1, 2. (a) Kɛ nihi fuu tsɔɔ manye yemi sisi ha kɛɛ? (b) Mɛni blɔ nɔ o ma nyɛ maa gu kɛ le nɔ́ nɛ o susuɔ kaa lɔɔ ji manye yemi?

KE A ke nɔ ko ye manye ngɛ e si himi mi ɔ, mɛni lɔɔ tsɔɔ? Ke o bi nihi sane nɛ ɔ, o maa na kaa e slo heto nɛ a ti nɔ tsuaa nɔ ma ha mo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi fuu ma de mo kaa, ke nɔ ko ngɛ sika fuu, aloo e nítsumi ngɛ nɔ yae saminya, aloo e ya sukuu kɛ ya tsitsaa a, lɔɔ tsɔɔ kaa e ye manye ngɛ si himi mi. Ni komɛ hu tsɔɔ kaa ke weku kpa kpakpa ngɛ a kɛ a weku mi bimɛ a kpɛti, aloo huɛ bɔmi kpakpa ngɛ a kɛ a huɛmɛ, loo nihi nɛ a kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ a kpɛti ɔ, lɔɔ tsɔɔ kaa a ye manye. Nɔ ko nɛ lɛ hu e jaa Mawu ɔ ma de ke e ye manye ke a kɛ sɔmɔmi he blɔ ko wo e dɛ ngɛ asafo ɔ mi aloo e ya e hɛ mi ngɛ fiɛɛmi nítsumi ɔ mi.

² Ke o ngɛ hlae nɛ o le nɔ́ nɛ moo o daa nɔ kɛ tsɔɔ kaa nɔ ko ye manye ngɛ e si himi mi ɔ, o ma nyɛ maa ngma nihi bɔɔ komɛ nɛ o buu mɛ nɛ o susu kaa a ye manye ngɛ a si himi mi ɔ a biɛ kɛ fɔ si. Mɛni ji nɔ́ ko nɛ sa kadimi nɛ o na ngɛ mɛ tsuo a he? Anɛ a ji niatsɛmɛ lo aloo a he biɛ? Anɛ a hɛɛ blɔ nya lo? Heto nɛ o ma ha a ma nyɛ maa tsɔɔ nɔ́ nɛ ngɛ o tsui mi, nɛ enɛ ɔ ma nyɛ ma ná níhi nɛ o diɔ se ngɛ o si himi mi ɔ a nɔ he wami.—Luka 6:45.

3. (a) Mɛni e sa kaa Yoshua nɛ e pee konɛ e ye manye ngɛ e si himi mi? (b) Mɛni he wa ma susu piɔ?

³ Ja Yehowa kplɛɛ wa nɔ loko wa ma ná wami, enɛ ɔ heje ɔ, nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ ji, nɛ́ wa maa le kaa Yehowa buɔ wɔ kaa nihi nɛ a ye manye aloo e bui wɔ jã. Benɛ Yehowa ngɔ nítsumi nɛ mi wa kɛ ngɛ Yoshua dɛ woe kaa e nyɛɛ Israelbi ɔmɛ a hɛ mi kɛ ho Si Womi Zugba a nɔ ya a, Yehowa de lɛ ke e kane Mose Mlaa a “nyɔ kɛ pia,” nɛ e hyɛ nɛ e ye níhi nɛ a ngma ngɛ mi ɔ a nɔ pɛpɛɛpɛ. Mawu ma nɔ mi kɛ ha lɛ ke: “Ja jã loko  níhi a mi maa hi ha mo, nɛ o maa ye manye.” (Yosh. 1:7, 8) Yoshua ye manye niinɛ. Wɔ hu nɛɛ? Kɛ wa ma plɛ kɛ le kaa wa buu manye yemi kaa bɔnɛ Mawu hu buɔ lɛ ɔ kɛɛ? Bɔnɛ pee nɛ waa na heto ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu nimli enyɔ komɛ nɛ Baiblo ɔ tu a he munyu ɔ a he nɛ waa hyɛ.

4. Mɛni heje nɛ a ma nyɛ ma de ke Salomo ye manye ngɛ e si himi mi ɔ?

⁴ Salomo ye manye wawɛɛ nitsɛ ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Mɛni heje? Akɛnɛ e ye Yehowa gbeye nɛ e pee tue bumi kɛ ha lɛ jehahi babauu heje ɔ, Yehowa jɔɔ lɛ wawɛɛ nitsɛ. Mo kai kaa benɛ Yehowa de Salomo kaa e bi lɛ nɔ́ nɛ e suɔ nɛ e pee ha lɛ ɔ, Salomo bi Yehowa nɛ e ha lɛ nile nɛ e kɛ hyɛ ni ɔmɛ a nɔ. Mawu ha Salomo nile kɛ helo nya níhi fuu hulɔ. (Kane 1 Matsɛmɛ 3:10-14.) E le ní “pe ní leli nɛ ngɛ beleku je kɛ Egipt tsuo.” A le Salomo “ngɛ je ma amɛ tsuo nɛ bɔle lɛ kɛ kpe ɔ a mi.” (1 Ma. 4:30, 31) Jehanɛ se hu ɔ, Salomo ngɛ sika wawɛɛ nitsɛ. Daa jeha a, sika tsu nɛ e náa a jiɔ pe kilo akpe 23! (2 Kron. 9:13) E kɛ ma kpahi hi si saminya, e kɛ mɛ ye jua, nɛ e ma tsuhi hulɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, benɛ Salomo pee Mawu suɔmi nya ní ɔ, e ye manye ngɛ e si himi mi.—2 Kron. 9:22-24.

5. Mɛni Salomo de ngɛ nihi nɛ a ye manye nitsɛnitsɛ ɔ a he?

⁵ Nɔ́ nɛ Salomo ngma ngɛ Fiɛlɔ womi ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa e susuu we kaa ja nɔ ko ngɛ helo nya níhi fuu aloo e he biɛ pɛ loko a ma nyɛ ma de ke jamɛatsɛ ɔ ngɛ bua jɔmi nɛ e ye manye. E ngma ke: “I na kaa be abɔ nɛ nɔmlɔ ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ, nɔ́ nɛ sa lɛ peemi pɛ ji kaa e nya, nɛ e ná bua jɔmi. E sa kaa nɔ tsuaa nɔ nɛ ye ní, nɛ e nu ní; nɛ e ná bua jɔmi kɛ je níhi nɛ e gbo a he dengme ɔ mi. Mawu nike ní ji lɔɔ nɛ.” (Fiɛlɔ 3:12, 13) E yɔse kaa ke nɔ ko nɛ Mawu kplɛɛ e nɔ nɛ huɛ bɔmi kpakpa hu ngɛ e kɛ Mawu a kpɛti ɔ ná bua jɔmi ngɛ si himi mi ɔ, e hi wawɛɛ. Salomo de ke: “Nyagbe ɔ, nɔ́ nɛ ma de kɛkɛ ji kaa moo ye Mawu gbeye, nɛ o ye e mlaa amɛ a nɔ. Nítsumi nɛ ngɛ kɛ ha nimli adesahi tsuo ji nɛ ɔ nɛ.”—Fiɛlɔ 12:13.

