1, 2. (a) Mɛni Mlaa kpa ko hu he munyu lɛ Yesu tu? (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu?

LIGBI ko ɔ, Farisi no ko bi Yesu ke: “Tsɔɔlɔ, Mlaa a te nɔ́ nɛ pe kulaa nɛɛ?” Kaa bɔ nɛ wa susu he ngɛ ní kasemi nɛ sɛ hlami mi ɔ mi ɔ, Yesu ha heto ke: “Kekleekle mlaa, kɛ mlaa nɛ kle pe kulaa” ji, “Suɔ Nyɔmtsɛ, o Mawu ɔ kɛ o tsui tsuo, kɛ o klaa tsuo, kɛ o juɛmi tsuo.” Yesu de hu ke: “Mlaa nɛ nyɛɛ se ɔ hu ngɛ kaa jã kɛ̃: ‘Suɔ o nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔ nɛ o suɔ mo nitsɛ o he.’”—Mat. 22:34-39.

² Yesu tsɔɔ kaa e sa nɛ waa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔ nɛ wa suɔ wɔ nitsɛmɛ wa he ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke: Mɛnɔ ji wa nyɛmi nɔmlɔ? Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmi nɔmlɔ?

3, 4. (a) Benɛ Farisi no ko bi Yesu ke: “Mɛnɔ ji ye nyɛmi?” ɔ, mɛni nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ Yesu kɛ tsu ní? (b) Mɛni Samaria no ɔ pee kɛ ye bua nyumu ɔ nɛ a fia lɛ ojo ɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ni kasemi ɔ sisije ɔ.)

³ Hela munyu nɛ a tsɔɔ sisi ke wa nyɛmi nɔmlɔ ɔ, tsɔɔ wa huɛ nɛ ngɛ wa kasa nya. (Abɛ 27:10) Se mo susu nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Nyumu ko nɛ e buɔ e he dalɔ ɔ bi Yesu ke: “Mɛnɔ ji ye nyɛmi?” Yesu ngɔ nɔ́ hetomi nɔ́ ko kɛ tsu ní. Lɔ ɔ ji Samaria no mɔbɔ  nalɔ ɔ sane ɔ nɛ. (Kane Luka 10:29-37.) Ni komɛ ya fia Yuda no ko ojo, nɛ a kongo lɛ, nɛ e gbo fã kɛ fã, nɛ a si lɛ ngɔ fɔ blɔ tue. Israel no osɔfo ko kɛ Levi no ko ba be e he. Jinɛ e sa kaa a ko ye bua lɛ, se a pui e nya mi fɛɛ. Samaria no ko mohu nɛ ya ye bua lɛ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ngɛ mi kaa Samaria bi ɔmɛ yeɔ Mose Mlaa a nɔ mohu lɛɛ, se Yuda bi ɔmɛ kɛ mɛ yi kulaa.—Yoh. 4:9.

⁴ Samaria no ɔ ye bua lɛ. E plɛ nu kɛ wai kɛ pue e pa amɛ a nɔ, nɛ e fi nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e ha nibwɔhi a to he nɔ hyɛlɔ ɔ sika hiɔ yi enyɔ konɛ e kɛ hyɛ nyumu ɔ nɔ ha lɛ. Sika nɛ ɔ ji apaatsɛ ligbi enyɔ hiɔwo. (Mat. 20:2) Anɛ e maa ye ha mo kaa o maa tsɔɔ nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ nɛ ji nyumu ɔ nɛ plaa a nyɛmi lo? Yesu nɔ́ hetomi nɔ́ ɔ ha nɛ wa na kaa e sa nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nihi a he, nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ.

