1, 2. Mɛni sanehi lɛ nihi pɔɔ bimi?

JOKUƐWI biɔ sane wawɛɛ. Ke a bi mo nɔ́ ko nɛ o tsɔɔ mɛ nya po ɔ, behi fuu ɔ, a biɔ ke, ‘Mɛni he je?’ Nɛ ke o bɔ mɔde nɛ o ha mɛ heto ɔ, eko ɔ, a maa kpale ma bi ke, ‘Mɛni he je?’

² Wa wa jio, wa wɛ jio, wɔ tsuo wa biɔ sanehi. Eko ɔ, wa biɔ sanehi kɛ kɔɔ ní nɛ wa maa ye, tade nɛ wa maa wo, aloo níhi nɛ wa ma he ɔ he. Aloo eko ɔ, wa biɔ sane komɛ nɛ a he hia wawɛɛ nɛ kɔɔ wa si himi kɛ wa hwɔɔ se he. Se ke wa nɛ wa sane bimi ɔmɛ a heto nɛ ma ha wa tsui maa nɔ wa mi ɔ, eko ɔ, wa be wa he haoe kaa wa ma hla heto ɔmɛ hu.

3. Mɛni he je nɛ nihi fuu susuɔ kaa a be nyɛe ma ná sanehi nɛ a he hia nɛ a biɔ ɔ a heto ɔ?

³ Anɛ Baiblo ɔ ma nyɛ ma ha sanehi nɛ a he hia nɛ wa biɔ ɔ a heto lo? Eko ɔ, ni komɛ ma susu jã, se e peeɔ mɛ kaa Baiblo ɔ mi munyu ɔmɛ a sisi numi yee. Eko ɔ, a ma susu kaa tsɔɔli aloo osɔfohi pɛ nɛ a ma nyɛ ma ha jamɛ a sane bimi ɔmɛ a heto. Ngɛ ni komɛ hu a blɔ fa mi ɔ, e peeɔ mɛ zo kaa a ma bi sane. Kɛ mo hu o susu kɛɛ?

4, 5. Mɛni sanehi nɛ a he hia lɛ o biɔ? Mɛni he je nɛ e sa kaa o ya nɔ nɛ o hla heto ɔmɛ ɔ?

⁴ Eko ɔ, o maa suɔ kaa o ma ná sane bimihi kaa ní nɛmɛ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a heto: Mɛni he je nɛ i ngɛ je mi? Ke i gbo ɔ, mɛni maa ba ye nɔ? Kɛ Mawu ngɛ ha kɛɛ? Yesu ji Tsɔɔlɔ nɛ he biɛ wawɛɛ. E de ke: “Nyɛɛ ya nɔ  nɛ nyɛ bi, nɛ a ma ha nyɛ; nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ hla, nɛ nyɛ maa na; nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ si, nɛ a ma bli ha nyɛ.” (Mateo 7:7, NW) Ko kpa o sane bimi ɔmɛ a heto hlami kɛ ya si benɛ o ma ná heto nɛ ma ha o tsui maa nɔ o mi.

⁵ Niinɛ, ke o ‘ya nɔ nɛ o hla’ a, o maa na heto ɔmɛ ngɛ Baiblo ɔ mi. (Abɛ 2:1-5) Heto ɔmɛ a sisi numi yi. Níhi nɛ o maa kase ɔ ma ha o bua maa jɔ wawɛɛ amlɔ nɛ ɔ, nɛ o ma ná hɛ nɔ kami kaa hwɔɔ se ɔ, o si himi maa pee kpakpa. Sane bimi ko ngɛ nɛ haoɔ nihi fuu. Ha wa susu jamɛ a sane bimi ɔ he nɛ waa hyɛ.

6. Mɛni he je nɛ ni komɛ susuɔ kaa Mawu susuu we a he ɔ?

⁶ Nihi fuu susuɔ kaa Mawu susuu we wa he. E peeɔ mɛ kaa ke Mawu susuɔ wa he ɔ, jinɛ tsa pi kikɛ nɛ je ɔ mi ko pee. Ta hwumi, ninyɛ, kɛ nɔ́ nami pɔ he wawɛɛ ngɛ je ɔ mi. Nihi nuɔ hiɔ, a naa nɔ́, nɛ a gboɔ. Ni komɛ hu biɔ ke, ‘Ke Mawu susuɔ wa he niinɛ ɔ, lɛɛ mɛni he je nɛ e pui nɔ́ nami nɛ ɔmɛ tsuo a se ɔ?’

7. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ jami hɛ mi nyɛɛli haa nɛ nihi susuɔ kaa Mawu yi mi wa? (b) Mɛni he je nɛ wa be nyɛe ma pia Mawu ngɛ ní yayamihi nɛ baa nihi a nɔ ɔ he ɔ?

⁷ Be komɛ ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli haa nɛ nihi susuɔ kaa Mawu yi mi wa. Ke oslaa ko ba a, a deɔ ke, Mawu lɛ suɔ nɛ e ha nɛ e ba jã. Ke a de jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a ngɛ Mawu piae. Se Baiblo ɔ tsɔɔ wɔ kaa pi Mawu nɛ haa nɛ nɔ́ yayami baa nihi a nɔ. Yakobo 1:13 ɔ tsɔɔ wɔ kaa Mawu kɛ nɔ́ yayami kɛ́ nɔ. A ngma ngɛ lejɛ ɔ ke: “Ke a ka nɔ ko ɔ, e ko de ke Mawu lɛ ka lɛ. Ejakaa nɔ ko be nyɛe maa ka Mawu kaa e maa pee yayami lo. Pohu Mawu nitsɛ kɛ́ nɔ.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ mi kaa Mawu tsi we ní yayamihi a nya mohu lɛɛ, se pi lɛ nɛ e haa nɛ  ní yayamihi baa nihi a nɔ. (Kane Hiob 34:10-12.) Ha nɛ wa susu nɔ hyɛmi nɔ́ ko he nɛ waa hyɛ.

8, 9. Mɛni he je nɛ e dɛ blɔ kaa wa ma pia Mawu ke waa kɛ haomi ko ngɛ kpee ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

⁸ Ngɔɔ lɛ kaa niheyo ko kɛ e fɔli ngɛ we mi. E tsɛ ɔ suɔ lɛ saminya, nɛ e tsɔɔ lɛ bɔ nɛ e ma plɛ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ ha. Pee se ɔ, niheyo ɔ tsɔ e tsɛ ɔ hɛ mi atuã nɛ e je we ɔ mi. E ya pee níhi nɛ sɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e kɛ haomi ya kpe. Anɛ o ma pia tsɛ ɔ kaa e ngmɛ e bi ɔ blɔ nɛ e je we ɔ mi lo? Ohoo! (Luka 15:11-13) Mawu ngɛ kaa jamɛ a bitsɛ ɔ. Benɛ adesahi ma tsɔ Mawu hɛ mi atuã nɛ a maa pee yayami ɔ, Mawu tsi we a nya. Enɛ ɔ he ɔ, ke nɔ́ yayami ko ba a, e sa nɛ wa kai kaa pi Mawu nɛ e ha nɛ e ba. E dɛ blɔ kaa wa ma pia Mawu.

⁹ Nɔ́ ko he je nɛ Mawu ngmɛ blɔ nɛ ní yayamihi ngɛ nɔ yae ɔ nɛ. O maa kase nɔ́ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ ngɛ sane nɛ ɔ he ɔ ngɛ Yi 11 ɔ mi. Se mo ná nɔ mi mami kaa Mawu suɔ wɔ, nɛ e sɛ nɛ wa pia lɛ kɔkɔɔkɔ ngɛ ní yayamihi nɛ baa wa nɔ ɔ he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu pɛ lɛ ma nyɛ ma tsu wa nyagba amɛ a he ní ha wɔ.​​—Yesaya 33:2.

10. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Mawu ma dla níhi tsuo nɛ nimli yayamihi puɛ ɔ?

¹⁰ Mawu ngɛ klɔuklɔu. (Yesaya 6:3) Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Mawu peeɔ ɔ he tsɔ, nɛ e hi. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ e nɔ. Adesahi be jã. A peeɔ ní yayamihi be komɛ. Adesa nɔ yelɔ nɛ e yeɔ anɔkuale pe nɔ tsuaa nɔ po be nyɛe ma dla níhi tsuo nɛ nimli yayamihi puɛ ɔ. Nɔ ko be nɛ e ngɛ he wami kaa Mawu. Mawu ma nyɛ ma dla níhi tsuo nɛ́ nimli yayamihi  puɛ ɔ, nɛ e maa pee jã hulɔ. E maa po ní yayamihi tsuo a se kɛ ya neneene.​​—Kane La 37:9-11.

