Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

YI 26

“Nyɛ Ti Nɔ Kake Ngmelu Po Be Laae”

“Nyɛ Ti Nɔ Kake Ngmelu Po Be Laae”

Paulo kɛ mele butu, se e je hemi kɛ yemi nɛ mi wa kpo nɛ e je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi

A kɛ da Ní Tsumi 27:1–28:10

1, 2. Mɛni blɔ hiami lɛ fɔɔ si ngɛ Paulo hɛ mi, nɛ mɛni ní komɛ lɛ eko ɔ, e maa hi haoe ngɛ he?

 BENƐ Amlaalo Fɛsto de Paulo ke: “Kaisare ngɔ nɛ o maa ya” a, Paulo maa hi nɔ́ nɛ ma ya ba e nɔ ke e ya Kaisare ngɔ ɔ he susue. Paulo ye jeha enyɔ ngɛ tsu womi he, enɛ ɔ he ɔ, ke e hí kulaa a, blɔ gagaaga nɛ́ e maa hia kɛ ya Roma a ma ha nɛ́ e si fɔfɔɛ nɛ tsake bɔɔ. (Níts. 25:12) Se kɛ̃ ɔ, ngɛ blɔhi nɛ Paulo hia ngɛ wo nɔ ɔ mi ɔ, e kɛ oslaahi kpe ngɛ blɔ hiami nɛ ɔmɛ fuu a mi. Enɛ ɔ he ɔ, Paulo maa hi haoe ngɛ blɔ hiami nɛ ɔ, kɛ Kaisare hɛ mi nɛ e ma ya da a he.

2 Paulo na nɔ́ “ngɛ wo nɔ oslaahi a mi” si abɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e kɛ mele butu si etɛ se e yi ná wami, nɛ e ye nyɔ kɛ pia ngɛ wo nɔ. (2 Kor. 11:25, 26) Jehanɛ hu ɔ, blɔ hiami nɛ ɔ maa je ekpa ngɛ blɔhi nɛ e hia ngɛ e ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ he, ejakaa jamɛ a be ɔ mi ɔ, a wui lɛ tsu, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ e ji nɔ nɛ a wo lɛ tsu nɛ e ma bi nɛ e hia blɔ gagaa maa pee kilomita 3,000 kɛ je Kaisarea kɛ ya Roma. Anɛ e yi ma ná wami ngɛ blɔ hiami nɛ ɔ mi lo? Ke e yi ná wami po ɔ, anɛ a maa bu lɛ gbenɔ fɔ ke e ya su Roma a lo? Mo kai kaa, nɔ yemi nɛ ngɛ he wami pe kulaa ngɛ Satan je ɔ mi jamɛ a be ɔ lɛ e yaa kojo Paulo ɔ nɛ.

3. Mɛni nɛ Paulo fia e pɛɛ si kaa e maa pee, nɛ mɛni wa ma susu he ngɛ yi nɛ ɔ mi?

3 Ngɛ níhi tsuo nɛ o kane kɛ kɔ Paulo he ɔ mi ɔ, anɛ o susu kaa e kɔni mi jɔ̃ nɛ e nu he kaa e hɛ nɔ kami tsuo ta ngɛ nɔ́ nɛ maa ba e nɔ ɔ he lo? Dɛbi! E le kaa e kɛ nyagbahi maa kpe, se e li nyagba tutuutu nɛ e kɛ maa kpe ɔ. Mɛni he je nɛ e sa nɛ e pee yeyeeye ngɛ níhi nɛ e be nyɛe ma kudɔɔ a he, nɛ́ lɔ ɔ nɛ́ e puɛ bua jɔmi nɛ e ná ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ? (Mat. 6:27, 34) Paulo le kaa nɔ́ nɛ Yehowa suɔ nɛ e pee ji kaa e kɛ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ e ma ná a nɛ fiɛɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a kɛ tsɔɔ nihi, nɛ́ nɔ yeli po piɛɛ he. (Níts. 9:15) Paulo fia e pɛɛ si kaa e maa gbe ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ nya ngɛ nɔ́ nɛ maa ba a tsuo se. Wɔ hu wa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee jã? Lɔ ɔ nyɛ ha nɛ waa nyɛɛ Paulo se ngɛ e blɔ hiami nɛ ɔ mi, nɛ́ waa hyɛ bɔ nɛ wa ma ná e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he se ha.

