1-4. Mɛni he je nɛ Paulo yaa Yerusalɛm ɔ, nɛ mɛni lɛ ma ya ba e nɔ ngɛ lejɛ ɔ?

 BENƐ Paulo kɛ Luka ngɛ Mileto jee ɔ, a kɛ Efeso asafo mi nikɔtɔma amɛ tsuo a hao kaa a kɛ mɛ ngɛ sɛ yee. Hyɛ bɔ nɛ e he wa ha Paulo kɛ Luka kaa a maa je Efeso asafo mi nikɔtɔmahi nɛ́ a suɔ mɛ ɔ a he ha! Ma se sane kpakpa fiɛɛli nɛ ɔmɛ daa si ngɛ lɛ ɔ nɔ, nɛ a ngɔ níhi nɛ maa hia mɛ ngɛ a blɔ hiami ɔ mi ɔ kɛ ngɛ lɛ ɔ mi woe. Jehanɛ hu a hɛɛ sika nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ ha konɛ a kɛ ya ye bua a nyɛmimɛ ngɛ Yudea a, nɛ a suɔ wawɛɛ kaa a kɛ yemi kɛ buami nɛ ɔ ma ya ha mɛ.

² Kɔɔhiɔ ko ngɛ fiae blɛuu ngɛ nyu ɔ nɔ, kɛkɛ nɛ lɛ ɔ hia kɛ je lɛ si dami he ɔ. Paulo kɛ Luka kɛ nyɛmimɛ kpaago kpa komɛ nɛ a piɛɛ a he ɔ na bɔ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a daa si ngɛ wo ɔ nya a hɛ mi pee mɔbɔmɔbɔ ha. (Níts. 20:4, 14, 15) Nyɛmimɛ ɔmɛ wo mɛ nine hluu kɛ ya si a nɛ́ a kuɛ se mi hu.

³ Paulo kɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ Efeso ɔ tsu ní wawɛɛ maa pee jeha etɛ. Se amlɔ nɛ ɔ, ngɛ mumi klɔuklɔu ɔ blɔ tsɔɔmi nya a, e je kɛ yaa Yerusalɛm. Eko ɔ, e le nɔ́ nɛ ma ya ba e nɔ ngɛ lejɛ ɔ he nɔ́ ko bɔɔ. E sɛ hlami nɛ e de nikɔtɔma amɛ ke: “A fi mi ngɛ mumi ɔ mi, i ngɛ blɔ hiae kɛ yaa Yerusalɛm, e ngɛ mi kaa i li nɔ́ nɛ e ma ya ba ye nɔ ngɛ lejɛ ɔ mohu, kaa ja nɔ́ nɛ mumi klɔuklɔu ɔ pɔɔ mi he odase yemi ke i je ma ko mi kɛ yaa ma kpa mi ɔ, e deɔ mi ke tsu womi kɛ amanehluhi ngɛ mi mlɛe.” (Níts. 20:22, 23) Ngɛ oslaa nɛ ɔmɛ tsuo a se ɔ, Paulo nu he kaa ‘a fi lɛ ngɛ mumi ɔ mi’​—nɛ́ tsɔɔ kaa e nu he kaa e sa nɛ e nyɛɛ mumi klɔuklɔu ɔ blɔ tsɔɔmi kaa é ya Yerusalɛm ɔ se, nɛ e suɔ wawɛɛ kaa e maa pee jã. Paulo suɔ e wami, se kɛ̃ ɔ, Mawu suɔmi nya ní nɛ e maa pee ɔ ji nɔ́ nɛ he hia lɛ pe kulaa.

⁴ Anɛ jã nɛ o nuɔ he lo? Ke wa jɔɔ wa he nɔ kɛ ha Yehowa a, wa wo lɛ si kaa wa maa pee e suɔmi nya ní, nɛ lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ waa kɛ maa ye kekleekle blɔ he ngɛ wa si himi mi. Ngɛ yi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu Paulo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he, nɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa kase lɛ.