11. Ke o ngɛ nɔ́ nae ɔ, kɛ e peeɔ Mawu ha kɛɛ?

¹¹ Ke Mawu na níhi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ je ɔ mi kɛ haomihi nɛ o kɛ ngɛ kpee ɔ, kɛ e peeɔ lɛ kɛɛ? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Mawu “suɔ nɔ́ nɛ da.” (La 37:28) Lɔ ɔ he ɔ, e suɔ nɔ́ kpakpa nɛ e sume nɔ́ yayami. Ke nihi ngɛ nɔ́ nae ɔ, e bua jɔɛ. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa, blema a, benɛ Mawu na kaa yayami pɔ he ngɛ je ɔ mi ɔ, “e dɔ lɛ.” (1 Mose 6:5, 6) Mawu tsakee we. (Malaki 3:6) Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Mawu susuɔ o he wawɛɛ nitsɛ.​​—Kane 1 Petro 5:7.

12, 13. (a) Mɛni he je nɛ wa suɔ ni kpahi nɛ wa susuɔ a he ɔ, nɛ kɛ wa naa ní yayamihi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ je ɔ mi ɔ ha kɛɛ? (b) Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma he ye kaa Mawu maa po nɔ́ nami kɛ dami sane nɛ a yi ɔ tsuo se ɔ?

¹² Jehanɛ hu ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Mawu bɔ wɔ kaa bɔ nɛ e ngɛ ɔ. (1 Mose 1:26) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Mawu bɔ wɔ konɛ wɔ hu wa nyɛ nɛ wa je e su kpakpa amɛ kpo. Lɔ ɔ he ɔ, ke nihi nɛ a pee we nɔ́ yayami ko ngɛ nɔ́ nae nɛ e haoɔ mo ɔ, lɛɛ e maa hao Mawu wawɛɛ po pe mo! Kɛ wa plɛ kɛ le kɛɛ?

¹³ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “Mawu ɔ, suɔmi ji lɛ.” (1 Yohane 4:8) Suɔmi lɛ haa nɛ Mawu peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́. Enɛ ɔ he ɔ wa ngɛ suɔmi, ejakaa Mawu hu ngɛ suɔmi. Mo susu he nɛ o hyɛ: Ke o ngɛ he wami nɛ o kɛ ma nyɛ maa po nɔ́ nami kɛ dami sane nɛ a yi ɔ tsuo se ɔ, anɛ o be jã pee lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, o maa pee jã, ejakaa o suɔ nihi. Nɛ Mawu hu nɛɛ? E ngɛ he wami, nɛ akɛnɛ e suɔ wɔ he je ɔ, e maa po nɔ́ nami kɛ dami sane nɛ a yi ɔ tsuo se. Ngɛ womi nɛ ɔ nya tsɔɔmi ɔ mi ɔ, a tsɔɔ  níhi nɛ Mawu wo si kaa e maa pee ha wɔ. O ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e maa pee jamɛ a ní ɔmɛ! Se loko o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa si womi nɛ ɔmɛ maa ba mi ɔ, e sa nɛ o le Mawu he níhi fuu.

14. Kɛ a tsɛɛ Mawu kɛɛ, nɛ mɛni he je nɛ e sa kaa waa kɛ jamɛ a biɛ ɔ nɛ tsɛ lɛ ɔ?

¹⁴ Behi fuu ɔ, ke o suɔ kaa o kɛ nɔ ko nɛ pee huɛ ɔ, kekleekle ɔ, mɛni o peeɔ? O tsɔɔ lɛ o biɛ. Anɛ Mawu ngɛ biɛ lo? Jamihi fuu deɔ ke e biɛ ji Mawu aloo Nyɔmtsɛ, se biɛ nɛ ɔmɛ pi e biɛ nitsɛnitsɛ. A ji e sablaihi kɛkɛ kaa bɔ nɛ “matsɛ” kɛ “nɛnɛ” hu ji sablaihi ɔ. Mawu tsɔɔ wɔ kaa e biɛ ji Yehowa. La 83:18 (NW) de ke: “Mo nɛ o biɛ ji Yehowa a, mo pɛ lɛ o Nɔ Kuɔ Pe Kulaa ngɛ zugba a nɔ tsuo.” Nihi nɛ a ngma Baiblo ɔ kɛ Mawu biɛ ɔ tsu ní si akpehi abɔ. Yehowa suɔ kaa o le e biɛ ɔ konɛ o kɛ tsɛ lɛ. E tsɔɔ mo e biɛ konɛ o nyɛ nɛ o pee e huɛ.

