1, 2. (a) Mɛni he je nɛ kake peemi nɛ ngɛ Kolose asafo ɔ mi ɔ ka puɛmi ɔ? (b) Mɛni ga womi nɛ ye bua nyɛmimɛ nɛ a hi Kolose ɔ nɛ huɛ bɔmi hi a kɛ Mawu a kpɛti?

NGƐ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, kake peemi nɛ ngɛ Kristo se nyɛɛli ɔmɛ a kpɛti ngɛ Kolose asafo ɔ mi ɔ ngɛ hlae ma puɛ! Nyɛmimɛ komɛ tsɔɔ kaa e sa nɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ e ye Mose Mlaa a nɔ. Nyɛmimɛ komɛ hu tsɔɔ kaa e sɛ nɛ Kristofohi a bua nɛ jɔ a he, nɛ a fiɛ a yi nɔ. Paulo bɔ mɛ kɔkɔ ngɛ lakpa tsɔɔmi nɛ ɔmɛ a he. E de mɛ ke: “Nyɛɛ hyɛ nɛ hi nɛ nɔ ko kó ngɔ je mi nile, loo yaka sisimi kɛ ye nyɛ nyɔguɛ. Blema tsɔɔmihi, kɛ mumihi nɛ yeɔ je ɔ nɔ ɔ, a ngɔ ní nɛ ɔmɛ je, se pi Kristo ngɔ.”—Kolose Bi 2:8.

² Ke Kristo se nyɛɛli nɛ ɔmɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ ngɔ a juɛmi kɛ ma je mi nile nɔ ɔ, Mawu kɛ mɛ be e bimɛ pee hu. (Kolose Bi 2:20-23) Lɔ ɔ he ɔ, bɔ nɛ pee nɛ huɛ bɔmi nɛ́ ngɛ Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ, kɛ Mawu a kpɛti ɔ nɛ ko  puɛ ɔ, Paulo de mɛ ke: “Níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ, lɔ ɔ mɛ a he nyɛ susu; pi níhi nɛ ngɛ zugba a nɔ.” (Kolose Bi 3:2) E sa nɛ hɛ nɔ kami nɛ Kristo nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ ngɛ kaa a maa hi si kɛ ya neneene ngɛ hiɔwe ɔ nɛ hi a juɛmi mi.—Kolose Bi 1:4, 5.

3. (a) Mɛni hɛ nɔ kami nɛ Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ ngɛ? (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu ngɛ munyu nɛ ɔ nɛ wa ngɛ kasee ɔ mi?

³ Mwɔnɛ hu ɔ, Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ susuɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he. A ngɛ hɛ nɔ kami kaa a ji “nihi nɛ a kɛ Kristo maa dla ní.” (Roma Bi 8:14-17) Nɛ nihi nɛ a ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a maa hi si ngɛ zugba a nɔ ɔ hu nɛɛ? Kɛ Paulo munyu ɔ kɔ a he ha kɛɛ? Mɛni blɔ nɔ nɛ mɛ hu a maa gu kɛ susu “níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ” a he? (Yohane 10:16) Abraham kɛ Mose susu níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he ngɛ si himi nɛ mi wa po mi. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase mɛ?

4. Mɛni blɔ nɔ Kristofohi nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa hi zugba a nɔ ɔ maa gu konɛ a susu níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he?

⁴ E sa nɛ nihi nɛ a ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a maa hi si ngɛ zugba nɔ ɔ nɛ a susu níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he. A ma nyɛ maa pee jã ke a kɛ Yehowa kɛ e Matsɛ Yemi ɔ pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi. (Luka 10:25-27) Jã pɛpɛɛpɛ ji bɔ nɛ Kristo pee, nɛ jã ji bɔ nɛ e sa nɛ wɔ hu waa pee. (1 Petro 2:21) Nihi nɛ a hɛɛ susumi nɛ dɛ, kɛ je mi ní leli, kɛ nihi nɛ a diɔ he lo nya níhi fuu a se bɔle Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ. Jã ji bɔ nɛ e ji ngɛ Satan je yaya nɛ ɔ mi mwɔnɛ ɔ. (Kane 2 Korinto Bi 10:5.) E sa nɛ waa kase Yesu konɛ wa ko ha nɛ nɔ́ ko nɛ puɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti.