‘Wa Ngɛ Kɔɔhiɔ ɔ Kpee’ (Ní Tsumi 27:1-7a)

4. Mɛni mele mi nɛ Paulo hi kɛ je e blɔ hiami ɔ sisi, nɛ mɛnɔmɛ lɛ a piɛɛ e he ngɛ mele ɔ mi konɛ a ye bua lɛ?

4 A ngɔ Paulo kɛ ni kpahi nɛ a wo mɛ tsu ɔ kɛ wo Roma ta bulɔ nɔkɔtɔma nɛ a tsɛɛ lɛ Yulio ɔ dɛ mi, nɛ e ha nɛ a sɛ mele ko nɛ a kɛ woɔ tlomi nɛ́ e ba Kaisarea a mi. Mele ɔ je Adramitio, ngɛ lɛ si dami he nɛ ngɛ wo ɔ nya ngɛ Asia Nyafii ɔ pusinɔ he je ɔ kɛ ba. Mele nɛ ɔ maa hia kɛ gu yiti je nɛ lɔ ɔ se ɔ, e maa be ngɛ pusinɔ he je, nɛ e ma ya da si ngɛ hehi slɔɔtohi, nɛ a ma je tlomihi nɛ a kɛ tlomi kpahi maa wo mi. A tui mele nɛ ɔ he blɔ nya nɛ a kɛ wo nimli, titli ɔ, nihi nɛ a wo mɛ tsu. (Hyɛ daka nɛ ji “ Blɔ Hiami Ngɛ Wo Nɔ, Kɛ Blɔhi Nɛ A Kɛ Jua Yemi Níhi Guɔ Nɔ.”) Bua jɔmi sane ji kaa pi Paulo pɛ ji Kristofo no nɛ e piɛɛ ojo fiali nɛ a ngɛ mele nɛ ɔ mi ɔ a he. Ke e hí kulaa a, nyɛmimɛ enyɔ nɛ ji Aristako kɛ Luka piɛɛ e he. E ji anɔkuale kaa Luka ji nɔ nɛ ngma sane nɛ ɔ. Wa li ke ji a ha nɛ nyɛmimɛ enyɔ nɛ ɔmɛ wo a blɔ hiami ɔ he hiɔ, aloo a ha nɛ a hi mele ɔ mi nɛ a wui he hiɔ akɛnɛ a piɛɛ Paulo he konɛ a sɔmɔ lɛ ɔ he je.​—Níts. 27:1, 2.

5. Mɛnɔmɛ nɛ Paulo ya na ngɛ Sidon, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi?

5 Benɛ mele ɔ hia kɛ gu yiti je nɛ e nyɛɛ ligbi kake ngɛ wo ɔ nɔ maa pee kilomita 110, e ya da si ngɛ Sidon, ngɛ Siria wo ɔ nya. Yulio pee we Paulo basabasa kaa bɔ nɛ e kɛ ojo fialɔ ko maa ye ɔ, eko ɔ, e pee jã akɛnɛ e le kaa Paulo ji Roma no nɛ́ a bui lɛ fɔ ɔ he je. (Níts. 22:27, 28; 26:31, 32) Yulio ha Paulo blɔ nɛ e kple si ngɛ mele ɔ mi nɛ e ya na e nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ. E ngɛ heii kaa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ bua jɔmi maa hyɛ Paulo nɛ́ a wo lɛ tsu be gagaa a nɔ! Anɛ mo hu o ma nyɛ ma susu blɔ komɛ a nɔ nɛ o ma nyɛ maa gu kɛ pee nihi nibwɔ ɔ he lo? Ke o pee jã a, lɔ ɔ maa wo mo hu he wami.​—Níts. 27:3.

6-8. Benɛ Paulo kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ngɛ mele ɔ mi ɔ hia kɛ je Sidon ɔ, jije nɛ a ya, nɛ mɛni he blɔ nɛ Paulo ná nɛ e kɛ maa ye odase?

6 Mele ɔ hia kɛ je Sidon, nɛ e tsa nɔ kɛ ya be ngɛ Kilikia nɛ kɛ Taaso nɛ ji ma nɛ Paulo wa ngɛ mi ɔ he kɛ we ɔ he. E ngɛ mi kaa Luka wui he kpahi nɛ mele ɔ da si ngɛ ɔ nɔ ta mohu, se e tu oslaa nɛ a kɛ kpe ɔ he munyu. E de ke “wa ngɛ kɔɔhiɔ kpee.” (Níts. 27:4, 5) Ngɛ oslaa nɛ ɔ tsuo se ɔ, wa ma nyɛ maa po he foni kaa Paulo ngɔ he blɔ nɛ e ná a kɛ fiɛɛ sane kpakpa a. Niinɛ, Paulo fiɛɛ kɛ ha ni kpahi nɛ a wo mɛ tsu ɔ kɛ ni kpahi nɛ a ngɛ lɛ ɔ mi kɛ piɛɛ a he ɔ. A ti ni komɛ ji mele ɔ mi ní tsuli ɔmɛ, kɛ ta buli ɔmɛ kɛ ni kpahi nɛ a ngɛ hehi nɛ mele ɔ ma ya da si ngɛ ɔ. Anɛ wɔ hu waa kɛ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ wa náa a fiɛɛɔ sane kpakpa a lo?