15. Mɛni ji biɛ Yehowa a sisi?

¹⁵ Mawu biɛ Yehowa a hɛɛ sisi numi nɛ mi kuɔ. Biɛ Yehowa a tsɔɔ kaa Mawu ma nyɛ ma ha nɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e wo si ɔ maa ba mi, nɛ e ma nyɛ ma tsu e yi mi tomihi a  he ní hulɔ. Nɔ́ ko nɔ́ ko be nyɛe maa tsi e nya. Lɛ pɛ ji nɔ nɛ a ma nyɛ ma tsɛ lɛ ke Yehowa. *

16, 17. Mɛni ji sablai nɛ ɔmɛ a sisi: (a) “Ope”? (b) “Neneene Matsɛ”? (d) “Bɔlɔ”?

¹⁶ Kaa bɔ nɛ wa kane kɛ sɛ hlami ɔ, La 83:18 ɔ de ngɛ Yehowa he ke: “Mo pɛ lɛ o Nɔ Kuɔ Pe Kulaa ngɛ zugba a nɔ tsuo.” Jehanɛ hu ɔ, Kpojemi 15:3 ɔ de ke: “Nyɔmtsɛ  Mawu Ope, O ní tsumi ɔmɛ kle, nɛ a ngɛ nyakpɛ! Je ma amɛ a matsɛ, o ní peemi ní ɔmɛ tsuo da, anɔkuale sɔuu!” Mɛni ji sablai nɛ ji, “Ope” ɔ sisi? Sablai nɛ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ngɛ he wami pe nɔ tsuaa nɔ ngɛ je mluku ɔ mi. Nɛ ngɛ 1 Timoteo 1:17 ɔ, a tsɛ Yehowa ke “Neneene Matsɛ.” Sablai nɛ ji “Neneene Matsɛ” ɔ hu tsɔɔ kaa Yehowa ngɛ daa. La 90:2 ɔ hu tsɔɔ kaa e ngɛ kɛ je neneene kɛ yaa si neneene. Anɛ enɛ ɔ be nyakpɛ lo?

¹⁷ Yehowa pɛ ji Bɔlɔ. Kpojemi 4:11 ɔ de ke: “Wa Nyɔmtsɛ, kɛ wa Mawu! Mo ji nɔ nɛ sa kaa a ngɔ hɛ mi nyami, bu, kɛ he wami kɛ ha. Mo lɛ o bɔ níhi tsuo; o bɔ mɛ bɔ nɛ o suɔ kaa a hi. Nɛ a ngɛ jã pɛ!” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa lɛ bɔ níhi tsuo. Lɛ nɛ e bɔ hiɔwe bɔfohi, dodoehi nɛ hyiɔ hiɔwe tɔ gbɔkuɛ, tso yiblii, lohi nɛ ngɛ wo kɛ pahi a mi, kɛ ní kpahi tsuo!

18. Mɛni he je nɛ eko ɔ, ni komɛ ma susu kaa a kɛ Mawu be nyɛe maa pee huɛ ɔ? Mɛni Baiblo ɔ de ngɛ sane nɛ ɔ he?

¹⁸ Ke nihi kase Yehowa suhi nɛ a ngɛ nyakpɛ ɔ a he ní ɔ, e woɔ a he gbeye. A biɔ a he ke, ‘Mawu ngɛ he wami wawɛɛ nitsɛ, e nɔ kuɔ, nɛ e kɛ adesahi a kpɛti kɛ, mɛni tsɔɔ kaa e ma susu wa he?’ Se anɛ Mawu suɔ kaa wa susu jã lo? Dɛbi, pi jã kulaa. Yehowa suɔ kaa e maa su wa he haa. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “Mawu kɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ kpɛti kɛ we kulaa.” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 17:27) Mawu suɔ kaa o hɛ mo kɛ su e he, nɛ e wo si kaa lɛ hu ‘e maa hɛ lɛ kɛ su o he.’​​—Yakobo 4:8.

19. (a) Mɛni o maa pee konɛ o kɛ Mawu nɛ nyɛ nɛ pee huɛ? (b) Mɛni su lɛ o bua jɔ he wawɛɛ ngɛ Yehowa su ɔmɛ a kpɛti?