5. Mɛni sanehi wa ma nyɛ ma bi wa he ngɛ bɔ nɛ wa buɔ sika kɛ ní nami ha a he?

⁵ Anɛ bɔ nɛ je ɔ buɔ sika, kɛ ní nami ha a ngɛ wa nɔ he wami náe lo? Níhi nɛ wa suɔ ɔ, lɔ ɔmɛ a he nɛ wa susuɔ, nɛ jamɛ a ní ɔmɛ nɔuu nɛ wa peeɔ. Yesu de ke: “He nɛ o juetli ngɛ ɔ, lejɛ ɔ o tsui maa hi.” (Mateo 6:21) E sa nɛ wa bi wa he sanehi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ kɛ kpa wa mi konɛ waa le níhi nɛ ngɛ wa tsui mi. Anɛ wa peeɔ yeyeeye ngɛ sika, ní tsumi kpakpa nɛ wa ma ná ma tsu, kɛ si himi kpakpa he lo? Aloo wa bɔɔ mɔde nɛ wa peeɔ wa si himi kpokploo, nɛ wa susuɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he? (Mateo 6:22) Yesu tsɔɔ kaa ke wa ‘to juetli ha wa he ngɛ je nɛ ɔ mi’ ɔ, lɔ ɔ ma puɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ.—Mateo 6:19, 20, 24.

6. Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ waa pee nɔ́ nɛ da?

⁶ Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, e yi kulaa kaa wa maa pee níhi nɛ dɛ blɔ. (Kane Roma Bi 7:21-25.) Ke wa ha we nɛ Mawu mumi klɔuklɔu ɔ nɛ kudɔ wɔ ɔ, waa kɛ wa he ma nyɛ maa wo ‘fiɛmi yaya, dã demi,’ ajuama bɔmi, kɛ ‘mu ní tsumi mi.’ (Roma Bi 13:12, 13) Wa bɔɔ mɔde kaa wa maa pee níhi nɛ da. Se ja wa susuɔ níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he loko wa ma nyɛ maa  pee níhi nɛ da. Enɛ ɔ bi ɔ mɔde bɔmi wawɛɛ nitsɛ. Enɛ ɔ he ɔ, Paulo de ke: “I waa ye nɔmlɔ tso ɔ yi mi, nɛ i haa nɛ e peeɔ ye suɔmi nya ní.” (1 Korinto Bi 9:27) E sa nɛ wɔ hu waa bɔ mɔde kaa wa maa ye wa he nɔ saminya. Nyɛ ha nɛ wa susu nyumu anɔkualetsɛmɛ enyɔ komɛ a he nɛ waa hyɛ. Mɛ tsuo a bɔ mɔde nɛ a pee níhi nɛ sa Mawu hɛ mi.—Hebri Bi 11:6.

7, 8. (a) Mɛni nyagbahi Abraham kɛ Sara kɛ kpe? (b) Mɛni he Abraham pɔɔ susumi?

⁷ Benɛ Yehowa de Abraham kaa e kɛ e weku ɔ nɛ a hia kɛ ho Kanaan zugba a nɔ ya a, Abraham bu tue. Akɛnɛ Abraham pee tue bumi nɛ e he Mawu ye he je ɔ, Yehowa jɔɔ lɛ, nɛ e kɛ lɛ so somi ko. Yehowa de lɛ ke: “Ma ha mo nina babauu, nɛ a maa pee je ma agbo. Ma gbaa mo.” (1 Mose 12:2) Jehahi fuu ba be nɛ Abraham kɛ Sara fɔ we. Anɛ Abraham susu kaa Mawu hɛ je e si womi ɔ nɔ lo? Si himi ɔ mi ba wa kɛ ha Abraham ngɛ Kanaan zugba a nɔ. Benɛ e ngɛ Ur ɔ, nɔ́ ko hia we lɛ, ejakaa sika ngɛ ma a mi. Se amlɔ nɛ ɔ, e si Ur ma a mi, nɛ e hia blɔ maa pee si tomi 1,000 kɛ ho Kanaan ya. Abraham kɛ e weku ɔ hi bo tsuhi a mi. Pi be tsuaa be nɛ a yeɔ ní nɛ a tɔɔ. E suu be nɛ juli hu ha we nɛ a he nɛ jɔ mɛ. (1 Mose 12:5, 10; 13:18; 14:10-16) Se kɛ̃ ɔ, Abraham kɛ e weku ɔ sume kaa a maa kpale a se kɛ ho Ur ya konɛ a jɔɔ nɔ́ nami.—Kane Hebri Bi 11:8-12, 15.

