1, 2. Kɛ ni komɛ susuɔ ngɛ Mawu he ha kɛɛ?

NIHI fuu susu kaa tsa pi Mawu kɔmɔ ji níhi nɛ a peeɔ. A susu kaa Mawu ngmɛɛ a je mi he ha mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ kɔɔhiɔ ko nɛ nya wa puɛ ní ngɛ Philippines ma a mi ngɛ November 2013 ɔ mi ɔ, amlaalo nɔkɔtɔma ko nɛ e hyɛɛ ma ngua amɛ a kpɛti kake nɔ ɔ de ke: “E peeɔ mi kaa Mawu hɛ je wa nɔ.”

² Ni komɛ hu susuɔ kaa Mawu be nyɛe maa na níhi nɛ a peeɔ ɔ. (Yesaya 26:10, 11; 3 Yohane 11) Ni komɛ nɛ a hi si ngɛ bɔfo Paulo be ɔ mi ɔ hu susu jã. E de ngɛ a he ke: “Nimli nɛ ɔmɛ bui a he kaa e sa mɛ kaa a leɔ Mawu.” A ji yayami peeli, yiwutsotsɛmɛ, kɛ hɛ tsuli.—Roma Bi 1:28, 29.

3. (a) Mɛni sanehi e sa kaa wa bi wa he? (b) Behi fuu ɔ, ke Baiblo ɔ tu Mawu “kɔni” loo e nine he munyu ɔ, mɛni e daa si kɛ ha?

³ Nɛ wɔ hu nɛɛ? Wa le kaa Yehowa naa nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa peeɔ ɔ. Se anɛ wa he ye kaa Yehowa susuɔ wa he lo? Anɛ wa naa kaa e nine ngɛ wa he lo? Behi fuu ɔ, ke Baiblo ɔ tu Mawu “kɔni” aloo e nine he munyu ɔ, e daa si kɛ ha Mawu he wami. E kɛ e he wami ɔ yeɔ bua e sɔmɔli, nɛ e kɛ yeɔ e he nyɛli a nɔ  kunimi. (Kane 5 Mose 26:8.) Yesu tsɔɔ kaa ni komɛ maa “na Mawu.” (Mateo 5:8) Anɛ wa piɛɛ jamɛatsɛmɛ ɔmɛ a he lo? Kɛ wa ma plɛ kɛ “na Mawu” kɛɛ? Nyɛ ha nɛ waa kase ni komɛ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa a na kaa Mawu nine ngɛ a he, kɛ ni komɛ nɛ mɛɛ a nɛ lɛ jã a, a he ní. Wa ma susu bɔ nɛ hemi kɛ yemi maa ye bua wɔ ha konɛ waa na kaa Mawu nine ngɛ wa he ɔ hu he.

4. Mɛni ha Israel bi ɔmɛ a he nyɛli ɔmɛ sume nɛ a maa na kaa Mawu nine ngɛ Israel bi ɔmɛ a he ɔ?

⁴ Blema a, nihi fuu na kɛ a hɛngmɛ, nɛ a nu kɛ a tue kaa Mawu ye bua Israel bi ɔmɛ. Yehowa gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ kpɔ̃ e we bi kɛ je Egipt, nɛ e ye matsɛmɛ fuu a nɔ kunimi ngɛ Si Womi Zugba a nɔ. (Yoshua 9:3, 9, 10) E ngɛ mi kaa matsɛmɛ kpahi nu, nɛ a na bɔ nɛ Yehowa he e we bi a yi wami ha a lɛɛ, se a “bua a he nya, nɛ a so konɛ a kɛ Yoshua kɛ Israel nɛ hwu ta.” (Yoshua 9:1, 2) Benɛ matsɛmɛ nɛ ɔmɛ kɛ Israel bi ɔmɛ hwu ta a, a na kaa Mawu nine ngɛ Israel bi ɔmɛ a he. Ngɛ Yehowa he wami kpetekpleenyɛ ɔ nya a, “pu ɔ da si, nɛ nyɔhiɔ ɔ hu mimiɛ we e he kɛ ya su be nɛ Israel ma a ye a he nyɛli ɔmɛ a nɔ.” (Yoshua 10:13) Se Yehowa ha nɛ Israel bi ɔmɛ a he nyɛli ɔmɛ “kplii a tsui,” nɛ a kɛ Israel bi ɔmɛ hwu ta. (Yoshua 11:20) Israel bi ɔmɛ ye a he nyɛli ɔmɛ a nɔ kunimi, ejakaa a he nyɛli ɔmɛ sume nɛ a maa kplɛɛ nɔ kaa Yehowa ji nɔ nɛ hwuɔ ta ha e we bi.

