Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

Katsɛmɛ Kpanaa Amɛ Kɛ Ganɔ Ɔmɛ—Bɔnɛ Wa Náa A He Se Ha Mwɔnɛ ɔ

Katsɛmɛ Kpanaa Amɛ Kɛ Ganɔ Ɔmɛ—Bɔnɛ Wa Náa A He Se Ha Mwɔnɛ ɔ

“Wa ma ha wa katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ maa ya nɛ a kɛ mɛ ma ya hwu ta.”​—MIKA 5:5.

1. Mɛni heje yi mi nɛ Israel matsɛ ɔ kɛ Siria matsɛ ɔ to ɔ yi manye ɔ?

MAA pee jeha 762 kɛ ya si 759 L.M.B. ɔ kpɛ mi ɔ, Israel matsɛ ɔ kɛ Siria matsɛ ɔ je ta kɛ wo Yuda matsɛ yemi ɔ. Mɛni ji oti nɛ a kɛ ma a hɛ mi? Oti nɛ a kɛ ma a hɛ mi ji, a ma kpata Yerusalem hɛ mi, nɛ a ma kpa Ahaz matsɛ, nɛ a maa wo nɔ ko nɛ eko ɔ, e pi Matsɛ David weku ɔ mi no ɔ matsɛ ngɛ Yuda ma a nya. (Yes. 7:5, 6) Jamɛ a yi mi tomi ɔ yi manye. Yehowa wo si kaa, be tsuaa be ɔ, e sa nɛ David weku ɔ mi nɔ ko nɛ ye matsɛ. Be tsuaa be nɛ Yehowa ma de nɔ́ ko ɔ e baa mi.—Yos. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Moo tsɔɔ bɔnɛ Yesaya 7:14, 16 ba mi ha (a) ngɛ jeha 762 kɛ ya si 759 L.M.B. ɔ kpɛ mi (b) ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi.

2 Sisije ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ Siriabi ɔmɛ kɛ Israelbi ɔmɛ maa ye kunimi ngɛ ta a mi. Ngɛ ta kake pɛ nɛ a hwu ɔ mi ɔ, Ahaz ta buli katsɛmɛ 120,000 gbo! A “gbe Matsɛ Ahaz binyumu Maaseya.” (2 Kron. 28:5-7) Se Yehowa ngɛ hyɛe. E kai si nɛ e wo David ɔ, nɛ e ngɔ he wami womi munyu ko kɛ tsɔ gbalɔ Yesaya.

3 Yesaya de ke: ‘Yiheyo ko maa ngɔ hɔ, nɛ e ma fɔ binyumu, nɛ e maa wo lɛ biɛ ke, Yimanuel. Loko e hɛ ma fã nɛ e maa le kpakpa kɛ yayami a kpɛti slɔɔto ɔ, ma a mi bi ɔmɛ ma ná na nyɔ nyu maa nu, nɛ a ma ná hwo maa ye ekohu. Jamɛ a be ɔ be sue tete po nɛ matsɛmɛ enyɔ ɔmɛ nɛ a ngɛ nyɛ he gbeye woe ɔ a zugba a nɔ maa je gu.’ (Yes 7:14, 16) Behi fuu ɔ, wa tsɔɔ kaa gbami nɛ ɔ kekleekle mi bami ɔ kɔɔ Mesia a fɔmi he. (Mat. 1:23) Se akɛnɛ “matsɛmɛ enyɔ” ɔmɛ, nɛ ji Siria matsɛ ɔ kɛ Israel matsɛ ɔ hɛwi Yuda ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi heje ɔ, eko ɔ, gbami nɛ kɔɔ Yimanuel ɔ he ɔ ba mi ngɛ Yesaya be ɔ mi.

