Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

A Gu Nihi Bɔɔ Ko Pɛ A Nɔ Kɛ Ngɛ Nihi Babauu Lɛe

A Gu Nihi Bɔɔ Ko Pɛ A Nɔ Kɛ Ngɛ Nihi Babauu Lɛe

“E ku abolo ɔ mi, nɛ e ngɔ ha e kaseli ɔmɛ, nɛ e kaseli ɔmɛ hu dla ngɔ ha ma a.”​—MAT. 14:19.

1-3. Moo tsɔɔ bɔnɛ Yesu plɛ kɛ lɛ nimli asafo ko ngɛ Betsaida ní ɔmɛ a mi ha. (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ nikasemi ɔ sisije ɔ.)

MO SUSU nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ he nɛ o hyɛ. (Kane Mateo 14:14-21.) Nɔ́ nɛ ɔ ya nɔ benɛ a ye Hetsɔmi ɔ ta pɛ ngɛ jeha 32 M.B. Nimli asafo ko nyɛɛ Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ a se kɛ ho he ko banee ya ngɛ kɔpe ko mi ngɛ Betsaida ní ɔmɛ a mi, ngɛ Galilea Wo ɔ yiti je. Nyumuhi nɛ ngɛ mi ɔ a yibɔ maa su 5,000. E slo yihi kɛ jokuɛwi.

2 Benɛ Yesu na nimli asafo ɔ, e mi mi sã lɛ ngɛ a he, nɛ e tsa hiɔtsɛmɛ nɛ ngɛ a kpɛti ɔ. E tsɔɔ mɛ níhi fuu kɛ kɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he. Benɛ je jɔ ɔ, Yesu kaseli ɔmɛ de Yesu kaa e wo nimli asafo ɔ blɔ kɛ ya kɔpehi nɛ bɔle mɛ ɔ a mi, konɛ a ya he nɔ́ ko nɛ a ye. Yesu de e kaseli ɔmɛ ke: “Nyɛ nitsɛmɛ nyɛ hla nɔ́ ko ha mɛ nɛ a ye.” Eko ɔ, munyu nɛ Yesu tu ɔ pee e kaseli ɔmɛ nyakpɛ, ejakaa niye ní nɛ ngɛ a dɛ pɛ ji, abolo enuɔ kɛ lo nyafinyafi enyɔ.

3 Yesu mi mi sã lɛ ngɛ ni ɔmɛ a he, enɛ ɔ he ɔ, e pee nyakpɛ nɔ́ ko. Enɛ ɔ pɛ ji nyakpɛ nɔ́ ko nɛ Yesu pee nɛ Sane Kpakpa ngmali eywiɛ ɔmɛ tsuo bɔ he amaniɛ. (Mar. 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoh. 6:1-13) Yesu de e kaseli ɔmɛ kaa a ha nɛ nimli asafo ɔ nɛ a hi si kuuhi kuuhi nyingmi enuɔɔnuɔ kɛ lafalafa ngɛ nga a nɔ. Benɛ e jɔɔ niye ní ɔ nɔ ta a, e ku abolo ɔ kɛ lo ɔ mi. Lɔɔ se ɔ, Yesu nitsɛ gba we niye ní ɔ kɛ ha we ni ɔmɛ, mohu ɔ, “e kɛ ha kaseli ɔmɛ, konɛ mɛ hu a dla ngɔ ha ma kpekpemi ɔ.” Nyakpɛ sane ji kaa, nɔ tsuaa nɔ ye ní ɔ nɛ e tɔ nɛ eko piɛ! Mo susu he nɛ o hyɛ: Yesu gu nihi bɔɔ ko, nɛ ji e kaseli ɔmɛ a nɔ kɛ lɛ nihi babauu. *

4. (a) Mɛni niye ní nɛ Yesu suɔ titli kaa e ma ha nihi, nɛ mɛni heje? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ munyu nɛ wa ngɛ kasee nɛ ɔ kɛ nɔ́ nɛ maa nyɛɛ enɛ ɔ se ɔ mi?

