1, 2. (a) Mɛni haa nɛ o bua jɔɔ nike ní ko he wawɛɛ? (b) Mɛni he je nɛ kpɔmi nɔ́ ɔ ji nike ní nɛ pe kulaa nɛ je Mawu ngɔ ɔ?

MƐNI ji nike ní nɛ pe kulaa nɛ o nine su nɔ hyɛ? Tsa pi sika abɔ nɛ a kɛ he nɔ́ ɔ nɛ tsɔɔ kaa e he hia. Ke nike ní ko ha nɛ o ná bua jɔmi aloo e ji nɔ́ ko nɛ o ngɛ hlae wawɛɛ ɔ, o bua jɔɔ jamɛ a nike ní ɔ he.

² Mawu ha wɔ nike níhi fuu, se ngɛ nike ní nɛ ɔmɛ tsuo a kpɛti ɔ, kake ko ngɛ nɛ e he hia wɔ pe kulaa. Lɔ ɔ ji nike ní nɛ pe kulaa nɛ Mawu kɛ ha adesahi. Ngɛ yi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa kase kaa Yehowa tsɔ e Bi Yesu Kristo kɛ ba konɛ wa nyɛ nɛ wa ná neneene wami. (Kane Mateo 20:28.) Tsɔmi nɛ Yehowa tsɔ Yesu kɛ ba zugba a nɔ ɔ tsɔɔ kaa e suɔ wɔ wawɛɛ.

3. Mɛni he je nɛ adesahi gboɔ ɔ?

³ Kpɔmi nɔ́ ɔ ji blɔ nya nɛ Yehowa to konɛ e kɛ je adesahi kɛ je yayami kɛ gbenɔ dɛ mi. (Efeso Bi 1:7) Ja wa le nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi jeha akpehi abɔ nɛ be ɔ loko wa maa nu nɔ́ he je nɛ kpɔmi nɔ́ ɔ he hia a sisi. Adam kɛ Hawa nɛ a ji wa kekleekle fɔli ɔmɛ ɔ pee yayami. Akɛnɛ a pee yayami he je ɔ, a gbo. Wɔ hu wa gboɔ, ejakaa Adam kɛ Hawa ngɔ yayami nɛ a pee ɔ kɛ sã wɔ.​—Hyɛ Nyagbe Ningma 9.

4. Mɛnɔ ji Adam, nɛ kɛ a bɔ lɛ kɛɛ?

⁴ Adam ji kekleekle nɔmlɔ nɛ Yehowa bɔ. Yehowa bɔ  lɛ kaa adesa nɛ e ye mluku. E juɛmi kɛ e nɔmlɔ tso ye mluku. Mluku nɛ e ye ɔ ji nɔ́ ko nɛ se be, ejakaa e be hiɔ nue, e be bwɔe, nɛ e be gboe kɔkɔɔkɔ. Akɛnɛ Yehowa lɛ bɔ Adam he je ɔ, Yehowa ngɛ kaa e tsɛ. (Luka 3:38) Yehowa kɛ lɛ sɛɛɔ ní daa. Mawu je blɔ tsɔɔ Adam nɔ́ tutuutu nɛ e ngɛ blɔ hyɛe kaa e pee, nɛ e ha lɛ ní tsumi nɛ ngɛ bua jɔmi.​​—1 Mose 1:28-30; 2:16, 17.

5. Ke Baiblo ɔ de ke Mawu bɔ Adam “kaa bɔ nɛ lɛ nitsɛ e ngɛ ɔ,” mɛni lɔ ɔ tsɔɔ?

⁵ Mawu bɔ Adam “kaa bɔ nɛ lɛ nitsɛ e ngɛ ɔ.” (1 Mose 1:27) Yehowa bɔ lɛ kɛ su komɛ nɛ lɛ Yehowa nitsɛ e ngɛ ɔ. Su nɛ ɔmɛ ekomɛ ji suɔmi, juɛmi, dami sane yemi, kɛ he wami. E ha Adam he blɔ konɛ lɛ nitsɛ e mwɔ e yi mi kpɔ ngɛ níhi a he. Mawu bɔɛ Adam kaa klama. E bɔ Adam konɛ lɛ nitsɛ nɛ mwɔ e yi mi kpɔ kaa e maa pee nɔ́ nɛ da loo nɔ́ nɛ dɛ. Kaa Adam bu Mawu tue ɔ, jinɛ e maa hi si ngɛ Paradeiso ɔ mi kɛ ya neneene.