7 Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, mele ɔ ba su Mira ngɛ wo nya ma nɛ ngɛ Asia Nyafii ɔ woyi je ɔ nɔ. Benɛ a ba su lejɛ ɔ, e ma bi nɛ Paulo kɛ ni kpa amɛ nɛ a ngɛ lɛ ɔ mi ɔ nɛ a ngɔ mele kpa nɛ́ e kɛ mɛ ma ya su Roma, nɛ ji he nɛ a ya a. (Níts. 27:6) Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Egipt ma a haa Roma ma a hwiit wawɛɛ, nɛ Mira ji he nɛ melehi nɛ a jeɔ Egipt ɔ daa si ngɛ. Yulio na mele nɛ ɔ eko, nɛ e ha nɛ ta buli ɔmɛ kɛ nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ ya sɛ mi. E ma nyɛ maa pee kaa mele nɛ ɔ kle pe kekle nɔ́ ɔ. Mele nɛ ɔ wo hwiit babauu, kɛ jehanɛ hu nihi 276​—nɛ ji mele ɔ mi ní tsuli ɔmɛ, ta buli ɔmɛ kɛ nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ, kɛ eko ɔ, ni kpahi nɛ mɛ hu a yaa Roma. E ngɛ heii kaa mele kpa nɛ ɔ mi nɛ́ a sɛ ɔ ha nɛ Paulo ná nihi fuu nɛ e maa fiɛɛ kɛ ha mɛ, nɛ atsinyɛ jemi ko be he kaa e ngɔ he blɔ nɛ e ná a kɛ fiɛɛ.

8 Benɛ mele nɛ ɔ hia a, e ya da si ngɛ Kenido ngɛ Asia Nyafii ɔ woyi je. Ke lɛ ko ngɛ wo ɔ nɔ nɛ kɔɔhiɔ ngɛ fiae kɛ yaa he nɛ lɛ ɔ ya a, lɛ ɔ ma nyɛ maa hia blɔ nɛ ɔ ligbi kake. Se kɛ̃ ɔ, Luka ngma ke “benɛ wa nyɛɛ wo ɔ nɔ blɛuu be saii ɔ, wa gbo dengme kɛ ba su Kenido.” (Níts. 27:7a) Kɔɔhiɔ nɛ ngɛ fiae ɔ ha nɛ a gbo dengme ngɛ blɔ hiami ɔ mi. (Hyɛ daka nɛ ji “ Kɔɔhiɔ Nɛ Nya Wa Nɛ́ Fiaa Ngɛ Mediterenia Wo ɔ Nɔ.”) Moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ maa hao ha benɛ kɔɔhiɔ nɛ nya wa a ngɛ fiae kɛ ngɛ mɛ kpee, nɛ́ nyu ɔ hu pee hamahama a he foni nɛ o hyɛ.

“Kɔɔhiɔ Nɛ Nya Wa a Ngɛ Wɔ Fiae Kɛ Ngɛ Yae Kɛ Ngɛ Bae” (Ní Tsumi 27:7b-26)

9, 10. Mɛni nyagba nɛ Paulo kɛ nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ kɛ kpe benɛ a su Kreta kasa nya a?

9 Mele kudɔlɔ ɔ to kaa e ma kudɔ mele ɔ kɛ tsa nɔ kɛ je Kenido kɛ ya pusinɔ he je, se Luka nɛ e piɛɛ a he ngɛ mele ɔ mi ɔ de ke “kɔɔhiɔ ɔ ngmɛ́ wɔ blɔ nɛ waa ya wa hɛ mi.” (Níts. 27:7b) Benɛ mele ɔ nɔ wo ɔ nɔ kɛ ya a, kɔɔhiɔ nɛ nya wa ko fia kɛ je yiti je ngɛ pusinɔ he blɔ, nɛ e tsitsɛɛ lɛ ɔ kɛ ya woyi je, nɛ eko ɔ, lɔ ɔ ha nɛ mele ɔ tu fo wawɛɛ. Kaa bɔ nɛ Kipro zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ ɔ po mele ɔ he piɛ kɛ je kɔɔhiɔ nɛ nya wa nɛ fia a he ɔ, Kreta zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ ɔ hu po a he piɛ jehanɛ. Benɛ mele ɔ be Cape Salmone he ngɛ Kreta puje he je kulaa a, níhi a mi ba hi bɔɔ. Mɛni he je? Mele ɔ ba je zugba kpɔ ɔ woyi je he nɛ kɔɔhiɔ ɔ nya wɛ ngɛ ɔ. Nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ a tsui maa nɔ a mi bɔɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi! Se mele ɔ mi ní tsuli ɔmɛ le kaa be abɔ nɛ a ngɛ wo ɔ nɔ ɔ, a kɛ oslaa maa kpe ejakaa e be kɛe nɛ ahlabata be ɔ maa su. Enɛ ɔ ma ha nɛ a ye tsui wawɛɛ.

