Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

YI 14

Wa Fĩ Mawu Nɔ Yemi ɔ Pɛ Se Kpɛii

Wa Fĩ Mawu Nɔ Yemi ɔ Pɛ Se Kpɛii

OTI NƐ NGƐ YI NƐ Ɔ MI

Akɛnɛ Mawu we bi fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se he je ɔ, a pi je ɔ mi bi

1, 2. (a) Mɛni sisi tomi mlaa nɛ kudɔ Yesu se nyɛɛli hluu kɛ ba si mwɔnɛ ɔ? (b) Mɛni blɔ nɔ nɛ he nyɛli bɔ mɔde kaa a ma kpata wa hɛ mi ngɛ, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

 BENƐ Yesu daa si ngɛ Pilato nɛ e ji kojolɔ ngua ngɛ Yuda ma a mi ɔ hɛ mi ɔ, Yesu tu munyu ko nɛ ye bua e se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ kɛ ba si be nɛ ɔ mi. E de ke: “Ye Matsɛ Yemi ɔ, pi je nɛ ɔ mi nɔ́. Kaa je nɛ ɔ mi nɔ́ ɔ, jinɛ ye se nyɛɛli ɔmɛ maa plee ye he, konɛ a ko ngɔ mi ngɔ ha Yuda ma nimeli ɔmɛ. Se enɛ ɔ, ye Matsɛ Yemi ɔ, pi je nɛ ɔ mi nɔ́.” (Yoh. 18:36) Pilato ha nɛ a gbe Yesu, se jamɛ a kunimi yemi nɛ ɔ se kɛ we. A tle Yesu si. Nihi nɛ a ye nɔ ngɛ Roma nɔ yemi he ɔmɛ bɔ mɔde kaa a ma kpata Kristo se nyɛɛli ɔmɛ a hɛ mi, se a yi manye. Kristofohi nɛ a hi si ngɛ blema a gbɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ fĩa.​—Kol. 1:23.

2 Benɛ Mawu to Matsɛ Yemi ɔ sisi ngɛ jeha 1914 ɔ mi se ɔ, ta buli nɛ a he wa nɛ a hi si blema a bɔ mɔde kaa a ma kpata Mawu we bi tsuo a hɛ mi. Se a ti nɔ ko nyɛ we nɛ e kpata wa hɛ mi. Nɔ yemihi kɛ ma kudɔmi blɔ nya tomihi fuu bɔ mɔde kaa a maa nyɛ wa nɔ konɛ wa fĩ a se. A nyɛ we nɛ a puɛ kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ. Mwɔnɛ ɔ, Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ ngɛ zugba a nɔ he tsuaa he. Lɔ ɔ tsuo se ɔ, kake peemi nitsɛnitsɛ ngɛ wa kpɛti ngɛ je kɛ wɛ, nɛ waa kɛ wa he wui je ɔ mi ma kudɔmi sanehi a mi. Kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ɔ ji odase nitsɛ nɛ tsɔɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ ngɛ nɔ yee, nɛ Matsɛ Yesu Kristo ngɛ e sisi bimɛ blɔ tsɔɔe, e ngɛ a he tsue, nɛ e ngɛ a he piɛ poe hulɔ. Mo susu blɔhi a nɔ nɛ e gu kɛ pee jã, kɛ kunimihi nɛ woɔ nɔ hemi kɛ yemi mi he wami nɛ e ha nɛ wa ye ngɛ kojomi hehi be mi nɛ wa yaa nɔ nɛ waa kɛ “je ɔ bɔɛ” ɔ ekomɛ a he nɛ o hyɛ.​—Yoh. 17:14.

Sane Ko Nɛ He Hia Te Si

3, 4. (a) Mɛni ji níhi nɛ ya nɔ benɛ a to Matsɛ Yemi ɔ sisi ɔ? (b) Anɛ Mawu we bi nu nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ kɔɔ ma kudɔmi sanehi nɛ a kɛ a he be mi woe ɔ sisi saminya be tsuaa be lo? Moo tsɔɔ nya.

3 Benɛ a to Matsɛ Yemi ɔ sisi se ɔ, ta ba ngɛ hiɔwe, nɛ a sake Satan kɛ fɔ zugba a nɔ. (Kane Kpojemi 12:7-10, 12.) Ta ba ngɛ zugba a nɔ hulɔ, nɛ ta a ha nɛ Mawu we bi kɛ a hemi kɛ yemi he ka kpe. A fia a pɛɛ si kaa a maa nyɛɛ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ se, nɛ a kɛ a he be je ɔ mi woe. Se sisije ɔ, a nui nɔ́ nɛ ma kudɔmi sanehi nɛ a kɛ a he be mi woe ɔ tsɔɔ ɔ sisi saminya.