4 Benɛ Yesaya tu munyu nɛ ɔ ta pɛ nɛ e yo ɔ hɛɛ hɔ, nɛ e fɔ binyumu ko nɛ wo lɛ ke Maha-salal-has-bas. Eko ɔ, binyumu nɛ ɔ ji “Yimanuel” nɛ Yesaya tu e he munyu ɔ nɛ. * Blema a, a nyɛɔ daa nɔ́ ko nɛ ya nɔ be nɛ a fɔ nɔ ko ɔ nɔ kɛ woɔ nɔ ɔ biɛ, se nɔ ɔ fɔli kɛ e wekuli hu tsɛɔ lɛ kɛ biɛ kpa. (2 Sam. 12:24, 25) Odase yemi ko be nɛ tsɔɔ kaa a tsɛɛ Yesu ke Yimanuel.—Kane Yesaya 7:14; 8:3, 4.

5. Mɛni yi mi kpɔ nɛ nile be mi lɛ Matsɛ Ahaz mwɔ?

5 Be mi nɛ Israel kɛ Siria ngɔ a juɛmi kɛ ma Yuda nɔ ɔ, ma kpa ko hu nɛ a le ta hwumi wawɛɛ je a hɛ ngɔ pi Israel kɛ Siria. Ma nɛ ɔ ji Asiria nɛ ngɛ mɔde bɔe konɛ e ba ye je ɔ nɔ ɔ. Kaa bɔnɛ a tsɔɔ ngɛ Yesaya 8:3, 4 ɔ, Asiria maa ngɔ “Damasko sika tsuo” kɛ “Samaria ta yibu ní tsuo” kɛ ho loko a ma tua Yuda woyi je matsɛ yemi ɔ. Ahaz nɛ ji Yuda matsɛ ɔ kɛ e hɛ fɔɛ munyu nɛ Mawu tu kɛ gu Yesaya nɔ ɔ nɔ. E pee we e ní ngɛ nile mi, ejakaa e kɛ Asiria ya so. Enɛ ɔ ha nɛ Asiria wa Yuda ma a yi mi. (2 Ma. 16:7-10) Ahaz nɛ ji Yuda ma a hɛ mi nyɛɛlɔ ɔ nyɛ we nɛ e po e webi ɔmɛ a he piɛ! Wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Ke ma mwɔ ye yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ ko nɛ he hia he ɔ, anɛ i kɛ ye hɛ fɔɔ Mawu nɔ aloo adesa nɔ?’—Abɛ 3:5, 6.

TO HYƐLƆ EHE KO PEE E NÍ NGƐ BLƆ KPA NƆ

6. Mɛni blɔ nɔ e slo Hezekia ngɛ Ahaz he ngɛ?

6 Ahaz gbo ngɛ jeha 746 loko a fɔ Yesu, nɛ e binyumu Hezekia ba ye e se. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, ohia ngɛ Yudabi ɔmɛ yee nɛ a jɔɔ Yehowa jami hulɔ. Mɛni ji nɔ́ kekleekle nɛ Matsɛ Hezekia pee? Anɛ e ha nɛ ma a nɛ ná ní ekohu lo? Dɛbi. Hezekia suɔ Yehowa nɛ e ji to hyɛlɔ kpakpa kɛ ha ma a. Kekleekle nɔ́ nɛ e pee ji, e ye bua Yudabi ɔmɛ nɛ a dla a kɛ Yehowa a kpɛti ekohu. Benɛ Hezekia ná le kaa e sa nɛ e pee Mawu suɔmi nya ní ɔ, e tsu he ní amlɔ nɔuu. Hezekia pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ!—2 Kron. 29:1-19.