⁸ Abraham ‘he Yehowa ye’ nɛ e susuu we “níhi nɛ ngɛ zugba a nɔ” ɔ a he. (1 Mose 15:6) E susuɔ si nɛ Mawu wo lɛ ɔ he be tsuaa be. Yehowa na kaa Abraham ngɛ hemi kɛ yemi. Enɛ ɔ he ɔ, e de lɛ ke: “Hyɛ hiɔwe nɛ o ka kaa o ma nyɛ maa kane dodoe ɔmɛ lo, bɔ nɛ dodoe ɔmɛ hiɛ babauu ɔ, jã o nina hu maa hiɛ.” (1 Mose 15:5) Benɛ Abraham nu sane nɛ ɔ, e ná nɔ mi mami kaa Yehowa hɛ ji e nɔ. Be tsuaa be nɛ e ma wo e yi nɔ, nɛ e maa hyɛ hiɔwe ɔ, e kaiɔ si nɛ Yehowa wo lɛ kaa e nina maa hiɛ babauu ɔ. Ngɛ be nɛ Yehowa to ɔ nya a, Yehowa ha nɛ Abraham fɔ binyumu kaa bɔ nɛ e wo lɛ si ɔ.—1 Mose 21:1, 2.

9. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase Abraham?

⁹ Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Abraham blɔ fa mi ɔ, wɔ hu wa ngɛ si nɛ Yehowa wo wɔ ɔ blɔ hyɛe. (2 Petro 3:13) Ke wa susuu we níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he ɔ, eko ɔ, e maa pee wɔ kaa si womi ɔmɛ ngɛ se kpɛe, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ kã nɛ waa kɛ ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ maa ba si. Eko ɔ, be ko nɛ be ɔ, o pee tsakemi komɛ nɛ lɔ ɔ ha nɛ o nyɛ nɛ o bli o sɔmɔmi ɔ mi. Eko ɔ, o sɔmɔ po kaa blɔ gbalɔ hyɛ. Se amlɔ nɛ ɔ, mɛni o ngɛ pee? Mo kai kaa Abraham sɔmɔ Yehowa kɛ e tsui tsuo, nɛ e hyɛ jɔɔmihi nɛ e ma ná hwɔɔ se ɔ blɔ. Anɛ mo hu o ngɛ o ní pee kaa lɛ lo? (Hebri Bi 11:10) ‘Abraham he Yehowa ye’ nɛ e ba pee Mawu huɛ.—Roma Bi 4:3.

10. Mɛni tsɔsemi Mose ná?

¹⁰ Mose hu susu níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he. A tsɔse lɛ kaa odehe ngɛ Egipt. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, Egipt ma a ji ma nɛ ngɛ je ɔ tsuo nɔ yee. Baiblo ɔ de ke “a tsɔɔ Mose Egipt nile tsuo.” Enɛ ɔ ha nɛ Mose “he biɛ ngɛ munyu tumi kɛ e ní peepee tsuo mi.” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 7:22) Jinɛ enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ Mose maa pee nɔmlɔ ngua ngɛ Egipt. Se Mose ná tsɔsemi kpa ko nɛ he hia lɛ kulaa pe tsɔsemi nɛ e ná ngɛ Egipt ɔ.

11, 12. Mɛni tsɔsemi nɛ Mose bua jɔ he wawɛɛ pe kulaa? Kɛ wa plɛ kɛ le enɛ ɔ kɛɛ?