6. Benɛ Adam gbo Mawu tue ɔ, mɛni bɔ lɛ? Kɛ enɛ ɔ sa wɔ hu wa he ha kɛɛ?

⁶ Benɛ Adam gbo Mawu tue nɛ Mawu bu lɛ gbenɔ fɔ ɔ, nɔ́ ko nɛ he jua wa wawɛɛ bɔ lɛ. Huɛ bɔmi kpakpa nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ puɛ, e yi mluku hu, nɛ Paradeiso nɛ e ngɛ mi ɔ hu je e dɛ. (1 Mose 3:17-19) Adam kɛ Hawa je blɔ nɛ a gbo Mawu tue, enɛ ɔ he ɔ, hɛ nɔ kami ko be kɛ ha mɛ. Ngɛ nɔ́ nɛ Adam pee ɔ he je ɔ, “yayami kɛ gbenɔ ba. Enɛ ɔ ha gbenɔ sã nimli tsuo, ejakaa nɔ tsuaa nɔ pee yayami.” (Roma Bi 5:12) Benɛ Adam pee yayami ɔ, e ha nɛ yayami kɛ gbenɔ “he” waa kɛ lɛ tsuo nyɔguɛ. (Roma Bi 7:14) Anɛ hɛ nɔ kami ko ngɛ kɛ ha wɔ lo? Ee, hɛ nɔ kami ngɛ.

7, 8. Ke a ke kpɔmi nɔ́ ɔ, mɛni e tsɔɔ?

⁷ Ke a ke kpɔmi nɔ́ ɔ, mɛni e tsɔɔ? Kpɔmi nɔ́ hɛɛ sisi  numi titli enyɔ. Kekleekle ɔ, e ji hiɔ nɛ a woɔ konɛ a ngmɛɛ nɔ ko he, aloo konɛ nɔ ko nine nɛ su nɔ́ ko nɔ ekohu. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, kpɔmi nɔ́ ji hiɔ nɛ a woɔ ngɛ nɔ́ ko he nɛ́ e kɛ nɔ́ ɔ jua sɔ pɛpɛɛpɛ, aloo nɔ́ ko nɛ a kɛ toɔ nɔ́ ko nane mi.

⁸ Adesa ko be nyɛe maa wo níhi nɛ Adam puɛ benɛ e pee yayami nɛ e ngɔ gbenɔ kɛ sã wɔ ɔ he hiɔ. Se Yehowa to blɔ nya konɛ waa ye wa he kɛ je yayami kɛ gbenɔ he. Nyɛ ha nɛ wa susu kpɔmi nɔ́ ɔ kɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ ná he se ha a he nɛ waa hyɛ.

9. Mɛni a kɛ ma nyɛ ma ha kaa kpɔmi nɔ́ ɔ?

⁹ Wa ti nɔ ko nɔ ko be nyɛe maa ngɔ e wami kɛ ha konɛ adesahi a nine nɛ su wami nɛ ye mluku nɛ Adam laa a nɔ. Mɛni he je? Ejakaa wɔ tsuo wa yi mluku. (La 49:7, 8) E sa kaa nɔ nɛ e kɛ e he ma ha kaa kpɔmi nɔ́ ɔ nɛ pee adesa nɛ e ye mluku. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “Kristo ngɔ e he kɛ sã bɔ.” (1 Timoteo 2:6) Yesu wami nɛ ye mluku nɛ e kɛ sã afɔle ɔ kɛ Adam wami nɛ laa lɛ ɔ sɔ.

10. Mɛni blɔ nɔ Yehowa gu kɛ ha kpɔmi nɔ́ ɔ?

¹⁰ Mɛni blɔ nɔ Yehowa gu kɛ ha kpɔmi nɔ́ ɔ? Yehowa tsɔ e Bi nɛ e fiɛ we e he kulaa a kɛ ba zugba a nɔ. E Bi nɛ ɔ ji Yesu. Lɛ nɛ Yehowa bɔ kekleekle. (1 Yohane 4:9, 10) Yesu je e tsui mi nɛ e si e Tsɛ ɔ, nɛ e je hiɔwe kɛ ba zugba a nɔ. (Filipi Bi 2:7) Yehowa je Yesu kɛ je hiɔwe kɛ ba zugba a nɔ. E ha nɛ a fɔ lɛ kaa adesa nɛ ye mluku, nɛ yayami ko be e he.​—Luka 1:35.

11. Mɛni he je nɛ nɔmlɔ kake nyɛ nɛ e wo kpɔmi nɔ́ ɔ ha adesahi tsuo ɔ?

¹¹ Wami nɛ ye mluku nɛ jinɛ adesahi tsuo ma ná a,  Adam ha nɛ e bɔ mɛ, ejakaa e gbo Yehowa tue. Anɛ adesa ko ngɛ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ Adam bimɛ tsuo maa ye a he ngɛ gbenɔ he lo? Ee. (Kane Roma Bi 5:19.) Yesu pee we yayami hyɛ. E ngɔ e wami nɛ ye mluku ɔ kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́. (1 Korinto Bi 15:45) E wami nɛ ye mluku ɔ ma nyɛ ma ha Adam bimɛ tsuo nɛ a ye a he ngɛ gbenɔ he.​​—1 Korinto Bi 15:21, 22.

12. Mɛni he je nɛ e he hia kaa Yesu nɛ na nɔ́ wawɛɛ ɔ?

¹² Baiblo ɔ tsɔɔ bɔ nɛ Yesu pii ha loko e gbo. A fiaa lɛ kpa wawɛɛ, a ka lɛ kɛ wo sɛumi tso he, nɛ e pii hluu kɛ ya si benɛ e gbo. (Yohane 19:1, 16-18, 30) Mɛni he je nɛ e he hia kaa Yesu nɛ na nɔ́ wawɛɛ jã a? Ejakaa Satan tsɔɔ kaa adesa ko be nyɛe maa ye Mawu anɔkuale ke e kɛ haomi nɛ mi wa wawɛɛ kpe. Yesu ngɔ e ní peepee kɛ tsɔɔ kaa ke adesa ye mluku ɔ, e ma nyɛ maa ye Mawu anɔkuale ke e kɛ haomi ko nɛ mi wa wawɛɛ kpe. Hyɛ bɔ nɛ Yehowa bua maa jɔ Yesu he ha!​—Abɛ 27:11; hyɛ Nyagbe Ningma 15.

13. Mɛni blɔ nɔ a gu kɛ ha kpɔmi nɔ́ ɔ?

¹³ Mɛni blɔ nɔ a gu kɛ ha kpɔmi nɔ́ ɔ? Yesu ngɔ adesa wami nɛ ye mluku nɛ e ngɛ ɔ kɛ sã afɔle ha e Tsɛ ɔ. Ngɛ jeha 33 ɔ mi, ngɛ Nisan ligbi 14 ɔ nɔ ngɛ Yuda bi a kalenda a nya a, Yehowa ngmɛ blɔ nɛ Yesu he nyɛli gbe Yesu. (Hebri Bi 10:10) Ligbi etɛ se ɔ, Yehowa tle Yesu si kɛ ba wami mi ekohu kaa mumi mi nɔmlɔ, se pi adesa. Pee se ɔ, benɛ Yesu kpale kɛ ho e Tsɛ ɔ ngɔ ya ngɛ hiɔwe ɔ, e ngɔ adesa wami nɛ ye mluku nɛ e ngɛ ɔ kɛ ya ha Yehowa kaa kpɔmi nɔ́. (Hebri Bi 9:24) Amlɔ nɛ ɔ nɛ a ha kpɔmi nɔ́ ɔ, wa ná he blɔ kaa wa maa ye wa he kɛ je yayami kɛ gbenɔ he.​—Kane Roma Bi 3:23, 24.

14, 15. Mɛni e sa kaa waa pee konɛ Yehowa nɛ ngɔ wa yayami ɔmɛ kɛ pa wɔ?

¹⁴ Wa ngɛ nike ní nɛ pe kulaa nɛ Mawu ha wɔ ɔ he se náe momo. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ bɔ nɛ wa plɛ kɛ ngɛ he se náe amlɔ nɛ ɔ, kɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ ná he se ha hwɔɔ se.

¹⁵ Yehowa ngɔɔ wa he yayami ɔmɛ kɛ paa wɔ. Tsa pi be fɛɛ be nɛ wa nyɛɔ peeɔ nɔ́ nɛ da. Be komɛ ɔ, wa tɔ̃ɔ ngɛ wa munyu tumi kɛ wa ní peepeehi a mi. (Kolose Bi 1:13, 14) Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ a ngɔ wa yayami ɔmɛ kɛ pa wɔ? E sa nɛ wa pia wa he ngɛ nɔ́ nɛ wa pee ɔ he, nɛ waa ba wa he si konɛ wa kpa Yehowa pɛɛ konɛ e ngɔ wa yayami ɔmɛ kɛ pa wɔ. Ke wa pee jã a, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa a ngɔ wa yayami ɔmɛ kɛ pa wɔ.​​—1 Yohane 1:8, 9.

16. Mɛni e sa kaa waa pee konɛ wa ná he nile kpakpa?

¹⁶ Wa ma nyɛ ma ná he nile kpakpa. Ke wa he nile bu wɔ fɔ ngɛ nɔ́ yayami ko nɛ wa pee he ɔ, eko ɔ, e maa pee wɔ kaa hɛ kɛ nɔ fɔmi ko be ha wɔ, loo se nami ko be wa he. Se e sɛ nɛ wa kɔni mi nɛ jɔ̃. Ke wa kpa Yehowa pɛɛ kaa e ngɔ wa yayami ɔ kɛ pa wɔ ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e maa bu wɔ tue, nɛ e kɛ maa pa wɔ. (Hebri Bi 9:13, 14) Yehowa suɔ kaa waa kɛ lɛ nɛ sɛɛ wa haomihi kɛ wa gbɔjɔmihi a he ní. (Hebri Bi 4:14-16) Ke wa pee jã a, tue mi jɔmi maa hi waa kɛ Mawu wa kpɛti.

17. Mɛni jɔɔmihi wa ma ná akɛnɛ Yesu ba gbo ngɛ wa he ɔ he je?

¹⁷ Wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa wa maa hi si kɛ ya neneene. “Yayami he hiɔwo ji gbenɔ; se Mawu nɔke nɔ́ ɔ ji neneene wami nɛ wa náa ngɛ wa Nyɔmtsɛ Yesu Kristo mi.” (Roma Bi 6:23) Akɛnɛ Yesu ba gbo kɛ ha wɔ he je ɔ, wa ma nyɛ maa hi si kɛ ya neneene, nɛ wa ma ná nɔmlɔ  tso mi he wami kpakpa. (Kpojemi 21:3, 4) Se mɛni e sa kaa waa pee konɛ wa nine nɛ su jɔɔmi nɛ ɔmɛ a nɔ?

18. Kɛ wa plɛ kɛ le kaa Yehowa suɔ wɔ ha kɛɛ?

¹⁸ Ke nɔ ko ke mo nɔ́ kpakpa ko ɔ, o bua jɔɔ wawɛɛ nitsɛ. Kpɔmi nɔ́ ɔ ji nike ní nɛ he jua wa pe kulaa nɛ je Yehowa ngɔ. E sa kaa waa na lɛ si wawɛɛ ngɛ he. Yohane 3:16 tsɔɔ kaa “Mawu suɔ je ɔ saminya, nɛ e ngɔ e Bi kake ɔ ngɔ ha.” Niinɛ, Yehowa suɔ wɔ wawɛɛ nitsɛ, nɛ enɛ ɔ he ɔ, e ngɔ e Bi nɛ e fiɛ we e he, nɛ ji Yesu kɛ ha wɔ. Wa le kaa Yesu hu suɔ wɔ, ejakaa e suɔ kaa e ma gbo ngɛ wa he je. (Yohane 15:13) E sa nɛ kpɔmi nɔ́ ɔ nɛ ha nɛ o ná nɔ mi mami kaa Yehowa kɛ Yesu suɔ mo wawɛɛ.​​—Galatia Bi 2:20.