 5. Jije nɛ Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ gu kɛ ya Tiro?

⁵ Lɛ ɔ nɛ Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ sɛ mi ɔ ‘ya hɛ mi tɛ̃ɛ.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa kɔɔhiɔ nɛ ngɛ fiae ɔ ha nɛ lɛ ɔ nyɛɛ wo ɔ nɔ mlamlaamla kɛ ya si benɛ a ya su Kos jamɛ a ligbi ɔ nɔuu. (Níts. 21:1) E ngɛ kaa nɔ́ nɛ a wo lɛ ɔ osɛkɛ ngɛ lejɛ ɔ nyɔ ɔ mi tsuo loko a hia kɛ ya Rodos kɛ Patara. Ngɛ Patara, ngɛ wo ɔ nya ngɛ Asia Nyafii ɔ woyi je ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ sɛ mele ngua nɛ a kɛ woɔ tlomihi ɔ mi kɛ ba Tiro ngɛ Foinike. A be ngɛ “zugba kpɔ ko nɛ nyu bɔle lɛ nɛ a tsɛɔ ke Kipro ɔ” he. (Níts. 21:3) Mɛni he je nɛ Luka ngma kaa a be ngɛ Kipro he ɔ?

 6. (a) Mɛni he je nɛ eko ɔ, Kipro nɛ́ Paulo na a wo lɛ he wami ɔ? (b) Ke o susu bɔ nɛ Yehowa ye bua mo ha a he ɔ, kɛ o ma ná he se ha kɛɛ?

⁶ Eko ɔ, Paulo de e huɛ ɔmɛ níhi a si kpami nɛ́ e ná ngɛ zugba kpɔ nɛ ɔ nɔ ɔ. Ngɛ e kekleekle ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi maa pee jeha nɛɛ nɛ be ɔ, Paulo kɛ Banaba kɛ Yohane Maako ya na kunya tsulɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Elima. Nyumu nɛ ɔ te si kɛ wo a fiɛɛmi ní tsumi ɔ. (Níts. 13:4-12) Benɛ Paulo na zugba kpɔ nɛ ɔ nɛ́ e ngɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ lejɛ ɔ he susue ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ wo lɛ he wami konɛ e kɛ kã nɛ da nɔ́ nɛ e kɛ maa kpe ngɛ Yerusalɛm ɔ nya. Wɔ hu  ke wa susu bɔ nɛ Yehowa jɔɔ wɔ ha nɛ́ e ye bua wɔ kɛ da kahi a nya be ko nɛ be ɔ he ɔ, wa ma ná he se wawɛɛ. Enɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa nu he kaa bɔ nɛ David nu he ɔ. E de ke: ‘Nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a, haomi babauu baa e nɔ; se Yehowa jeɔ lɛ kɛ jeɔ lɛ tsuo mi.’​—La 34:19.

 7. Benɛ Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ ya su Tiro ɔ, mɛni a pee?

⁷ Paulo le kaa e he hia nɛ e kɛ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ kpe, nɛ e suɔ wawɛɛ kaa e maa na mɛ. Luka ngma ke, benɛ a ba su Tiro ɔ, “wa hla kaseli ɔmɛ ngɛ lejɛ ɔ nɛ wa na mɛ.” (Níts. 21:4) Akɛnɛ a le kaa a ngɛ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ngɛ Tiro he je ɔ, a bɔ mɔde nɛ a hlá mɛ, nɛ a na mɛ, nɛ eko ɔ a hi a ngɔ. Se nami kake nɛ́ ngɛ anɔkuale ɔ mi nɛ wa ngɛ ɔ he ji kaa, he fɛɛ he nɛ wa maa ya a, wa ma nyɛ maa na wa nyɛmimɛ ngɛ lejɛ ɔ nɛ a ma he wɔ atuu. Nihi nɛ a suɔ Mawu nɛ a ngɛ anɔkuale jami mi ɔ ngɛ huɛmɛ ngɛ je kɛ wɛ.

 8. Mɛni nɛ Ní Tsumi 21:4 ɔ tsɔɔ?

⁸ Benɛ a hi Tiro ligbi kpaago se ɔ, Luka bɔ amaniɛ kaa nɔ́ ko ya nɔ nɛ́ eko ɔ, e maa pee mo nyakpɛ bɔɔ. E ngma ke: “Se kɛ gu mumi ɔ nɔ ɔ, [nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ] de Paulo si abɔ kaa e nane nɛ e ko ma Yerusalɛm.” (Níts. 21:4) Anɛ Yehowa tsake e juɛmi lo? Anɛ amlɔ nɛ ɔ, e ngɛ Paulo dee kaa e ko ya Yerusalɛm lo? Dɛbi. Mumi ɔ tsɔɔ kaa Paulo ma ya na amanehlu ngɛ Yerusalɛm, se pi nɛ e de lɛ kaa e ko ya. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ kɛ gu mumi klɔuklɔu ɔ nɔ ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ nu sisi kaa Paulo kɛ oslaa ma ya kpe ngɛ Yerusalɛm. Lɔ ɔ he ɔ, akɛnɛ a ngɛ Paulo he susue he je ɔ, a de lɛ kaa e ko ya Yerusalɛm. Sisi numi ngɛ he kaa a suɔ nɛ a po Paulo he piɛ konɛ oslaa ko nɛ ko ba e nɔ. Se akɛnɛ Paulo fia e pɛɛ si kaa e maa pee Yehowa suɔmi nya ní he je ɔ, e tsa e blɔ hiami ɔ nɔ kɛ ya Yerusalɛm.​—Níts. 21:12.

9, 10. (a) Benɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ de Paulo kaa e ko ya Yerusalɛm ɔ, mɛni nɛ eko ɔ, Paulo kai? (b) Mɛni su nɛ nihi fuu jeɔ lɛ kpo mwɔnɛ ɔ, nɛ mɛni Yesu de nɛ́ e je kpa kulaa ngɛ su nɛ ɔ he?

⁹ Benɛ nyɛmimɛ ɔmɛ kpa Paulo pɛɛ kaa e ko ya Yerusalɛm ɔ, eko ɔ, e kai kaa be ko nɛ be ɔ, Yesu kaseli ɔmɛ hu de lɛ jã hyɛ benɛ e de mɛ ke e yaa Yerusalɛm nɛ́ e yaa na amanehlu nɛ a maa gbe lɛ ɔ. He numi nɛ Petro ná ngɛ nɔ́ nɛ Yesu de mɛ ɔ he ɔ ha nɛ e de lɛ ke: “Nyɔmtsɛ, naa o he mɔbɔ; nɔ́ nɛ ɔ nɛ ko ba o nɔ kɔkɔɔkɔ.” Yesu ha lɛ heto ke: “Satan, bee kɛ ho ye se ya! O ji tɛmi tɛ kɛ ha mi, ejakaa o susuu we níhi a he kaa bɔ nɛ Mawu susuɔ níhi a he ɔ, mohu ɔ, o susuɔ níhi a he kaa adesahi.” (Mat. 16:21-23) Yesu fia e pɛɛ si kaa e maa pee Mawu suɔmi nya ní nɛ́ e ngɔ e wami kɛ sã afɔle. Paulo hu nu he jã. Atsinyɛ jemi ko be he kaa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ hɛɛ juɛmi kpakpa kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Petro blɔ fa mi ɔ, se a nui sisi kaa Mawu suɔmi nya ní ji kaa Paulo nɛ ya Yerusalɛm.

¹⁰ Nihi fuu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ sume kaa a maa pee níhi nɛ a he hia, se kɛ̃ ɔ, a peemi he wa a. Nihi fuu suɔ kaa a maa hla jami nɛ ma ha nɛ a he nɛ jɔ mɛ  nɛ́ a be mɛ blɔ hyɛe kaa a pee nɔ́ ko ɔ. Se pi lɔ ɔ ji su nɛ Yesu wo wɔ he wami kaa wa ná. E de e kaseli ɔmɛ ke: “Ke nɔ ko suɔ kaa e maa nyɛɛ ye se ɔ, e kua e he, nɛ e wo e sɛumi tso ɔ, nɛ e ya nɔ nɛ e nyɛɛ ye se.” (Mat. 16:24) Yesu se nɛ wa maa nyɛɛ ɔ ji nɔ́ nɛ hi pe kulaa, se kɛ̃ ɔ, wa be lɛ nae gbɔjɔɔ.