¹¹ Benɛ Mose wɛ ɔ, e yayo Yokebed tsɔɔ lɛ Hebri bi ɔmɛ a Mawu ɔ he ní. Yehowa he nile nɛ Mose ná a he hia lɛ pe nɔ́ tsuaa nɔ́. Mose sume kaa e ma ná ní, aloo e ma ná blɔ nya ngua ko. Mohu ɔ, e hla kaa e maa pee Mawu suɔmi nya ní. (Kane Hebri Bi 11:24-27.) Tsɔsemi kɛ hemi kɛ yemi nɛ Mose ná kɛ je e jokuɛwi a si ɔ, ye bua lɛ nɛ e susu níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he.

¹² E ngɛ mi kaa Mose ya sukuu kɛ ya tsitsaa mohu lɛɛ, se lɔ ɔ ha we nɛ e pee nɔmlɔ ngua, aloo nɔ ko nɛ a le lɛ wawɛɛ, aloo niatsɛ ngɛ Egipt. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Mose “kplɛɛ we kaa a tsɛ lɛ Egipt matsɛ ɔ biyo ɔ bi. E suɔ mohu kaa e kɛ Mawu ma a nɛ na amanehlu pe nɔ́ nɛ e maa ye ngɔɔmi ngɛ yayami peemi mi be bɔɔ ko.” Pee se ɔ, e ngɔ nile nɛ e ná ngɛ Yehowa he ɔ, kɛ nyɛɛ Yehowa we bi a hɛ mi.

13, 14. (a) Loko Mose ma nyɛ ma kpɔ Yehowa we bi ɔmɛ ɔ, mɛni suhi e sa kaa e kase? (b) Mɛni e sa kaa wɔ hu waa kase?

¹³ Mose suɔ Yehowa kɛ Yehowa we bi nɛ a ngɛ nyɔguɛ yee ngɛ Egipt jamɛ a be ɔ. Benɛ Mose ye jeha 40 ɔ, e susu kaa e ma nyɛ ma kpɔ Mawu we bi ɔmɛ. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 7:23-25) Se Yehowa na kaa Mose he sui kɛ ha jã peemi lolo. E sa kaa Mose nɛ kase he si bami, tsui si tomi, kpoo peemi, kɛ he nɔ yemi. (Abɛ 15:33) Mose hia tsɔsemi nɛ maa ye bua lɛ konɛ e nyɛ nɛ e tsu haomi nguahi nɛ  e kɛ maa kpe ɔ a he ní. Mose kɛ jeha 40 tsu ní kaa to hyɛlɔ. Enɛ ɔ ha nɛ e ná su kpakpa nɛ ɔmɛ.

¹⁴ Anɛ tsɔsemi nɛ ɔ ye bua Mose lo? Ee, Baiblo tsɔɔ kaa Mose “he jɔ pe nimli adesahi tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ.” (4 Mose 12:3) Akɛnɛ e baa e he si he je ɔ, e nyɛ nɛ e to e tsui si kɛ ha nimli slɔɔtoslɔɔtohi, nɛ e tsu a haomihi a he ní ha mɛ. (2 Mose 18:26) Wɔ hu wa hia suhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ a baa wa yi ngɛ “haomi kpetekpleenyɛ ɔ” mi kɛ sɛ Mawu je ehe ɔ mi. (Kpojemi 7:14) Anɛ wa nyɛɔ nɛ waa kɛ nihi nɛ a toɔ a tsui si, kɛ ni nɛmɛ nɛ a mi mi fuɔ mlamlaamla tsuo hiɔ si ngɛ tue mi jɔmi mi lo? Munyu nɛ bɔfo Petro tu ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ. E de ke: “Nyɛɛ bu nɔ tsuaa nɔ; nyɛɛ suɔ nyɛmimɛ ɔmɛ.”—1 Petro 2:17.

15, 16. (a) Mɛni he je nɛ e he hia kaa wa susu ní kpakpahi a he ɔ? (b) Mɛni he je nɛ e sa kaa Kristofohi nɛ a ba a je mi saminya a?

¹⁵ Wa ngɛ ‘je nɛ mi wa’ mi. (2 Timoteo 3:1) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa susu  ní kpakpahi a he konɛ waa hi Yehowa kasa mi daa. (1 Tesalonika Bi 5:6-9) Nyɛ ha waa hyɛ blɔ etɛ a nɔ nɛ wa maa gu kɛ pee jã.

