Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

YI 7

Blɔhi Nɛ A Kɛ Tsu Ní​—A Gu Blɔ Slɔɔtohi A Nɔ Kɛ Fiɛɛ Ha Nihi

Blɔhi Nɛ A Kɛ Tsu Ní​—A Gu Blɔ Slɔɔtohi A Nɔ Kɛ Fiɛɛ Ha Nihi

OTI NƐ NGƐ YI NƐ Ɔ MI

Mawu we bi gu blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ fiɛɛ ha nihi babauu bɔ nɛ a ma nyɛ

1, 2. (a) Mɛni blɔ nɔ Yesu gu nɛ e kɛ nimli babauu tu munyu? (b) Mɛni blɔ nɔ nɛ Kristo se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ kɛ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ tsu ní ngɛ, nɛ mɛni he je?

 NIHI babauu bua a he nya ngɛ Yesu kasa nya ngɛ taku ko nya, se e ya sɛ lɛ mi nɛ e hlui lɛ ɔ kɛ ya se bɔɔ. Mɛni he je? Yesu le kaa ke e ngɛ nyu ɔ nɔ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e gbi maa ya tsitsaa, nɛ nihi babauu nɛ ngɛ lejɛ ɔ tsuo maa nu e sɛ gbi ɔ saminya.​—Kane Marko 4:1, 2.

2 Jehahi babauu loko a maa to Matsɛ Yemi ɔ sisi ɔ, Kristo kaseli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ nyɛɛ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Kristo pee ɔ se. A gu blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ fiɛɛ Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a kɛ tsɔɔ nihi babauu. Ngɛ matsɛ ɔ blɔ tsɔɔmi nya a, ke klama he nile ehe ko ba a, Mawu we bi kɛ tsuɔ ní. Wa suɔ nɛ waa fiɛɛ kɛ ha nihi fuu loko nyagbe ɔ nɛ ba. (Mat. 24:​14) Mo susu blɔ komɛ a nɔ nɛ wa gu kɛ fiɛɛ ha nihi ɔ he nɛ o hyɛ. Mo susu blɔhi a nɔ nɛ o maa gu kɛ kase nihi nɛ a gbɛ sane kpakpa a kɛ fĩa ngɛ blema a a hemi kɛ yemi ɔ hu he nɛ o hyɛ.

Blɔhi A Nɔ Nɛ A Gu Kɛ Fiɛɛ Ha Nihi Babauu

3. Mɛni he je nɛ adafi fiami womihi nɛ waa kɛ fiɛɛ ɔ ha nɛ anɔkuale ɔ he nyɛli a mi mi fu ɔ?

3 Adafi Fiami Womihi: Nyɛminyumu Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ bɔni Hwɔɔmi Mɔ ɔ peemi ngɛ jeha 1879 ɔ mi, konɛ nihi babauu nɛ a nu Matsɛ Yemi ɔ he sɛ gbi ɔ. Se jehahi babauu loko jeha 1914 ɔ maa su ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ Kristo kudɔ níhi bɔ nɛ pee nɛ nihi babauu nɛ a nu sane kpakpa a. Níhi nɛ ya nɔ nɔtonɔto ɔ je sisi ngɛ jeha 1903 ɔ mi. Ngɛ jamɛ a jeha a mi ɔ, Dr. E. L. Eaton, nɛ e ji munyu nya jelɔ kɛ ha osɔfohi a kuu ko ngɛ Pennsylvania a kɛ Charles Taze Russell sã nya ngɛ Baiblo tsɔɔmihi a he. Ngɛ womi nɛ Eaton ngma kɛ ya ha Russell ɔ mi ɔ, e de ke: “I susu kaa ke wa sa nya ngɛ ma hɛ mi ngɛ sanehi nɛ wa kpa we gbi ngɛ a he ɔ he ɔ, . . . nihi a bua maa jɔ he wawɛɛ.” Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ na kaa nihi nɛ a ngɛ ma a mi ɔ a bua maa jɔ nya sãmi ɔ he, lɔ ɔ he ɔ, a to blɔ nya konɛ a ngma níhi nɛ a ma de ɔ ngɛ adafi fiami womi ko nɛ nihi le wawɛɛ nɛ ji, The Pittsburgh Gazette ɔ mi. Nihi a bua jɔ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ nɛ Russell tsɔɔ mi heii ɔ he wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, adafi fiami womi ngmali ɔmɛ de Baiblo Kaseli ɔmɛ kaa a suɔ nɛ a ngma munyuhi nɛ Russell maa tu ɔ ngɛ adafi fiami womi mi daa otsi. Enɛ ɔ ha nɛ anɔkuale ɔ he nyɛli a mi mi fu wawɛɛ!

Benɛ e ke suu jeha 1914 ɔ, adafi fiami ní tsumi hehi nɛ hiɛ pe 2,000 lɛ a ngmaa Russell fiɛɛmi munyu ɔmɛ ngɛ a we adafi fiami womi ɔmɛ a mi

4, 5. Mɛni su Nyɛminyumu Russell je kpo, nɛ kɛ nihi nɛ a nyɛɛ hɛ mi ma plɛ kɛ kase lɛ kɛɛ?

4 E kɛ we nɛ adafi fiami ní tsumi hehi fuu a bua ba jɔ he kaa a maa ngma Russell munyu ɔmɛ ngɛ a we adafi fiami womi ɔmɛ a mi. Benɛ e ke suu jeha 1908 ɔ, Hwɔɔmi Mɔ ɔ bɔ amaniɛ kaa a ngmaa Russell fiɛɛmi munyu ɔmɛ ngɛ adafi fiami womihi “nyɔngma kɛ kake mi.” Se nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a le adafi fiami womihi a he ní tsumi ɔ wo Russell ga kaa ke e je Asafo ɔ ní tsumi he ɔ kɛ je Pittsburgh kɛ ya ma ngua mi ɔ, adafi fiami womi ngmali fuu maa suɔ kaa a maa ngma e munyuhi nɛ da Baiblo ɔ nɔ ɔ ngɛ a womi ɔmɛ a mi. Benɛ e susu jamɛ a ga womi ɔ kɛ ní kpahi a he ɔ, Russell je ní tsumi he ɔ kɛ ya Brooklyn, New York, ngɛ jeha 1909 ɔ mi. Mɛni je mi kɛ ba? Ngɛ nyɔhiɔ bɔɔ se ɔ, adafi fiami womihi maa pee 400 sɔuu bɔni Russell munyu ɔmɛ ngmami, nɛ pee se ɔ, fuu hu ba piɛɛ he. Loko e maa su jeha 1914 benɛ a to Matsɛ Yemi ɔ sisi ɔ, a bɔni Russell munyu ɔmɛ ngmami ngɛ adafi fiami womihi nɛ hiɛ pe 2,000 mi ngɛ gbihi eywiɛ mi!

5 Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ hɛ mi yami nɛ ɔ mi? E sa kaa nihi nɛ a nyɛɛ Mawu we bi a hɛ mi mwɔnɛ ɔ nɛ a bɔ mɔde kaa a maa kase Russell he si bami ɔ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ke o ngɛ yi mi kpɔ mwɔe ngɛ nɔ́ ko nɛ he hia he ɔ, mo bi ni kpahi konɛ a wo mo ga.​—Kane Abɛ 15:22.

6. Kɛ anɔkualehi nɛ a ngma ngɛ adafi fiami womihi a mi ɔ ná nɔ ko nɔ he wami ha kɛɛ?

6 Matsɛ Yemi ɔ he anɔkualehi nɛ a ngma ngɛ adafi fiami womihi a mi ɔ tsake nihi a si himi. (Heb. 4:12) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi nɛ a kase anɔkuale ɔ kɛ gu adafi fiami womi nɔ ɔ a ti nɔ kake ji Ora Hetzel nɛ a baptisi lɛ ngɛ jeha 1917 ɔ mi ɔ. Ora de ke, “Benɛ i sɛ gba si himi mi se ɔ, i ya slaa ye yayo ngɛ Rochester ngɛ Minnesota. Benɛ i su we ɔ mi ɔ, i na nɛ e kɛ sakisi ngɛ adafi fiami womi ɔ mi ba fa komɛ jee. A ji Russell fiɛɛmi munyuhi. Ye yayo tsɔɔ mi níhi nɛ e kase ngɛ adafi fiami womi ɔ mi.” Ora kplɛɛ anɔkuale ɔ nɔ, nɛ e kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ fiɛɛlɔ maa pee jeha 60.

7. Mɛni he je nɛ nihi nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ mwɔ a yi mi kpɔ kaa Asafo ɔ be fiɛɛe kɛ gu adafi fiami womihi a nɔ hu ɔ?

7 Ngɛ jeha 1916 mi ɔ, níhi titli enyɔ komɛ ya nɔ nɛ ha nɛ e he ba hia kaa nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛe ɔ nɛ a hyɛ kaa e he maa hia nɛ a ya nɔ nɛ a fiɛɛ sane kpakpa a kɛ gu adafi fiami womihi a nɔ. Kekleekle ɔ, Ta Ngua nɛ a hwu jamɛ a be ɔ mi ɔ ha nɛ e he ba wa kaa a nine maa su womihi kɛ ní kpahi nɛ a kɛ peeɔ adafi fiami womihi a nɔ. Ngɛ jeha 1916 mi ɔ, wa ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Britain ɔ bɔ amaniɛ ke: “Adafi fiami womihi 30 kɛ se bɔɔ pɛ nɛ a ngmaa Fiɛɛmi Munyu ɔmɛ a he ní amlɔ nɛ ɔ. Wa he ye kaa adafi fiami womihi nɛ a maa ngma Fiɛɛmi Munyu ɔmɛ ɔ a nɔ ma gbɔ kulaa ejakaa womihi a he jua ngɛ wae.” Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, Nyɛminyumu Russell ba gbo ngɛ October 31, 1916. Enɛ ɔ he ɔ, December 15, 1916 Hwɔɔmi Mɔ ɔ bɔ amaniɛ ke: “Amlɔ nɛ ɔ nɛ Nyɛminyumu Russell gbo ɔ, waa kɛ fiɛɛmi munyu ɔmɛ be adafi fiami womihi a mi woe hu.” E ngɛ mi kaa adafi fiami womihi nɛ a gu nɔ kɛ fiɛɛ be ko ɔ ba nyagbe mohu lɛɛ, se blɔ kpahi kaa sini nɛ ji, “Photo-Drama of Creation” nɛ a kɛ tsu ní ɔ ye manye.

8. Mɛni blɔ nɔ a gu kɛ pee “Photo-Drama of Creation” ɔ?

8 Sinihi nɛ a je. Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ ngɔ maa pee jeha etɛ kɛ pee sini nɛ a tsɛɛ ke, “Photo-Drama of Creation,” nɛ a je lɛ kpo ngɛ jeha 1914 ɔ. (Abɛ 21:5) Kaa bɔ nɛ sini ɔ biɛ tsɔɔ ɔ, e ji Drama nɛ a kɛ ga pee: fonihi ngɛ bee, nɛ gbihi hu ngɛ pɛe. Nihi lafahi abɔ ngɔ a he kɛ ha nɛ a pee Baiblo mi munyuhi a he sini nɛ lohwehi piɛɛ he nɛ ɔ, nɛ a ngɔ kɛ fɔ klama nɔ. Amaniɛ bɔmi ko nɛ je kpo ngɛ jeha 1913 ɔ de ke, “A ya lohwehi a lɛmi he ko nɛ lohwehi babauu ngɛ lejɛ ɔ, nɛ a sa lohwe ɔmɛ foni nɛ a kɛ pee sini nɛ kɔɔ Noa he ɔ, nɛ a ngɔ munyu tumi kɛ lohwehi a pɛmi kɛ wo sɛni ɔ mi.” Ngɛ foni lafahi abɔ nɛ a kɛ tsu ní ɔ mi ɔ, nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a le ní tɛnimi nɛ a je London, New York, Paris, kɛ Philadelphia lɛ a kɛ a nine diki su slɔɔto ɔmɛ.

9. Mɛni he je nɛ a puɛ be kɛ sika fuu kɛ pee “Photo-Drama of Creation” ɔ?

9 Mɛni he je nɛ a puɛ be kɛ sika fuu kɛ pee “Photo-Drama” a? Ngɛ kpe nguahi nɛ a pee ngɛ jeha 1913 ɔ mi ɔ, a mwɔ yi mi kpɔ ko. A tsɔɔ mi ke: “Amerika adafi fiami womihi dla nihi a susumi ngɛ blɔ nɛ ngɛ slɔɔto nɔ kɛ gu fonihi kɛ níhi nɛ a tɛni nɛ a kɛ tsu ní ɔ nɔ. Jehanɛ hu, bɔ nɛ fonihi ná nihi a nɔ he wami ha a tsɔɔ kaa se nami ngɛ he, nɛ wa he ye kaa lɔ ɔ woɔ wɔ nguɔ kaa fiɛɛli kɛ Baiblo tsɔɔli nɛ ngɛ a hɛ mi yae. Wa kplɛɛ nɔ kaa blɔ nɛ hi wawɛɛ ji kaa fiɛɛli kɛ tsɔɔli maa ngɔ fonihi kɛ tsu ní.”

Yi nɔ: He nɛ nɔ nɛ jeɔ “Photo-Drama” a hii; sisi: “Photo-Drama” a mi foni komɛ

10. Jije nɛ a je “Photo- Drama” a ngɛ?

10 Ngɛ jeha 1914 ɔ mi ɔ, a jeɔ “Photo-Drama” a ngɛ ma nguahi 80 a mi daa ligbi. Nihi maa pee ayɔ kpaanyɔ nɛ a hyɛ eko ngɛ United States kɛ Canada. Ngɛ jamɛ a jeha a nɔuu mi ɔ, a je Photo-Drama a ngɛ Australia, Britain, Denmark, Finland, Germany, New Zealand, Norway, Sweden, kɛ Switzerland. A pee “Photo-Drama” a eko nɛ ngɛ kpiti konɛ a je ngɛ ma wawi a mi. A puɛ we sika fuu ngɛ “Photo-Drama” kpiti nɛ ɔ nɛ e biɛ ji “Eureka Drama” a he, nɛ e kɛ blɔ hiami yí. Ngɛ jeha 1916 mi ɔ, a tsɔɔ “Photo-Drama” loo “Eureka Drama” a sisi kɛ ya Armenia bi, Denmark kɛ Norway bi, France bi, German bi, Greece bi, Italy bi, Poland bi, Spain bi, kɛ Sweden bi a gbihi a mi.

Ngɛ jeha 1914 ɔ mi ɔ, a je “Photo-Drama” a ha nihi babauu ngɛ asa nguahi a nɔ

11, 12. Mɛni he wami “Photo-Drama” a ná ngɛ niheyo ko nɔ, nɛ mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ e pee?

11 “Photo-Drama” a nɛ a tsɔɔ sisi kɛ ya French mi ɔ ná niheyo wayo Charles Rohner nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ye jeha 18 ɔ nɔ he wami wawɛɛ. Charles de ke, “A je drama a ngɛ ye ma mi ngɛ Colmar, Alsace ngɛ France.” E de hu ke, “Kɛ je be nɛ i hyɛ drama a pɛ nɛ ye bua ba jɔ Baiblo ɔ mi anɔkuale nɛ ngɛ heii ɔ he.”

12 Nɔ́ nɛ je mi kɛ ba ji, a baptisi Charles, nɛ e kɛ e he wo be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ngɛ jeha 1922. Ní tsumi nɛ e tsu kekleekle ɔ eko ji “Photo-Drama” a nɛ e ye bua nɛ a je kɛ tsɔɔ nihi ngɛ France ɔ. Benɛ Charles ngɛ ní tsumi nɛ a ha lɛ ɔ he munyu tue ɔ, e de ke: “A ha mi ní tsumihi fuu, eko ji, ma fia saku, ma hyɛ sika nɔ, nɛ ma hyɛ womi nɔ. A de mi hu ke ma ha nɛ tue buli ɔmɛ nɛ a pee dii loko drama a nɛ je sisi. Ke e su he jɔɔmi be ɔ, wa gbaa womihi. Wa haa nɛ nyɛmi tsuaa nyɛmi ya daa asa a fã ko. Wa haa a ti nɔ tsuaa nɔ womi bɔɔ ko nɛ e gba kɛ ha nihi ngɛ he nɛ e ngɛ ɔ. Jehanɛ hu, a to womihi ngɛ okplɔɔ nɔ ngɛ asa a nya.” Ngɛ jeha 1925 mi ɔ, a fɔ Charles nine nɛ e ya sɔmɔ ngɛ Betel ngɛ Brooklyn ngɛ New York. A ha lɛ ní tsumi ngɛ lejɛ ɔ kaa e hyɛ lahi nɛ a maa fia ngɛ hleedio ní tsumi he ehe nɛ ji WBBR ɔ nɔ. Benɛ wa susu Nyɛminyumu Rohner níhi a si kpami nɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Anɛ i suɔ kaa ma tsu ní tsumi saisaa nɛ ma ha nɛ Matsɛ Yemi ɔ he sɛ gbi ɔ maa ya hɛ mi ɔ lo?’​—Kane Yesaya 6:8.