10 Luka tsɔɔ nɔ́ tutuutu nɛ ya nɔ ɔ. E de ke: “Benɛ wa gbo dengme kɛ nyɛɛ wo ɔ nɔ ngɛ [Kreta] wo ɔ nya a, wa ba su he ko nɛ a tsɛɔ ke Lɛ Si Mwɔmi He Jɔjɔɛ.” E ngɛ mi kaa a kɛ kpo he kɛ wo mohu lɛɛ, se a gbo dengme kɛ kudɔ mele ɔ. Nyagbenyagbe ɔ, a na he ko nɛ ngɛ slɔkee, nɛ a wo osɛkɛ ɔ ngɛ lejɛ ɔ ngɛ he nɛ zugba kpɔ ɔ dɔ kɛ sɛ mi ngɛ ɔ. Nihi susuɔ kaa lejɛ ɔ ngɛ he nɛ ma a dɔ kɛ ya yiti je ngɛ ɔ nɔuu. Be enyɛmɛ a ye ngɛ lejɛ ɔ? Luka tsɔɔ kaa a ye “be saii,” se be abɔ nɛ a se ngɛ kɛe ngɛ lejɛ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ oslaa nɛ a kɛ maa kpe ngɛ wo ɔ nɔ ɔ he maa wa. Ngɛ September kɛ October mi ɔ, blɔ hiami ngɛ wo nɔ ɔ ngɛ oslaa wawɛɛ.​—Níts. 27:8, 9.

11. Mɛni ga nɛ Paulo wo nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ, se mɛni yi mi kpɔ nɛ a mwɔ?

11 Eko ɔ, nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ a ti ni komɛ bi Paulo ga womi akɛnɛ e le bɔ nɛ blɔ hiami ngɛ Mediterenia Wo ɔ nɔ ngɛ ha a he je. Lɔ ɔ he ɔ, e wo mɛ ga kaa mele ɔ ko tsa blɔ hiami ɔ nɔ. Ke pi jã a, a ‘ma gbo dengme, nɛ níhi hu ma bɔ mɛ,’ nɛ eko ɔ, a wami po ma nyɛ maa je a dɛ. Se mele kudɔlɔ ɔ kɛ meletsɛ ɔ suɔ kaa mele ɔ nɛ tsa blɔ hiami ɔ nɔ, eko ɔ, a nu he kaa e sa nɛ a na he ko nɛ ngɛ slɔkee. A bɔ mɔde nɛ a plɛ Yulio yi mi, nɛ a ti nihi hiɛhiɛɛ nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ susu kaa e sa nɛ a bɔ mɔde nɛ a su Fonise, ngɛ lɛ si dami he nɛ ngɛ wo ɔ nya a. Eko ɔ, ma nɛ ɔ ngɛ lɛ si dami he nɛ kle, nɛ́ e hi, nɛ a ma nyɛ maa ye ahlabata be ɔ ngɛ lejɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ woyi je kɔɔhiɔ ko bɔni fiami blɛuu ɔ, e pee kaa nɔ́ nɛ lɔ ɔ maa ye bua mɛ, lɔ ɔ he ɔ, mele ɔ hia.​—Níts. 27:10-13.