5. Mɛni blɔ nɔ Yehowa sɔmɔli gu kɛ je suɔmi kpo kɛ ha nihi nɛ adebɔ mi oslaa ko ba a nɔ lingmi nɛ ɔ?

⁵ Ngɛ “nyagbe ligbi” nɛ ɔmɛ a mi ɔ, e yee kaa o maa na nɔ ko nɛ e peeɔ e ní kaa Samaria no mɔbɔ nalɔ ɔ. Nihi fuu peeɔ a ní kaa nɔ́ nɛ pi adesahi kulaa ji mɛ, awi yeli, kɛ nihi nɛ sume nɔ́ kpakpa. (2 Tim. 3:1-3) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kɔɔhiɔ ngua ko fia ngɛ New York City ngɛ October jeha 2012 ɔ mi, nɛ e puɛ ní wawɛɛ. Enɛ ɔ ha nɛ oslabai he wami kɛ ní kpahi ngɛ ma a mi ɔ tsu we ní. Aywilɛho sane ji kaa juli ya ha nihi nɛ oslaa a ba a nɔ nɛ a ngɛ piie ɔ a níhi. Se Yehowa Odasefohi nɛ a ngɛ jamɛ a kpɔ ɔ mi ɔ to blɔ nya nɛ a ye bua a nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ ni kpahi. A pee jã, ejakaa Kristofohi ngɛ suɔmi ha nihi. Mɛni blɔ kpahi a nɔ Kristofohi ma nyɛ maa gu kɛ je suɔmi kpo kɛ ha nihi?

6. Mɛni blɔ nɔ fiɛɛmi nɛ wa fiɛɛɔ kɛ haa nihi ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ ngɛ?

⁶ O kɛ Baiblo ɔ nɛ ye bua nihi. Ngɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ, wa ‘woɔ nihi he wami kɛ jeɔ Ngmami ɔ mi konɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi.’ (Rom. 15:4) Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ nɛ wa tsɔɔ nihi ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ. (Mat. 24:14) “Mawu, nɔ nɛ haa nihi tsuo hɛ kɛ nɔ fɔmi ɔ” hla wɔ konɛ waa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ tsɔɔ nihi. Enɛ ɔ ji he blɔ ngua nɛ wa ná!—Rom. 15:13.

7. Mɛni ga Yesu wo ngɛ Mateo 7:12 ɔ? Ke wa ye nɔ ɔ, mɛni se wa ma ná?

⁷ O kɛ ga nɛ Yesu wo ngɛ Mateo 7:12 ɔ nɛ tsu ní. Yesu tu munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ ngɛ e Yoku ɔ Nɔ Fiɛɛmi ɔ mi. E de ke: “Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ nyɛ hlaa kaa nihi nɛ pee ha nyɛ ɔ, nyɛ hu nyɛɛ pee jã nɔuu ngɔ ha mɛ. Mose Mlaa a, kɛ ní nɛ Gbali ɔmɛ tsɔɔ ɔ sisi ji nɛ ɔ nɛ.” (Mat. 7:12) Ke waa kɛ nihi hiɔ si kaa bɔ nɛ Yesu wo wɔ ga ke waa pee ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ “Mose Mlaa a,” kɛ “ní nɛ Gbali ɔmɛ tsɔɔ” ɔ nɔ yee. “Mose Mlaa a” kɔɔ munyuhi nɛ a ngma ngɛ Mose Kekleekle Womi ɔ kɛ ya si Mose Womi Nɛ Ji Enuɔ ɔ mi ɔ he. “Ní nɛ Gbali ɔmɛ tsɔɔ ɔ” hu kɔɔ níhi nɛ a ngma ngɛ gbami womihi nɛ ngɛ Hebri Ngmami ɔmɛ a mi ɔ he. Mose Mlaa a kɛ ní nɛ gbali ɔmɛ tsɔɔ ɔ ha nɛ wa na heii kaa Yehowa suɔ e we bi, nɛ e suɔ nɛ mɛ hu a suɔ a sibi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa ha nɛ Yesaya ngma ke: ‘Nyɛɛ pee nɔ́ nɛ da, kɛ nɔ́ nɛ sa. Nihi nɛ a peeɔ ní nɛ ɔmɛ ɔ, ma gbaa mɛ.’ (Yes. 56:1, 2) Niinɛ, a jɔɔ wɔ, ejakaa wa jeɔ suɔmi kpo kɛ haa nihi, nɛ wa peeɔ mɛ kpakpa.

8. Mɛni he je nɛ e sa kaa waa suɔ wa he nyɛli, nɛ ke wa pee jã a, mɛni se wa ma ná?

⁸ Moo suɔ o he nyɛli. Yesu de ke: “Tse nyɛ nu nɛ a de ke, ‘Suɔ o huɛ, nɛ o nyɛ o he nyɛlɔ.’ Se imi lɛɛ i ngɛ nyɛ dee ke nyɛɛ suɔ nyɛ he nyɛli, nɛ nyɛɛ sɔle ha nihi nɛ waa nyɛ yi mi, konɛ nyɛɛ pee nyɛ Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ bimɛ.” (Mat. 5:43-45) Bɔfo Paulo hu tu munyu ko kaa jã. E ngma ke: “Ke hwɔ ngɛ o he nyɛlɔ yee ɔ, ha lɛ ní nɛ e ye; nɛ ke kuma ngɛ lɛ yee ɔ, ha lɛ nyu nɛ e nu.” (Rom. 12:20; Abɛ 25:21) Ngɛ Mose Mlaa a nya a, ke nɔ ko na e he nyɛlɔ ko teji  nɛ tlɔ zugba kɛ e se mi tlomi nɛ jiɔ pe lɛ ɔ, e sa nɛ e ye bua lohwe ɔ. (2 Mose 23:5) Nihi ngɔ ga womi nɛ ɔmɛ kɛ tsu ní, nɛ lɔ ɔ ha nɛ a he nyɛli ba pee a huɛmɛ. Akɛnɛ Kristofohi jeɔ suɔmi kpo kɛ haa nihi he je ɔ, nihi fuu nɛ jinɛ a sume Kristofohi a sane ɔ, bua ba jɔ a he. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa je suɔmi kpo kɛ ha wa he nyɛli kɛ nihi po nɛ a waa wɔ yi mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ a ti ni komɛ ma ba piɛɛ wa he kɛ sɔmɔ Yehowa!

9. Mɛni Yesu de ngɛ wa nyɛmimɛ nɛ waa kɛ mɛ maa hi si ngɛ tue mi jɔmi mi ɔ he?

⁹ “Nyɛɛ kɛ nihi tsuo nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi.” (Heb. 12:14) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ hu nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi, ejakaa Yesu de ke: “Ke o kɛ o nike ní ba bɔ sami la tɛ ɔ hɛ mi, nɛ o kai ngɛ lejɛ ɔ kaa o nyɛmi kɛ mo ngɛ sane ko ɔ, si o nike ní ɔ ngɛ lejɛ ɔ, ngɛ bɔ sami la tɛ ɔ hɛ mi. Yaa esɔ, nɛ o kɛ o nyɛmi ɔ ya kpata lolo, konɛ o kpale kɛ ba nɛ o kɛ o nike ní ɔ nɛ ba ha Mawu.” (Mat. 5:23, 24) Ke wa je suɔmi kpo kɛ ha wa nyɛmimɛ, nɛ wa bɔ mɔde nɛ waa kɛ mɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi ɔ, Mawu maa jɔɔ wɔ.

10. Mɛni he je nɛ e sɛ kaa wa hla nihi a he tɔmi ɔ?

¹⁰ Ko hla nihi a he tɔmi. Yesu de ke: “Nyɛ kó kojo nihi, konɛ Mawu hu kó kojo nyɛ. Bɔ nɛ nyɛ kojoɔ nihi ɔ, jã Mawu hu maa kojo nyɛ. Susumi nɔ́ nɛ nyɛɛ kɛ ma susu ha nihi ɔ, lɔ ɔ nɔuu a kɛ ma susu ha nyɛ. Mɛni he je o naa ngu nyafii nɛ ngɛ o nyɛmi hɛngmɛ nɔ ɔ, nɛ plai nɛ ngɛ mo nitsɛ o hɛngmɛ nɔ ɔ lɛɛ o nɛ ɔ? Kɛ o ma plɛ kɛ de o nyɛmi ɔ ke, ‘Ha ma je ngu nyafii ɔ ngɛ o hɛngmɛ nɔ;’ be mi nɛ plai ngɛ mo nitsɛ o hɛngmɛ nɔ ɔ? Osatotsɛ! Je plai ɔ ngɛ mo nitsɛ o hɛngmɛ nɔ kekle. Ke o pee jã loko o maa hyɛ nɔ saminya, nɛ o ma je ngu nyafii ɔ ngɛ o nyɛmi ɔ hɛngmɛ nɔ.” (Mat. 7:1-5) Nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ munyu nɛ ɔ mi ji kaa e sɛ nɛ waa tu munyu kɛ si wa nyɛmimɛ ngɛ tɔmi nyafinyafihi nɛ a peeɔ ɔ he, ejakaa eko ɔ, wɔ nitsɛmɛ wa peeɔ tɔmi nguanguahi!