6. Ngɛ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Salomo pee ɔ nya a, mɛni ji manye yemi nitsɛnitsɛ?

⁶ Salomo ye Mawu gbeye jehahi babauu. Baiblo ɔ de ke Salomo ‘suɔ Yehowa, nɛ e ye e tsɛ David mlaa amɛ a nɔ.’ (1 Ma. 3:3) Jã nɛ e pee ɔ ha nɛ e ye manye nitsɛnitsɛ? Mawu kɛ blɔ tsɔɔmi ha Salomo nɛ e ma sɔlemi tsu ngua kɛ ha anɔkuale jami, nɛ e ngma Baiblo ɔ mi womihi etɛ. E ngɛ mi kaa wa be nyɛe maa pee níhi nɛ Salomo pee ɔ nɔuu mohu lɛɛ, se nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ e pee benɛ e ye Mawu anɔkuale ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le nɔ́ nɛ ji manye yemi nitsɛnitsɛ, kɛ nɔ́ nɛ wa maa pee nɛ́ wa maa ye manye. Mo kai kaa Mawu kɛ e mumi ɔ ye bua Salomo nɛ e ngma ke ní nami, nile, biɛ hemi, kɛ he wami nɛ ji níhi nɛ nihi fuu susuɔ kaa ke a nine su nɔ kɛkɛ a ye manye ngɛ si himi mi ɔ tsuo ji yaka níhi. Se nami be jamɛ a ní ɔmɛ a he, “e ngɛ kaa nɔ́ nɛ nɔ ko ngɛ fo tue kɛ ngɛ kɔɔhiɔ se nyɛɛe kɛkɛ.” Anɛ o yɔse we kaa nihi nɛ a suɔ sika a, sika tɔɛ mɛ lo? Behi fuu ɔ, a yeɔ tsui kaa a sika a maa ta. Ni kpahi nɛ a ma ba ye a sika a ha mɛ ligbi ko.—Kane Fiɛlɔ 2:8-11, 17; 5:10-12.

7, 8.  Mɛni blɔ nɔ Salomo yi Yehowa anɔkuale ngɛ, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

⁷ Nyagbe ɔ, Salomo kpa Yehowa tue bumi. Mawu Munyu ɔ de ke: ‘Benɛ Salomo ba bwɔ ɔ, e yi ɔmɛ ha nɛ e bɔni mawu kpahi jami. Salomo yi Yehowa, e Mawu ɔ anɔkuale kɛ pi si kaa bɔnɛ e tsɛ David pee ɔ. Salomo pee yayami kɛ si Yehowa.’—1 Ma. 11:4-6.

⁸ Yehowa bua jɔɛ, enɛ ɔ he ɔ, e de Salomo ke: “Akɛnɛ o to o yi mi, nɛ o yi somi nɛ i kɛ mo so ɔ, kɛ mlaahi nɛ i wo mo ɔ a nɔ heje ɔ, i ngɛ mo dee ke, bɔ tsuaa  bɔ nɛ pee ɔ, ma kpɔ matsɛ yemi ɔ ngɛ o dɛ, nɛ ma ngɔ kɛ ha o tsɔli ɔmɛ a ti nɔ kake.” (1 Ma. 11:11) E ji dɔmi sane! E ngɛ mi kaa Salomo ye manye ngɛ blɔhi fuu a nɔ mohu lɛɛ, se pee se ɔ, e je Yehowa se. Salomo jɔɔ nɔ́ nɛ he hia pe kulaa nɛ e sa kaa e pee ngɛ e si himi mi ɔ peemi, lɔɔ ji anɔkuale nɛ e sa kaa e ye ha Mawu. E jɔɔ Mawu anɔkuale yemi. Wa ti nɔ tsuaa nɔ ma nyɛ ma bi e he ke, ‘Anɛ i mwɔ ye yi mi kpɔ kaa ma kase nɔ́ ko kɛ je nɔ́ nɛ ba Salomo nɔ ɔ mi konɛ lɔɔ nɛ ye bua mi nɛ ma ye manye ngɛ ye si himi mi lo?’