¹⁹ Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o kɛ Mawu nɛ bɔ huɛ? Yesu de ke: “Ke a ná le kaa mo ji anɔkuale Mawu ɔ, nɛ a le Yesu Kristo, nɔ nɛ o tsɔ ɔ, a ma ná neneene wami.” (Yohane 17:3) Moo ya nɔ nɛ o kase Yehowa kɛ Yesu a he ní, nɛ o ma ba le mɛ. Ke o pee jã a, o ma nyɛ ma ná neneene wami. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa kase momo kaa “Mawu ɔ, suɔmi ji lɛ.” (1 Yohane 4:16) Se e ngɛ su kpakpa kpahi fuu hulɔ. Baiblo ɔ tsɔɔ wɔ kaa Yehowa ji ‘mɔbɔ nalɔ kɛ dloolɔ; e mi mi fu we mla, nɛ e suɔmi kɛ anɔkuale yemi hiɛ babauu.’ (2 Mose 34:6) Yehowa ‘hi, nɛ e kɛ yayami paa nɔ.’ (La 86:5) Mawu toɔ e tsui si. (2 Petro 3:9) E ji anɔkualetsɛ. (La 18:25) Ke o tsa nɔ nɛ o kase Yehowa he ní ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, o ma ba le su kpakpahi fuu nɛ e ngɛ ɔmɛ.

20-22. (a) Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ waa hɛ wɔ kɛ su Mawu nɛ wa be nyɛe maa na lɛ kɛ wa hɛngmɛ ɔ he? (b) Ke nihi suɔ kaa o kpa Baiblo ɔ kasemi ɔ, mɛni e sa kaa o pee?

²⁰ Mɛni blɔ nɔ nɛ o ma nyɛ maa gu kɛ hɛ mo kɛ su  Mawu nɛ o be nyɛe maa na lɛ kɛ o hɛngmɛ ɔ he? (Yohane 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17) Ke o kase Yehowa he ní ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, o ma ba le lɛ kaa e ji Nɔ ko nɛ e ngɛ nitsɛnitsɛ. (La 27:4; Roma Bi 1:20) Ke o ya nɔ nɛ o kase Yehowa he ní ɔ, o ma ba suɔ lɛ saminya, nɛ o maa hɛ mo kɛ su e he haa.

²¹ O ma ba nu sisi kaa Yehowa ji wa Tsɛ. (Mateo 6:9) Lɛ nɛ e ha wɔ wami, nɛ e suɔ kaa wa bua nɛ jɔ ngɛ si himi mi hulɔ. Tsɛ fɛɛ tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ suɔ kaa e bimɛ a bua nɛ jɔ. (La 36:9) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa o kɛ Yehowa ma nyɛ maa pee huɛ. (Yakobo 2:23) Mo susu he nɛ o hyɛ. Yehowa nɛ ji je mluku ɔ Bɔlɔ ɔ suɔ kaa o kɛ lɛ nɛ pee huɛ!

²² Ni komɛ maa suɔ kaa o kpa Baiblo ɔ kasemi. Eko ɔ, a maa ye gbeye kaa o ma tsake o jami ɔ. Se ko ha nɛ nɔ ko nɛ tsi o nya ngɛ huɛ nɛ o kɛ Yehowa maa bɔ ɔ he. Lɛ ji Huɛ nɛ pe kulaa nɛ o ma nyɛ ma ná.

23, 24. (a) Mɛni he je nɛ e sa kaa o ya nɔ nɛ o bi sanehi ɔ? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

²³ Benɛ o ngɛ nɔ tsae nɛ o ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, ní komɛ ngɛ nɛ o be sisi nue. Ke o nui nɔ́ ko sisi ɔ, e ko pee mo zo kaa o ma bi nɛ a tsɔɔ mo nya. Yesu tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ba wa he si kaa jokuɛwi. (Mateo 18:2-4) Jokuɛwi biɔ sanehi fuu. Mawu suɔ kaa o ná o sane bimi ɔmɛ a heto. Enɛ ɔ he ɔ, moo to o tsui si kɛ kase Baiblo ɔ, nɛ o hyɛ kaa nɔ́ nɛ o ngɛ kasee ɔ ji anɔkuale ɔ lo.​—Kane Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 17:11.

²⁴ Baiblo ɔ nɛ o maa kase ɔ ji blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ o ma nyɛ maa gu nɔ kɛ kase Yehowa he ní. Wa ma susu nɔ́ he je nɛ Baiblo ɔ je ekpa kulaa ngɛ womi kpahi tsuo a he ɔ he ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi.