1, 2. Mɛni sane nɛ nihi fuu pɔɔ bimi?

ZUGBA mimiɛ ngɛ wo mi nɛ wo nyu ɔ kpata kɔpe ko hɛ mi. Nyumu ko ya je tu ngɔ pue nihi a nɔ ngɛ sɔlemi tsu ko mi. E gbe a ti ni komɛ, nɛ e plaa a ti ni komɛ. Kansa hiɔ gbe binyɛ ko kɛ je e bimɛ enuɔ a he.

² Ke adebɔ mi oslaa, loo oslaa kpahi nɛ wa tu a he munyu ɔ eko ba nihi a nɔ ɔ, nihi fuu biɔ ke, “Mɛni he je?” Nihi fuu biɔ nɔ́ he je nɛ je ɔ mi hyi tɔ kɛ ninyɛ, kɛ nɔ́ nami ɔ he sane. Anɛ o susu sane nɛ ɔmɛ a he hyɛ lo?

3, 4. (a) Mɛni sanehi nɛ Habakuk bi? (b) Mɛni heto nɛ Yehowa ha lɛ?

³ Baiblo ɔ ha nɛ wa le kaa nihi nɛ a he Mawu ye po bi sanehi kaa jã hyɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, gbalɔ Habakuk bi Yehowa ke: “Mɛni he je o ha i ngɛ yayami kɛ haomi hyɛe kikɛ nɛ ɔ? Kɛ pee kɛɛ nɛ o ngɛ nɔ́ nɛ dɛ nɛ ɔ hyɛe, nɛ o pui mi ɔ? Hɛ mi kpatami kɛ yi wu tso níhi bɔle mi kɛ kpe; pɛ kɛ kunɔ ngɛ he tsuaa he.”​​—Habakuk 1:3.

⁴ Mawu ha Habakuk sane bimi ɔmɛ a heto ngɛ Habakuk 2:2, 3, nɛ e wo lɛ si kaa e ma tsu sane ɔ he ní. Yehowa suɔ adesahi wawɛɛ. Baiblo de ke: “E hyɛɛ nyɛ nɔ.” (1 Petro 5:7) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke nihi ngɛ nɔ́ nae ɔ, e dɔɔ Mawu wawɛɛ po pe wɔ. (Yesaya 55:8, 9) Enɛ ɔ he ɔ, ha nɛ wa susu sane bimi nɛ ji, Mɛni he je nɛ je ɔ mi hyi tɔ kɛ nɔ́ nami? ɔ he.

5. Mɛni jami hɛ mi nyɛɛli fuu deɔ ngɛ nɔ́ nami he? Mɛni Baiblo ɔ tsɔɔ?

⁵ Ke haomi ba nihi a nɔ ɔ, osɔfo ɔmɛ kɛ jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ deɔ mɛ kaa Mawu lɛ to kaa e ba jã. A ti ni komɛ deɔ ke oslaahi nɛ baa wa nɔ ɔ, Mawu lɛ to kɛ fɔ si. A tsɔɔ kaa wa be nyɛe maa nu níhi nɛ Mawu peeɔ ɔmɛ a sisi. A kpɛti ni komɛ po tsɔɔ kaa adesahi, nɛ jokuɛwi hu piɛɛ he ɔ gboɔ akɛnɛ Mawu suɔ kaa a ba hi e ngɔ ngɛ hiɔwe ɔ he je. Se tsa pi anɔkuale. Pi Yehowa nɛ ngɔɔ ní yayahi kɛ baa wa nɔ. Baiblo ɔ de ke: “Anɛ Mawu maa pee yi wu tso ní lo? Anɛ Ope ɔ maa pee nɔ́ nɛ dɛ blɔ lo?”​​—Hiob 34:10.

6. Mɛni he je nɛ nihi fuu piaa Mawu kaa lɛ nɛ e ha nɛ nihi ngɛ nɔ́ nae ngɛ je ɔ mi ɔ?

⁶ Nihi fuu piaa Mawu kaa lɛ nɛ e ha nɛ adesahi ngɛ nɔ́ nae ngɛ je ɔ mi, ejakaa a susu kaa lɛ nɛ e ngɛ je ɔ nɔ yee. Se wa kase ngɛ Yi 3 ɔ mi kaa Satan Abosiami lɛ ngɛ je ɔ nɔ yee.

7, 8. Mɛni he je nɛ nɔ́ nami hiɛ ngɛ je ɔ mi ɔ?

⁷ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “je ɔ, Abosiami lɛ ngɛ nɔ yee.” (1 Yohane 5:19) Satan yiwutsotsɛ nɛ e nɛ́ nɔ mɔbɔ ɔ lɛ ngɛ je ɔ nɔ yee. E ngɛ ‘nihi tsuo ngɛ je ɔ mi ɔ sisie.’ (Kpojemi 12:9) Nihi fuu jeɔ Satan su ɔmɛ kpo. Lɔ ɔ he je nɛ lakpa yemi, ninyɛ, kɛ yi wu tso ní peepeehi pɔ he ngɛ je ɔ mi ɔ nɛ.

⁸ Ní kpahi hu ngɛ nɛ ha nɛ nihi ngɛ nɔ́ nae ngɛ je ɔ mi. Benɛ Adam kɛ Hawa tsɔ Mawu hɛ mi atuã a, a kɛ yayami sã a bimɛ tsuo. Akɛnɛ adesahi tsuo yi mluku he je ɔ, a peeɔ níhi nɛ kɛ haomi baa ni kpahi a nɔ. Behi fuu ɔ, a hlaa kaa nihi nɛ bu mɛ kaa a nɔ kuɔ pe ni kpahi. A nɔɔ kunɔ, a hwuɔ ta, nɛ a waa ni kpahi yi mi. (Fiɛlɔ 4:1;  8:9) Be komɛ ɔ, nihi naa nɔ́ ngɛ ‘ní yayahi nɛ baa tlukaa’ he je. (Fiɛlɔ 9:11) Ke a ya je he ko ngɛ be nɛ oslaa ko, aloo nɔ́ yaya ko ba tlukaa a mi ɔ, e nyɛɔ kɛ haomi baa a nɔ.

9. Mɛni he je nɛ wa ngɛ nɔ mi mami kaa yi mi tomi kpakpa ko he je nɛ Yehowa ngmɛ nɔ́ nami blɔ ɔ?

⁹ Pi Yehowa nɛ ha nɛ nihi ngɛ nɔ́ nae ngɛ je ɔ mi. Wa be nyɛe ma pia lɛ ngɛ tahi, awi yemi, kɛ basabasa peemi nɛ yaa nɔ ngɛ je ɔ mi ɔ he. Tsa pi Mawu nɛ haa nɛ adebɔ mi oslaahi kaa zugba mimiɛmi, ahumi nɛ nya wa, kɛ nyu nɛ jeɔ nihi ɔ baa. Se eko ɔ, o ma bi ke, ‘Ke Yehowa ji nɔ nɛ ngɛ he wami pe kulaa ngɛ je ɔ mi ɔ, lɛɛ mɛni he je nɛ e tsi we ní nɛ ɔmɛ a nya a?’ Wa le kaa Mawu suɔ wɔ wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, yi mi tomi kpakpa ko he je nɛ e ngmɛ nɔ́ nami blɔ ɔ nɛ.​​—1 Yohane 4:8.

10. Mɛni Satan de kɛ po Yehowa nya?

¹⁰ Satan sisi Adam kɛ Hawa ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi. Satan po Mawu nya kaa e ji Nɔ Yelɔ yaya. E tsɔɔ kaa Mawu ngɔ nɔ́ kpakpa ko kɛ laa Adam kɛ Hawa. Satan suɔ nɛ a he ye kaa ke e ye a nɔ ɔ, níhi a mi maa hi ha mɛ pe nɛ Yehowa maa ye a nɔ. E tsɔɔ hu kaa e sɛ nɛ a ha nɛ Mawu nɛ ye a nɔ.​—1 Mose 3:2-5; hyɛ Nyagbe Ningma 27.

11. Mɛni sane bimi nɛ e sa kaa wa hla heto?

¹¹ Adam kɛ Hawa gbo Yehowa nɔ tue, nɛ a tsɔ e hɛ mi atua. A susu kaa a ngɛ he blɔ kaa a maa mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he. Mɛni blɔ nɔ Yehowa maa gu kɛ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ atua tsɔli ɔmɛ pee ɔ dɛ, nɛ kɛ e ma plɛ kɛ tsɔɔ kaa lɛ nɛ e le nɔ́ nɛ hi ha wɔ kɛɛ?

12, 13. (a) Mɛni he je nɛ Yehowa kpataa we atuã tsɔli ɔmɛ a hɛ mi nɔuu ɔ? (b) Mɛni he je nɛ Yehowa ngmɛ Satan blɔ kaa e ye je ɔ nɔ, nɛ e ha adesahi he blɔ kaa a kudɔ mɛ nitsɛmɛ a he ɔ?

¹² Yehowa kpataa we Adam kɛ Hawa a hɛ mi nɔuu.  Mohu ɔ, e ngmɛ mɛ blɔ nɛ a hi si, nɛ a fɔ bimɛ. Yehowa ha bimɛ nɛ Adam kɛ Hawa fɔ ɔ he blɔ konɛ a tsɔɔ nɔ nɛ a suɔ kaa e ye a nɔ. Ngɛ nɔ́ nɛ Satan maa bɔ mɔde kaa e maa pee ɔ tsuo se ɔ, Yehowa yi mi tomi kaa adesahi nɛ a ye mluku nɛ a hi zugba a nɔ ɔ maa ba mi.​​—1 Mose 1:28; Yesaya 55:10, 11.

¹³ Satan po Yehowa nya ngɛ bɔfohi ayɔhi abɔ a hɛ mi. (Hiob 38:7; Daniel 7:10) Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa ha Satan be konɛ e kɛ tsɔɔ kaa nɔ́ nɛ e de ɔ ji anɔkuale. E ha adesahi hu he blɔ konɛ a to mɛ nitsɛmɛ a nɔ yemihi a sisi ngɛ Satan kudɔmi sisi konɛ a hyɛ kaa ke Mawu yi bua mɛ ɔ, a ma nyɛ maa ye manye lo.

14. Kɛ ba si piɔ ɔ, mɛni anɔkuale lɛ je kpo heii?

¹⁴ Jeha babauu ji nɛ ɔ nɛ adesahi ngɛ mɔde bɔe kaa a ma kudɔ mɛ nitsɛmɛ a he, se e yɛ nya. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Satan ji lakpatsɛ. Adesahi hia Mawu ngɛ a si himi mi. Nɔ́ nɛ gbalɔ Yeremia de ɔ ji anɔkuale. E de ke: ‘Yehowa, i le kaa nɔmlɔ adesa ko be he wami ngɛ lɛ nitsɛ e wami nɔ. Pi nɔmlɔ adesa nitsɛ he wami nya ji kaa e maa pee kikɛ nɛ ɔ, loo kikɛ nɛ ɔ.’​​—Yeremia 10:23.

15, 16. (a) Mɛni he je nɛ Yehowa ngmɛ nɔ́ nami blɔ be gagaa kikɛ ɔ? (b) Mɛni he je nɛ Yehowa dla we níhi nɛ Satan puɛ ɔ?

¹⁵ Mɛni he je nɛ Yehowa ngmɛ nɔ́ nami blɔ be gagaa kikɛ nɛ ɔ? Mɛni he je nɛ e tsi we ní yayahi nɛ baa a nya a? Yehowa mlɛ be gagaa konɛ e pee heii kaa Satan nɔ yemi ɔ hí. Adesahi ka nɔ yemi slɔɔtoslɔɔtohi, se ekoeko yi manye. E ngɛ mi kaa adesahi ya a hɛ mi ngɛ je mi si kpami kɛ klamahi a he nile mi mohu lɛɛ, se ohia, awi yemi, ta hwumi, kɛ dami sane nɛ a yi ɔ pɔ he  pe be ko nɛ be ɔ. Ke Mawu piɛɛ we wa he ɔ, wa be nyɛe ma kudɔ wɔ nitsɛmɛ wa he kɔkɔɔkɔ.

¹⁶ Se kɛ̃ ɔ, Yehowa dla we níhi nɛ Satan puɛ ɔ. Ke Mawu pee jã a, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa e fĩ Satan nɔ yemi ɔ se. Se Yehowa be jã a pee gblegbleegble. Jehanɛ se hu ɔ, ke e dla níhi nɛ Satan puɛ ɔ, nihi ma susu kaa adesa nɔ yemi ma nyɛ ma tsu wa haomi ɔmɛ a he ní. Se jamɛ a susumi ɔ pi anɔkuale, enɛ ɔ he ɔ, Yehowa be jamɛ a lakpa a se fĩe. E yi lakpa kɔkɔɔkɔ.​​—Hebri Bi 6:18.

17, 18. Mɛni Yehowa maa pee ngɛ haomihi tsuo nɛ Satan ngɔ kɛ ba a he?