4 Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Millennial Dawn womi ɔ Kpo 6, a nɛ a pee ngɛ jeha 1904 ɔ wo Kristofohi he wami nɛ a kɛ a he ko wo ta hwumi mi. Se kɛ̃ ɔ, womi ɔ tsɔɔ mi kaa ke a nyɛ nɔ ko nɔ kaa e pee ta bulɔ ɔ, e sa nɛ e bɔ mɔde nɛ e tsu ní tsumihi nɛ e be bie kaa e kɛ e he nɛ wo ta hwumi mi. Ke lɔ ɔ yi manye, nɛ a ha nɛ e ya ta a, e sa nɛ e hyɛ kaa e be nɔ ko gbee. Benɛ Herbert Senior nɛ je Britain nɛ a baptisi lɛ ngɛ jeha 1905 ɔ mi ɔ ngɛ nɔ́ nɛ ɔ he munyu tue ɔ, e de ke: “Nyɛmimɛ a yi mi pee mɛ enyɔɔnyɔ ejakaa a li ke ji e sa nɛ a tsu ta buli a ní tsumi nɛ e be bie kaa a ya ta loo a ko pee jã.”

5. Mɛni blɔ nɔ nɛ September 1, 1915 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ ha nɛ wa bɔni níhi a sisi numi ngɛ?

5 Se September 1, 1915 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ ha nɛ wa bɔni sane nɛ ɔ sisi numi. Hwɔɔmi Mɔ ɔ de ngɛ munyuhi nɛ a ngma ngɛ Studies in the Scriptures womi ɔ mi ɔ he ke: “Ke wa tsu ta buli a ní tsumi, nɛ waa kɛ wa he wui ta hwumi mi po ɔ, anɛ lɔ ɔ tsɔɔ we kaa waa kɛ Kristofohi a sisi tomi mlaahi tsu we ní lo?” Nɛ ke a wo Kristofo no ko he gbeye kaa ke e wui ta buli a tade, loo e kua ta buli a ní tsumi ɔ, a maa gbe lɛ ɔ hu nɛɛ? Womi ɔ de ke: “Ke nɔ ko fĩ Ganɔ Nɛ Yinɔ Jɔ ɔ se, nɛ a gbe lɛ ɔ, anɛ se nami be lɔ ɔ he pe gbemi nɛ a maa gbe lɛ ngɛ ní nɛ e ngɛ tsue ha zugba a nɔ matsɛmɛ nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e kɛ Hiɔwe Matsɛ ɔ tsɔɔmihi be ní tsue ɔ lo? Ngɛ gbenɔ enyɔ nɛ ɔmɛ a kpɛti ɔ, wa suɔ kekle nɔ́ ɔ​—wa suɔ kaa wa ma gbo ngɛ Hiɔwe Matsɛ ɔ se nɛ wa fĩ ɔ he.” Ngɛ munyu nɛ woɔ nɔ kã nɛ ɔ tsuo se ɔ, womi ɔ ma munyu ɔ nya si ke: “Pi nɛ wa ngɛ nihi he wami woe kaa a pee jã. E ji ga womi kɛkɛ.”

6. Mɛni nɛ o kase ngɛ nɔ́ nɛ Nyɛminyumu Herbert Senior pee ɔ mi?

6 Nyɛmimɛ komɛ nu munyu ɔ sisi saminya, nɛ a dla a he kɛ ha nɔ́ nɛ maa je jã peemi mi kɛ ba a. Herbert Senior nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ke: “Ngɛ ye juɛmi nya a, slɔɔto ko be tu tɛhi nɛ a ma je kɛ je mele mi, kɛ tu tɛhi nɛ a maa ngɔ kɛ wo tu mi nɛ a fia a kpɛti.” (Luka 16:10) Akɛnɛ Nyɛminyumu Senior kua ta buli a ní tsumi he je ɔ, a wo lɛ tsu. Nyɛminyumu Senior kɛ nyɛmimɛ 4 kɛ ni kpahi nɛ a je jami kpahi a mi nɛ mɛ hu a kua ta buli a ní tsumi nɛ lɔ ɔ he ɔ, a wo mɛ tsu ngɛ Richmond tsu womi he nɛ ngɛ Britain ɔ tsuo a yibɔ ji 16. Pee se ɔ, a wo pamitsɛmɛ nɛ ɔmɛ biɛ ke Richmond 16. Be ko ɔ, a ngɔ Herbert kɛ ni kpahi hu nɛ a kɛ a he wui ta hwumi ní peepeehi a mi ɔ kɛ wo mele mi kɛ ho ta nya ya ngɛ France. A tue gblami ji kaa a fia mɛ tu. A to a nya kɛ da si kaa a maa fia mɛ tu, se a gbi mɛ. Mohu ɔ, a gbɔ a tue gblami ɔ nɔ, nɛ a wo mɛ tsu jeha nyɔngma.