4 Mumi mi niye ní nɛ ji Mawu Munyu ɔ mi anɔkualehi nɛ Yesu maa tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ ɔ ji nɔ́ titli nɛ he hia lɛ. E le kaa ke a kase anɔkuale nɛ ɔmɛ ɔ, a ma ná neneene wami. (Yoh. 6:26, 27; 17:3) Kaa bɔnɛ Yesu mi mi sã lɛ ngɛ nimli asafo ɔ he nɛ e ha mɛ niye ní kɛ lo ɔ, jã nɔuu kɛ̃ nɛ e mi mi sã lɛ ngɛ e se nyɛɛli ɔmɛ a he nɛ e kɛ ngmlɛfiahi abɔ tsɔɔ mɛ ní. (Mar. 6:34) Se Yesu le kaa e be kɛe nɛ e maa kpale kɛ ho hiɔwe ya. (Mat. 16:21; Yoh. 14:12) Ke Yesu ho hiɔwe ya a, mɛni blɔ nɔ e maa gu kɛ ha e kaseli ɔmɛ mumi niye ní? Kaa bɔnɛ e gu nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ lɛ nimli asafo ɔ, jã kɛ̃ nɛ e maa gu nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ lɛ nihi babauu. Lɛɛ mɛnɔmɛ ji nihi bɔɔ nɛ a maa gu a nɔ kɛ lɛ nihi babauu ɔ? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ bɔnɛ Yesu gu nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ lɛ e se nyɛɛli nɛ a pɔ mɛ nu nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ha. Lɔɔ se ɔ, ngɛ munyu nɛ wa maa kase kɛ nyɛɛ enɛ ɔ se ɔ mi ɔ, wa ma susu sane bimi nɛ he hia wa ti nɔ tsuaa nɔ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ he: Kɛ wa ma plɛ kɛ le nihi bɔɔ nɛ Kristo gu a nɔ kɛ ngɛ wɔ lɛe mwɔnɛ ɔ ha kɛɛ?

A gu nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ lɛ nimli babauu (Hyɛ kuku 4)

YESU HLA NIHI BƆƆ Ɔ

5, 6. (a) Mɛni ji nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ nɛ Yesu pee konɛ ke e gbo ɔ, e se nyɛɛli ɔmɛ a nine nɛ su Baiblo mi blɔ tsɔɔmi nɛ he hia mɛ ɔ nɔ? (b) Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ dla e bɔfo ɔmɛ konɛ ke e gbo ɔ, a nyɛ nɛ a tsu nítsumi ko nɛ he hia wawɛɛ ɔ he ní?

5 Wekuyi nɛ e le e blɔ nya nítsumi saminya a toɔ blɔ nya kɛ fɔɔ si kɛ haa e weku ɔ, konɛ ke e gbo ɔ, e weku mi bimɛ ɔmɛ a nine nɛ su níhi nɛ he maa hia mɛ ɔ nɔ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ Yesu, nɛ ji Kristofoli asafo ɔ Yi ɔ hu to blɔ nya kɛ ha e kaseli ɔmɛ konɛ ke e gbo ɔ, a nine nɛ su Baiblo mi blɔ tsɔɔmihi nɛ he maa hia mɛ ɔ nɔ. (Efe. 1:22) Kaa nɔ́ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ e piɛ jeha enyɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e pee nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. E bɔni nihi bɔɔ nɛ pee se ɔ, e maa gu a nɔ kɛ lɛ nimli babauu ɔ hlami. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ he nɛ waa hyɛ.

6 Benɛ Yesu sɔle nyɔnyɔɔnyɔ se ɔ, e hla e bɔfo 12 ɔmɛ kɛ je kaseli ɔmɛ a kpɛti. (Luka 6:12-16) Benɛ e piɛ jeha enyɔ nɛ e ma gbo ɔ, e kɛ be babauu tsɔɔ e bɔfo 12 nɛ ɔmɛ ní. E pee enɛ ɔ kɛ gu e munyu tumi kɛ e ní peepee nɔ. E le kaa níhi fuu ngɛ nɛ a maa kase, ejakaa jamɛ a be ɔ mi tsuo ɔ, a tsɛɔ mɛ ke “kaseli.” (Mat. 11:1; 20:17) Yesu kɛ ga womi nɛ he hia ha a ti nɔ tsuaa nɔ, nɛ e tsɔse mɛ saminya kɛ ha fiɛɛmi nítsumi ɔ. (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luka 8:1; 9:52-55) E ngɛ heii kaa Yesu ngɛ mɛ dlae konɛ ke e gbo nɛ e je kɛ ho hiɔwe ya a, a nyɛ nɛ a tsu nítsumi ko nɛ he hia wawɛɛ ɔ he ní.

7. Mɛni Yesu de nɛ lɔɔ ha nɛ wa na nítsumi titli nɛ bɔfo ɔmɛ ma tsu?

7 Mɛni bɔfo ɔmɛ ma tsu? Benɛ Pentekoste jeha 33 M.B. ɔ ngɛ sue ɔ, e ba pee heii kaa a kɛ “sɔmɔmi blɔ nya” nítsumi wo bɔfo ɔmɛ a dɛ kaa a hyɛ asafo ɔ nɔ. (Níts. 1:20) Mɛni nítsumi titli a ma tsu? Benɛ a tle Yesu si se ɔ, e de bɔfo Petro nɔ́ ko. Wa ma nyɛ maa na sane bimi nɛ ɔ heto ngɛ nɔ́ nɛ e de Petro ɔ mi. (Kane Yohane 21:1, 2, 15-17.) Yesu de Petro ngɛ bɔfo ɔmɛ ekomɛ a hɛ mi ke: “Lɛɛ ye to ɔmɛ.” Enɛ ɔ nɛ Yesu de ɔ tsɔɔ kaa e bɔfo ɔmɛ maa piɛɛ nihi bɔɔ nɛ e maa gu a nɔ kɛ ha nimli babauu mumi mi niye ní ɔ a he. Munyu nɛ ɔ nɛ Yesu tu ɔ tsɔɔ kaa e suɔ e “to ɔmɛ” wawɛɛ! *

A NGƐ NIHI BABAUU LƐE KƐ JE PENTEKOSTE KƐ MA

8. Mɛni blɔ nɔ ni hehi nɛ a ba plɛ Kristofoli ɔ tsɔɔ kaa a le nihi tutuutu nɛ Kristo kɛ mɛ ngɛ ní tsue ɔ?

8 Kɛ je Pentekoste jeha 33 M.B. ɔ mi kɛ ma a, Kristo nɛ a tle lɛ si ɔ gu e bɔfo ɔmɛ a nɔ kɛ ngɛ e kaseli kpahi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ lɛe. (Kane Bɔfo Ɔmɛ A Nítsumi 2:41, 42.) Yudabi kɛ ma jeli nɛ a tsake kɛ ba Yuda jami ɔ mi nɛ a plɛ Kristofoli nɛ a pɔ mɛ nu jamɛ a ligbi ɔ, ba ná le nimli pɔtɛɛ nɛ Kristo kɛ mɛ ngɛ ní tsue ɔ. Akɛnɛ a ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ nihi nɛ Kristo kɛ mɛ ngɛ ní tsue ɔ a mi heje ɔ, a “kaseɔ ní be tsuaa be ngɛ bɔfo ɔmɛ a ngɔ.” Ní lelɔ ko tsɔɔ kaa Hela peemimunyu nɛ a tsɔɔ sisi ke, “kaseɔ ní be tsuaa be” ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ “si fimi, loo nɛ nɔ ko maa ngɔ e juɛmi kɛ ma nɔ́ kake pɛ nɔ.” Ni hehi nɛ a ba plɛ Kristofoli ɔ suɔ wawɛɛ kaa a maa kase Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ, nɛ a le nihi tutuutu nɛ e sa kaa a ya a ngɔ konɛ a ya kase. A ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ bɔfo ɔmɛ a mi, enɛ ɔ he ɔ, a ha nɛ bɔfo ɔmɛ tsɔɔ mɛ munyuhi nɛ Yesu tu kɛ níhi nɛ e pee ɔ a sisi. A ha nɛ bɔfo ɔmɛ tsɔɔ mɛ ngmamihi nɛ kɔɔ Yesu he ɔ hulɔ. *​—Níts. 2:22-36.

