1, 2. Mɛni oti nɛ e sa kaa Kristofo no fɛɛ Kristofo no nɛ kɛ ma e hɛ mi? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

KE YOGBAYO ko ya jua mi nɛ e ngɛ hlae nɛ e ma he tso yiblii nɛ ngɛ fɛu ɔ, mɛni e hyɛɔ? E ngɛ heii kaa tsa pi tso yiblii ɔ klemi aloo e jua pɛ nɛ e hyɛɔ kɛ heɔ. E hyɛɔ tso yiblii nɛ ngɛ via jee, nɛ ngɛ fɛu, nɛ a ma nyɛ maa ye amlɔ nɔuu hulɔ. E suɔ kaa e ma he tso yiblii nɛ e fu. Ke tso yiblii ko fu ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e wa nitsɛnitsɛ.

² Jã kɛ̃ nɛ Mawu ngɛ blɔ hyɛe kaa e we bi nɛ a pee a ní kaa nihi nɛ a wa. Wami nɛ wa ngɛ he munyu tue ɔ tsɔɔ we jeha abɔ nɛ nɔ ko ye, mohu ɔ, e tsɔɔ mumi mi wami. Oti nɛ Kristofo no kɛ maa e hɛ mi ji kaa e maa pee Mawu sɔmɔlɔ nɛ e wa. Ke nɔ ko jɔɔ e he nɔ ha Yehowa nɛ a baptisi lɛ po ɔ, e yaa nɔ nɛ e waa. Bɔfo Paulo suɔ kaa Kristofohi nɛ a hi a Efeso ɔ nɛ a pee a ní kaa nihi nɛ a wa. Enɛ ɔ he ɔ, e wo mɛ he wami konɛ a pee kake ngɛ hemi kɛ yemi ɔ mi, nɛ a ya nɔ nɛ a kase Yesu he ní, konɛ ‘a wa ngɛ mumi mi hluu kɛ yaa si a maa pee kaa Kristo ɔ nitsɛ.’—Efeso Bi 4:13.

3. Mɛni si fɔfɔɛ ko lɛ hi Efeso asafo ɔ mi nɛ e ngɛ Yehowa we bi hu a kpɛti mwɔnɛ ɔ?

 ³ A to Efeso asafo ɔ sisi jehahi babauu se loko Paulo ngma sɛ womi nɛ ɔ ya ha mɛ. Asafo ɔ mi bimɛ ɔmɛ a ti nihi fuu ji Kristofohi nɛ a wa, nɛ a ngɛ níhi a si kpami momo. Se kɛ̃ ɔ, ni komɛ ngɛ a kpɛti nɛ e he hia kaa a ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi nɛ wa wawɛɛ. Jã kɛ̃ nɛ mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi fuu ngɛ Yehowa sɔmɔe jehahi babauu ji nɛ ɔ, nɛ a ji Kristofohi nɛ a wa. Se ni komɛ ngɛ asafo komɛ a mi nɛ a wɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a baptisiɔ nimli akpe abɔ daa jeha, enɛ ɔ he ɔ, loloolo ɔ, e he hia kaa ni komɛ nɛ a ya nɔ nɛ a wa. Mo nɛɛ?—Kolose Bi 2:6, 7.

4, 5. Mɛni he je nɛ Kristofohi nɛ a wa a ngɛ slɔɔtoslɔɔto ɔ, se mɛni o ma nyɛ maa na ngɛ mɛ tsuo a he? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁴ Ke o ya jua mi nɛ o na tso yiblii nɛ fu ɔ, o naa kaa e slo bɔ nɛ eko fɛɛ eko ngɛ ha. Se kɛ̃ ɔ, nɔ́ ko ngɛ nɛ o ma nyɛ maa na ngɛ tso yiblii ɔ eko tsuaa eko he nɛ tsɔɔ kaa e fu. Jã kɛ̃ nɛ e ji ngɛ Kristofohi nɛ a wa a hu a blɔ fa mi. E slo bɔ nɛ a ti nɔ fɛɛ nɔ peeɔ e ní ha. A je ma slɔɔtoslɔɔtohi a nɔ, nɛ e slo bɔ nɛ a tsɔse a ti nɔ fɛɛ nɔ ha. E slo jeha nɛ a ti nɔ tsuaa nɔ ye, kɛ níhi nɛ a suɔ kɛ níhi nɛ a sume. Se kɛ̃ ɔ, mɛ tsuo a jeɔ su komɛ kpo nɛ kadiɔ mɛ kaa a ji Kristofohi nɛ a wa. Mɛni ji su nɛ ɔmɛ ekomɛ?

