛ titli ji, nɛ e maa ‘ye odase kɛ pi si’ ke a ngɛ lɛ yi mi wae po.

⁹ Mwɔnɛ ɔ, nyɛmimɛ fuu bɔɔ mɔde kaa a maa ye Yehowa anɔkuale ke nihi ngɛ mɛ yi mi wae po. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ ma ko nɔ ɔ, a wo Odasefo bi komɛ tsu nɛ́ a yi a munyu ngɛ kojomi he. A ngɛ tsu ɔ mi maa pee jeha 20 ji nɛ ɔ. Mɛni he je? Ejakaa a fia a pɛɛ si kaa a kɛ a he be ma kudɔmi sanehi a mi woe. A kplɛɛ we nɛ a weku li po nɛ ya slaa mɛ. A kongo a ti ni komɛ, nɛ a plaa a ti ni komɛ hulɔ.

10. Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ waa ye amanehluhi nɛ maa ba wa nɔ tlukaa gbeye ɔ?

¹⁰ Ngɛ ma kpahi hu a nɔ ɔ, amanehlu baa wa nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ tlukaa, se a daa nya. Ke amanehlu ko ba o nɔ jã a, koo ye gbeye. Mo kai Yosef. Benɛ e hɛ ke baa e he nɔ ɔ, a jua lɛ kɛ ho nyɔguɛ tso mi ya. Se Yehowa “je lɛ kɛ je dengmehi tsuo a mi.” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 7:9, 10) Mo hu Yehowa ma nyɛ maa ye bua mo. Be tsuaa be ɔ, mo kai kaa ‘Yehowa le bɔ nɛ e peeɔ nɛ e jeɔ nihi nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da kɛ jeɔ ka mi.’ (2 Petro 2:9) Wa ngɛ yi mi tomi kpakpa he je nɛ e sa kaa waa kɛ wa hɛ nɛ fɔ Yehowa nɔ, konɛ waa kɛ kã nɛ da yi mi wami nya. E sa nɛ o ná nɔ mi mami kaa Yehowa ma kpɔ mo ngɛ je yaya nɛ ɔ mi, nɛ e ma ha mo neneene wami.—1 Petro 5:8, 9.

11. Mɛni slɔɔto ngɛ tuami nɛ ngɛ tɛ̃ɛ kɛ tuami nɛ yɔsemi yeɔ ɔ a kpɛti?

¹¹ Tuami komɛ hu ngɛ nɛ a yɔsemi yee. Mɛni slɔɔto ngɛ tuamihi nɛ a yɔsemi yee kɛ tuamihi nɛ a ngɛ tɛ̃ɛ ɔ a kpɛti? Kaa bɔ nɛ lasiogblee sɛɛ ma mi tlukaa nɛ e puɛɔ ní ɔ, jã ji bɔ nɛ tuami nɛ ngɛ tɛ̃ɛ ɔ hu ngɛ. Nɛ kaa bɔ nɛ babahi yeɔ tso tsu ko sisi bɔɔbɔɔbɔɔ nɛ a huleɔ tsu ɔ kɛ pueɔ si bum si kake too ɔ, jã nɛ tuami nɛ e yɔsemi yee ɔ hu ji. Loko o hɛ maa ba o he nɔ kaa babahi ngɛ o tsu ɔ sisi yee ɔ, eko ɔ, e piɛ bɔɔ pɛ nɛ tsu ɔ maa hule kɛ pue si.

12. (a) Mɛni ji Satan tuamihi nɛ a yɔsemi yee ɔ eko, nɛ mɛni he je nɛ ke e kɛ tsu ní ɔ, e yeɔ manye ɔ? (b) Benɛ Paulo kɔni mi jɔ̃ ɔ, kɛ e nu he ha kɛɛ?

 ¹² Satan suɔ kaa e ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ. E ma nyɛ ma tua mo tɛ̃ɛ, nɛ e ma nyɛ maa gu blɔ nigii nɔ kɛ tua mo hulɔ. Satan guu blɔ nigii komɛ a nɔ kɛ tuaa wɔ nɛ e yeɔ manye wawɛɛ. Blɔ nɛ ɔmɛ eko ji nɔ kɔni mi nyu womi. E le kaa ke wa kɔni mi jɔ̃ ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ ma puɛ. Be komɛ ɔ, bɔfo Paulo kɔni mi woɔ nyu. Be ko po ɔ, e tsɔɔ kaa e ní ngɛ “mɔbɔ.” (Kane Roma Bi 7:21-24.) Huɛ bɔmi kpakpa ngɛ Paulo kɛ Yehowa a kpɛti, nɛ eko ɔ, e piɛɛ blɔ tsɔɔmi ajla toli nɛ a hi si ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ a he hulɔ. Ke jã a, lɛɛ mɛni he je mɔ nɛ e nine mi wo nyu? Ejakaa e yi mluku. E suɔ nɛ e pee níhi nɛ da, se pi be tsuaa be nɛ jã peemi ngɛ gbɔjɔɔ ha lɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke be komɛ ɔ, o kɔni mi woɔ nyu ɔ, mo kai kaa Paulo hu kɔni mi woɔ nyu be komɛ.

13, 14. (a) Mɛni woɔ Mawu we bi komɛ a kɔni mi nyu? (b) Mɛnɔ ngɛ hlae nɛ e puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Mawu wa kpɛti ɔ, nɛ mɛni he je?

¹³ Be komɛ ɔ, nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi fuu a kɔni mi jɔ̃ɔ, a haoɔ, nɛ e peeɔ mɛ po kaa a ji nihi nɛ a sɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛmiyo ko nɛ e ji blɔ gbalɔ nɛ e ngɛ kã wawɛɛ ɔ de ke: “Daa nɛ ɔ, i susuɔ tɔmi ko nɛ i tɔ̃ be ko nɛ be ɔ he nɛ e haoɔ mi wawɛɛ nitsɛ. Ke i susu níhi nɛ i pee be ko nɛ be ɔ he ɔ, e peeɔ mi kaa nɔ ko nɔ ko be ye sane suɔe, nɛ Yehowa po be ye sane suɔe gblegbleegble.”

¹⁴ Mɛni he je nɛ ni komɛ nɛ a kɛ kã sɔmɔɔ Yehowa kaa nyɛmiyo ɔ nɛ wa wo e ta a, kɔni mi jɔ̃ɔ ɔ? Eko ɔ, níhi fuu a he je. Eko ɔ, a susuɔ kaa nɔ́ ko be nɛ ke a pee ɔ e maa hi ha mɛ. (Abɛ 15:15) Ni komɛ hu ngɛ nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami, enɛ ɔ he ɔ, a haoɔ wawɛɛ nitsɛ. Ngɛ bɔ nɛ sane ɔ ji ha tsuo se ɔ, mo kai kaa nɔ ko lɛ e ngɛ o kɔni mi nyu woe ɔ nɛ. Mɛnɔ ngɛ wa kɔni mi nyu woe konɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, lɛ ji Satan. Mawu bu lɛ gbenɔ fɔ, enɛ ɔ he ɔ, e be hɛ nɔ kami ko kulaa. E suɔ nɛ mo hu o nu he jã. (Kpojemi 20:10) Satan ngɛ wɔ haoe konɛ kã nɛ waa kɛ ngɛ Mawu sɔmɔe ɔ nya nɛ ba si. Ke e tuaa wɔ tɛ̃ɛ jio, e guu blɔ nigii nɔ kɛ tuaa wɔ jio, oti nɛ e kɛ ma e hɛ mi ji kaa e ma ha nɛ wa kpa Mawu sɔmɔmi. Mo ná nɛ o le kaa Yehowa we bi kɛ Satan ngɛ ta hwue konɛ a kɛ po huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ he piɛ.

15. Kaa bɔ nɛ a ngma ngɛ 2 Korinto Bi 4:16, 17 ɔ, mɛni wa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

¹⁵ Moo fia o pɛɛ si kaa o maa ya nɔ maa hwu ta a. Mo susu hiɔwo nɛ o ma ná a he. Paulo ngma ya ha Kristofohi nɛ a ngɛ Korinto ɔ ke: “Wa kɔni mi jɔ̃ we gblegbleegble. E ngɛ mi kaa wa nɔmlɔ tso ɔ ngɛ puɛe bɔɔbɔɔbɔɔ mohu, se mumi mi ɔ, wa ngɛ wae daa ligbi. Amanehlu nɛ nya wa, nɛ se be kɛe kulaa nɛ ɔ ma ha wa hɛ mi maa ba nyami babauu kɛ be nɔ kɛ maa ya neneene.”—2 Korinto Bi 4:16, 17.

16. Mɛni he je nɛ e he hia kaa wa dla wa he amlɔ nɛ ɔ kɛ ha amanehlu ɔ?

¹⁶ Kaa bɔ nɛ wa kase kɛ sɛ hlami ɔ, Satan ‘tsɔɔ ga’ slɔɔtohi konɛ e kɛ puɛ wa hemi kɛ yemi ɔ. (Efeso Bi 6:11) Enɛ ɔ he je ɔ, e sa kaa waa bu ga womi nɛ ngɛ 1 Petro 5:9 ɔ tue. A ngma ngɛ lejɛ ɔ ke: “Nyɛ hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa, nɛ nyɛɛ tsi lɛ blɔ.” Loko wa ma nyɛ maa pee jã a, e biɔ nɛ wa dla wa tsui kɛ wa juɛmi amlɔ nɛ ɔ, nɛ waa pee nɔ́ nɛ da. Nɔ́ hetomi nɔ́ ko ji nɛ ɔ nɛ: Loko ta buli maa ya ta ko ɔ, a sɛɛ hlami nɛ a tsɔseɔ mɛ saminya. Jã kɛ̃ nɛ e ji ngɛ wɔ hu wa blɔ fa mi. Wa li bɔ nɛ ta nɛ wa maa hwu hwɔɔ se ɔ ma ji ha. Enɛ ɔ he ɔ, amlɔ nɛ ɔ nɛ wa ngɛ tue mi jɔmi nɛ ɔ, e sa nɛ wa tsɔse wa he saminya. Bɔfo Paulo wo Kristofohi he wami ke: “Nyɛɛ ka nyɛ nitsɛmɛ nyɛ he nɛ nyɛɛ hyɛ kaa nyɛ heɔ Kristo yeɔ niinɛ lo. Nyɛɛ hyɛ nyɛ nitsɛmɛ nyɛ he nɛ hi.”—2 Korinto Bi 13:5.

17-19. (a) Mɛni sanehi wa ma nyɛ ma bi wa he? (b) Mɛni blɔ nɔ nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ sukuu yae ɔ maa gu konɛ a nyɛ nɛ a fã a hemi kɛ yemi ɔ he?

¹⁷ Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ bu Paulo ga womi ɔ tue ji, nɛ wa ma bi wa he sanehi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ: ‘Anɛ i sɔleɔ daa lo? Ke nihi ngɛ mi he wami woe kaa ma pee nɔ yaya a, anɛ i buɔ Mawu tue kaa lɛ ji ye nɔ yelɔ mohu pe nimli lo? Anɛ i yaa asafo mi kpehi daa lo? Anɛ i kɛ kã tuɔ ye hemi kɛ yemi ɔ he munyu kɛ tsɔɔ  nihi lo? Ke nyɛmi ko tɔ̃ ye nɔ ɔ, anɛ i kɛ paa lɛ kaa bɔ nɛ ke i tɔ̃ e nɔ ɔ, imi hu ma suɔ kaa e kɛ pa mi ɔ lo? Anɛ i peeɔ tue bumi kɛ haa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ ye we asafo ɔ mi ɔ, kɛ ni kpahi nɛ a nyɛɛɔ Yehowa asafo ɔ hɛ mi ɔ lo?’