9. Mɛni blɔ nɔ bɔfo ɔmɛ gu kɛ tsɔɔ kaa a hɛ ji blɔ nya nítsumi nɛ Yesu kɛ wo a dɛ kaa a lɛ e to ɔmɛ ha lɛ ɔ nɔ?

9 Bɔfo ɔmɛ a hɛ ji blɔ nya nítsumi nɛ Yesu kɛ wo a dɛ kaa a lɛ e to ɔmɛ ha lɛ ɔ nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, sane ko nɛ mi wa te si nɛ ma nyɛ maa ngɔ mi gbami kɛ ba Kristofoli asafo ehe nɛ a to sisi ɔ mi. Mo kadi bɔnɛ a plɛ kɛ tsu he ní ha. Sane ɔ kɔɔ niye ní nitsɛnitsɛ he. A ha we yalɔyihi nɛ a tuɔ Hela gbi ɔ a daa ligbi nya mi ngma, se yalɔyihi nɛ a tuɔ Hebribi gbi ɔ lɛɛ a nine suɔ a nɔ́ nɔ. Mɛni blɔ nɔ bɔfo ɔmɛ gu kɛ tsu sane nɛ ɔ he ní? “Bɔfo nyɔngma kɛ enyɔ ɔmɛ” hla nyɛmimɛ nyumuhi kpaago konɛ a hyɛ niye ní ɔ gbami nɔ. Bɔfo ɔmɛ a ti nihi fuu piɛɛ nihi nɛ Yesu gu a nɔ kɛ lɛ nimli asafo ɔ ngɛ nyakpɛ blɔ nɔ ɔ a he, nɛ bɔfo nɛ ɔmɛ yɔse kaa e sa nɛ a kɛ a juɛmi nɛ ma mumi mi niye ní nɛ a ma gba kɛ ha asafo ɔ nɔ titli. Enɛ ɔ he ɔ, a ngɔ a be tsuo kɛ “fiɛɛ Mawu munyu ɔ.”​—Níts. 6:1-6.

10. Mɛni blɔ nɔ Kristo kɛ bɔfo ɔmɛ kɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ tsu ní ngɛ?

10 Benɛ e ke e suu jeha 49 M.B. ɔ, asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a he su ba piɛɛ bɔfo ɔmɛ nɛ a gbo we ɔ a he. (Kane Bɔfo Ɔmɛ A Nítsumi 15:1, 2.) ‘Bɔfo ɔmɛ kɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a ngɛ Yerusalem’ ɔ sɔmɔ kaa blɔ tsɔɔmi ajla toli. Kristo nɛ ji asafo ɔ Yi ɔ kɛ nyumuhi bɔɔ nɛ ɔ nɛ a he su ɔ tsu ní kɛ dla sanehi nɛ kɔɔ jami mi tsɔɔmihi a he. E ngɔ mɛ kɛ da Matsɛ Yemi sane kpakpa fiɛɛmi kɛ ní tsɔɔmi nítsumi ɔ nya hulɔ.​—Níts. 15:6-29; 21:17-19; Kol. 1:18.

11, 12. (a) Mɛni tsɔɔ kaa Yehowa jɔɔ blɔ nya nɛ e Bi ɔ to nɛ e gu nɔ kɛ lɛ asafohi ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ nɔ? (b) Mɛni blɔ nɔ nihi gu kɛ yɔse nihi nɛ Kristo guɔ a nɔ kɛ lɛɔ asafo ɔmɛ ngɛ mumi mi ɔ heii?