“I ba nu sisi kaa ngɛ ta be mi po ɔ, e sa kaa Mawu we bi nɛ a kɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi.”​—Simon Kraker (Hyɛ kuku 7)

7. Benɛ a ngɛ Je Mi Ta enyɔne ɔ hwue ɔ, mɛni nɛ Mawu we bi ba nu sisi?

7 Benɛ a ngɛ Je Mi Ta enyɔne ɔ hwue ɔ, Yehowa we bi tsuo ba nu sisi kaa e sɛ nɛ a kɛ a he nɛ wo ta a mi, nɛ a nu nɔ́ nɛ Yesu nɛ a maa kase lɛ ɔ biɔ nɛ a pee ɔ hu sisi. (Mat. 26:51-53; Yoh. 17:14-16; 1 Pet. 2:21) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, November 1, 1939 Hwɔɔmi Mɔ ɔ tu sane ko nɛ he hia nɛ e yi ji “Neutrality” (Wa Fĩ We Ma Kudɔmi Kuu Ko Se) ɔ he munyu. E de ke: “Mlaa nɛ e sa kaa e kudɔ nihi nɛ a kɛ Yehowa pee somi ɔ ji kaa a kɛ a he be mahi a kpɛti tahi a mi woe kulaa.” Simon Kraker nɛ pee se ɔ, e sɔmɔ ngɛ asafo ɔ ní tsumi yi ɔ ngɛ Brooklyn, New York ɔ tu nɔ́ nɛ ɔ he munyu ke: “I ba nu sisi kaa ngɛ ta be mi po ɔ, e sa kaa Mawu we bi nɛ a kɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi.” A ha Mawu we bi mumi mi niye ní nɛ ɔ ngɛ e be nya, nɛ e ye bua mɛ, nɛ a dla a he konɛ ke si temi kɛ womi ba a nɔ ngɛ Matsɛ Yemi ɔ se nɛ a fĩ ɔ he ɔ, a nyɛ nɛ a da nya.

Si Temi Kɛ Womi Nɛ Ngɛ Kaa “Nyu” Ba A Nɔ

8, 9. Mɛni blɔ nɔ bɔfo Yohane gbami ɔ ba mi ngɛ?

8 Ngɛ gbami nɛ kɔɔ Matsɛ Yemi ɔ sisi tomi ngɛ jeha 1914 ɔ he ɔ, bɔfo Yohane gba kɛ fɔ si kaa blema sinɔ ngua a nɛ a tsɛɛ lɛ Abosiami loo Satan ɔ maa bɔ mɔde kaa e ma kpata nihi tsuo nɛ a fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se ɔ a hɛ mi kɛ gu okadi peemi mi nyu nɛ ngɛ kaa pa nɛ e ma su kɛ je e nya mi ɔ nɔ. b (Kane Kpojemi 12:9, 15.) Mɛni blɔ nɔ Yohane gbami ɔ ba mi ngɛ? Kɛ je jeha 1920 se kɛ ma nɛ ɔ, Mawu we bi kɛ si temi kɛ womi babauu kpe. Akɛnɛ Nyɛminyumu Kraker kɛ nyɛmimɛ kpahi nɛ a hi si ngɛ Amerika Yiti Je ɔ fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se he je ɔ, a wo mɛ tsu ngɛ je mi ta enyɔne ɔ mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, benɛ a ngɛ ta a hwue ɔ, nihi nɛ a wo mɛ tsu ngɛ United States akɛnɛ a kua ta yami ngɛ a jami mi hemi kɛ yemi he ɔ, a kpɛti nihi babauu ji Yehowa Odasefohi.

9 Abosiami kɛ nihi nɛ e kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ fia a pɛɛ si kaa a be hae nɛ Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ nɛ a ye anɔkuale ngɛ he tsuaa he nɛ a ngɛ. Ngɛ Afrika, Europa kɛ United States tsuo ɔ, a kɛ Mawu we bi ya da kojoli a hɛ mi. Akɛnɛ Mawu we bi ma a juɛmi nya si kaa a be ma kudɔmi blɔ nya tomi ko se fĩe he je ɔ, a wo mɛ tsu, a kongo mɛ, nɛ a ha nɛ a ti ni komɛ je kpa. Ngɛ Germany ɔ, Mawu we bi kɛ si temi kɛ womi nɛ nya wa kpe akɛnɛ a kua Hitler ngami ɔ loo ta yami ɔ he je. A wo nihi maa pee 6,000 tsu ngɛ Nazi nɔ yemi be ɔ mi, nɛ Odasefohi nɛ a ji Germany bi, kɛ Odasefohi nɛ a pi Germany bi nɛ a he hiɛ pe 1,600 gbo ngɛ nihi nɛ a wa mɛ yi mi ɔ a dɛ mi. Se kɛ̃ ɔ, Abosiami nyɛ we nɛ e kpata Mawu we bi a hɛ mi pɛsɛpɛsɛ.​—Mar. 8:34, 35.

‘Zugba a Mii Nyu ɔ’

10. “Zugba a” peeɔ mɛni he foni, nɛ mɛni blɔ nɔ nɛ e ye bua Mawu we bi ngɛ?

10 Gbami nɛ bɔfo Yohane ngma a tsɔɔ kaa “zugba a,” nɛ ji nihi nɛ a ngɛ je nɛ ɔ mi nɛ a nuɔ nɔ́ sisi ɔ​—maa mii si temi kɛ womi nɛ ngɛ kaa “nyu” ɔ, nɛ a maa ye bua Mawu we bi. Mɛni blɔ nɔ gbami nɛ ɔ ba mi ngɛ? Ngɛ Je Mi Ta enyɔne ɔ se ɔ, behi fuu ɔ, “zugba a” ye bua nihi nɛ a fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se ɔ. (Kane Kpojemi 12:16.) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, kojomi he komɛ nɛ a ngɛ he wami ngɛ je ɔ mi ɔ po Yehowa Odasefohi a he piɛ ngɛ he blɔ nɛ a ngɛ kaa a ma nyɛ ma kua ta buli a ní tsumi kɛ ma gbijlɔhi a yemi ɔ he. Kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu kunimi komɛ nɛ Yehowa ha nɛ e we bi ye ngɛ ta buli a ní tsumi nɛ a kua ke a be tsue ɔ he.​—La 68:20.

11, 12. Mɛni haomi Nyɛmimɛ Nyumuhi Sicurella kɛ Thlimmenos kɛ kpe, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

11 United States. Anthony Sicurella fɔli ji Odasefohi. A baptisi lɛ benɛ e ye jeha 15. Benɛ e ye jeha 21 ɔ, e ha nɛ ní tsumi he nɛ a ngmaa nihi a biɛ kɛ ha ta buli a ní tsumi ɔ ngma e biɛ kaa fiɛɛlɔ. Ngɛ jeha enyɔ se ngɛ jeha 1950 ɔ mi ɔ, e ya de mɛ ngɛ ní tsumi he ɔ ke a kadi lɛ kaa nɔ nɛ yɛ ta. E ngɛ mi kaa níhi a mi hlami ní tsumi nɛ a tsɛɛ ke Federal Bureau of Investigation ɔ nɛ́ nyagba ko ngɛ Anthony Sicurella yi mi kpɔ mwɔmi ɔ he mohu lɛɛ, se ní tsumi he nɛ hyɛɛ konɛ a ye dami sane (Department of Justice) ɔ kplɛɛ we e yi mi kpɔ mwɔmi ɔ nɔ. Benɛ a ya kojomi he si abɔ ngɛ sane nɛ ɔ he se ɔ, Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Amerika a tsake bɔ nɛ kojomi he nɛ sɛ hlami ɔ ma sane ɔ nya si ha a, nɛ a wo Nyɛminyumu Sicurella nguɔ. Bɔ nɛ a ma munyu ɔ nya si ha a ha nɛ a gba we United States bi nɛ a sume kaa a ma tsu ta buli a ní tsumi ɔ nya hu.

12 Greece. Ngɛ jeha 1983 ɔ mi ɔ, a po Iakovos Thlimmenos nya kaa e bui nɔ, akɛnɛ e kua ke e be ta buli a tade woe ɔ he je, nɛ lɔ ɔ he ɔ, a wo lɛ tsu. Benɛ a je lɛ se ɔ, e ya hla ní tsumi kaa nɔ ko nɛ maa hyɛ sika nɔ, se a ha we lɛ ní tsumi ɔ akɛnɛ a wo lɛ tsu hyɛ ɔ he je. E kɛ sane ɔ ya kojomi hehi ngɛ Greece, se a bu lɛ fɔ ngɛ kojomi he nɛ ɔmɛ, kɛkɛ nɛ e ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he ngua nɛ a tsɛɛ ke European Court of Human Rights (ECHR) ɔ. Ngɛ jeha 2000 ɔ mi ɔ, kojoli 17 nɛ a hyɛ sane ɔ mi ekohu ngɛ Europa Kojomi He Ngua a ye sane ɔ ha lɛ, nɛ lɔ ɔ ba pee nɔ́ nɛ a maa da nɔ kɛ ye sane kpahi pee se. Loko a maa ye sane nɛ ɔ, a wo nyɛmimɛ nɛ a he hiɛ pe 3,500 ngɛ Greece tsu akɛnɛ a kɛ a he wui ma kudɔmi sanehi a mi ɔ he je. Benɛ a ye sane nɛ ɔ se ɔ, a wo mlaa ngɛ Greece kaa a je nya pomi nɛ ha nɛ a wo nyɛmimɛ tsu ɔ ngɛ a nɔ. Jehanɛ hu, mlaa nɛ a wo jeha bɔɔ nɛ be kaa Greece bi ma nyɛ ma kua ta buli a ní tsumi nɛ a tsu ma a ní tsumi kpahi ɔ, benɛ a ngɛ tsakemi pee ngɛ Greece ma a mlaa a mi ɔ, a ngɔ mlaa nɛ ɔ kɛ piɛɛ he.

“Loko ma ya da kojoli ɔmɛ a hɛ mi ɔ, i je ye tsui mi nɛ i sɔle ha Yehowa, kɛkɛ nɛ ye tsui pui hu.”​—Ivailo Stefanov (Hyɛ kuku 13)

13, 14. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ ba ­Ivailo Stefanov kɛ Vahan Bayatyan a nɔ ɔ mi?

13 Bulgaria. Ngɛ jeha 1994 ɔ mi ɔ, a ngma Ivailo Stefanov nɛ e ye jeha 19 ɔ biɛ kaa e maa piɛɛ ta buli a he. E kua ke e kɛ e he be ta buli a ní tsumi loo ní tsumi kpa ko nɛ fĩ ta buli a ní tsumi se ɔ mi woe. A bu lɛ fɔ, nɛ a wo lɛ tsu nyɔhiɔ 18. Se e ha nɛ a hyɛ sane ɔ mi ekohu ejakaa e ngɛ he blɔ ngɛ mlaa nya kaa e ma kua ke e kɛ e he be ma kudɔmi sanehi a mi woe. Pee se ɔ, a ha nɛ kojomi he ngua nɛ ji European Court of Human Rights ɔ hyɛ sane ɔ mi. Loko a maa ye sane ɔ ngɛ jeha 2001 ɔ mi ɔ, Bulgaria amlaalo ɔ kɛ Nyɛminyumu Stefanov dla sane nɛ ngɛ a kpɛti ɔ. Bulgaria amlaalo ɔ ngmɛɛ Nyɛminyumu Stefanov he, nɛ lɔ se hu a ha nɛ Bulgaria bi tsuo nɛ a sume kaa a kɛ a he maa wo ta buli a ní tsumi mi ɔ he blɔ nɛ a hla ma ní tsumi kpa. c

14 Armenia. Ngɛ jeha 2001 ɔ mi ɔ, Vahan Bayatyan ye jeha nɛ ma a biɔ kaa nɔ kɛ e he nɛ wo ta buli a ní tsumi mi ɔ. d E kua ke e be ta buli a ní tsumi tsue, nɛ a bu lɛ fɔ ngɛ Armenia kojomi hehi tsuo nɛ e kɛ e sane ɔ ya a. Ngɛ September 2002 ɔ mi ɔ, a bu lɛ fɔ, nɛ a ke e ya ye jeha enyɔ kɛ fã ngɛ tsu mi, se benɛ e ye nyɔhiɔ nyɔngma kɛ fã ngɛ tsu mi ɔ, a ngmɛɛ e he. Benɛ e ngɛ tsu mi ɔ, e ngma kɛ ha European Court of Human Rights ɔ konɛ a hyɛ e sane ɔ mi ekohu. Se ngɛ October 27, 2009 ɔ mi ɔ, European Court of Human Rights ɔ hu bu lɛ fɔ. Bɔ nɛ a ma sane ɔ nya si ha a hao nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a ngɛ Armenia nɛ a kɛ Nyɛminyumu Bayatyan sane ɔ eko ngɛ kpee ɔ wawɛɛ. Se pee se ɔ, European Court of Human Rights ɔ to kaa a maa hyɛ bɔ nɛ a ma sane ɔ nya si ha a mi ekohu. Ngɛ July 7, 2011 ɔ mi ɔ, European Court of Human Rights ɔ ye sane ɔ ha Vahan Bayatyan. Enɛ ɔ ji kekleekle be nɛ European Court of Human Rights ɔ kplɛɛ nɔ kaa nɔ ko ma nyɛ ma kua ta buli a ní tsumi ke e he nile, e hemi kɛ yemi, loo e jami ngmɛ́ lɛ blɔ kaa e pee jã. Pi Yehowa Odasefohi pɛ nɛ a ná bɔ nɛ kojomi he ɔ ma sane ɔ nya si ha a he se, nihi ayɔhi abɔ nɛ a pi Odasefohi nɛ a ngɛ Europa ma kpahi a nɔ ɔ hu ná he se. e

European Court of Human Rights ɔ wo nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Armenia a nguɔ, nɛ a ngmɛɛ a he

Ma Gbijlɔ Yemihi He Sane

15. Mɛni he je nɛ Yehowa we bi kɛ a he wui ma gbijlɔ yemihi a mi ɔ?

15 Akɛnɛ Yehowa we bi fĩ Mesia Matsɛ Yemi ɔ pɛ se he je ɔ, a kuaa ta buli a ní tsumi, nɛ a kɛ a he wui ma gbijlɔ yemihi a mi hulɔ. Kɛ je be nɛ a hwu Je Mi Ta enyɔne ɔ se kɛ ma nɛ ɔ, ma he suɔmi ní peepee pɔ he wawɛɛ ngɛ je ɔ mi he tsuaa he. Mahi babauu haa nɛ ma bi kaa kita ke a maa ye a ma a anɔkuale, a laa ma la (national anthem), aloo a ngaa ma a aflangaa a. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa pɛ ji nɔ nɛ wa jaa. (2 Mose 20:4, 5) Enɛ ɔ he je ɔ, waa kɛ si temi kɛ womi babauu kpe. Se ngɛ lɔ ɔ tsuo se ɔ, Yehowa ha nɛ “zugba a” mii si temi kɛ womi nɛ ɔmɛ ekomɛ. Mo ha nɛ wa susu kunimihi nɛ Yehowa gu Kristo nɔ nɛ e ha nɛ wa ye ɔ a mi bɔɔ ko pɛ a he nɛ waa hyɛ.​—La 3:8.

16, 17. Mɛni haomi Lillian kɛ William Gobitas kɛ kpe, nɛ mɛni o kase ngɛ mi?

16 United States. Ngɛ jeha 1940 ɔ mi ɔ, kojoli 9 ngɛ Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Amerika a mi 8 bu Yehowa Odasefohi fɔ ngɛ sane ko nɛ ji, Minersville School District kɛ Gobitis sane ɔ mi. Akɛnɛ Lillian Gobitas, f nɛ e ye jeha 12 kɛ e senɔ William nɛ e ye jeha 10 suɔ nɛ a ye Yehowa anɔkuale he je ɔ, a nga we aflangaa, nɛ a ka we kita ke a maa ye a ma a anɔkuale hulɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a fie mɛ kɛ je a sukuu ɔ mi. A sane ɔ ya su Kojomi He Ngua Pe Kulaa a, se Kojomi He ɔ ma sane ɔ nya si kaa nɔ́ nɛ sukuu ɔ peeɔ da, ejakaa sukuu ɔ ngɛ “kake peemi nɛ ngɛ ma a mi” ɔ he piɛ poe. Bɔ nɛ a ma sane ɔ nya si ha a ha nɛ a bɔni Odasefo ɔmɛ yi mi wami pe sa a po. A fie Odasefohi a bimɛ fuu kɛ je sukuu, nɛ Odasefohi nɛ a ngɛ ní tsue hu a ní tsumi je a dɛ, nɛ nihi pee Odasefohi babauu basabasa ngɛ ma a mi. Womi nɛ ji, The Lustre of Our Country ɔ de ke, “yi mi wami nɛ Odasefohi kɛ kpe ngɛ jeha 1941 kɛ ya si jeha 1943 ɔ mi ɔ ji si temi kɛ womi nɛ pe kulaa nɛ jami kuu ko kɛ kpe ngɛ Amerika ngɛ 1900 jeha amɛ a mi.”

17 Kunimi nɛ Mawu he nyɛɛli ɔmɛ ye ɔ se kɛ we kulaa. Ngɛ jeha 1943 ɔ mi ɔ, Amerika Kojomi He Ngua Pe Kulaa a ye sane ko nɛ ngɛ kaa Gobitis sane ɔ. Lɔ ɔ ji West Virginia State Board of Education kɛ Barnette sane ɔ. Jehanɛ lɛɛ, Amerika Kojomi He Ngua Pe Kulaa a wo Yehowa Odasefohi nguɔ. Ngɛ Amerika yinɔ sane mi ɔ, enɛ ɔ ji kekleekle be nɛ Kojomi He Ngua Pe Kulaa a tsake bɔ nɛ e ma sane ko nya si ha ngɛ be kpiti mi. Kɛ je benɛ a ye jamɛ a sane nɛ ɔ se ɔ, yi mi wami ngmlikiti nɛ a kɛ baa Yehowa we bi a nɔ ngɛ United States ɔ ba si. Kɛ gu sane nɛ ɔ nɔ ɔ, a Amerika bi ná he blɔ ngɛ mlaa nya kaa a maa hla nɔ́ nɛ a suɔ.

18, 19. Mɛni ye bua Pablo Barros nɛ e nyɛ nɛ e da ka nɛ e kɛ kpe ɔ nya, nɛ mɛni blɔ nɔ Yehowa sɔmɔli kpahi ma nyɛ maa kase e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ngɛ?