11, 12. Mɛni e sa nɛ waa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ?

¹¹ Wa suɔ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ ha nihi ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Kaa bɔ nɛ Yesu fiɛɛ Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a, jã kɛ̃ nɛ wɔ hu wa peeɔ. (Luka 8:1) Yesu fã e se nyɛɛli  ɔmɛ kaa a ya ‘je ma amɛ tsuo a ngɔ ngɛ he tsuaa he nɛ a ya pee nihi kaseli.’ (Mat. 28:19, 20) Ke wa pee kaa bɔ nɛ Yesu fã wɔ ɔ, wa ma nyɛ maa ye bua nihi konɛ a je blɔ gbajaa nɛ kɛ nɔ yaa hɛ mi kpatami mi ɔ nɔ, nɛ a ba nyɛɛ blɔ tokofii nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. (Mat. 7:13, 14) Atsinyɛ jemi ko be he kaa ke wa pee jã a, Yehowa maa jɔɔ wɔ.

¹² Kaa bɔ nɛ Yesu ye bua nihi nɛ a le kaa e sa nɛ a ja Mawu ɔ, jã kɛ̃ nɛ wɔ hu wa yeɔ bua nihi konɛ a ja Mawu. (Mat. 5:3) Wa fiɛɛɔ “sane kpakpa a” kɛ tsɔɔ nihi nɛ a ngɛ munyu ɔ he bua jɔmi ɔ. (Rom. 1:1) Nihi nɛ a bua jɔ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ he ɔ, guɔ Yesu Kristo nɔ kɛ dlaa a kɛ Mawu a kpɛti. (2 Kor. 5:18, 19) Enɛ ɔ he ɔ, e he hia nɛ waa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ tsɔɔ nihi, ejakaa ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ.

13. Ke o fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ tsɔɔ nihi ɔ, kɛ e peeɔ mo kɛɛ?

¹³ Ke wa kpaleɔ kɛ ya slaa nihi nɛ a ngɛ munyu ɔ he bua jɔmi ɔ, nɛ waa kɛ nihi hu peeɔ Baiblo mi ní kasemi nɛ pi si ɔ, wa ma nyɛ maa ye bua mɛ konɛ a pee Mawu suɔmi nya ní. Eko ɔ, enɛ ɔ ma bi nɛ a ti ni komɛ nɛ a pee tsakemihi ngɛ a si himi mi. (1 Kor. 6:9-11) Yehowa ngɛ ‘nihi nɛ a suɔ neneene wami ɔ’ ye buae konɛ a pee tsakemihi ngɛ a si himi mi, nɛ́ a ba pee e huɛmɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa na jã a, wa bua jɔɔ. (Níts. 13:48) Ke a ba kase Baiblo ɔ, a ba náa bua jɔmi, nɛ a pee we yeyeeye hu. Mohu ɔ, a ba náa hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ a hiɔwe Tsɛ ɔ mi. Ke wa na kaa nihi nɛ wa ye bua mɛ ɔ ngɛ a hɛ mi yae ngɛ Mawu jami mi ɔ, wa bua jɔɔ! Ke jã a, o nɛ kaa e ji jɔɔmi nɛ wa ná kaa wa ma je suɔmi kpo kɛ ha nihi, nɛ waa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ tsɔɔ mɛ lo?

14. Kɛ Paulo tu suɔmi he munyu ngɛ 1 Korinto Bi 13:4-8 ɔ ha kɛɛ?

¹⁴ Paulo tu suɔmi nitsɛnitsɛ nɛ e sa kaa Kristofohi nɛ a je kpo kɛ tsɔɔ nihi ɔ he munyu. Ke wa je jamɛ a suɔmi ɔ kpo kɛ ha nihi ɔ, waa kɛ nihi maa hi si saminya, wa ma ná bua jɔmi, nɛ Mawu hu maa jɔɔ wɔ. (Kane 1 Korinto Bi 13:4-8.) Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ nɛ Paulo de ngɛ suɔmi he ɔ he kpiti nɛ waa hyɛ. Lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa suɔ nihi.