11 Anɛ Yehowa jɔɔ blɔ nya nɛ e Bi ɔ to nɛ e gu nɔ kɛ lɛ asafohi ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ nɔ lo? Ee, Yehowa jɔɔ nɔ! Mɛni blɔ nɔ wa gu kɛ le? A ngma ngɛ Bɔfo Ɔmɛ A Nítsumi ɔ mi ke: ‘Benɛ bɔfo Paulo kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he kɛ ngɛ blɔ hiae ɔ ngɛ ma amɛ a nɔ kpae ɔ, mlaahi nɛ bɔfo ɔmɛ, kɛ asafo nikɔtɔma amɛ wo ngɛ Yerusalem ɔ, a tsɔɔ mɛ, konɛ a ye nɔ. Enɛ ɔ ha asafo ɔmɛ a hemi kɛ yemi mi ba wa, nɛ daa nɛ ɔ, nihi babauu ba piɛɔ a he.’ (Níts. 16:4, 5) Mo kadi kaa nɔ́ nɛ ha nɛ asafo ɔmɛ ya hɛ mi ji, a kɛ blɔ tsɔɔmi ajla toli ɔmɛ nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ pee kake. Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa jɔɔ blɔ nya nɛ e Bi ɔ to nɛ e gu nɔ kɛ lɛ asafo ɔmɛ ɔ nɔ lo? Nyɛ ha nɛ wa kai kaa ja Yehowa jɔɔ e webi loko tue mi jɔmi maa hi a kpɛti nɛ a he maa hiɛ.​—Abɛ 10:22; 1 Kor. 3:6, 7.

12 Kɛ ba si piɔ ɔ, wa na kaa Yesu guɔ blɔ pɔtɛɛ ko nɔ kɛ lɛɛ e se nyɛɛli. Lɔɔ ji, e guɔ nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ lɛɛ nihi babauu. Wa na blɔ nɛ e guɔ nɔ kɛ lɛɛ nihi ngɛ mumi mi ɔ heii. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, bɔfo ɔmɛ nɛ a piɛɛ kekleekle blɔ tsɔɔmi ajla toli ɔmɛ a he ɔ nyɛ nɛ a pee nyakpɛ níhi kɛ tsɔɔ kaa Yehowa fĩ a se. Bɔfo Ɔmɛ A Nítsumi 5:12 ɔ de ke: “Mawu pee okadihi, kɛ nyakpɛ níhi babauu kɛ gu bɔfo ɔmɛ a nɔ ngɛ ni ɔmɛ a kpɛti.” * Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ nihi nɛ a ba plɛ Kristofoli ɔ a yi mi nɛ pee mɛ enyɔɔnyɔ nɛ a bi ke, ‘Mɛnɔmɛ tutuutu a nɔ nɛ Kristo guu kɛ lɛɛ e to ɔmɛ?’ Se benɛ kaseli ɔmɛ gbo se ɔ, si himi ɔ ba tsake.

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, nihi ba le nihi nɛ Yesu gu a nɔ kɛ lɛ asafo ɔ (Hyɛ kuku 12)

BENƐ HU Ɔ HIƐ NƐ NGMA A PI

13, 14. (a) Mɛni Yesu de kɛ kɔ tuami nɛ nihi ma tua Kristofoli asafo ɔ he, nɛ mɛni be enɛ ɔ je sisi? (b) Jije kɛ jije nɛ si nɛ a maa te kɛ wo anɔkuale Kristofoli ɔ maa je kɛ ba? (Hyɛ nyagbe ningma.)

13 Yesu gba kɛ fɔ si kaa nihi ma tua Kristofoli asafo ɔ. Mo kai kaa Yesu de ngɛ e nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ kɔɔ ngma a kɛ hu ɔ he ɔ mi kaa a ma du hu (lakpa Kristofoli) kɛ futu ngma (Kristofoli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ). E tsɔɔ kaa a ha nɛ hu ɔ kɛ ngma a tsuo nɛ a wa kɛ ya si ngma kpami be ɔ, nɛ ji “je nɛ ɔ nyagbe” ɔ. (Mat. 13:24-30, 36-43) E kɛ we kulaa nɛ Yesu munyu ɔ ba mi. *