18 Argentina. A fie Pablo Barros nɛ e ye jeha kpaanyɔ, kɛ Hugo Barros nɛ e ye jeha kpaago ɔ kɛ je sukuu ngɛ jeha 1976 mi, akɛnɛ a kɛ a he wui kusumi nɛ a peeɔ kɛ woɔ aflangaa nɔ ɔ mi ɔ he je. Be ko ɔ, sukuu nɔ hyɛlɔ ɔ si Pablo yi he kɔ̃, nɛ e tsitsɛɛ lɛ. E ha nɛ jokuɛ nyumuwi enyɔ ɔmɛ hi sukuu ɔ ngmlɛfia kake benɛ a kpa sukuu, nɛ e bɔ mɔde kaa e ma ha nɛ a kɛ a he nɛ wo ma he suɔmi kusumihi a mi. Pee se ɔ, Pablo de ngɛ ka nɛ e kɛ kpe ɔ he ke: “Ke pi Yehowa nɛ ye bua mi ɔ, jinɛ i ko nyɛ we ye hemi kɛ yemi he ka nɛ i kɛ kpe ɔ nya dami.”

19 Benɛ a kɛ sane ɔ ya kojomi he ɔ, kojolɔ ɔ fĩ sukuu ɔ se kaa a fie Pablo kɛ Hugo kɛ je sukuu ɔ mi. Se a kɛ sane ɔ ya Argentina Kojomi He Ngua Pe Kulaa a. Ngɛ jeha 1979 ɔ mi ɔ, Kojomi He Ngua Pe Kulaa a tsake bɔ nɛ kojomi he nɛ sɛ hlami ɔ ma sane ɔ nya si ha a, nɛ a tsɔɔ mi ke: “Tue gblami nɛ ɔ nɛ ji, fiemi nɛ a fie mɛ ɔ teɔ si kɛ woɔ mlaa nya he blɔ nɛ jokuɛwi ngɛ kaa a maa kase ní (Mlaa nɛ to nɔ 14), kɛ blɔ nya ní tsumi nɛ ma a ngɛ kaa e hyɛ konɛ jokuɛ tsɔwi nɛ a ya sukuu ɔ (Mlaa nɛ to nɔ 5).” Odasefohi a bimɛ maa pee 1,000 ná kunimi yemi nɛ ɔ he se. A ngɔ Pablo, Hugo, kɛ ni kpahi nɛ a fie mɛ ɔ ngɛ a sukuuhi a mi ekohu.

Nihewi kɛ yihewi nɛ a ji Odasefohi kɛ anɔkuale yemi da kahi a nya

20, 21. Mɛni blɔ nɔ nɛ Roel kɛ Emily Embralinag sane ɔ wo mo he wami ngɛ?

20 Philippines. A fie Roel Embralinag, g nɛ e ye jeha 9, kɛ e nyɛmiyo Emily, nɛ e ye jeha 10, kɛ sukuu bi kpahi nɛ a ji Odasefohi maa pee 66 kɛ je sukuu ngɛ jeha 1990 ɔ mi akɛnɛ a nga we aflangaa he je. Roel kɛ Emily a papaa nɛ a tsɛɛ lɛ ke Leonardo ɔ bɔ mɔde kaa e kɛ sukuu ɔ mi nikɔtɔma amɛ ma susu níhi a he, se e yi manye. Benɛ Leonardo na kaa sane ɔ mi wa a, e ngɔ kɛ ya Kojomi He Ngua Pe Kulaa. Leonardo be sika, nɛ e be munyu nya jelɔ nɛ maa tu munyu ha lɛ ngɛ kojomi he ɔ hulɔ. Leonardo kɛ e weku ɔ pee kake kɛ sɔle konɛ Yehowa nɛ tsɔɔ mɛ blɔ. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi tsuo ɔ, a yeɔ jokuɛ ɔmɛ a he fɛu, nɛ a jɛɔ mɛ. Leonardo nu he kaa e be nyɛe maa ye kunimi kɔkɔɔkɔ, ejakaa e be mlaa he nile ko.

21 Nyagbenyagbe ɔ, Felino Ganal nɛ e ji munyu nya jelɔ nɛ jinɛ e kɛ mlaa lemi ní tsumi hehi nɛ a he biɛ ngɛ ma a mi ɔ a kpɛti kake tsuɔ ní ɔ ya je munyu nya ha Leonardo weku ɔ ngɛ kojomi he ɔ. Nyɛminyumu Ganal kpa e ní tsumi ɔ, nɛ e ba pee Yehowa Odasefo no. Benɛ a kɛ sane ɔ ya Kojomi He Ngua Pe Kulaa a, Kojoli ɔmɛ ye sane ɔ ha Odasefo ɔmɛ, nɛ a po fami nɛ kojomi he nɛ sɛ hlami ɔ kɛ ha kaa a fie jokuɛ ɔmɛ ɔ mi. Zo gbe nihi nɛ a bɔ mɔde kaa a ma ha nɛ Mawu we bi nɛ a ngmɛɛ a we anɔkuale yemi he ɔ.