¹⁷ Anɛ Yehowa ma nyɛ ma tsu haomihi tsuo nɛ je atua nɛ Satan kɛ adesahi tsɔ ɔ mi kɛ ba a he ní lo? Ee. Mawu lɛɛ e nyɛɔ nɛ e peeɔ nɔ́ tsuaa nɔ́. Yehowa le be nɛ e ma ha Satan nya pomi ɔmɛ a heto kɛ pi si. Jehanɛ hu ɔ, e ma ha nɛ zugba a ma plɛ paradeiso kaa bɔ nɛ e to e yi mi ɔ. A ma tle nihi tsuo nɛ a ngɛ “yɔkɔ ɔmɛ a mi” ɔ si. (Yohane 5:28, 29) Adesahi be hiɔ nue, nɛ a be gboe hulɔ. Yesu ma dla níhi tsuo nɛ Satan puɛ ɔ. Yehowa maa gu Yesu nɔ kɛ ‘kpata níhi tsuo nɛ Abosiami tsu ɔ hɛ mi.’ (1 Yohane 3:8) Wa bua jɔ kaa Yehowa to e tsui si ha wɔ konɛ waa le lɛ, nɛ wa nyɛ nɛ waa tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ e pee wa Nɔ Yelɔ loko jamɛ a be ɔ nɛ su. (Kane 2 Petro 3:9, 10.) Ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee po ɔ, e yeɔ bua wɔ nɛ wa nyɛɛ nɛ wa daa nya.​​—Yohane 4:23; kane 1 Korinto Bi 10:13.

¹⁸ Yehowa nyɛ we wa nɔ kaa waa ngɔ lɛ kɛ pee wa Nɔ Yelɔ. E ha wɔ he blɔ kaa wa ma nyɛ maa hla nɔ́ nɛ wa suɔ. Ha nɛ wa susu bɔ nɛ wa ma nyɛ ma ná he blɔ nɛ se be nɛ ɔ he se ha a he nɛ waa hyɛ.

19. Mɛni nike ní nɛ Yehowa ha wɔ? Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa bua nɛ jɔ nike ní nɛ ɔ he ɔ?

¹⁹ He blɔ nɛ Yehowa ha wɔ kaa wa ma nyɛ maa hla nɔ́ nɛ wa suɔ kaa wa maa pee ɔ ji nike ní ko nɛ se be. Nike ní nɛ ɔ ha nɛ wa je ekpa kulaa ngɛ lohwehi a he. Lohwehi lɛɛ bɔ nɛ a bɔ mɛ ɔ, jã pɛ nɛ a peeɔ a ní. Se wɔɔ lɛɛ wa ma nyɛ maa pee nɔ́ nɛ wa suɔ, nɛ wa ma nyɛ maa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa maa pee Yehowa suɔmi nya ní. (Abɛ 30:24) Jehanɛ se hu ɔ, wa be kaa klamahi nɛ nɔ́ nɛ a to a he blɔ nya kaa a pee ɔ, lɔ ɔ pɛ nɛ a peeɔ. Wɔ nitsɛmɛ lɛ wa maa hla bɔ nɛ wa suɔ kaa wa maa ba wa je mi ha, nihi nɛ wa suɔ nɛ waa kɛ mɛ maa bɔ, kɛ nɔ́ nɛ waa kɛ wa wami maa pee. Yehowa suɔ nɛ wa bua nɛ jɔ ngɛ si himi mi.

20, 21. Mɛni ji nɔ́ nɛ hi pe kulaa nɛ o ma nyɛ maa pee?

²⁰ Yehowa ngɛ hlae nɛ waa suɔ lɛ. (Mateo 22:37, 38) Ke bi ko je e tsui mi nɛ e de e tsɛ ke: “I suɔ mo” ɔ, tsɛ ɔ bua jɔɔ. Jã a kɛ̃ nɛ Yehowa hu ngɛ. Yehowa ha wɔ he blɔ kaa wɔ nitsɛmɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa ma sɔmɔ lɛ loo wa be lɛ sɔmɔe. Satan, Adam, kɛ Hawa ngɔ a ní peepee kɛ tsɔɔ kaa a sume nɛ Yehowa nɛ ye a nɔ. Kɛ o kɛ he blɔ nɛ Mawu ha mo kaa o ma nyɛ maa hla nɔ́ nɛ o suɔ kaa o maa pee ɔ ma tsu ní ha kɛɛ?

²¹ Moo ngɔ he blɔ nɛ o ngɛ kaa o ma nyɛ maa hla nɔ́ nɛ o suɔ kaa o maa pee ɔ kɛ sɔmɔ Yehowa. Nihi ayɔhi abɔ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a ma sɔmɔ Yehowa, se pi Satan. (Abɛ 27:11) Mawu ma je nɔ́ nami tsuo kɛ je je ɔ mi. Mɛni o maa pee amlɔ nɛ ɔ konɛ o nyɛ nɛ o hi je ehe nɛ nɔ́ nami be mi ɔ mi? Yi nɛ nyɛɛ se ɔ maa tsɔɔ sane nɛ ɔ mi.