14 Hemi kɛ yemi kuami je sisi ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi, se bɔfo ɔmɛ ‘tsi nya.’ Bɔfo ɔmɛ kplɛɛ we nɛ nɔ ko nɛ ngɔ lakpa tsɔɔmi ko kɛ futu anɔkuale tsɔɔmi ɔ. (2 Tes. 2:3, 6, 7) Se benɛ nyagbe bɔfo ɔ gbo se ɔ, hemi kɛ yemi kuami gbɛ fia asafo ɔmɛ a mi. Jehanɛ se hu ɔ, ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, hu ɔ ba hiɛ pe ngma a. Kuu pɔtɛɛ ko be nɛ a guɔ nɔ kɛ haa nihi mumi mi niye ní. Nyagbenyagbe ɔ, níhi ma ba tsake. Se sane bimi ɔ mi ji, Mɛni be?

MƐNƆMƐ MAA LƐ NIHI NGƐ NGMA KPAMI BE Ɔ MI?

15, 16. Mɛni je Ngmami ɔ nɛ Baiblo Kaseli ɔmɛ kase saminya a mi kɛ ba, nɛ mɛni sane wa ma nyɛ ma bi?

15 Benɛ hu ɔ kɛ ngma a tsuo ngɛ wae ɔ, ni komɛ a bua ba jɔ wawɛɛ kaa a maa kase Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ. Mo kai kaa ngɛ jeha 1870 jeha amɛ a mi ɔ, kuu nyafii ko nɛ a tsɛɛ mɛ ke Baiblo Kaseli ɔ to Baiblo kasemi kuuhi a sisi. E slo Baiblo kasemi kuu nɛ ɔmɛ ngɛ jamihi nɛ a tsɛɛ a he ke Kristofoli ɔ a he. Baiblo Kaseli ɔmɛ ba a he si nɛ a kase Mawu Munyu ɔ saminya konɛ a le anɔkuale ɔ.​—Mat. 11:25.

16 Ngmami ɔ nɛ Baiblo Kaseli ɔmɛ kase saminya a wo yiblii kpakpa. Baiblo Kaseli ɔmɛ kpa lakpa tsɔɔmihi a he bo nɛ a tsɔɔ nihi Mawu Munyu ɔ. A pee Baiblo kasemi womihi nɛ a gba ha nihi ngɛ je kɛ wɛ. Nihi fuu nɛ a suɔ kaa a maa kase Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ kane a womi ɔmɛ nɛ a ná nɔ mi mami kaa a na anɔkuale ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma bi ke: Loko e maa su jeha 1914 ɔ, anɛ Baiblo Kaseli nɛ ɔmɛ ji kuu nɛ Kristo de ke e maa gu a nɔ kɛ lɛ e to ɔmɛ ɔ lo? Dɛbi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, hu ɔ kɛ ngma a bla kɛ ngɛ wae, nɛ a tui kuu nɛ Kristo maa gu nɔ kɛ ha nihi mumi niye ní ɔ sisi lolo. E sui be nɛ a ma je anɔkuale Kristofoli ɔmɛ kɛ je lakpa Kristofoli ɔmɛ a kpɛti lolo.

17. Mɛni níhi nɛ a he hia bɔni nɔ yami kɛ je jeha 1914 ɔ nɔ?

17 Kaa bɔnɛ wa kase ngɛ munyu nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, ngma kpami be ɔ je sisi ngɛ jeha 1914 ɔ mi. Ngɛ jamɛ a jeha a mi ɔ, níhi fuu nɛ a he hia ya nɔ. A wo Yesu Matsɛ, nɛ nyagbe ligbi ɔmɛ je sisi. (Kpoj. 11:15) Kɛ je jeha 1914 kɛ ya si 1919 ɔ sisije ɔ, Yesu piɛɛ e Tsɛ ɔ he nɛ a ya slaa mumi mi sɔlemi we ɔ, nɛ a tsu he. * (Mal. 3:1-4) Lɔɔ se ɔ, kɛ je jeha 1919 ɔ nɔ kɛ ma a, a bɔni ngma a nya buami. Anɛ be su nɛ Kristo maa to kuu kake ko he blɔ nya konɛ e gu jamɛ a kuu ɔ nɔ kɛ ha nihi mumi mi niye ní lo? Ee, be su!