⁵ Kristofo no nɛ wa a kaseɔ Yesu, nɛ e ‘nyɛɛɔ e se’ haa. (1 Petro 2:21) Yesu tsɔɔ kaa ke nɔ ko maa suɔ Yehowa a, e he hia wawɛɛ nɛ e suɔ lɛ kɛ e tsui tsuo, e klaa tsuo, kɛ e juɛmi tsuo, nɛ e suɔ e nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔ nɛ e suɔ lɛ nitsɛ e he ɔ hulɔ. (Mateo 22:37-39) Kristofo no nɛ e wa a ngɔɔ ga womi nɛ ɔ kɛ tsuɔ ní. E kɛ e ní peepee tsɔɔ kaa huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti, kɛ suɔmi nɛ mi kuɔ nɛ e ngɛ ha ni kpahi ɔ ji nɔ́ nɛ he hia lɛ pe kulaa ngɛ e si himi mi.

6, 7. (a) Mɛni su kpa komɛ lɛ Kristofo no nɛ e wa a jeɔ kpo? (b) Mɛni sanehi e sa kaa wa bi wa he?

⁶ Tsa pi suɔmi pɛ ji su nɛ Kristofo no nɛ e wa a jeɔ kpo. E jeɔ su kpahi hu kpo. (Galatia Bi 5:22, 23) E he jɔ, e yeɔ e he nɔ, nɛ e toɔ e tsui si hulɔ. Su nɛ ɔmɛ yeɔ bua lɛ nɛ e daa haomihi a nya nɛ e mi mi fu we, nɛ ke níhi yɛ nɔ ha lɛ kaa bɔ  nɛ e ngɛ blɔ hyɛe po ɔ, e kɔni mi jɔ̃ we. Ke Kristofo no nɛ e wa ngɛ dɛ he ní kasemi pee ɔ, e hlaa sisi tomi mlaahi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ ma nyɛ maa ye bua lɛ konɛ e le slɔɔto nɛ ngɛ kpakpa kɛ yayami a kpɛti. Kɛkɛ ɔ, ke e kɛ e he nile nɛ e kɛ Baiblo ɔ tsɔse ɔ tsu ní ɔ, e ma nyɛ maa mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ. Kristofo no nɛ e wa a baa e he si, enɛ ɔ he ɔ, be tsuaa be ɔ, e le kaa Yehowa blɔ tsɔɔmi kɛ e mlaahi hi pe lɛɛ e nɔ́. * (Hyɛ sisi ningma.) E fiɛɛɔ sane kpakpa a kɛ kã, nɛ e bɔɔ mɔde wawɛɛ nɛ e peeɔ níhi nɛ ma ha kake peemi maa hi asafo ɔ mi.

⁷ Waa kɛ jeha babauu ngɛ Yehowa sɔmɔe jio, lingmi nɛ ɔ nɛ wa bɔni Yehowa sɔmɔmi jio, wɔ tsuo wa ma nyɛ ma bi wa he ke: ‘Anɛ e he hia kaa ma pee tsakemihi konɛ ma nyɛ nɛ ma kase Yesu saminya lo? Anɛ nɔ́ ko ngɛ nɛ e sa kaa ma pee konɛ ma ya ye hɛ mi lo?’

8. Kɛ Yesu le Ngmami ɔ mi nɛ e nu sisi ha kɛɛ?

⁸ Yesu Kristo le Ngmami ɔ mi, nɛ e nu Ngmami ɔ sisi saminya. Benɛ e ye  jeha 12 po ɔ, e kɛ Ngmami ɔ tsu ní be mi nɛ e kɛ tsɔɔli ɔmɛ ngɛ munyu tue ngɛ sɔlemi we ɔ. “Nihi tsuo nɛ ngɛ lɛ tue bue ɔ a nya kpɛ a he; ejakaa a na kaa e juɛmi mi kuɔ, nɛ e ngɛ níhi a heto hae pɛpɛɛpɛ.” (Luka 2:46, 47) Pee se nɛ e ya ngɛ fiɛɛe ɔ, e kɛ Mawu Munyu ɔ tsu ní saminya kɛ ku e he nyɛli ɔmɛ a nya la.—Mateo 22:41-46.

9. (a) Mɛni blɔ nya Kristofo no nɛ e wa a toɔ kɛ ha ní kasemi? (b) Mɛni he je nɛ wa kaseɔ Baiblo ɔ?