19, 20. (a) Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o nyɛ nɛ o pee Yehowa huɛ? (b) Mɛni o maa pee kɛ tsɔɔ kaa o bua jɔ Yesu kpɔmi afɔle sami ɔ he?

¹⁹ Amlɔ nɛ ɔ nɛ o kase kaa Mawu suɔ adesahi wawɛɛ ɔ, mɛni o maa pee konɛ o nyɛ nɛ o pee e huɛ?Ke o li nɔ ko ɔ, e yee kaa o ma ná suɔmi kɛ ha lɛ. Yohane 17:3 ɔ tsɔɔ kaa wa ma nyɛ maa le Yehowa. Be mi nɛ o ngɛ jã pee ɔ, suɔmi nɛ o ngɛ ha lɛ ɔ mi maa wa, o maa suɔ kaa o maa pee e suɔmi nya ní, nɛ o ma ba pee e huɛ. Enɛ ɔ he ɔ, yaa nɔ nɛ o kase Yehowa he ní kɛ gu Baiblo ɔ nɛ o maa kase ɔ nɔ.​​—1 Yohane 5:3.

²⁰ O bua nɛ jɔ Yesu kpɔmi afɔle sami ɔ he. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “nɔ nɛ heɔ Bi ɔ yeɔ ɔ, e nine su neneene wami ɔ nɔ.” (Yohane 3:36) Ke a ke wa ná hemi kɛ yemi ɔ, mɛni lɔ ɔ tsɔɔ? Lɔ ɔ tsɔɔ kaa waa pee níhi nɛ Yesu tsɔɔ wɔ kaa waa pee ɔ. (Yohane 13:15) Wa be nyɛe  ma de kɛ wa nya kɛkɛ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu mi. Ke wa bua jɔ kpɔmi nɔ́ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ngɔ nɔ́ ko kɛ piɛɛ wa hemi kɛ yemi ɔ he. Ngɛ Yakobo 2:26, wa kaneɔ ke: “Hemi kɛ yemi nɛ ní tsumi piɛɛ we he ɔ peeɔ hemi kɛ yemi gbogboe.”

21, 22. (a) Mɛni he je nɛ e sa kaa waa ya Kristo gbenɔ ɔ Kaimi ɔ daa jeha a? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ Yi 6 kɛ Yi 7 ɔ mi?

²¹ Moo ya Kristo gbenɔ ɔ Kaimi ɔ. Gbɔkuɛ nɛ e nɔ jena Yesu ma gbo ɔ, e de ke e sa nɛ wa kai e gbenɔ ɔ. Wa peeɔ jã daa jeha. Wa tsɛɛ lɛ ke Kaimi ɔ aloo ‘Nyɔmtsɛ ɔ Gbɔkuɛ Niye Ní ɔ.’ (1 Korinto Bi 11:20; Mateo 26:26-28) Yesu suɔ nɛ wa kai kaa e ngɔ e wami nɛ ye mluku ɔ kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́ ngɛ wa he. E de ke: “Nyɛɛ pee enɛ ɔ nɛ nyɛ kɛ kai mi.” (Kane Luka 22:19.) Ke o ya Kaimi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o hɛ ji kpɔmi nɔ́ ɔ kɛ suɔmi agbo nɛ Yehowa kɛ Yesu je kpo ha wɔ ɔ nɔ.​—Hyɛ Nyagbe Ningma 16.

²² Kpɔmi nɔ́ ɔ ji nike ní nɛ se be nɛ wa nine su nɔ. (2 Korinto Bi 9:14, 15) Nimli ayɔhi nɛ a gbo momo ɔ po ma ná nike ní nɛ ɔ he se. Wa ma susu enɛ ɔ he ngɛ Yi 6 kɛ Yi 7 ɔ mi.