15. (a) Mɛni he je lɛ e sa nɛ waa to wa tsui si, nɛ wa je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ nihi ɔ? (b) Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ wa hɛ nɛ kɔ̃, aloo waa fia a?

¹⁵ “Suɔmi toɔ e tsui si, nɛ e mi mi hi.” Mawu toɔ e tsui si kɛ haa adesahi nɛ a yi mluku ɔ, nɛ e jeɔ mi mi himi hu kpo kɛ tsɔɔ mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke nihi tɔ̃ wa nɔ, aloo a pee wɔ nɔ́ ko nɛ a susuu we he ɔ, e sa nɛ wɔ hu waa to wa tsui si kɛ ha mɛ, nɛ wa je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ mɛ. “Suɔmi hɛ kɔɛ,” enɛ ɔ he ɔ, ke wa suɔ nɔ ko niinɛ ɔ, ke e ngɛ nɔ́ ko, aloo sɔmɔmi he blɔ ko ngɛ asafo ɔ mi ɔ, wa hɛ be kɔe ngɛ he. Ke wa ngɛ suɔmi ɔ, wa be fiae, nɛ wa be wa he nɔ hu woe. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “he nɔ womi, kɛ he womi nɛ yiwutsotsɛmɛ nyaa he ɔ, yayami ji lɔ ɔmɛ.”—Abɛ 21:4.

16, 17. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu konɛ waa kɛ munyu nɛ a ngma ngɛ 1 Korinto Bi 13:5, 6 nɛ tsu ní?

¹⁶ Ke wa ngɛ suɔmi kɛ ha nɔ ko ɔ, waa kɛ lɛ maa hi si saminya. Wa be lɛ lakpa yee, wa be lɛ jue, nɛ wa be lɛ nɔ́ yaya kpa ko pee nɛ ma ha nɛ Yehowa bua be wa he jɔe. Ke wa ngɛ suɔmi ɔ, wa be wɔ pɛ wa nɔ́ mi foe, mohu ɔ, wa ma susu nihi a he.—Filip. 2:4.

¹⁷ Suɔmi nitsɛnitsɛ “mi mi wui la, nɛ e kɛ nɔ ko tɔmi wui e mi.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e hɛɛ we abofu kake mi kpamisaa. (1 Tes. 5:15) Ke waa kɛ nihi a tɔmi wo wa mi ɔ, wa be Mawu hɛ mi sae, nɛ lɔ ɔ ma nyɛ ma puɛ waa kɛ nihi wa kpɛti. (3 Mose 19:18) Ke wa ngɛ suɔmi ɔ, ‘wa be nɔ́ yayami he nyae’; wa ma nya anɔkuale mohu he. Ke wa he nyɛli ngɛ nɔ́ nae po ɔ, e sɛ nɛ lɔ ɔ nɛ ngɔ wa nya.—Kane Abɛ 24:17, 18.

18. Mɛni wa kaseɔ ngɛ suɔmi he ngɛ 1 Korinto Bi 13:7, 8 ɔ mi?

 ¹⁸ Paulo ngma hu kaa “suɔmi haa nɔ toɔ tsui si ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi.” Ke nɔ ko tɔ̃ wa nɔ nɛ e kpa wɔ pɛɛ kaa wa kɛ pa lɛ ɔ, suɔmi haa nɛ waa kɛ paa lɛ. Suɔmi “haa nɔ heɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ yeɔ.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke wa ngɛ suɔmi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma he níhi tsuo nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ maa ye, nɛ wa bua hu maa jɔ Baiblo mi tsɔsemi nɛ Yehowa asafo ɔ kɛ haa wɔ ɔ he. Suɔmi “ngɔɔ e hɛ ngɔ fɔɔ Mawu nɔ.” Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ngɛ suɔmi ɔ, wa ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu si womihi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ maa ba mi. Lɔ ɔ maa wo wɔ he wami nɛ wa maa fiɛɛ kɛ tsɔɔ nihi. (1 Pet. 3:15) Ke waa kɛ si himi nɛ mi wa kpe ɔ, wa sɔleɔ, nɛ wa náa hɛ nɔ kami kaa níhi a mi maa hi. “Suɔmi haa nɔ toɔ tsui si ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke nɔ ko tɔ̃ wa nɔ jio, a ngɛ wɔ yi mi wae jio, waa kɛ kahi ngɛ kpee jio, e sa nɛ waa to wa tsui si. Jehanɛ se hu ɔ, “suɔmi se pui gblegbleegble.” Adesahi nɛ a peeɔ tue bumi kɛ haa Mawu ɔ maa ya nɔ ma je suɔmi kpo kɛ ha a sibi kɛ ya neneene.