⁹ Ke nɔ ko suɔ kaa e maa pee Kristofo no nɛ e wa a, e kaseɔ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɛ e bɔɔ mɔde wawɛɛ kaa e maa nu Baiblo ɔ sisi. E hlaa níhi a mi ngɛ Ngmami ɔ mi daa konɛ e nu anɔkualehi nɛ a mi kuɔ ɔ a sisi, ejakaa e le kaa “nihi nɛ a wa a, a nɔ́ ji niye nitsɛ.” (Hebri Bi 5:14) Kristofo no nɛ e wa a suɔ kaa e maa ‘le Baiblo ɔ mi saminya.’ (Efeso Bi 4:13) Enɛ ɔ he ɔ, mo bi o he ke: ‘Anɛ i kaneɔ Baiblo ɔ daa ligbi lo? Anɛ i to blɔ nya kɛ ha dɛ he ní kasemi peemi lo? Anɛ i kɛ ye weku ɔ wa peeɔ weku Mawu jami daa otsi lo?’ Ke o ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, mo hla sisi tomi mlaahi nɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o le bɔ nɛ Yehowa susuɔ aloo e peeɔ e ní ngɛ níhi a he ha. Lɔ ɔ se ɔ, ke e he hia kaa o mwɔ o yi mi kpɔ ɔ, moo da sisi tomi mlaa nɛ ɔmɛ a nɔ kɛ pee jã. Enɛ ɔ ma ha nɛ wa maa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he haa.

10. Kɛ Kristofo no nɛ e wa a peeɔ e ní ngɛ Mawu ga womihi kɛ Mawu sisi tomi mlaahi a he ha kɛɛ?

¹⁰ Tsa pi Baiblo ɔ mi pɛ nɛ e sa kaa Kristofo no nɛ e wa a nɛ e le. E he hia kaa e pee ní kpa komɛ hulɔ. E sa nɛ e bua nɛ jɔ ga womihi nɛ jeɔ Mawu ngɔ, kɛ Mawu sisi tomi mlaahi a he. Lɔ ɔ se ɔ, e sa kaa e kɛ e ní peepee nɛ tsɔɔ kaa e suɔ kaa e maa pee Yehowa suɔmi nya ní se pi nɔ́ nɛ lɛɛ e suɔ. E peeɔ tsakemihi ngɛ e je mi bami, e susumi, kɛ e ní peepeehi a mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e kaseɔ Yesu, nɛ e woɔ nɔmlɔ su ehe nɛ a bɔ ‘ngɛ Mawu subai nɔ ɔ; konɛ a na kaa anɔkuale mi ɔ, e peeɔ nɔ́ nɛ da, nɛ e he hu tsɔ.’ (Kane Efeso Bi 4:22-24.) E he hia nɛ wa kai kaa Mawu ngɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ kudɔ Baiblo ngmali ɔmɛ. Lɔ ɔ he ɔ, ke Kristofo no ko kaseɔ Baiblo ɔ, Mawu mumi klɔuklɔu ɔ yeɔ bua lɛ nɛ nile kɛ suɔmi nɛ e ngɛ ɔ yaa hɛ mi, nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ hu mi waa.

11. Mɛni si himi Yesu kɛ kpe benɛ e ngɛ zugba a nɔ ɔ?

¹¹ Yesu ye mluku. Se benɛ e ngɛ zugba a nɔ ɔ, nihi nɛ e hi a kpɛti ɔ yi mluku. E fɔli kɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ tsuo yi mluku. Yesu se nyɛɛli nɛ e kɛ mɛ bɔ gbagbanii ɔ po wo a he nɔ, nɛ a fo mɛ pɛ a nɔ́ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɔ mi nɛ e nɔ jena Yesu ma gbo ɔ, e kaseli ɔmɛ sã nya “kaa a kpɛti mɛnɔ lɛ sa kaa a buu nɔmlɔ nguaa pe kulaa.” (Luka 22:24) Ngɛ a susumi nɛ dɛ ɔ tsuo se ɔ, Yesu le kaa e be kɛe nɛ a ma ba pee Kristofohi nɛ a wa, kɛ asafo nɛ kake peemi ngɛ a kpɛti. Jamɛ a nyɔ ɔ mi ɔ, Yesu sɔle ha mɛ konɛ a nyɛ nɛ a pee kake. E sɔle kɛ bi e hiɔwe Tsɛ ɔ kaa e ha nɛ mɛ tsuo a pee kake. E de ke: “Tsaatsɛ! Bɔ nɛ o ngɛ ye mi, nɛ i ngɛ o mi ɔ, mɛ hu a hi wa mi jã nɔuu.” E de hu ke: “Konɛ a pee kake kaa bɔ nɛ i kɛ mo ngɛ ɔ.”—Yohane 17:21, 22.