13, 14. A ngɔ hleedio kɛ tsu ní kɛ gbɛ sane kpakpa a kɛ fiã ngɛ mɛni blɔ nɔ? (Hyɛ daka nɛ ji, “ WBBR ɔ Nɔ Ní Peemihi” kɛ “ Kpe Nɛ Sa Kadimi” ɔ hulɔ.)

13 Hleedio. Ngɛ jeha 1920 jeha amɛ a mi ɔ, “Photo-Drama” a kɛ ní tsumi bɔni si bami, se hleedio ba pee blɔ nɛ hi nɛ a ma nyɛ maa gu nɔ kɛ gbɛ Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a kɛ fia. Ngɛ April 16, 1922 ɔ mi ɔ, Nyɛminyumu Rutherford tu munyu klɛdɛɛ ko ngɛ hleedio nɔ ngɛ Metropolitan Opera House ngɛ Philadelphia ngɛ Pennsylvania. Nihi maa pee 50,000 nɛ a bu munyu nɛ a fia ngɛ hleedio nɔ nɛ e yi ji, “Nihi Ayɔhi Abɔ Nɛ A Hɛ Ngɛ Amlɔ Nɛ ɔ Be Gboe Hu” ɔ tue. Jeha 1923 ɔ ji kekleekle be nɛ a fia kpe ngua nɛ a pee ɔ mi munyu ɔmɛ ngɛ hleedio nɔ. Ngɛ hleedio ní tsumi hehi nɛ a kɛ tsuɔ ní nɛ a woɔ he hiɔ ɔ se ɔ, nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛe ɔ mwɔ yi mi kpɔ kaa e maa hi kaa wa maa ma wɔ nitsɛmɛ wa hleedio ní tsumi he. A ma kekle nɔ́ ɔ ngɛ Staten Island ngɛ New York, nɛ a kɛ wo mlaa sisi kɛ biɛ nɛ ji, WBBR. Asafo ɔ bɔni hleedio ní tsumi he nɛ ɔ kɛ ní tsumi ngɛ February 24, 1924.

Ngɛ jeha 1922 ɔ mi ɔ, nihi maa pee 50,000 nɛ a bu munyu nɛ e yi ji, “Nihi Ayɔhi Abɔ Nɛ A Hɛ Ngɛ Amlɔ Nɛ ɔ Be Gboe Hu” nɛ a fia ngɛ hleedio nɔ ɔ tue

14 Benɛ December 1, 1924 Hwɔɔmi Mɔ ɔ ngɛ nɔ́ he je nɛ a pee WBBR ɔ mi tsɔɔe ɔ, e de ke: “Wa heɔ yeɔ kaa hleedio ɔ ji blɔ nɛ hi saminya nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ gbɛ anɔkuale sɛ gbi ɔ kɛ fia, nɛ wa be sika fuu puɛe.” E de hu ke: “Ke e sa Nyɔmtsɛ ɔ hɛ mi kaa waa ma hleedio ní tsumi he kpahi kɛ piɛɛ he konɛ a kɛ gbɛ anɔkuale ɔ kɛ fia a, e ma ha wɔ sika a ngɛ lɛ nitsɛ e be nɛ sa mi.” (La 127:1) Benɛ e ke suu jeha 1926, Yehowa we bi ma hleedio ní tsumi hehi kakaaka ekpa. A ma enyɔ ngɛ United States nɛ ji, WBBR ngɛ New York kɛ WORD ngɛ he ko nɛ kɛ Chicago kɛ we. A ma eywiɛ nɛ piɛɛ ɔ hu ngɛ Alberta, British Columbia, Ontario, kɛ Saskatchewan ngɛ Canada.

15, 16. (a) Kɛ osɔfohi nɛ a ngɛ Canada a pee a ní ngɛ wa hleedio nɔ ní peemi ɔmɛ a he ha kɛɛ? (b) Mɛni blɔ nɔ nɛ wa hleedio nɔ ní peemi ɔmɛ ye bua wehi a mi fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ?

15 Jamihi nɛ tsɛɔ a he ke Kristofohi ɔ a we osɔfo ɔmɛ yɔse kaa kɛ gu hleedio nɔ ɔ, Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ ngɛ gbɛɛ kɛ ngɛ fiae. Albert Hoffman, nɛ e tsu ní ngɛ hleedio ní tsumi he nɛ ngɛ Saskatchewan ngɛ Canada a de ke: “Nihi babauu bɔni Baiblo Kaseli ɔmɛ [bɔ nɛ a tsɛɛ Yehowa Odasefohi ha jamɛ a be ɔ mi ɔ] lemi. A gu hleedio ɔ nɔ kɛ ye odase wawɛɛ kɛ ba si jeha 1928. Ngɛ jamɛ a jeha a mi ɔ, osɔfo ɔmɛ nyɛ ma a mi nikɔtɔma amɛ a nɔ, nɛ a tsi Baiblo Kaseli ɔmɛ a hleedio ní tsumi he ɔmɛ tsuo nɛ ngɛ Canada a nya.”

16 Ngɛ wa hleedio ní tsumi hehi nɛ ngɛ Canada nɛ a tsi nya a tsuo se ɔ, wa ya nɔ nɛ wa fiɛɛ ngɛ hleedio ní tsumi he kpahi a nɔ, nɛ wa wo he hiɔ. (Mat. 10:​23) Bɔ nɛ pee nɛ hleedio nɔ blɔ nya tomi ɔmɛ nɛ a nu tso ɔ, a ngma hleedio ní tsumi hehi nɛ a fiaa Baiblo mi anɔkuale ɔ ngɛ nɔ ɔ kɛ wo Hwɔɔmi  ɔ kɛ The Golden Age (amlɔ nɛ ɔ, Awake!) ɔ mi konɛ ke fiɛɛli kɛ ya fiɛɛmi ɔ, a wo nihi he wami nɛ a bu hleedio ní tsumi he nɛ ɔmɛ tue. Mɛni je mi kɛ ba? Bulletin nɛ je kpo ngɛ January 1931 ɔ de ke: “Hleedio ní tsumi ɔ ye bua nyɛmimɛ wawɛɛ ngɛ fiɛɛmi mi. Amaniɛ bɔmi fuu su Asafo ɔ ní tsumi he ɔ kaa nihi bu fiɛɛmi munyuhi nɛ Nyɛminyumu Rutherford tu ngɛ hleedio ɔ nɔ ɔ tue, nɛ lɔ ɔ he ɔ, a pee klaalo kaa a maa ngɔ womihi nɛ wa ma ha mɛ ɔ.” Bulletin ɔ tu hleedio nɔ fiɛɛmi, kɛ wehi a mi fiɛɛmi ní tsumi ɔ he munyu kaa “a ji blɔhi nɛ a hi nɛ Nyɔmtsɛ ɔ asafo ɔ guu nɔ kɛ fiɛɛ.”

17, 18. E ngɛ mi kaa si himi ɔ tsake mohu lɛɛ, se mɛni blɔ nɔ nɛ a ya nɔ nɛ a kɛ hleedio tsu ní ngɛ?

17 Ngɛ jeha 1930 jeha amɛ a mi ɔ, waa kɛ si temi kɛ womi kpe ngɛ fiɛɛmi nɛ wa fiɛɛ ngɛ hleedio nɔ nɛ wa woɔ he hiɔ ɔ he. Lɔ ɔ he ɔ, ngɛ jeha 1937 nyagbe ɔ, Yehowa we bi tsake blɔhi a nɔ nɛ a guu kɛ fiɛɛ ɔ. A fiɛɛ we ngɛ hleedio nɔ hu, mohu ɔ, a kɛ a juɛmi ma wehi a mi fiɛɛmi nɔ titli. a Se kɛ̃ ɔ, a ya nɔ nɛ a kɛ hleedio tsu ní kɛ fiɛɛ Matsɛ Yemi ɔ he sɛ gbi ɔ ha nihi ngɛ je ɔ mi hehi nɛ a tsɔ a he banee ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kɛ je jeha 1951 kɛ ya si jeha 1991 ɔ, hleedio ní tsumi he ko nɛ ngɛ West Berlin, Germany ɔ pɔɔ Baiblo ɔ mi munyu fiami, konɛ nihi nɛ a ngɛ East Germany ɔ nɛ a nu Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ. Kɛ je jeha 1961 ɔ, hleedio ní tsumi he ko nɛ ngɛ Suriname, South America a ngɔɔ hɛngmɛfia 15 kɛ gbɛɛ Baiblo ɔ mi anɔkualehi kɛ fĩaa daa otsi, nɛ enɛ ɔ ya nɔ jehahi babauu. Kɛ je jeha 1969 kɛ ya si jeha 1977 ɔ, asafo ɔ ngɔ fiɛɛmi munyuhi nɛ hiɛ pe 350 nɛ a wo lɛ biɛ ke, “Ngmami ɔ Tsuo Hi” ɔ kɛ fɔ apawa nɔ, nɛ a fia ngɛ hleedio nɔ. Ngɛ United States ɔ, hleedio ní tsumi hehi 291 nɛ a ngɛ mahi 48 a nɔ ɔ nɛ a fia munyu nɛ ɔmɛ. Ngɛ jeha 1996 mi ɔ, hleedio ní tsumi he ko nɛ ngɛ Samoa ma ngua nɛ ji Apia mi ɔ fiaa fiɛɛmi munyu nɛ e yi ji, “O Baiblo Mi Sane Bimi Ɔmɛ A Heto” ngɛ hleedio nɔ daa otsi.

18 Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ jeha 1900 jeha amɛ maa ba nyagbe ɔ, waa kɛ hleedio tsu we ní wawɛɛ kɛ fiɛɛ we sane kpakpa a hu. Se klama he nile kpa ba, nɛ lɔ ɔ ha nɛ wa nyɛ nɛ wa fiɛɛ kɛ haa nihi babauu.

19, 20. Mɛni he je nɛ Yehowa we bi pee jw.org Intanɛti ní tsumi he ɔ, nɛ mɛni yiblii e ngɛ woe? (Hyɛ daka nɛ ji, “ JW.ORG” ɔ hulɔ.)

19 Intanɛti ɔ. Ngɛ jeha 2013 ɔ mi ɔ, nihi nɛ a he hiɛ pe ayɔ akpe enyɔ kɛ e nya ayɔ lafa kpaago ngɛ Intanɛti ɔ eko, nɛ tsɔɔ kaa, ke a gba nihi tsuo nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ a mi lafa a, a mi 40 nɛ ngɛ Intanɛti ɔ eko. Akɔtaa bumi ko tsɔɔ kaa nihi maa pe ayɔ akpe enyɔ náa Intanɛti ɔ ngɛ mobile phone kɛ kɔmpiuta nɛ a hɛɛ ngɛ dɛ mi ɔ nɔ. Ngɛ je ɔ mi tsuo ɔ, nihi a yibɔ nɛ a kɛ Intanɛti ɔ tsuɔ ní ɔ ngɛ hɛ mi yae, se yibɔ ɔ ngɛ hɛ mi yae wawɛɛ ngɛ Afrika. Nihi nɛ a he hiɛ pe ayɔ 90 kɛ Intanɛti ɔ tsuɔ ní ngɛ Afrika. Hɛ mi yami nɛ ɔ ha nɛ blɔ nɔ nɛ nihi babauu a nine suu munyuhi a nɔ ha a tsake.

20 Yehowa we bi kɛ Intanɛti ɔ bɔni ní tsumi kɛ je jeha 1997. Ngɛ jeha 2013 ɔ mi ɔ, a pee jw.org Intanɛti ní tsumi he ɔ ngɛ gbihi maa pee 300 mi, nɛ a ngɔ Baiblo kasemi níhi nɛ a tsɔɔ sisi kɛ ya gbihi nɛ hiɛ pe 520 mi ɔ kɛ wo nɔ, nɛ nihi ma nyɛ maa gbla. Daa ligbi ɔ, nihi maa pee 750,000 nɛ a yaa jw.org Intanɛti ní tsumi he ɔ nɔ. Ngɛ videohi nɛ nihi ya hyɛɛ ngɛ jw.org Intanɛti ní tsumi he ɔ se ɔ, daa nyɔhiɔ ɔ, nihi gblaa womihi nɛ hiɛ pe ayɔ 3, womi tɛtlɛɛhi ayɔ 4 kɛ munyuhi nɛ a fiaa nɛ a buɔ tue ayɔ 22.