12. Mɛni oslaa nɛ mele ɔ kɛ kpe benɛ e hia kɛ je Kreta a, nɛ mɛni nɛ mele kudɔli ɔmɛ pee konɛ a kɛ je oslaa mi?

12 Kɛkɛ nɛ a kɛ oslaa nɛ nya wa ko kpe: “kɔɔhiɔ nɛ nya wa ko” bɔni fiami. Be bɔɔ se ɔ, a na he piɛ pomi he ko ngɛ “zugba kpɔ nyafii ko nɛ nyu bɔle lɛ nɛ a tsɛɔ ke Kauda” a se, nɛ lejɛ ɔ kɛ Lɛ Si Mwɔmi He Jɔjɔɛ ɔ kɛmi maa pee kilomita 65. Se loloolo ɔ, mele ɔ kɛ oslaa ma nyɛ maa kpe, ejakaa kɔɔhiɔ ɔ ma nyɛ ma tsitsɛɛ mele ɔ kɛ ya woyi je kɛ ya si e ma ya sa si ngɛ zia nɛ ngɛ Afrika wo ɔ nya a. Akɛnɛ mele ɔ mi ní tsuli ɔmɛ sume nɛ oslaa nɛ ɔ nɛ ba he je ɔ, a gbla lɛ nyafii ɔ nɛ ngɛ mele ɔ se ɔ kɛ wo mele ɔ mi oya nɔuu. A gbo dengme wawɛɛ ejakaa e ma nyɛ maa ba lɛ kaa nyu fuu sɛ lɛ nyafii nɛ ɔ mi. Lɔ ɔ se ɔ, a bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a kɛ kpahi kɛ kɔsɔkɔsɔhi fi mele ɔ konɛ e ko ywia. Nɛ a gbe abalaa amɛ, nɛ a bɔ mɔde wawɛɛ kɛ kudɔ mele ɔ kɛ gblee kɔɔhiɔ nɛ nya wa a mi. Moo hyɛ bɔ nɛ si fɔfɔɛ ɔ nɛ ɔ maa pee gbeye ha! Se a mɔde bɔmi nɛ ɔmɛ tsuo sui he ko, ejakaa ‘kɔɔhiɔ nɛ nya wa a ngɛ mɛ fiae kɛ ngɛ yae kɛ ngɛ bae.’ Nɛ ngɛ ligbi etɛne ɔ nɔ ɔ, a je mele ɔ he ní ɔmɛ kɛ pue he, konɛ lɔ ɔ nɛ ha nɛ mele ɔ nɛ e nyɛ nɛ e hi nyu ɔ hɛ.​—Níts. 27:14-19.

13. Kɛ si fɔfɔɛ ɔ ngɛ ha kɛɛ benɛ kɔɔhiɔ nɛ nya wa a ngɛ fia kɛ ngɛ mele ɔ nɛ Paulo ngɛ mi ɔ náe ɔ?

13 Nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ maa ye gbeye wawɛɛ. Se Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ ngɛ nɔ mi mami kaa a yi ma ná wami. Nyɔmtsɛ ɔ sɛ hlami nɛ e wo Paulo si kaa, e maa ye odase ngɛ Roma, nɛ pee se ɔ, bɔfo ko hu ma si womi nɛ ɔ nɔ mi. (Níts. 19:21; 23:11) Se kɛ̃ ɔ, kɔɔhiɔ nɛ nya wa nɛ ɔ fia ngɛ wo ɔ nɔ otsi enyɔ sɔuu. Akɛnɛ hiɔmi ngɛ nɛe nɛ bɔku ɔ hu mi ti, nɛ́ lɔ ɔ ha nɛ a nɛ́ pu la kɛ dodoehi he je ɔ, e he wa ha mele kudɔlɔ ɔ kaa e maa na he nɛ mele su kɛ he nɛ mele ɔ hɛ mi tsɔɔ. A nyɛ we ní yemi po. Akɛnɛ fiɛ ngɛ yee, nɛ hiɔmi hu ngɛ nɛe nɛ a ngɛ gbeye yee, nɛ a ma nyɛ maa nu hiɔ ngɛ wo ɔ nɔ he je ɔ, e be nɔ ko juɛmi mi bae po kaa é ye ní.

14, 15. (a) Benɛ Paulo kɛ nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ ngɛ munyu tue ɔ, mɛni he je nɛ e tu ga womi nɛ e kɛ ha mɛ kekleekle ɔ he munyu ɔ? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ munyu nɛ woɔ nɔ he wami nɛ Paulo tu ɔ mi?

14 Paulo te si kɛ da si. E tu ga nɛ e wo mɛ kekle ɔ he munyu, se pi nɛ e ngɛ hlae ma de mɛ ke, ‘Tse i de nyɛ.’ Mohu ɔ, oslaa nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ ma nɔ mi kaa e sa nɛ a kɛ e ga womi ɔ ko tsu ní. Kɛkɛ nɛ e de ke: “Amlɔ nɛ ɔ, i ngɛ nyɛ he wami woe kaa nyɛ ná kã, ejakaa nyɛ ti nɔ kake ngmelu po be laae, mele ɔ pɛ nɛ e ma puɛ.” (Níts. 27:21, 22) Hyɛ bɔ nɛ munyu nɛ ɔmɛ ma ha nɛ a tsui maa nɔ a mi ha! Paulo hu bua maa jɔ kaa Yehowa ha lɛ sɛ gbi nɛ woɔ nɔ bua nɛ ɔ konɛ e de nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ. E he hia nɛ wa kai kaa adesahi a wami he hia Yehowa wawɛɛ. E susuɔ wa ti nɔ fɛɛ nɔ he. Bɔfo Petro ngma ke: “Yehowa . . . sume nɛ a kpata nɔ ko nɔ ko hɛ mi, mohu ɔ, e suɔ kaa nihi tsuo nɛ a tsake a tsui.” (2 Pet. 3:9) Enɛ ɔ he ɔ, e he hia wawɛɛ nɛ waa kɛ oya yemi nɛ de nihi fuu Yehowa sɛ gbi nɛ́ haa nɔ hɛ nɔ kami ɔ! Adesahi a wami nɛ he jua wa ha Yehowa a ngɛ oslaa mi.

15 E ma nyɛ maa ba lɛ kaa Paulo ye ‘si nɛ Mawu wo ɔ he hɛ kɛ nɔ fɔmi ɔ’ he odase kɛ tsɔɔ nihi fuu ngɛ mele ɔ mi. (Níts. 26:6; Kol. 1:5) Se benɛ mɛ tsuo a susu kaa eko ɔ mele ɔ ma butu ɔ, Paulo ná he blɔ nɛ e kɛ ma de mɛ kaa hɛ nɔ kami ngɛ kaa a yi ma ná wami. E de ke: ‘Nyɔ nɛ ɔ mi ɔ, Mawu, nɔ nɛ e nɔ ji mi ɔ bɔfo ko ba da si ngɛ ye kasa nya nɛ e de ke: “Paulo, koo ye gbeye. E sa nɛ o ya da si ngɛ Kaisare hɛ mi, nɛ hyɛ! Mawu ngɔ nihi tsuo nɛ a piɛɛ o he ngɛ mele ɔ mi ɔ kɛ ke mo.”’ Paulo wo mɛ he wami ke: “Lɔ ɔ he ɔ, nyumuhi, nyɛ ná kã, ejakaa i heɔ Mawu yeɔ kaa e maa ba mi kaa bɔ nɛ a de mi ɔ pɛpɛɛpɛ. Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ wa ya sa si ngɛ zugba kpɔ nɛ nyu bɔle lɛ ko nɔ.”​—Níts. 27:23-26.

“A Ngɔ Mɛ Tsuo Kɛ Ba Su Kpo Slɔkee” (Ní Tsumi 27:27-44)

“E na Mawu si ngɛ mɛ tsuo a hɛ mi.”​—Ní Tsumi 27:35

16, 17. (a) Mɛni be mi nɛ Paulo sɔle, nɛ mɛni je mi kɛ ba? (b) Kɛ Paulo munyu ɔ ba mi ha kɛɛ?

16 Benɛ a ye otsi enyɔ ngɛ wo nɔ oslaa nɛ ɔ nɔ nɛ́ jamɛ a be ɔ mi ɔ, kɔɔhiɔ ɔ tsitsɛɛ mele ɔ maa pee kilomita 870 ɔ, mele ɔ mi ní tsuli ɔmɛ susu kaa e be kɛe nɛ a maa su kpo, ejakaa eko ɔ, a nu wo oslɔke ɔ nɛ e ngɛ fiae kɛ ngɛ zugba nɛ ngɛ wo ɔ kasa nya a nɔ pue. A ngmɛɛ osɛkɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ mele ɔ supa je ɔ he konɛ mele ɔ nɛ e ko plɛ kɛ tsɔɔ he kpa konɛ a nyɛ nɛ́ a kudɔ mele ɔ nɛ e hɛ mi nɛ e tsɔɔ kpo. A bɔ mɔde kaa a ma kudɔ mele ɔ kɛ ba wo ɔ nya. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, a ka kaa a maa je mele ɔ he, se ta buli ɔmɛ tsi a nya. Paulo de ta bulɔ nɔkɔtɔma a kɛ ta buli ɔmɛ ke: “Ke nyumu nɛ ɔmɛ hí mele ɔ mi ɔ, lɛɛ a be nyɛe ma he nyɛ yi wami.” Akɛnɛ kɔɔhiɔ ɔ tsitsɛɛ we mele ɔ hu he je ɔ, Paulo wo mɛ tsuo he wami kaa a ye ní, nɛ e ma nɔ mi ha mɛ si enyɔne kaa a yi ma ná wami. Kɛkɛ nɛ Paulo “na Mawu si ngɛ mɛ tsuo a hɛ mi.” (Níts. 27:31, 35) Sɔlemi nɛ Paulo sɔle kɛ na Mawu si ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha Aristako, Luka kɛ Kristofohi mwɔnɛ ɔ. Anɛ sɔlemi nɛ o sɔleɔ ngɛ nihi a hɛ mi ɔ woɔ mɛ he wami nɛ e woɔ a bua lo?