¹⁸ Nihi nɛ a bɔle wɔ ɔ, bɔɔ mɔde kaa a ma puɛ wa juɛmi. Enɛ ɔ he ɔ, e ma bi nɛ nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ sukuu yae ɔ nɛ a tu a hemi kɛ yemi ɔ he munyu kɛ kã ngɛ sukuu. A peeɔ jã nɛ a yi gbeye, nɛ a gbo we zo hulɔ. Mɛni yeɔ bua mɛ nɛ a kɛ kã tuɔ a hemi kɛ yemi ɔ he munyu ɔ? A ngɔɔ ga womihi nɛ ngɛ wa womi tɛtlɛɛ ɔmɛ a mi ɔ kɛ tsuɔ ní. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, July 2009 Awake! ɔ kɛ ga womi ko ha kaa ke nɔ ko nɛ o kɛ lɛ ngɛ sukuu tsu kake mi ɔ bi mo ke: “Mɛni he je nɛ o he we su tsakemi tsɔɔmi ɔ yi ɔ?” nɔ́ kɛkɛ nɛ o ma nyɛ ma de lɛ ji: “Mɛni he je nɛ e sa nɛ ma he su tsakemi tsɔɔmi ɔ ma ye? Je mi si kpali po nyɛ we nɛ a ma a juɛmi nya si ngɛ su tsakemi tsɔɔmi ɔ he!” Fɔli, nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ fã a hemi kɛ yemi ɔ he konɛ a nyɛ nɛ a pee jã ngɛ sukuu.

¹⁹ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa maa tu wa hemi kɛ yemi ɔ he munyu kɛ tsɔɔ nihi, aloo wa maa pee níhi nɛ Yehowa suɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa kpa kɛ je ní tsumi kɛ ba we mi kɛ pɔtɔtɔɛ ɔ, eko ɔ, e maa ye ha wɔ kaa wa maa ya asafo mi kpehi. Aloo e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa te si ngɛ sa mi mɔtu nɛ waa ya fiɛɛmi. Se ke e ba jã a, mo kai kaa ke o kase ní nɛ ɔmɛ peemi amlɔ nɛ ɔ, lɔ ɔ ma dla mo kɛ ha ka nguahi nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ.

20, 21. (a) Mɛni he je nɛ ke wa susuɔ kpɔmi nɔ́ ɔ he ɔ, wa kɔni mi be nyu woe ɔ? (b) Mɛni e sa kaa waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

²⁰ Mɛni wa ma nyɛ maa pee ngɛ tuamihi nɛ a yɔsemi yeɔ ɔ hu he? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mɛni wa maa pee konɛ wa kɔni mi nɛ ko jɔ? Nɔ́ kake nɛ e he hia pe kulaa nɛ e sa kaa waa pee ji nɛ wa ma susu kpɔmi nɔ́ ɔ he. Jã ji bɔ nɛ bɔfo Paulo pee. Be komɛ ɔ, e peeɔ lɛ kaa e ní ngɛ mɔbɔ. E le kaa yayami peelɔ ji lɛ. Se e le kaa Kristo ba gbo ngɛ yayami peeli a he, tsa pi nihi nɛ a ye mluku a he. E ngma ke: ‘Mawu Bi ɔ suɔ mi, nɛ e ngɔ e wami ngɔ ha ngɛ ye he; nɛ imi hu i he lɛ ye. Lɔ ɔ lɛ ha nɛ i ngɛ wami mi amlɔ nɛ ɔ nɛ.’ (Galatia Bi 2:20) Paulo Kplɛɛ kpɔmi nɔ́ ɔ nɔ, nɛ e yɔse kaa e he nɛ a kɛ ha ngɛ.

²¹ Ke mo hu o kplɛɛ kpɔmi nɔ́ ɔ nɔ, nɛ o he ye kaa o he tutuutu nɛ Yehowa kɛ ha ngɛ ɔ, o ma ná he se. Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa o kɔni mi be nyu woe hu kulaa. Wa ti ni komɛ ngɛ nɛ eko ɔ, ja je ehe ɔ mi loko wa kɔni mi be nyu woe hu kulaa. Se mo kai kaa nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃ we ɔ, mɛ nɛ a nine maa su hiɔwo ɔ nɔ. Benɛ je ngɛ jɔe nɛ je ngɛ nae ɔ, wɔ hu wa ngɛ be nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ maa ba a he sue. Ke Mawu Matsɛ Yemi ɔ ba a, tue mi jɔmi maa ba zugba a nɔ, nɛ adesahi tsuo maa ye mluku. Moo fia o pɛɛ si kaa o maa sɛ Matsɛ Yemi nɛ ɔ mi, ke lɔ ɔ ma bi nɛ o gblee amanehlu babauu mi po.