7. Mɛni heje nɛ e he hia kaa matsɛ ɔ nɛ fĩ Levibi ɔmɛ a se ɔ?

7 E sa nɛ Levibi ɔmɛ nɛ a tsu blɔ nya nítsumi ko nɛ he hia he ní konɛ Yudabi ɔmɛ nɛ a bɔni Yehowa jami ekohu. Enɛ ɔ he ɔ, Hezekia kɛ mɛ pee kpe nɛ e ha nɛ a le kaa e fĩ a se. Moo po bɔnɛ Levibi anɔkualetsɛmɛ nɛ a ya jamɛ a kpe ɔ a bua maa jɔ ha a he foni ngɛ o juɛmi mi nɛ o hyɛ. Hezekia de mɛ ke: ‘Yehowa hla nyɛ nɛ nyɛɛ nyɛɛ ma a hɛ mi kɛ sɔmɔ lɛ.’ (2 Kron. 29:11) Niinɛ, Yehowa fã Levibi ɔmɛ kaa a ye bua Israelbi ɔmɛ konɛ a ja anɔkuale Mawu ɔ!

8. Mɛni ji nɔ́ kpa ko hu nɛ Hezekia pee kɛ ye bua Yudabi ɔmɛ nɛ a ja Yehowa ekohu, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

8 Hezekia bua Yudabi ɔmɛ kɛ Israelbi ɔmɛ tsuo a nya nɛ a ye Hetsɔmi gbijlɔ ɔ. Ngɛ lɔɔ se ɔ, e ha nɛ a kɛ ligbi kpaago ye Abolokplolo Nyami Be ɔ hulɔ. Gbijlɔ nɛ ɔ ngɔ ha Yudabi ɔmɛ wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, a tsa nɔ nɛ a ye gbijlɔ ɔ ligbi kpaago kɛ piɛɛ he. Baiblo ɔ de ke: “Yerusalem ma a mi pee hoo kɛ nyami sɔuu, ejakaa kɛ je Matsɛ Salomo, David binyumu ɔ yinɔ ɔ, nɔ́ ko kaa kikɛ nɛ ɔ bɛ hyɛ.” (2 Kron. 30:25, 26) Moo hyɛ bɔnɛ gbijlɔ nɛ ɔ maa wo Yudabi ɔmɛ tsuo he wami ha! Wa kaneɔ ngɛ 2 Kronika 31:1 ɔ ke: “Benɛ a ye nyami be ɔmɛ ta a, a gbɛ jami he ɔmɛ; a ku amagahi nɛ a puɛ kɛ ha yo mawu ɔ nɛ a tsɛɛ Ashera a ngɔ pue si, nɛ a ywia bɔ sami la tɛ ɔmɛ.” Yudabi ɔmɛ kpale kɛ ba Yehowa ngɔ. Enɛ ɔ ye bua mɛ nɛ a dla a he kɛ ha haomihi nɛ a kɛ kpe pee se ɔ.

MATSƐ Ɔ DLA E HE KƐ HA HAOMI

9. (a) Mɛni ha nɛ Israelbi ɔmɛ nyɛ we nɛ a tsu a yi mi tomi ɔ he ní ɔ? (b) Kekleekle ɔ, mɛni kunimi Senakerib ye ngɛ Yuda ma a nɔ?

9 Kaa bɔnɛ Yesaya de ɔ, Asiria kpata Israel yiti je matsɛ yemi ɔ hɛ mi nɛ e nuu ma mi bimɛ ɔmɛ kɛ ho. Enɛ ɔ ha nɛ Israelbi ɔmɛ nyɛ we nɛ a tsu a yi mi tomi ɔ he ní. Jinɛ a to a yi mi kaa a be hae nɛ nɔ ko nɛ e je David weku ɔ mi nɛ e ye Yuda ma a nɔ matsɛ hu. Se benɛ Asiria kpata Israel yiti je matsɛ yemi ɔ hɛ mi ta a, mɛni yi mi Asiriabi ɔmɛ to? Jehanɛ lɛɛ, Asiriabi ɔmɛ je a hɛ ngɔ pi Yuda. Baiblo ɔ de ke: “Matsɛ Hezekia yinɔ jeha nɛ ji nyɔngma kɛ eywiɛ ɔ mi ɔ, Asiria matsɛ, Senakerib ba tua Yuda mahi tsuo nɛ a fia gbogbo ngɔ wo a he ɔ, nɛ e ngɔ ma amɛ.” Senakerib kpata Yuda mahi 46 a hɛ mi momo. Moo ngɔ lɛ kaa o ngɛ Yerusalem jamɛ a be ɔ mi nɛ Asiriabi ɔmɛ ngɛ Yuda ma amɛ a hɛ mi kpatae kɛ ma. E piɛ bɔɔ nɛ a maa su he nɛ o ngɛ ɔ, kɛ o ko pee o ní ha kɛɛ?—2 Ma. 18:13.

10. Mɛni heje nɛ eko ɔ, munyu nɛ ngɛ Mika 5:5, 6 wo Hezekia he wami ɔ?

10 Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Hezekia le haomi nɛ maa ba, se e yi gbeye. E hla we yemi kɛ buami se blɔ kɛ ji mahi nɛ a jaa wɔ ɔ a ngɔ kaa bɔnɛ e tsɛ Ahaz nɛ ji hemi kɛ yemi kualɔ ɔ pee ɔ. Hezekia ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. (2 Kron. 28:20, 21) Eko ɔ, e le munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ nɛ gbalɔ Mika tu ɔ. E de ke: “Ke Asiriabi ɔmɛ ba wa zugba a nɔ nɛ a ba tua wa mɔ ɔmɛ ɔ, wa ma ha wa katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ maa ya nɛ a kɛ mɛ ma ya hwu ta. A kɛ klaate maa ye Asiria bi ɔmɛ a nɔ kunimi.” (Mika 5:5, 6) E ngɛ heii kaa munyu nɛ ɔ nɛ Yehowa tu ɔ wo Hezekia he wami. Yudabi ɔmɛ le kaa Yehowa ma ha nɛ ta buli nɛ a hyɛ we blɔ ɔ ma ya ye Asiriabi ɔmɛ a nɔ kunimi.

11. Mɛni be gbami nɛ kɔɔ katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ a nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ a he ɔ ba mi kekleekle?

11 Gbami nɛ kɔɔ katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ a nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ a he ɔ maa ba mi nitsɛnitsɛ ngɛ Yesu fɔmi se kulaa. Yesu ji ‘matsɛ ngɛ Israel ma a tsuo nɔ, nɛ e weku kpa ngɛ kɛ je blema tɔɔ.’ (Kane Mika 5:1, 2.) Enɛ ɔ maa ba mi hwɔɔ se, benɛ mwɔnɛmwɔnɛ ɔ be mi “Asiria,” aloo he nyɛlɔ ɔ ma ba tua Yehowa sɔmɔli ɔ. Mɛnɔmɛ ji ta buli nɛ Yehowa maa gu e Bi ɔ nɔ kɛ ye he nyɛlɔ nɛ e he ngɛ gbeye nɛ ɔ nɔ kunimi? Wa maa na sane bimi nɛ ɔ heto pee se. Se kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ Hezekia pee benɛ Asiriabi ɔmɛ wo e he gbeye ɔ.

HEZEKIA KƐ NILE TSU NÍ

12. Mɛni Hezekia kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ pee kɛ po Mawu webi ɔmɛ a he piɛ?

12 Ke wa be nyɛe ma tsu nɔ́ ko he ní ɔ, Yehowa jeɔ e tsui mi be tsuaa be, nɛ e tsuɔ he ní ha wɔ. Hezekia kɛ e “ma nimeli ɔmɛ, kɛ e ta buli ɔmɛ” pee kpe nɛ a mwɔ a yi mi kpɔ kaa a ‘maa tsi vuhi nɛ ngɛ ma a nya a. Jehanɛ se hu ɔ, Hezekia dla Yerusalem ma a he fami ní ɔmɛ; gbogbohi nɛ ku ɔ, e kpale fia mɛ ekohu, nɛ e ma mɔhi ngɛ a nɔ; jehanɛ se hu, e sɔ̃ kɛ̃ɛ̃ kɛ tsɛ̃ihi babauu.’ (2 Kron. 32:3-5) Bɔnɛ pee nɛ Yehowa nɛ po e ma a he piɛ nɛ e hyɛ a nɔ ɔ, e hla katsɛmɛ komɛ kaa Hezekia, kɛ e ma nimeli ɔmɛ, kɛ gbali anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ.