17 Benɛ Paulo sɔle se ɔ, “mɛ tsuo a ná kã nɛ mɛ hu a bɔni ní yemi.” (Níts. 27:36) A je hwiit ɔ kɛ pue wo ɔ mi konɛ mele ɔ nɛ́ pee huyɛhuyɛ benɛ e ngɛ wo ɔ nya sue ɔ. Benɛ je na a, mele mi ní tsuli ɔmɛ poo osɛkɛ ɔmɛ kɛ wo wo ɔ mi, nɛ a pɛne kudɔɔ ɔ he kpa amɛ, nɛ a wo abalaa a nɛ ngɛ mele ɔ yi je ɔ nɔ konɛ a nyɛ nɛ a kudɔ mele ɔ saminya kɛ tsɔɔ wo ɔ nya blɔ. Kɛkɛ nɛ mele ɔ hɛ mi ya pu zu, eko ɔ, ngɛ zia ko nɔ aloo mɔsɔ ko nɔ, nɛ oslɔke ɔ bɔni mele ɔ supa je ɔ ywiami. Ta buli ɔmɛ ekomɛ suɔ nɛ a gbe nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ konɛ a ti nɔ ko nɛ ko je, se Yulio kplɛɛ we nɛ a gbe mɛ. E de mɛ tsuo kaa a sle kɛ ba kpo. Nɔ́ nɛ Paulo de ɔ ba mi​—mɛ nihi 276 tsuo a yi ná wami. Niinɛ, “a ngɔ mɛ tsuo kɛ ba su kpo slɔkee.” Se mɛni zugba nɔ nɛ a ya je?​—Níts. 27:44.

“Mi Mi Himi Nɛ E Se Be” (Ní Tsumi 28:1-10)

18-20. Mɛni nɛ nihi nɛ a ngɛ Malta a pee kɛ je “mi mi himi nɛ e se be” kpo, nɛ mɛni nyakpɛ nɔ́ nɛ Mawu pee kɛ gu Paulo nɔ?

18 E ya ba mi kaa nihi nɛ a yi ná wami ɔ ya je Malta zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ ɔ nɔ ngɛ Sisili woyi je. (Hyɛ daka nɛ ji “ Malta​—Jije E Ngɛ?”) Nihi nɛ a tuɔ ma se gbi ngɛ zugba kpɔ nɛ ɔ nɔ ɔ je “mi mi himi nɛ e se be” kpo kɛ tsɔɔ mɛ. (Níts. 28:2) A slɛ la kɛ ha nibwɔ ɔmɛ nɛ́ a ba a zugba kpɔ ɔ nɔ ɔ, ejakaa hiɔmi ɔ nɛ́ ngɛ nɛe ɔ ha nɛ mɛ tsuo a pɔ. E ngɛ mi kaa fĩɛ ngɛ yee nɛ hiɔmi ngɛ nɛe mohu lɛɛ, se la nɛ a slɛ ha mɛ ɔ ha nɛ a he mi pee kulɔɔ. Enɛ ɔ hu ha nɛ nyakpɛ nɔ́ ko ya nɔ.

19 Paulo suɔ kaa e maa ye kɛ bua. Lɔ ɔ e ngɔ lɛ ɔ ekomɛ kɛ ngɛ la a mi woe. Kɛkɛ nɛ sinɔ duɔtsɛ ko je kpo kɛ je lɛ ɔ mi nɛ e tu mla Paulo nine nɛ e kɔ̃ lɛ. Malta bi ɔmɛ susu kaa mawu ɔmɛ lɛ a ngɛ e tue gblae. a

20 Ma bi ɔmɛ susu kaa sinɔ nɛ ɔ nɛ́ e kɔ̃ Paulo ɔ ma ha nɛ e “maa fuu.” Womi ko tsɔɔ kaa Hela munyungu nɛ a kɛ tsu ní ngɛ hiɛ ɔ ji munyungu nɛ dɔkitahi kɛ tsuɔ ní ngɛ hiɔ tsami mi. E be nyakpɛ kaa Luka ngɔ munyungu nɛ ɔ kɛ tsu ní ejakaa e ji ‘tsopatsɛ nɛ a suɔ lɛ.’ (Níts. 28:6; Kol. 4:14) Se Paulo huanya sinɔ duɔtsɛ ɔ nɛ e yi lɛ awi ko.