5. Mɛni Matsɛ Ahab yiwutsotsɛ ɔ sume kaa e maa kplɛɛ nɔ?

⁵ Pee se ɔ, níhi fuu ya nɔ nɛ lɔ ɔ ha nɛ Matsɛ Ahab yiwutsotsɛ ɔ na kaa Mawu nine ngɛ jamɛ a ní ɔmɛ a mi. Eliya de lɛ ke: ‘Bɔ, aloo hiɔmi be nɛe ngɛ hiɛmɛ nɛ ɔ kɛ yaa si be nɛ ma tsɔɔ.’ (1 Matsɛmɛ 17:1) Mawu pɛ lɛ ma nyɛ ma ha nɛ nɔ́ ko kaa jã maa ya nɔ, se Ahab sume kaa e maa kplɛɛ nɔ. Pee se ɔ, Eliya sɔle ha Yehowa, nɛ Yehowa ha la je hiɔwe kɛ ba. Ahab na nɔ́ nɛ ɔ kɛ e hɛngmɛ. Lɔ ɔ se ɔ, Eliya ha nɛ Ahab le kaa Yehowa maa po sapu ɔ se, nɛ e ma ha hiɔmi maa nɛ. (1 Matsɛmɛ 18:22-45) Ahab na nyakpɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo, se kɛ̃ ɔ, e sume nɛ e maa kplɛɛ nɔ kaa Yehowa nɛ e kɛ e he wami tsu jamɛ a ní ɔmɛ. Mɛni wa kase ngɛ nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ a mi? E sa nɛ waa kɛ wa hɛ nɛ fɔ si konɛ wa nyɛ nɛ waa na kaa Mawu nine ngɛ wa he.

6, 7. Mɛni Gibeon bi ɔmɛ kɛ Rahab yɔse?

⁶ E slo Gibeon bi ɔmɛ ngɛ mahi nɛ bɔle mɛ ɔ a he. Ke Mawu nine ngɛ nɔ́ ko mi ɔ, a naa. Gibeon bi ɔmɛ kɛ Israel bi ɔmɛ hwui ta, mohu ɔ, a kɛ mɛ so tue mi jɔmi somi. Mɛni he je? A tsɔɔ kaa a nu Yehowa he, nɛ a nu níhi tsuo nɛ e pee ɔ. (Yoshua 9:3, 9, 10) Juɛmi ngɛ mi kaa a yɔse kaa Yehowa ji nɔ nɛ hwuɔ ta ha Israel bi ɔmɛ.

⁷ Rahab hu na Yehowa nine ngɛ níhi a mi. Tsa pi Israel no ji Rahab, se e nu bɔ nɛ Yehowa plɛ kɛ kpɔ̃ e we bi kɛ je Egipt ɔ he. Benɛ slaali enyɔ nɛ a je Israel ɔ ya e ngɔ ɔ, e de mɛ ke: ‘I le kaa Yehowa maa ngɔ zugba a ngɔ ha nyɛ.’ Rahab he ye kaa Yehowa  ma nyɛ ma he lɛ kɛ e weku mi bimɛ ɔmɛ a yi wami. E ngɛ mi kaa e le kaa ke e ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa pee oslaa ha lɛ mohu, se e pee jã.—Yoshua 2:9-13; 4:23, 24.

8. Mɛni Israel bi komɛ na nɛ a yɔse kaa Mawu nine ngɛ mi?

⁸ Israel bi komɛ nɛ a na kaa Eliya sɔle nɛ Mawu ha nɛ la je hiɔwe kɛ ba a pee we a ní kaa Matsɛ Ahab yiwutsotsɛ ɔ, mohu ɔ, a yɔse kaa Mawu nine ngɛ mi. A kpa ngmlaa kɛ de ke: ‘Yehowa ji anɔkuale Mawu!’ (1 Matsɛmɛ 18:39) Mɛɛ lɛɛ a na heii kaa Mawu he wami lɛ ngɛ ní tsue.

9. Mwɔnɛ ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ na Yehowa kɛ e nine ngɛ níhi a mi ha kɛɛ?

⁹ Nɔ́ hyɛmi ní slɔɔtoslɔɔtohi nɛ wa susu he ɔ ha nɛ wa nu nami nɛ wa maa “na Mawu,” aloo wa maa na kaa Mawu nine ngɛ wa he ɔ sisi. Ke wa le Yehowa kɛ suhi nɛ e ngɛ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ waa kɛ wa “mumi mi hɛngmɛ” naa e nine ngɛ níhi a mi. (Efeso Bi 1:18) Enɛ ɔ woɔ wɔ he wami nɛ wa kaseɔ anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si blema nɛ a na bɔ nɛ Yehowa ye bua e we bi, kɛ ni nɛmɛ nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ nɛ a naa bɔ nɛ Yehowa yeɔ bua e we bi ha a. Se anɛ nɔ́ ko ngɛ nɛ tsɔɔ kaa Mawu yeɔ bua e we bi mwɔnɛ ɔ lo?

10.Mɛni tsɔɔ kaa Yehowa yeɔ bua e we bi mwɔnɛ ɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

¹⁰ Wa ngɛ níhi fuu nɛ wa ma nyɛ maa da nɔ kɛ tsɔɔ kaa Yehowa yeɔ bua e we bi mwɔnɛ ɔ. Behi fuu ɔ, wa nuɔ níhi a si  kpamihi nɛ tsɔɔ kaa nihi sɔle konɛ Mawu nɛ ye bua mɛ, nɛ Mawu ye bua mɛ hulɔ. (La 53:2) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Nyɛminyumu Allan ngɛ Philippines wo kpɔ nyafii ko nɔ ɔ, e kɛ yo ko kpe. Benɛ yo ɔ na lɛ pɛ nɛ e hia ya. Allan de ke, “Jamɛ a ligbi ɔ mɔtu ɔ, yo ɔ sɔle kaa Yehowa nɛ ha nɛ e na e we Odasefo no ko.” Benɛ yo ɔ yi jeha 20 lolo ɔ, e kɛ Yehowa Odasefohi kase Baiblo ɔ. Se benɛ e sɛ gba si himi mi nɛ e hia kɛ ho wo kpɔ ɔ nɔ ya a, e tsa we ní kasemi ɔ nɔ hu. Mawu ha yo ɔ sɔlemi ɔ heto mla, nɛ enɛ ɔ ta yo ɔ tsui he. E sui jeha kake nɛ e jɔɔ e wami nɔ ha Yehowa.

11, 12. (a) Mɛni blɔhi a nɔ Yehowa guɔ kɛ yeɔ bua e sɔmɔli? (b) Moo tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa ye bua nyɛmiyo ko ha.

¹¹ Be ko nɛ be ɔ, nihi fuu kɛ a he wo ní peepee yayahi kaa sigaleti numi, tsopa yaya kɛ ní tsumi, aloo ajuama bɔmi he fonihi a hyɛmi mi. A na kaa Yehowa lɛ ye bua mɛ nɛ a nyɛ kpa ní peepee nɛ ɔmɛ nɛ a ba ngɛ lɛ sɔmɔe ɔ nɛ. A ti ni komɛ tsɔɔ kaa a ka kaa a ma kpa ngɛ a dɛ he se a nyɛ we. Se benɛ a hla yemi kɛ buami kɛ je Yehowa ngɔ ɔ, e ha mɛ “he wami kpetekpleenyɛ,” nɛ nyagbenyagbe ɔ, a nyɛ nɛ a kpa kulaa.—2 Korinto Bi 4:7; La 37:23, 24.

¹² Yehowa yeɔ bua e sɔmɔli nɛ a ti nɔ tsuaa nɔ nyɛɔ daa kahi nɛ e kɛ kpe ɔ a nya. Amy ná enɛ ɔ mi níhi a si kpami. A ha nɛ e ya ye bua kɛ ma Matsɛ Yemi Asa kɛ ma se sane kpakpa fiɛɛli a we ngɛ Pacific wo kpɔ nyafii ko nɔ. E slo bɔ nɛ nihi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ peeɔ a ní ha. A pɔɔ kane gbemi nɛ a pɔɔ paipi hu mi ngmɛmi ngɛ lejɛ ɔ. Nyu da si ngɛ gbɛjegbɛ ɔmɛ a nɔ. E ya hi tsu nyafii ko mi ngɛ nibwɔhi a to he, nɛ e hɛ hu jaa ngɛ e weku li a he. Ligbi ko ɔ, e kpa ngmlaa kɛ wo nyɛmiyo ko nɛ e kɛ lɛ tsuɔ ní ɔ yi. E dɔ Amy wawɛɛ kaa e pee jã. Benɛ e kpale kɛ ho e tsu nɛ mi wo diblii ɔ mi ya a, e sɔle ha Yehowa nɛ e de lɛ kaa e ye bua lɛ. Lɔ ɔ se ɔ, benɛ a su kane ɔ, e kane munyu ko ngɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi kɛ kɔɔ ni komɛ nɛ a gbe Gilead sukuu ɔ nya a a he. Munyu nɛ e kane ɔ kɔɔ nyagbahi nɛ e kɛ ngɛ kpee ɔ he. E de ke: “Jamɛ a nyɔ ɔ mi ɔ, i nu he kaa Yehowa kɛ mi ngɛ munyu tue. Enɛ ɔ wo mi he wami nɛ i tsa ye ní tsumi ɔ nɔ.”—La 44:25, 26; Yesaya 41:10, 13.