9. Anɛ nihi fuu susu kaa Paulo ye manye lo? Moo tsɔɔ nya.

⁹ Matsɛ Salomo si himi ngɛ ekpa ngɛ Paulo nɔ́ ɔ he. Paulo hí matsɛ we mi nɛ́ e he mi nɛ jɔ lɛ, nɛ e kɛ matsɛmɛ yi ní nɛ́ a nu ní hulɔ. Mohu ɔ, be komɛ ngɛ nɛ hwɔ yeɔ lɛ, kuma yeɔ lɛ, fĩɛ yeɔ lɛ, nɛ heha ní hu bɔɔ lɛ. (2 Kor. 11:24-27) Kɛ je benɛ Paulo kplɛɛ Yesu nɔ kaa Mesia a, he blɔ kɛ hɛ mi nyami nɛ e ngɛ ngɛ Yuda jami ɔ mi ɔ tsuo bɔ lɛ. Mohu ɔ, Yuda jami nya dali ɔmɛ nyɛ lɛ. A wo lɛ tsu, a fiaa lɛ kpa, a kongo lɛ, nɛ a fiaa lɛ tɛ. Paulo de ke nihi jɛ e kɛ e nyɛmimɛ Kristofoli ɔmɛ, a nyɛ mɛ, nɛ a wa mɛ yi mi. E de hu ke: “Je ɔ buu wɔ kaa kuku kɛ ba si mwɔnɛ ɔ.”—1 Kor. 4:11-13.

10. Mɛni heje nɛ eko ɔ, nihi susu kaa Paulo ná he blɔ nɛ e kɛ maa ye manye se e puɛ jamɛ a he blɔ ɔ?

¹⁰ Eko ɔ, nihi fuu ma susu kaa níhi a mi ngɛ hie ha niheyo Saulo nɛ pee se ɔ, a le lɛ kaa bɔfo Paulo ɔ. A fɔ Paulo ngɛ odehehi a weku mi, Gamaliel nɛ ji tsɔɔlɔ nɛ a buu lɛ saminya a lɛ tsɔɔ Paulo ní. Pee se ɔ, Paulo ngma ke: “I tsu Yudabi a jami ɔ he ní wawɛɛ pe wa juami bi Yuda fɔfɔɛhi babauu.” (Gal. 1:14) Saulo nu Hebri kɛ Hela gbi wawɛɛ. Romano hu ji lɛ, enɛ ɔ ha nɛ e ná he blɔhi nɛ nihi a hɛ ma nyɛ maa kɔ̃ e nɔ. Kaa Paulo di je ɔ mi níhi a se ɔ, jinɛ e ko he biɛ wawɛɛ nɛ e ko ná sika fuu hulɔ. Se e pee we jã, mohu ɔ, nɔ́ nɛ e pee ngɛ e si himi mi ɔ ha nɛ eko ɔ, e wekuli kɛ ni kpahi bu lɛ kaa e li nɔ́. Mɛni heje?

11. Mɛni ji níhi nɛ Paulo na kaa a he hia wawɛɛ, nɛ mɛni heje?

¹¹ Paulo suɔ Yehowa, nɛ e suɔ kaa Yehowa nɛ kplɛɛ e nɔ pe nɛ e ma ná ní, nɛ e ma he biɛ ngɛ je ɔ mi. Benɛ Paulo kase anɔkuale ɔ, e bu ní komɛ kaa Kristo afɔle sami ɔ, fiɛɛmi nítsumi ɔ, kɛ wami nɛ nihi ma ná ngɛ hiɔwe ɔ kaa a ji níhi nɛ a he hia. Ní nɛ ɔmɛ a he hia we nihi nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ. Paulo le kaa Satan de ke e ma nyɛ ma je adesahi kɛ je Mawu he konɛ a ko ja Mawu. (Hiob 1:9-11; 2:3-5) Oti nɛ Paulo kɛ ma e hɛ mi ji kaa e ma mia e hɛ mi nɛ e ye  Mawu anɔkuale ngɛ ka saisaa nɛ e kɛ maa kpe ɔ mi. Nihi nɛ a suɔ kaa a maa ye manye ngɛ je ɔ mi ɔ dí oti nɛ ɔ se kulaa.