21. Mɛni o kase ngɛ Sina níhi a si kpami ɔ mi?

21 Wa Intanɛti ní tsumi he ɔ ba pee blɔ nɛ hi wawɛɛ nɛ waa kɛ ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a gbɛe kɛ ngɛ fĩae ngɛ mahi nɛ a tsi wa ní tsumi ɔ nya ngɛ a mi ɔ po mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ jeha 2013 ɔ sisije ɔ, nyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Sina a ya jw.org Intanɛti ní tsumi he ɔ nɔ, nɛ e fia wa ní tsumi yi nɛ ngɛ United States ɔ, nɛ e bi sanehi fuu ngɛ Baiblo ɔ he. Mɛni he je nɛ e ngɛ nyakpɛ kaa nyumu nɛ ɔ fia asafo ɔ ní tsumi yi ɔ? Sina ji Klamɔ jalɔ ngɛ kɔpe ko nɛ ngɛ ma ko nɛ a tsi Yehowa Odasefohi a ní tsumi ɔ nya ngɛ mi ɔ mi . Lɔ ɔ he ɔ, a to blɔ nya ha Sina konɛ e kɛ Odasefo no ko nɛ ngɛ United States ɔ nɛ kase Baiblo ɔ daa otsi. A kase ní ɔ kɛ gu Intanɛti blɔ nya tomi ko nɔ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a naa a sibi hɛ mi ngɛ kɔmpiuta a nɔ.

Ni Kakaakahi Nɛ Wa Tsɔɔ Mɛ Ní

22, 23. (a) Anɛ a ngɔ blɔhi a nɔ nɛ a gu kɛ fiɛɛ ha nihi babauu ɔ kɛ to wehi a mi fiɛɛmi ní tsumi ɔ nane mi lo? (b) Mɛni blɔ nɔ Matsɛ ɔ jɔɔ wa mɔde bɔmi ɔ nɔ ngɛ?

22 Pi yi mi tomi ɔ ji kaa waa kɛ adafi fiami womihi, “Photo-Drama” a, hleedio, kɛ Intanɛti ní tsumi he ɔ nɛ waa kɛ tsu ní kɛ fiɛɛ ha nihi babauu ɔ maa to wehi a mi fiɛɛmi ɔ nane mi. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa we bi kase nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ. Pi kaa Yesu fiɛɛ kɛ ha nihi babauu kɛkɛ; mohu ɔ, e kɛ e juɛmi ma ni kakaakahi nɛ e maa ye bua mɛ ɔ nɔ. (Luka 19:1-5) Yesu tsɔse e kaseli ɔmɛ konɛ mɛ hu a pee jã, nɛ e tsɔɔ mɛ sɛ gbi nɛ a fiɛɛ. (Kane Luka 10:1, 8-11.) Kaa bɔ nɛ wa susu he ngɛ Yi 6 mi ɔ, nihi nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ wo Yehowa sɔmɔli he wami be tsuaa be konɛ a ya nihi a ngɔ nɛ a fiɛɛ kɛ ha mɛ.​—Níts. 5:42; 20:20.

23 Jeha lafa ji nɛ ɔ nɛ a to Matsɛ Yemi ɔ sisi ɔ, fiɛɛli nɛ a he hiɛ pe ayɔ kpaago kɛ e nya akpe lafa nɛɛ tsɔɔ nihi Mawu yi tomihi a he ní kɛ kã. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Matsɛ ɔ jɔɔ blɔhi a nɔ nɛ wa gu kɛ fia Matsɛ Yemi ɔ he gɔgɔ ɔ nɔ. Kaa bɔ nɛ wa maa na ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, e ha wɔ níhi nɛ a he maa hia wɔ konɛ wa kɛ fiɛɛ sane kpakpa a kɛ ha mahi, wɛtsohi, kɛ gbihi.​—Kpoj. 14:6.

a Ngɛ jeha 1957 ɔ mi ɔ, nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ɔ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a kɛ wa hleedio ní tsumi he ɔmɛ nyagbe nɔ́ nɛ ji, WBBR nɛ ngɛ New York ɔ be ní tsue hu.