¹⁶ Wa je mi bami: Petro tsɔɔ kaa e he hia nɛ waa ba wa je mi saminya. E de ke: “Nyɛɛ ba nyɛ je mi saminya ngɛ ma jeli ɔmɛ a kpɛti.” Petro tsɔɔ kaa ke wa pee jã a, nihi nɛ a li Yehowa a ma yɔse, nɛ a ‘maa wo Mawu hɛ mi nyami.’ (1 Petro 2:12) Ke wa ngɛ we mi, sukuu, ní tsumi he, fiɛɛmi tso mi, aloo wa ngɛ wa hɛja jee ɔ, e sa kaa waa bɔ mɔde wawɛɛ konɛ wa ha nɛ wa je mi bami nɛ wo Yehowa hɛ mi nyami. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo wa yi mluku, enɛ ɔ he ɔ, wa tɔ̃ɔ. (Roma Bi 3:23) Se e sɛ nɛ lɔ ɔ nɛ ha nɛ wa kɔni mi nɛ wo nyu. Ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, wa ma nyɛ maa ‘hwu hemi kɛ yemi ɔ he ta kpakpa a.’—1 Timoteo 6:12.

17. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ susu níhi a he kaa Yesu? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ni kasemi ɔ sisije ɔ.)

¹⁷ Bɔ nɛ wa susuɔ níhi a he ha: Loko wa maa ba wa je mi saminya a, e sa nɛ wa ná su kpakpa. Bɔfo Paulo de ke: “Kristo Yesu juɛmi ɔ nɛ pee nyɛ hu nyɛ juɛmi.” (Filipi Bi 2:5) Mɛni su kpo nɛ Yesu je? E ba e he si, enɛ ɔ he ɔ, e sɔmɔ Yehowa kɛ e tsui tsuo. Yesu susuɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a nɛ e maa fiɛɛ ɔ he be tsuaa be. (Marko 1:38; 13:10) Mawu Munyu ɔ ye bua Yesu wawɛɛ. (Yohane 7:16; 8:28) E kaseɔ Ngmami Klɔuklɔu ɔ saminya, enɛ ɔ, e nyɛɔ tsɛɛ se, e fãa he, nɛ e tsɔɔ mi. Ke wa susuɔ níhi a he kaa Kristo ɔ, wa maa ba wa he si, nɛ waa kɛ kã maa fiɛɛ, nɛ wa maa kase Baiblo ɔ hu saminya.

18. Mɛni ji ní komɛ nɛ a he hia nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ fĩ Yehowa ní tsumi se?

¹⁸ Wa yemi kɛ buami: Mawu suɔ kaa “nihi nɛ ngɛ hiɔwe kɛ ni nɛmɛ nɛ ngɛ zugba a nɔ” ɔ nɛ a ba a he si kɛ ha Yesu. (Filipi Bi 2:9-11) E ngɛ mi kaa Yesu nɔ kuɔ mohu lɛɛ, se e ba e he si kɛ ha e Tsɛ ɔ. E sa nɛ wɔ hu waa pee jã. (1 Korinto Bi 15:28) Ke ‘wa ya je ma amɛ tsuo a ngɔ ngɛ he tsuaa he, nɛ wa pee mɛ Yesu kaseli ɔ,’ lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ ní tsumi nɛ Yehowa kɛ wo wa dɛ ɔ tsue. (Mateo 28:19) Ke wa ye bua ni kpahi kɛ wa nyɛmimɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa ‘wa ngɛ nihi tsuo kpakpa pee.’—Galatia Bi 6:10.

19. Mɛni e sa kaa waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

¹⁹ Wa bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa deɔ wɔ kaa wa susu níhi nɛ ngɛ hiɔwe ɔ a he! E sa nɛ “waa kɛ hɛ mi miami nɛ tu fo nɛ fɔɔ si ngɛ wa hɛ mi ɔ.” E sa nɛ wa susu ní kpakpahi a he. (Hebri Bi 12:1) Nyɛ ha waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa ‘je wa tsui mi’ kɛ sɔmɔ Yehowa. Wa le kaa ke wa pee jã a, wa hiɔwe Tsɛ ɔ maa jɔɔ wɔ babauu.—Kolose Bi 3:23, 24.