12. Mɛni heje nɛ o suɔ kaa o kɛ o hɛ nɛ fɔ Mawu nɔ ɔ?

¹² Anɛ oti nɛ Paulo kɛ ma e hɛ mi ɔ eko nɛ mo hu o kɛ ma o hɛ mi ɔ lo? E ngɛ mi kaa tsa pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa maa ye Yehowa anɔkuale mohu, se wa le kaa ke wa pee jã a, e maa kplɛɛ wa nɔ nɛ e maa jɔɔ wɔ, enɛ ɔ lɛ haa nɛ nɔ yeɔ manye nitsɛnitsɛ ɔ nɛ. (Abɛ 10:22) Wa ma ná jɔɔmi mwɔnɛ ɔ kɛ hwɔɔ se tsuo. (Kane Marko 10:29, 30.) Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa kɛ wa hɛ nɛ fɔ ‘ní nɛ wa ná a nɔ, mohu ɔ, e sa nɛ waa kɛ wa hɛ nɛ fɔ Mawu nɔ. Lɛ nɛ e haa wɔ ní kpakpahi babauu nɛ wa yeɔ faa.’ Wa ‘maa to juetli kpakpa si ha wa he kɛ ha hwɔɔ se; nɛ wa nine maa su wami nɛ ngɛ kɛ yaa neneene ɔ nɔ.’ (1 Tim. 6:17-19) Ee, wa ngɛ nɔ mi mami wawɛɛ kaa jeha lafa, loo jeha akpe loo nɔ́ nɛ pe jã nɛ maa ba a, wa ma nyɛ ma kai nɔ́ nɛ wa pee kɛ be ɔ, nɛ wa ma de ke, “Nɔ́ nɛ i tsu ɔ ha nɛ i ye manye nitsɛnitsɛ!”

13. Mɛni ga lɛ Yesu wo ngɛ juetli tomi he?

¹³ Yesu tsɔɔ he nɛ e sa kaa waa to juetli ngɛ. E de ke: “Nyɛ ko to juetli ha nyɛ he ngɛ je nɛ ɔ mi he nɛ wɔyewɔye, kɛ kana puɛɔ ní, nɛ juli juɔ ngɛ ɔ. Se mohu nyɛɛ to juetli ha nyɛ he ngɛ hiɔwe, he nɛ wɔyewɔye, kɛ kana puɛ we ní ngɛ, nɛ juli hu ju we ɔ. Ejakaa he nɛ o juetli ngɛ ɔ, lejɛ ɔ o tsui maa hi.”—Mat. 6:19-21.

14. Mɛni heje nɛ nile be mi kaa wa maa to juetli ngɛ zugba a nɔ ɔ?

¹⁴ Pi sika pɛ ji juetli nɛ a toɔ ngɛ zugba a nɔ. Níhi nɛ Salomo wo a ta a ma nyɛ maa piɛɛ juetli nɛ a kɛ toɔ ngɛ zugba a nɔ ɔ a he. Ní nɛ ɔmɛ ji biɛ hemi kɛ blɔ nya nami. Ke nɔ ko ná ní nɛ ɔmɛ eko ɔ, nihi susuɔ kaa e ye manye. Yesu tu munyu ko nɛ ngɛ kaa munyu nɛ Salomo tu ngɛ Fiɛlɔ womi ɔ mi ɔ. E tsɔɔ kaa zugba a nɔ juetli hiɔ si be bɔɔ pɛ. Kaa bɔnɛ o le ɔ, juetli ma nyɛ ma puɛ, nɛ e ma nyɛ maa laa hulɔ. Ní lelɔ kpanaa ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke F. Dale Bruner a ngma kɛ kɔ juetli kaa jã a he ke: “Nɔ ko ma he biɛ mwɔnɛ ɔ, hwɔɔ kɛkɛ a nui e he hu. Nɔ ko nɛ nihi buu lɛ sa a, mwɔnɛ ɔ, a bui lɛ hu. Nɔ ko ma ná sika fuu mwɔnɛ ɔ, se eko ɔ, hwɔɔ se jeha a, kɛkɛ e pee dɛgutsɛ. Yesu suɔ adesahi, enɛ ɔ he ɔ, e bɔ mɛ kɔkɔ kaa hɛ mi nyami laa mla, e hí si daa. Ke a di se ɔ, a nine maa nyɛ si. Yesu sume nɛ e kaseli ɔmɛ a nine nɛ nyɛ si. Daa ligbi ɔ, nihi nɛ a kɛ a hɛ fɔɔ sika kɛ hɛ mi nyami hlami nɔ ɔ, a nine nyɛɔ si.” E ngɛ mi kaa nihi babauu maa kplɛɛ ní lelɔ nɛ ɔ munyu ɔ nɔ mohu lɛɛ, se ni enyɛmɛ nɛ a kɛ Yesu munyu ɔmɛ tsuɔ ní ngɛ a si himi mi? Anɛ o kɛ Yesu munyu ɔ ma tsu ní ngɛ o si himi mi lo?