13. Mɛni ji nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ nɛ Hezekia pee konɛ e dla Yudabi ɔmɛ kɛ ha tuami nɛ Asiriabi ɔmɛ ma ba tua mɛ ɔ? Moo tsɔɔ nya.

13 Lɔɔ se ɔ, Hezekia pee nɔ́ ko nɛ he hia kulaa po pe vu ɔmɛ nɛ e tsi aloo gbogbo ɔmɛ nɛ e fia a. Akɛnɛ Hezekia ji to hyɛlɔ kpakpa heje ɔ, e bua Yudabi ɔmɛ a nya nɛ e wo mɛ he wami. E de mɛ ke: ‘Nyɛ ko ye Asiria matsɛ ɔ gbeye; ejakaa nɔ nɛ kɛ wɔ ngɛ ɔ, e he wa kulaa pe nɔ nɛ kɛ lɛ ngɛ ɔ. Niinɛ, Asiria matsɛ ɔ ngɛ ta buli babauu, se mɛ tsuo pɛpɛɛpɛ ɔ, nimli adesahi kɛkɛ ji mɛ. Wɔɔ lɛɛ Yehowa, wa Mawu ɔ maa piɛ wa he; lɛ ji nɔ nɛ maa hwu ta amɛ ha wɔ.’ Moo hyɛ bɔnɛ munyu nɛ ɔ ma ha nɛ Yudabi ɔmɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa ha. Yehowa maa hwu ta a ha mɛ! “Munyu nɛ ɔ nɛ Yuda matsɛ, Hezekia tu ɔ,” wo ma a he wami. Mo kadi kaa munyu nɛ “Hezekia tu ɔ” lɛ wo ma a he wami ɔ nɛ. Hezekia kɛ e ma nimeli ɔmɛ, kɛ nyumu katsɛmɛ ɔmɛ, kɛ gbalɔ Mika kɛ Yesaya tsɔɔ kaa a ji to hyɛli kpakpahi kaa bɔnɛ Yehowa gu e gbalɔ ɔ nɔ kɛ gba fɔ si ɔ.—2 Kron. 32:7, 8; kane Mika 5:5, 6.

Hezekia munyu ɔ wo Yudabi ɔmɛ he wami (Hyɛ kuku 12, 13)

14. Mɛni Rabshake de, nɛ kɛ Yudabi ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ?

14 Asiria matsɛ ɔ kɛ e ta buli ɔmɛ ya to si ngɛ Lakish, ngɛ Yerusalem ma a pusinɔ he blɔ ngɛ woyi je. Benɛ a ngɛ lejɛ ɔ, e tsɔ tsɔli etɛ kɛ ho Yerusalem ya konɛ a de ma mi bimɛ ɔmɛ kaa a ba nu mɛ Asiriabi ɔmɛ a nane. E tsɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ titli nɛ a tsɛɛ ke Rabshake ɔ gu ga blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ pee jã. E tu Hebri gbi kɛ tsɔɔ Yudabi ɔmɛ nɛ e de mɛ ke a ko bu Matsɛ Hezekia tue, mohu ɔ, a bu Asiriabi ɔmɛ tue. E wo Yudabi ɔmɛ si kaa a maa ngɔ mɛ kɛ ho zugba ko nɔ ya, nɛ a he maa jɔ mɛ ngɛ lejɛ ɔ. (Kane 2 Matsɛmɛ 18:31, 32.) Lɔɔ se ɔ, Rabshake de Yudabi ɔmɛ kaa je ma amɛ a mawu ɔmɛ nyɛ we nɛ a bu nihi nɛ jaa mɛ ɔ a he. Lɔɔ he ɔ, Yehowa be nyɛe ma kpɔ Yudabi ɔmɛ ngɛ Asiriabi ɔmɛ a dɛ mi. Yudabi ɔmɛ pee a ní ngɛ nile mi. A pui Rabshake nya mi. Yehowa sɔmɔli peeɔ a ní jã mwɔnɛ ɔ.—Kane 2 Matsɛmɛ 18:35, 36.