12, 13. (a) Akɛnɛ wa ji Kristofohi he je ɔ, mɛni oti waa kɛ ma wa hɛ mi? (b) Mɛni ye bua nyɛminyumu ko nɛ e nyɛ pee níhi nɛ ma ha nɛ kake peemi maa hi e kɛ nyɛmimɛ a kpɛti?

 ¹² Kristofo no nɛ e wa a peeɔ níhi nɛ ma ha nɛ kake peemi maa hi asafo ɔ mi. (Kane Efeso Bi 4:1-6, 15, 16.) Kaa bɔ nɛ nɔmlɔ tso ɔ “kpɔ nya kpɔ nya amɛ tsuo tsa a sibi nya” a, jã kɛ̃ nɛ oti nɛ wɔ Kristofohi waa kɛ ma wa hɛ mi ji kaa wa maa pee kake kɛ tsu ní. Loko kake peemi maa hi Kristofo no ko kɛ e nyɛmimɛ Kristofohi a kpɛti ɔ, e sa nɛ e ba e he si. Lɔ ɔ he ɔ, ke nihi a gbɔjɔmi ha nɛ a pee nɔ́ ko nɛ e gba Kristofo no ko nɛ e wa a nya po ɔ, e bɔɔ mɔde wawɛɛ nɛ e haa nɛ kake peemi hii asafo ɔ mi. Enɛ ɔ he ɔ, mo bi o he ke: ‘Ke nyɛmi ko pee nɔ́ ko nɛ ye bua jɔɛ he ɔ, kɛ i peeɔ ye ní ha kɛɛ? Ke nɔ ko pee mi nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, kɛ i nuɔ he ha kɛɛ? Anɛ i hiɔ nɔ ɔ nya lo? Aloo i bɔɔ mɔde kaa ma dla i kɛ lɛ wa kpɛti?’ Kristofo no nɛ e wa a, bɔɔ mɔde kaa e ma tsu nyagbahi a he ní mohu pe nɛ e maa ngɔ nyagbahi kɛ ba.

¹³ Mo susu Nyɛminyumu Uwe nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Be ko nɛ be ɔ, nyɛmimɛ a gbɔjɔmihi woɔ e mi mi la. E ma e juɛmi nya si kaa e maa kase David he ní ngɛ Baiblo ɔ kɛ Insight on the Scriptures womi ɔ mi. Mɛni he je nɛ e suɔ kaa e maa kase David he ní se pi nɔ kpa ko ɔ? Ejakaa David hu na nɔ́ ngɛ Mawu sɔmɔli komɛ a dɛ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Matsɛ Saul bɔ mɔde kaa e ma gbe David. Ni komɛ hu ka kaa a maa fiaa lɛ tɛ, nɛ lɛ nitsɛ e yo tete po ye e he fɛu. (1 Samuel 19:9-11; 30:1-6; 2 Samuel 6:14-22) Se ngɛ níhi nɛ nihi pee kɛ si David tsuo se ɔ, e suɔ Yehowa, nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ e nɔ. David na nihi mɔbɔ hulɔ. Uwe na kaa e he hia nɛ lɛ hu e pee e ní kaa David. Benɛ e kase Baiblo ɔ, e na kaa e he hia nɛ e tsake bɔ nɛ e peeɔ e ní ha ke e nyɛmimɛ Kristofohi tɔ̃ e nɔ ɔ. E na kaa e he hia we nɛ e hi níhi nɛ nihi peeɔ kɛ siɔ lɛ ɔ kaie, mohu ɔ, e sa nɛ e pee níhi nɛ ma ha kake peemi maa hi asafo ɔ mi. Anɛ mo hu o ma o juɛmi nya si kaa o maa pee jã lo?