15. Mɛni manye yemi kikɛ nɛ e sa kaa waa bɔ mɔde nɛ waa di se?

¹⁵ Jami nya dali komɛ fiɛɛɔ kaa e sɛ nɛ nɔ ko nɛ di manye yemi se. Se Yesu de we ke wa ko di manye yemi se. Mohu ɔ, Yesu ngɛ e kaseli ɔmɛ he wami woe konɛ a bɔ  mɔde nɛ a ye manye nitsɛnitsɛ. E wo mɛ he wami konɛ a ‘to juetli ngɛ hiɔwe.’ Nɔ́ nɛ he hia wɔ pe kulaa ji, nɛ́ wa maa bɔ mɔde nɛ wa maa ye manye ngɛ blɔ nɛ Yehowa suɔ ɔ nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu munyu ɔ kaiɔ wɔ kaa wɔ nitsɛmɛ wa ma nyɛ maa hla nɔ́ nɛ wa suɔ. Anɔkuale ɔ ji kaa nɔ́ nɛ ngɛ wa tsui mi loo níhi nɛ wa bua jɔ a he wawɛɛ ɔ ji níhi nɛ wa maa bɔ mɔde kaa wa ma ná.

16. Mɛni nɔ mi mami wa ma nyɛ ma ná?

¹⁶ Ke wa bua jɔ he kaa wa maa pee nɔ́ nɛ Yehowa suɔ ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e maa pee níhi nɛ hia wɔ ɔ kɛ ha wɔ. Eko ɔ, e maa ngmɛ blɔ nɛ hwɔ loo kuma nɛ ye wɔ be bɔɔ ko kaa bɔnɛ e ba ngɛ Paulo blɔ fa mi ɔ. (1 Kor. 4:11) Se waa kɛ wa hɛ ma nyɛ maa fɔ Yesu ga womi nɛ nile ngɛ mi ɔ nɔ. E de ke: “Nyɛ ko hao nyɛ he nɛ nyɛ bi ke, ‘Mɛni wa maa ye? Aloo mɛni wa maa nu? Aloo mɛni wa maa ngɔ kɛ ha wa he?’ Níhi nɛ ma jeli dii se ji enɛ ɔmɛ nɛ. Nyɛ Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ le kaa ní nɛ ɔmɛ tsuo a he hia nyɛ. Se nyɛ hla Mawu matsɛ yemi ɔ, kɛ níhi nɛ da ngɛ e hɛ mi ɔ kekle, nɛ a kɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo maa piɛɛ he ngɔ ha nyɛ.”—Mat. 6:31-33.

17, 18. (a) Manye nitsɛnitsɛ nɛ wa maa ye ɔ daa si ngɛ mɛni nɔ? (b) Manye nɛ wa maa ye ɔ dɛ si ngɛ mɛni nɔ?