Wa He Nɛ Waa Kɛ Wui Ma Kudɔmi Sanehi A Mi ɔ Ha Nɛ Wa Pee Kake

22, 23. (a) Mɛni he je nɛ wa ye kunimi fuu ngɛ kojomi hehi ɔ? (b) Kake peemi nɛ ngɛ wa kpɛti ngɛ je kɛ wɛ ɔ yeɔ mɛni he odase?

22 Yehowa we bi ye kunimi ngɛ sane nguahi a mi ngɛ kojomi hehi, nɛ mwɔnɛ ɔ, a daa jamɛ a sane ɔmɛ a nɔ kɛ yeɔ sane kpahi. Mɛni he je nɛ Yehowa we bi ye kunimi nɛ ɔmɛ? Wa be he wami ko ngɛ ma kudɔmi sanehi a mi. Se kɛ̃ ɔ, ngɛ kojomi hehi fuu kɛ mahi babauu a nɔ ɔ, kojoli nɛ a nuɔ nɔ́ sisi ɔ po wa he piɛ ngɛ wa he nyɛli yiwutsotsɛmɛ ɔ a he, nɛ mahi fuu da wa sane ɔmɛ a nɔ kɛ wo mlaa ngɛ a ma amɛ a mi. Atsinyɛ jemi ko be he kaa, Kristo ji nɔ nɛ ye bua wɔ loko wa ye kunimi nɛ ɔmɛ tsuo. (Kane Kpojemi 6:2.) Mɛni he je nɛ waa kɛ wa sanehi yaa kojomi hehi ɔ? Pi kaa wa ngɛ hlae nɛ a tsake ma a mlaa amɛ. Mohu ɔ, wa suɔ nɛ waa ya nɔ nɛ wa fĩ wa Matsɛ Yesu Kristo se, nɛ wa sume nɛ nɔ́ ko nɛ tsi wɔ blɔ.​—Níts. 4:29.

23 Ma kudɔmi mi haomihi, kɛ ninyɛ nɛ hyi nihi a tsui mi ɔ gba nihi a mi ngɛ je ɔ mi, se wa Matsɛ Yesu Kristo nɛ ngɛ nɔ yee ɔ jɔɔ e se nyɛɛli ngɛ mɔde nɛ a bɔ kaa a kɛ a he wui ma kudɔmi sanehi a mi ɔ he. Ngɛ mɔde nɛ Satan bɔ kaa e ma gba wa mi nɛ wa kpa Yehowa jami ɔ tsuo se ɔ, e yi manye. Matsɛ Yemi ɔ bua nihi ayɔhi abɔ nɛ a to a yi mi kaa “a be a he dlae kɛ ha ta gblegbleegble hu” ɔ a nya. Tue mi jɔmi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti ngɛ je kɛ wɛ ɔ ngɛ nyakpɛ, nɛ e ji odase nitsɛnitsɛ nɛ tsɔɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ ngɛ nɔ yee!​—Yes. 2:4.

a Biɛ kpa hu nɛ a kɛ tsɛɛ womi kpo nɛ ɔ ji, The New Creation. Pee se ɔ, a ba tsɛ Millennial Dawn womi kpo nɛ ɔ ke Studies in the Scriptures.

b Ke o ngɛ hlae nɛ o le gbami nɛ ɔ he ní fuu ɔ, hyɛ womi nɛ ji, Revelation​—Its Grand Climax At Hand!, yi 27, ba fa 184-186.

c Bɔ nɛ a ma sane ɔ nya si ha a biɔ nɛ Bulgaria amlaalo ɔ nɛ ngmɛ blɔ konɛ nihi nɛ a sume kaa a ma tsu ta buli a ní tsumi ɔ nɛ a tsu ma a mi ní tsumi kpahi.

d Ke o ngɛ hlae nɛ o le sane nɛ ɔ he níhi tsuo ɔ, hyɛ munyu nɛ ji “European Court Upholds the Right to Conscientious Objection,” nɛ je kpo ngɛ November 1, 2012 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ.

e Ngɛ jeha 20 mi ɔ, Armenia amlaalo ɔ wo Odasefohi nɛ a ji nihewi 450 tsu. Ngɛ November 2013 ɔ mi ɔ, a je nihewi nɛ ɔmɛ a kpɛti nihi nɛ piɛ ɔ tsuo ngɛ tsu mi.

f Kojomi he ɔ ngmɛ́ weku biɛ ɔ saminya ngɛ a womihi a mi.

g Kojomi he ɔ ngma biɛ ɔ ngɛ a womihi a mi ke Ebralinag.