13. Mɛni tsɔɔ kaa Yehowa yeɔ bua e we bi nɛ a nyɛɔ fãa he blɔ nɛ a ngɛ kaa a fiɛɛɔ sane kpakpa a he?

¹³ Yehowa yeɔ bua e we bi nɛ a nyɛɔ fãa sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ he ngɛ mlaa nya hulɔ. (Filipi Bi 1:7, NW) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke ma nɔ yeli komɛ bɔ mɔde kaa a maa tsi fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya a, waa kɛ sane ɔ yaa kojomi he. Ke e hí kulaa a, ngɛ je ɔ mi tsuo ɔ, wa ye nguɔ si kakaaka 268 ngɛ kojomi he nguahi. Ngɛ European Court of Human Rights ɔ pɛ ɔ, kɛ je jeha 2000 ɔ mi kɛ ma nɛ ɔ, wa ye nguɔ si kakaaka 24. E ngɛ heii kaa nɔ ko nɔ ko be nyɛe ma je Mawu nine ngɛ e we bi a he!—Yesaya 54:17; kane Yesaya 59:1.

14. Mɛni nɔ mi mami kpa ko hu wa ngɛ nɛ tsɔɔ kaa Mawu kɛ e we bi ngɛ?

¹⁴ Sane kpakpa a nɛ wa ngɛ fiɛɛe ngɛ je kɛ wɛ ɔ hu ji nɔ́ kpa ko nɛ tsɔɔ kaa Mawu  nine ngɛ e we bi a he. (Mateo 24:14; Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 1:8) Kake peemi ngɛ Yehowa we bi nɛ a ngɛ je mahi tsuo a mi ɔ a kpɛti. Kaa Yehowa yi bua e we bi ɔ, jinɛ e be nyɛe maa ba jã. O be kake peemi nɛ ɔ nae ngɛ he ko he ko! Nihi nɛ a ja we Yehowa po deɔ ke: “Niinɛ, Mawu kɛ nyɛ ngɛ!” (1 Korinto Bi 14:25) Wa ngɛ níhi fuu nɛ wa ma nyɛ maa da nɔ kɛ tsɔɔ kaa Mawu kɛ e we bi ngɛ. (Kane Yesaya 66:14.) Nɛ mo hu nɛɛ? Anɛ o naa kaa Yehowa nine ngɛ o he lo?

15. Be komɛ ɔ, mɛni he je nɛ eko ɔ, wa be nae kaa Yehowa nine ngɛ wa he?

¹⁵ Be komɛ ɔ, eko ɔ, wa be nae kaa Mawu nine ngɛ wa he. Mɛni he je? Ke waa kɛ nyagbahi fuu ngɛ kpee ɔ, wa hɛ ma nyɛ maa je nɔ kaa be ko nɛ be ɔ, Yehowa ye bua wɔ si abɔ. Nɔ́ ko kaa jã ba Eliya nɔ. E ngɛ kã, se benɛ Manyɛ Yezebel ngɛ hlae maa gbe lɛ ɔ, e tsui po. E hɛ je yemi kɛ buami nɛ Yehowa kɛ ha lɛ be ko nɛ be ɔ nɔ be kpiti ko. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Eliya ná nɛ e gbo. (1 Matsɛmɛ 19:1-4) Mɛnɔ maa ye bua lɛ, nɛ mɛnɔ maa wo lɛ he wami? E he hia nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ!—1 Matsɛmɛ 19:14-18.

16. Ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ na Mawu kɛɛ?

¹⁶ Hiob ngɔ e juɛmi kɛ ma e haomi ɔmɛ a nɔ hluu kaa e nɛ haomi nɛ e kɛ ngɛ kpee ɔ kaa bɔ nɛ Yehowa naa lɛ ɔ. (Hiob 42:3-6) Be komɛ ɔ, ke wɔ hu waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ, e ma nyɛ maa ye ha wɔ kaa wa maa na Mawu. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa na níhi nɛ Mawu peeɔ ha wɔ ɔ? E sa nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de kɛ kɔ wa nyagba amɛ a he ɔ he. Kɛkɛ ɔ, wa maa na Yehowa kaa nɔ ko nɛ ngɛ nitsɛnitsɛ, nɛ wɔ hu wa ma nyɛ ma  de ke: “Níhi nɛ nihi de mi ngɛ o he kɛkɛ lɛ i le, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ i na mo pãa kɛ imi nitsɛ ye hɛngmɛ.”

17, 18. (a) Mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ na kaa Yehowa nine ngɛ o he? (b) Mo de níhi a si kpami ko nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Mawu yeɔ bua wɔ ha mwɔnɛ ɔ.

¹⁷ Kɛ wa ma plɛ kɛ na kaa Yehowa nine ngɛ wa he ha kɛɛ? Nyɛ ha wa susu nɔ hyɛmi ní enuɔ komɛ a he nɛ waa hyɛ. Kekleekle ɔ, o ma nyɛ maa nu he kaa Yehowa ye bua mo nɛ o ba na anɔkuale ɔ. Nɔ nɛ ji enyɔ ɔ, eko ɔ, o kai kaa be ko nɛ be ɔ, o ya Kristofohi a kpe ko, nɛ a tu munyu ko nɛ o de ke, “Nɔ́ nɛ i ngɛ hlae pɛ ji nɛ ɔ nɛ!” Etɛne ɔ, eko ɔ, o na kaa Yehowa ha o sɔlemi ko heto. Eywiɛne ɔ, eko ɔ, o suɔ kaa o maa pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi, nɛ o na kaa e ye bua mo nɛ o nyɛ ngɛ jã pee. Enuɔne ɔ, eko ɔ, o kpa ní tsumi nɛ o ngɛ tsue ɔ, ejakaa o ná we deka kɛ sɔmɔ Yehowa, nɛ o na kaa Mawu ye e si womi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ nɔ: “I be mo kuae gblegbleegble.” (Hebri Bi 13:5) Ke huɛ bɔmi gbagbanii ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa maa na kaa e nine ngɛ wa he.

¹⁸ Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Sarah nɛ e ngɛ Kenya a de ke: “I sɔle ha ye Baiblo kaselɔ ko nɛ́ e peeɔ mi kaa e bua jɔɛ Baiblo kasemi he. I bi Yehowa kaa ma kpa loo ma ya nɔ nɛ i kɛ lɛ nɛ kase Baiblo ɔ. Benɛ i ke i deɔ ‘Amen’ pɛ ɔ, ye fon ɔ pɛ. Baiblo kaselɔ ɔ tsɛ mi nɛ e de mi kaa e kɛ mi maa ya asafo mi kpe! Ye nya kpɛ ye he!” Ke waa kɛ wa hɛ fɔ si ɔ, wa maa na kaa Mawu nine ngɛ wa he. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Rhonna nɛ e je Asia a, tsɔɔ kaa e heɔ be loko wa naa níhi nɛ Yehowa peeɔ ha wɔ ngɛ wa si himi mi. E de hu ke: “Se ke wa naa níhi nɛ e peeɔ ha wɔ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa naa kaa e susuɔ wa he wawɛɛ nitsɛ!”

19. Mɛni e sa kaa waa pee konɛ waa na Mawu?

¹⁹ Yesu tsɔɔ kaa nihi nɛ a “maa na Mawu” ɔ ji nihi nɛ a “tsui mi tsɔ.” (Mateo 5:8) Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ? E tsɔɔ kaa e sa nɛ wa susu níhi nɛ a he tsɔ he, nɛ wa ko pee nɔ́ ko nɛ dɛ. (Kane 2 Korinto Bi 4:2.) Ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, wa ba na kaa loko wa maa na Mawu ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa ha huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. Ngɛ munyu nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu bɔ nɛ hemi kɛ yemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa na heii kaa Yehowa nine ngɛ wa he ɔ he.