¹⁷ Oti nɛ e sa kaa wa kadi ji ɔ, tsa pi ní nguahi nɛ wa pee aloo bɔnɛ je ɔ buɔ wɔ kaa wa he hia ha a nɛ tsɔɔ kaa wa ye manye nitsɛnitsɛ ngɛ si himi mi. Jehanɛ se hu ɔ, pi blɔ nya nítsumi nɛ a kɛ wo wa dɛ ngɛ Kristofoli asafo ɔ mi ɔ nɛ tsɔɔ kaa wa ye manye nitsɛnitsɛ. Manye nitsɛnitsɛ nɛ wa maa ye ngɛ si himi mi ɔ daa si ngɛ tue bumi nɛ wa maa pee kɛ ha Mawu kɛ anɔkuale nɛ wa maa ye lɛ ɔ nɔ. Mawu de wɔ ke: “Nɔ́ nɛ a ngɛ hlae ngɛ tsɔli kaa kikɛ nɛ ɔ a dɛ ji kaa a ye anɔkuale ha a nyɔmtsɛ ɔ.” (1 Kor. 4:2) E sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa ye Mawu anɔkuale. Yesu de ke: “Nɔ nɛ ma wlua lɛ kɛ yaa si nyagbe ɔ, a ma he e yi wami.” (Mat. 10:22) Wa yi wami nɛ a ma he ɔ nɛ maa tsɔɔ kaa wa ye manye nitsɛnitsɛ ngɛ si himi mi!

¹⁸ Ke o susu níhi nɛ wa tu a he munyu kɛ sɛ hlami ɔ a he ɔ, o maa na kaa anɔkuale nɛ wa maa ye Mawu ɔ kɛ níhi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ be nɔ́ ko peemi. Biɛ hemi, sukuu yami, sika fuu nami, kɛ bumi nɛ nihi ma ná kɛ ha wɔ. Jã kɛ̃ nɛ anɔkuale nɛ wa maa ye ha Mawu ɔ kɛ nile, ga, aloo nyɛmi nɛ wa ngɛ ɔ hu be nɔ́ ko peemi. Wa ma nyɛ maa ye Mawu anɔkuale ngɛ si himihi tsuo nɛ wa ma ya je mi ɔ mi. Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, ni komɛ hi Mawu webi a kpɛti nɛ a ji sikatsɛmɛ, nɛ ni komɛ hu a ji ohiatsɛmɛ. Paulo wo sikatsɛmɛ ɔmɛ ga ke “a ko pee kpɛle, se a bɔle nine ha nɔ tsuaa nɔ.” Niatsɛmɛ kɛ ohiatsɛmɛ tsuo a nine ma nyɛ maa “su wami nɛ ngɛ kɛ yaa neneene ɔ nɔ.” (1 Tim. 6:17-19) Mwɔnɛ ɔ hu niatsɛmɛ kɛ ohiatsɛmɛ ngɛ asafo ɔ mi. Wɔ tsuo wa ná he blɔ kake kɛ blɔ nya nítsumi kake. E sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa ye anɔkuale nɛ wa “ko pee kpɛle.” Ke wa peeɔ jã a, wa maa ye manye ngɛ wa Bɔlɔ ɔ hɛ mi, nɛ wa maa le kaa wa ngɛ e suɔmi nya ní pee, nɛ enɛ ɔ ma ha nɛ wa bua maa jɔ.—Abɛ 27:11.

19. Mɛni lɛ o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa pee konɛ o ye manye?

¹⁹ Eko ɔ, o be nyɛe maa pee nɔ́ ko ngɛ si himi nɛ o ngɛ mi ɔ he mohu lɛɛ, se o ma nyɛ ma dla o juɛmi ngɛ bɔnɛ o susuɔ ngɛ jamɛ a si himi ɔ he ha a he. Moo bɔ mɔde nɛ o ye Mawu anɔkuale ngɛ si himi saisaa nɛ o ma ya je mi ɔ mi. Ke o pee jã a, o ma ná he se. Mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ mo wawɛɛ amlɔ nɛ ɔ kɛ maa ya neneene. O hɛ nɛ ko je munyu nɛ Yesu tu Kristofoli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ nɔ kɔkɔɔkɔ. E de mɛ ke: “Yé mi anɔkuale kɛ yaa si gbenɔ mi tete po, nɛ ma ha mo wami kaa kunimi nɛ o ye ɔ he jlasi.” (Kpoj. 2:10) Enɛ ɔ ji manye yemi nitsɛnitsɛ ɔ nɛ!