21. (a) Mɛni amaniɛ bɔmi nɛ́ e da pɛpɛɛpɛ nɛ wa na ngɛ Ní Tsumi womi ɔ fã nɛ ɔ mi? (b) Mɛni nyakpɛ níhi nɛ Paulo pee, nɛ kɛ lɔ ɔ ná Malta bi ɔmɛ a nɔ he wami ha kɛɛ?

21 Nyumu niatsɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ Publio ɔ ngɛ zugba kpɔ nɛ ɔ nɔ. Eko ɔ, lɛ ji Roma ma nɔkɔtɔma ngɛ Malta. Luka tu nyumu nɛ ɔ he munyu kaa e ji “nɔ nɛ a buɔ lɛ saminya” ngɛ zugba kpɔ nɛ ɔ nɔ. A na sablai nɛ ɔ nɔuu ngɛ níhi enyɔ komɛ nɛ a ngma ngɛ Malta bi a ningma mi ɔ he. E pee Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ nibwɔ ligbi etɛ. Se Publio tsɛ ɔ ba nu hiɔ. Luka tsɔɔ nɔ́ tutuutu nɛ ngɛ lɛ pee ɔ. Luka ngma ke ‘asla bu Publio tsɛ ɔ si nɛ e ngɛ muɔ hu nyaae.’ Luka ngɔ munyungu nɛ a kɛ tsuɔ ní ngɛ hiɔ tsami mi ɔ kɛ kale bɔ nɛ e ngɛ lɛ pee ha. Paulo sɔle nɛ e ngɔ e ninehi kɛ pue nyumu ɔ nɔ, nɛ e ná tsami. Ma bi ɔmɛ a hɛ sa nɔ́ nɛ Paulo pee ɔ wawɛɛ, nɛ a ngɔ hiɔtsɛmɛ kpahi kɛ ba, nɛ e tsa mɛ, nɛ a ngɔ nike níhi kɛ ba ha Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ nɛ a ha mɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a maa hia ngɛ a blɔ hiami ɔ mi.​—Níts. 28:7-10.

22. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ womi mi lelɔ ko ma nɔ mi kaa sane nɛ Luka ngma kɛ kɔ blɔ hiami kɛ ya Roma a he ɔ da pɛpɛɛpɛ? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

22 Paulo blɔ hiami ɔ fã nɛ ɔ nɛ wa susu he ɔ ji amaniɛ bɔmi nɛ e da pɛpɛɛpɛ. Womi mi lelɔ ko de ke: “Luka bɔ níhi nɛ ya nɔ ɔ he amaniɛ fitsofitso . . . nɛ e ji amaniɛ bɔmi nɛ e mi tɛ̃ heii ngɛ Baiblo ɔ mi. Bɔ nɛ e tsɔɔ níhi a mi fitsofitso ha kɛ kɔ blɔ hiami ngɛ wo nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ he ɔ da pɛpɛɛpɛ, nɛ bɔ nɛ e tsɔɔ níhi a mi ha ngɛ bɔ nɛ si fɔfɔɛ ɔ ngɛ ha ngɛ Mediterenia Wo ɔ puje he je ɔ hu da saminya” kaa nɔ́ nɛ eko ɔ, e hyɛ sane nɛ nɔ ko ngma kɛ fɔ si ɔ nɔ kɛ ngma. Eko ɔ, Luka ngma sane nɛ ɔmɛ kɛ fɔ si benɛ e kɛ Paulo hia blɔ ɔ. Ke jã lɛɛ a blɔ hiami nɛ nyɛɛ se ɔ ha nɛ e na níhi fuu nɛ́ e maa ngma a he sane. Mɛni lɛ maa ba Paulo nɔ ke o ya su Roma? Nyɛ ha waa hyɛ.

a Sinɔ nɛ ɔ nɛ́ Malta bi ɔmɛ le ɔ ma nɔ mi kaa sinɔ duɔtsɛmɛ kaa kikɛ ɔ pɔ he ngɛ zugba kpɔ nɛ ɔ nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi. Se ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ, a nɛ́ sinɔ duɔtsɛmɛ nɛ ɔmɛ ngɛ Malta hu. Nɔ́ nɛ ha enɛ ɔ ba a ji kaa eko ɔ, akɛnɛ kɔɔhiɔ mi tsake ngɛ lejɛ ɔ jehahi babauu ji nɛ ɔ he je. Aloo eko ɔ, nihi a yibɔ nɛ e ngɛ hɛ mi yae wawɛɛ ngɛ zugba kpɔ nɛ ɔ nɔ ɔ lɛ ha nɛ sinɔ nɛ ɔmɛ be hu ɔ nɛ.