14. Mɛnɔmɛ Yesu hla kaa e huɛmɛ?

¹⁴ Yesu Kristo kɛ nihi hi si saminya. Nyumuhi, yihi, yihewi kɛ zangmawi, nikɔtɔmahi, kɛ jokuɛwi po nyɛ su Yesu he. Se tsa pi nɔ fɛɛ nɔ nɛ Yesu kɛ bɔ huɛ gbagbanii. E de e bɔfo ɔmɛ ke: “Ke nyɛ pee nɔ́ nɛ i de nyɛ ke nyɛɛ pee ɔ, lɔ ɔ lɛɛ ye huɛmɛ ji nyɛ.” (Yohane 15:14) Yesu hla nihi nɛ e kɛ mɛ bɔ gbagbanii ɔ kɛ je e se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ nɛ a suɔ Yehowa nɛ a sɔmɔɔ lɛ ɔ a kpɛti. Anɛ mo hu o kɛ nihi nɛ a suɔ Yehowa kɛ a tsui tsuo ɔ nɛ bɔɔ lo? Mɛni he je nɛ enɛ ɔ he hia a?

15. Ke nihewi kɛ yihewi kɛ Kristofohi nɛ a wa bɔɔ ɔ, mɛni se a ma ná?

¹⁵ Tso yiblii babauu fuɔ saminya ke a ná pu la. Jã kɛ̃ nɛ suɔmi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi wa kpɛti ɔ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ba pee  Kristofo no nɛ e wa. Anɛ o ji niheyo loo yiheyo nɛ o ngɛ hlae nɛ o ma juɛmi nya si ngɛ nɔ́ nɛ o maa pee hwɔɔ se ɔ he lo? Ke jã a, juɛmi ngɛ mi kaa o maa hla huɛmɛ nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe be saii ji nɛ ɔ, nɛ a peeɔ níhi nɛ ma ha nɛ kake peemi maa hi asafo ɔ mi. Eko ɔ, a kɛ haomihi ngɛ kpee ngɛ a si himi mi kɛ Yehowa sɔmɔmi mi. A ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o pee níhi nɛ ma ha nɛ o ná bua jɔmi. Ke o kɛ mɛ bɔɔ ɔ, a ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o mwɔ o yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ, nɛ o ba pee Kristofo no nɛ e wa.—Kane Hebri Bi 5:14.

16. Mɛni nyɛmimɛ komɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi nɛ a wa a pee kɛ ye bua nyɛmiyo ko benɛ e wɛ ɔ?

¹⁶ Helga kai kaa benɛ e piɛ bɔɔ nɛ e maa gbe sukuu nya a, e sukuu bi ɔmɛ a ti nihi hiɛhiɛɛ ngɛ otihi nɛ a kɛ ma a hɛ mi ɔ he munyu tue. A ti nihi fuu suɔ nɛ a ya yunivɛsiti konɛ a ná ní tsumi kpakpa hwɔɔ se. Se Helga kɛ e huɛmɛ nɛ a wa ngɛ mumi mi ngɛ asafo ɔ mi ɔ sɛɛ ní. E de ke: “A ti nihi fuu wa pe mi, nɛ a ye bua mi wawɛɛ nitsɛ. A wo mi he wami kaa ma tsu be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, i kɛ jeha enuɔ sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ. Amlɔ nɛ ɔ, ke i kai bɔ nɛ i sɔmɔ Yehowa ha ngɛ ye zangma be ɔ mi ɔ, i náa bua jɔmi wawɛɛ. I pia we ye he kulaa kaa i pee jã.”

17, 18. Mɛni ma ha nɔ ko ma nyɛ ma sɔmɔ Yehowa saminya?

¹⁷ Ke wa kase Yesu ɔ, wa maa pee Kristofohi nɛ a wa. Lɔ ɔ ma ha nɛ huɛ bɔmi gbagbanii maa hi waa kɛ Yehowa wa kpɛti, nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kaa wa ma sɔmɔ lɛ ɔ hu mi maa wa. Ke nɔ ko wa ngɛ mumi mi ɔ, e nyɛɔ nɛ e sɔmɔɔ Yehowa saminya. Yesu wo e se nyɛɛli ɔmɛ he wami ke: “Nyɛ ha nyɛ la a nɛ tso ngɛ nimli a hɛ mi jã nɔuu, konɛ a na ní kpakpahi nɛ nyɛ ngɛ pee ɔ, nɛ a wo nyɛ Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ hɛ mi nyami.”—Mateo 5:16.

¹⁸ Wa kase bɔ nɛ Kristofo no nɛ e wa a ma nyɛ maa ye bua asafo ɔ ha. Nɔ́ kpa ko hu nɛ Kristofo no ko ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa e wa ji, bɔ nɛ e kɛ e he nile ma tsu ní ha. Mɛni blɔ nɔ wa he nile ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ? Mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa buɔ ni kpahi a he nile? Wa ma ha sane bimi nɛ ɔmɛ a heto ngɛ munyu nɛ nyɛɛ enɛ ɔ se ɔ mi.