19, 20. Mɛni ngmamihi tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ ha nihi?

¹⁹ Ke waa kɛ Baiblo mi ga womi nɛ ɔ tsu ní ɔ, wa ma nyɛ maa je suɔmi kpo kɛ ha nihi be tsuaa be. Lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma je suɔmi kpo kɛ ha nɔ tsuaa nɔ, waa kɛ nɔ ɔ je ma kake mi jio, waa kɛ lɛ ji ma kake mi jio. Jehanɛ se hu ɔ, e sa nɛ wa kai Yesu munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ: “Suɔ o nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔ nɛ o suɔ mo nitsɛ o he.” (Mat. 22:39) Mawu kɛ Kristo tsuo ngɛ blɔ hyɛe kaa e sa nɛ wa je suɔmi kpo kɛ ha nihi. Be tsuaa be nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa ma je suɔmi kpo kɛ ha nɔ ko ɔ, wa ma nyɛ maa sɔle ha Yehowa konɛ e ha wɔ e mumi klɔuklɔu ɔ. Ke wa pee jã a, Yehowa maa jɔɔ wɔ, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa je suɔmi kpo.—Rom. 8:26, 27.

²⁰ A tsɛɛ mlaa nɛ a wo wɔ kaa waa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔ nɛ wa suɔ wɔ nitsɛmɛ wa he ɔ ke “matsɛ yemi ɔ mi mlaa.” (Yak. 2:8) Benɛ Paulo tu Mose Mlaa a mi kita komɛ a he munyu ta a, e de ke: ‘Mlaa a tsuo kpiti pomi ji nɔ́ nɛ deɔ ke, “Suɔ o nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔ nɛ o suɔ mo nitsɛ o he” ɔ nɛ. Ke o suɔ nɔ ko ɔ, o be lɛ yayami ko yayami ko pee. Ke o suɔ o nyɛmi ɔ, kɛkɛ pe o ye mlaa a tsuo nɔ ɔ nɛ.’ (Rom. 13:8-10) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ ha nihi.

21, 22. Mɛni he je e sa nɛ waa suɔ Mawu kɛ wa nyɛmi nɔmlɔ ɔ?

²¹ Be mi nɛ wa ngɛ nɔ́ he je nɛ e sa kaa wa je suɔmi kpo kɛ ha nihi ɔ he susue ɔ, e maa hi kaa wa ma pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ ko nɛ Yesu de ngɛ e Tsɛ ɔ he ɔ he. Yesu tsɔɔ kaa e Tsɛ ɔ “haa pu ɔ jee ngɛ nimli yayamihi, kɛ nimli kpakpahi a nɔ; nɛ e haa hiɔmi nɛɛ ha nihi nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da, kɛ nihi nɛ peeɔ nɔ́ nɛ dɛ tsuo.” (Mat. 5:43-45) E he hia nɛ wa je suɔmi kpo kɛ ha nimli kpakpahi kɛ nimli yayamihi tsuo. Kaa bɔ nɛ wa de kɛ sɛ hlami ɔ, nɔ́ nɛ he hia nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ je suɔmi kpo kɛ ha nihi ɔ ji, nɛ wa maa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ ha mɛ. Ke wa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ ha nɔ ko nɛ e bu tue ɔ, Yehowa maa jɔɔ lɛ babauu!

²² Wa kase yi mi tomihi fuu a he je nɛ e sa kaa waa kɛ wa yi kɛ wa nane tsuo nɛ suɔ Yehowa a. Jehanɛ se hu ɔ, wa kase kaa wa ma nyɛ ma je suɔmi kpo kɛ ha nihi ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Ke wa suɔ Mawu kɛ wa nyɛmi nɔmlɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ mlaa nguanguahi enyɔ nɛ Yesu tsɔɔ ɔ a nɔ yee. Nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa ji kaa Yehowa nɛ ji wa hiɔwe Tsɛ ɔ bua maa jɔ wa he.