15. Mɛni e he hia nɛ Yerusalembi ɔmɛ nɛ a pee, nɛ mɛni blɔ nɔ Yehowa gu kɛ he ma a yi wami?

15 Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Hezekia mi mi fu mohu lɛɛ, se e ya hla we yemi kɛ buami se blɔ kɛ ji ma kpa ko dɛ. E tsɔ kɛ ya tsɛ Yesaya. Yesaya de Hezekia ke: ‘Senakerib be ma nɛ ɔ mi sɛe, nɛ e be kɛ̃ɛ̃ ko hu tsɛ̃e kɛ ba hiɛ ɔ.’ (2 Ma. 19:32) E sa kaa nihi nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ nɛ a ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa, ejakaa Yehowa maa hwu ta a kɛ ha mɛ. Yehowa hwu ta a ha mɛ niinɛ! Baiblo ɔ de ke: “Jamɛ a nyɔ ɔ mi nɔuu ɔ, Yehowa bɔfo ko ya gbe ta buli akpe lafa kɛ nyingmi kpaanyɔ kɛ enuɔ ngɛ Asiria ta a mi. E nɔ jena makɛ ɔ, ne mɛ nɛ a gbo kɛ pueɔ si.” (2 Ma. 19:35) Pi vu ɔmɛ nɛ Hezekia tsi ɔ aloo gbogbo ɔmɛ nɛ e fia a nɛ he Yerusalembi ɔmɛ a yi wami, mohu ɔ, Yehowa ji nɔ nɛ he a yi wami.

NƆ́ NƐ WA MA NYƐ MAA KASE NGƐ MI MWƆNƐ Ɔ

16. Mwɔnɛ ɔ, mɛnɔmɛ ji (a) Yerusalembi ɔmɛ (b) “Asiriabi ɔmɛ” (d) katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ ɔ?

16 Gbami nɛ kɔɔ katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ a nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ, kɛ ganɔ ɔmɛ a he ɔ ba mi nitsɛnitsɛ ngɛ wa be nɛ ɔ mi. Asiriabi ɔmɛ ya tua blema Yerusalembi ɔmɛ. E be kɛe kulaa nɛ mwɔnɛmwɔnɛ ɔ be mi “Asiriabi ɔmɛ” maa bɔ mɔde kaa a ma kpata Yehowa webi a hɛ mi. Ngmami ɔ tu tuami nɛ ɔ, kɛ tuami nɛ ‘Gog nɛ je Magog,’ kɛ ‘yiti je matsɛ’ ɔ, kɛ “je nɛ ɔ mi matsɛmɛ ɔmɛ” ma tua Yehowa webi ɔ he munyu. (Eze. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Kpoj. 17:14; 19:19) Anɛ e slo tuami nɛ ɔ eko tsuaa eko lo? Wa be nyɛe maa tsɔɔ. Baiblo ɔ ma nyɛ maa kale tuami kake nɛ ɔ nɔuu kɛ biɛ ekpaekpahi. Mɛnɔmɛ ji ‘ta buli’ nɛ Yehowa ma ha nɛ a tua he nyɛlɔ nɛ e yi mi wa nɛ ji “Asiria” a? Eko ɔ, o li kaa mɛ ji “katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ”! (Mika 5:5) Katsɛmɛ kpanaa amɛ nɛ nyɛɛɔ wa hɛ mi ɔ kɛ ganɔ ɔmɛ ji asafo mi nikɔtɔma amɛ ɔ nɛ. (1 Pet. 5:2) Mwɔnɛ ɔ, Yehowa kɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a yeɔ anɔkuale ɔ ngɛ ní tsue konɛ a hyɛ e webi a nɔ, nɛ́ a wo mɛ he wami kɛ ha tuami nɛ “Asiriabi ɔmɛ” ma tua mɛ hwɔɔ se ɔ. Mika gba kaa asafo mi nikɔtɔma amɛ “kɛ klaate maa ye Asiria bi ɔmɛ a nɔ kunimi.” (Mika 5:6) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ́ nɛ piɛɛ ta hwumi níhi nɛ a kɛ ma tsu ní ɔ he ji, Mawu Munyu ɔ nɛ ji “mumi ɔ klaate ɔ.”—2 Kor. 10:4; Efe. 6:17.

17. Mɛni níhi eywiɛ asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa kase ngɛ munyu nɛ wa susu he nɛ ɔ mi?

17 Asafo mi nikɔtɔmahi, nyɛ ma nyɛ maa kase níhi nɛ a nyɛɛ se nɛ ɔ ngɛ munyu nɛ wa susu he nɛ ɔ mi: (1) Nɔ́ nɛ hi pe kulaa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi maa pee kɛ dla a he kɛ to tuami nɛ “Asiria” ma tua wɔ ɔ ji, nɛ a ma ha nɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa, nɛ a maa ye bua wa nyɛmimɛ ɔmɛ konɛ mɛ hu a pee jã. (2) Ke “Asiriabi ɔmɛ” ba tua wɔ ɔ, e sa nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa kaa Yehowa ma kpɔ wɔ. (3) Jamɛ a be ɔ mi ɔ, eko ɔ, blɔ tsɔɔmi nɛ Yehowa asafo ɔ kɛ ma ha wɔ ɔ be ngɔe ngɛ wa tue mi. E sa nɛ wɔ tsuo waa pee klaalo kaa wa maa bu blɔ tsɔɔmi saisaa nɛ a ma kɛ ha wɔ ɔ, e ngɔ ngɛ wa tue mi jio, e ngɔɛ ngɛ wa tue mi jio. (4) Be nɛ e sa kaa nihi nɛ a kɛ a hɛ fɔ sukuu yami, helo nya níhi, aloo adesahi a blɔ nya tomihi a nɔ ɔ nɛ a tsake a juɛmi ɔ ji nɛ ɔ nɛ. E sa nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a pee klaalo konɛ ke nɔ ko hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, a wo lɛ he wami.

18. Mɛni blɔ nɔ munyu nɛ ɔmɛ tsuo nɛ wa ma kai ɔ, maa ye bua wɔ hwɔɔ se ngɛ?

18 E maa su be nɛ Mawu sɔmɔli maa pee kaa ni komɛ nɛ a be yemi kɛ bualɔ ko kaa bɔnɛ e ji ngɛ Yerusalembi ɔmɛ a blɔ fa mi ngɛ Hezekia be ɔ mi ɔ. Ke jamɛ a be ɔ su ɔ, nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa kase ní kɛ je Hezekia munyu ɔ mi. Nyɛ ha nɛ wa kai kaa ‘nimli adesahi kɛkɛ ji mɛ, wɔɔ lɛɛ Yehowa, wa Mawu ɔ maa piɛ wa he; lɛ ji nɔ nɛ maa hwu ta amɛ ha wɔ’!—2 Kron. 32:8.

^ kk. 4 Hebri munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “yiheyo” ngɛ Yesaya 7:14 ma nyɛ ma kɔ yogbayo aloo yomiyo ko he. Enɛ ɔ he ɔ, a ma nyɛ ma tsɛ Yesaya yo ɔ, kɛ Yuda yomiyo Maria jã.