18. Yesu gba kɛ fɔ si kaa e maa hla mɛnɔ, nɛ mɛni sane nɛ he hia lɛ e sa nɛ nihi nɛ a bi benɛ nyagbe ligbi ɔmɛ je sisi ɔ?

18 Ngɛ gbami nɛ Yesu gba kɛ kɔ nyagbe be ɔ he ɔ mi ɔ, e tsɔɔ kaa e maa hla “tsɔlɔ” ko konɛ e ha nihi mumi mi ‘niye ní ngɛ be nɛ sa mi.’ (Mat. 24:45-47) Mɛnɔ ji jamɛ a “tsɔlɔ” ɔ? Kaa bɔnɛ Yesu pee ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, e maa gu nihi bɔɔ ko pɛ a nɔ kɛ lɛ nimli babauu ekohu. Se benɛ nyagbe ligbi ɔmɛ je sisi ɔ, sane nɛ he hia nɛ e sa nɛ nihi nɛ a bi ji, Mɛnɔmɛ maa pee nihi bɔɔ nɛ Yesu maa gu a nɔ kɛ lɛ nimli babauu ɔ? Wa ma susu sane bimi nɛ ɔ kɛ ekpahi nɛ kɔɔ Yesu gbami ɔ he ɔ a he ngɛ munyu nɛ wa maa kase kɛ nyɛɛ enɛ ɔ se ɔ mi.

 

^ kk. 3 Kuku 3: Pee se benɛ Yesu kpale gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ lɛ nyumuhi 4,000, kɛ yihi kɛ jokuɛwi ɔ, ‘e ngɔ niye ní ɔ kɛ ha e kaseli ɔmɛ, nɛ e kaseli ɔmɛ hu dla kɛ ha ma a.’​—Mat. 15:32-38.

^ kk. 7 Kuku 7: Ngɛ Petro be ɔ mi ɔ, “to ɔmɛ” nɛ a lɛ mɛ ɔ tsuo ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a maa ya hiɔwe.

^ kk. 8 Kuku 8: Akɛnɛ ni hehi nɛ a ba plɛ Kristofoli ɔ “kaseɔ ní be tsuaa be ngɛ bɔfo ɔmɛ a ngɔ” heje ɔ, enɛ ɔ tsɔɔ kaa bɔfo ɔmɛ tsɔɔ nihi ní daa be tsuaa be. A ngma níhi nɛ bɔfo ɔmɛ tsɔɔ nihi ɔ ekomɛ ngɛ Kristofoli a Hela Ngmami ɔ mi.

^ kk. 12 Kuku 12: E ngɛ mi kaa nihi nɛ a piɛɛ we Yesu bɔfo ɔmɛ a he ɔ hu ná mumi ɔ nyakpɛ nike níhi mohu lɛɛ, se behi fuu ɔ, bɔfo ɔmɛ lɛ a haa nɛ a náa aloo a náa ngɛ bɔfo ɔmɛ a hɛ mi.​—Níts. 8:14-18; 10:44, 45.

^ kk. 13 Kuku 13: Munyu nɛ bɔfo Paulo tu nɛ a ngma ngɛ Bɔfo Ɔmɛ A Nítsumi 20:29, 30 ɔ tsɔɔ kaa kekleekle ɔ, lakpa Kristofoli (“hu”) ‘ma ba sɛ anɔkuale Kristofoli a kpɛti.’ Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, ngɛ anɔkuale Kristofoli ‘a kpɛti’ hu ɔ, ni komɛ ma plɛ hemi kɛ yemi kuali nɛ a maa “ye lakpa.”

^ kk. 17 Kuku 17: Hyɛ munyu nɛ e yi ji, ‘Hyɛ, I Kɛ Nyɛ Maa Hi Si Daa’ nɛ je kpo ngɛ Hwɔɔmi Mɔ nɛ ɔ bafa 17, kuku 6 mi ɔ.