11. Mɛni nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ pee kɛ tsɔɔ kaa a suɔ Paulo nɛ a fĩ e se?

¹¹ Be ba su nɛ́ Paulo kɛ Luka kɛ nyɛmimɛ nɛ a piɛɛ a he ɔ ma tsa a blɔ hiami ɔ nɔ. Nɔ́ nɛ ya nɔ benɛ Paulo maa je ɔ tsɔɔ kaa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ suɔ Paulo wawɛɛ, nɛ a suɔ kaa e ya nɔ nɛ e tsu e sɔmɔmi ní tsumi ɔ. Nyumuhi, yihi kɛ jokuɛwi tsuo nyɛɛ Paulo kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ a se kɛ ya su wo ɔ nya. Mɛ tsuo a kplã si nɛ a sɔle, kɛkɛ nɛ a wo mɛ nine. Lɔ ɔ se ɔ, Paulo, Luka kɛ nihi nɛ a piɛɛ a he ɔ ngɔ lɛ kpa kɛ ba Pitolema, nɛ a ba na nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ngɛ lejɛ ɔ nɛ a hi a ngɔ ligbi kake.​—Níts. 21:5-7.

12, 13. (a) Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ́ sa kadimi nɛ Filipo pee? (b) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Filipo pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha tsɛmɛ nɛ a ji Kristofohi mwɔnɛ ɔ?

¹² Enɛ ɔ se ɔ, Luka bɔ amaniɛ kaa, Paulo kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ ba Kaisarea. Benɛ a ba su lejɛ ɔ, a “ba sɛ Filipo nɛ e ji sane kpakpa fiɛɛlɔ” ɔ we ɔ mi. a (Níts. 21:8) A bua maa jɔ wawɛɛ kaa a na Filipo. Maa pee jeha 20 nɛ be ɔ, bɔfo ɔmɛ ngɛ Yerusalɛm ɔ hla lɛ kaa e ye bua kɛ gba niye ní kɛ ha Kristofohi asafo ehe nɛ a to sisi ɔ. Filipo ji sane kpakpa fiɛɛlɔ nɛ ngɛ kã. Mo kai kaa benɛ yi mi wami nɛ́ Kristofo ɔmɛ kɛ kpe ngɛ Yerusalɛm ɔ ha nɛ a gbɛ fĩa a, Filipo je kɛ ho Samaria ya nɛ e ya bɔni fiɛɛmi ngɛ lejɛ ɔ. Pee se ɔ, e fiɛɛ kɛ ha Etiopia puɛ ko, nɛ e baptisi lɛ. (Níts. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Filipo kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa jehahi babauu!

¹³ Kã nɛ Filipo ngɛ kɛ ha fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya bɛ si. Benɛ e ngɛ Kaisarea a, e ya nɔ nɛ e kɛ kã fiɛɛ. Wa le enɛ ɔ ejakaa Luka tsɛ lɛ ke “sane kpakpa fiɛɛlɔ.” Wa na hu kaa e ngɛ bimɛ yihi eywiɛ nɛ a gbaa, nɛ́ tsɔɔ kaa yi nɛ ɔmɛ nyɛɛ a tsɛ ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ se. b (Níts. 21:9) E ngɛ heii kaa Filipo bɔ mɔde wawɛɛ kɛ ye bua e weku ɔ konɛ a suɔ Yehowa nɛ a sɔmɔ lɛ. Mwɔnɛ ɔ, tsɛmɛ nɛ a ji Kristofohi ɔ suɔ kaa a maa kase e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. A bɔɔ mɔde kaa a maa nyɛɛ hɛ mi  ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi, nɛ́ a ye bua a bimɛ ɔmɛ konɛ a ná suɔmi kɛ ha fiɛɛmi ní tsumi ɔ.

14. Mɛni lɛ je slaami nɛ Paulo ya slaa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ mi kɛ ba, nɛ mɛni he blɔhi kaa jã nɛ wa náa mwɔnɛ ɔ?

¹⁴ He fɛɛ he nɛ Paulo maa ya a, e hláa nyɛmimɛ ngɛ lejɛ ɔ, nɛ e náa be kɛ haa mɛ. E ji anɔkuale kaa, nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ suɔ kaa a maa pee ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ nɛ ɔ kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ nibwɔ. E ngɛ heii kaa slaami nɛ ɔ ha nɛ ‘a wo a sibi he wami.’ (Rom. 1:11, 12) Wa náa he blɔhi kaa jã nɛ waa kɛ maa wo wa sibi he wami mwɔnɛ ɔ. Ke we nɛ o ngɛ mi ɔ ji we kpokploo po, se kɛ̃ ɔ, o ha nɛ kpɔ mi nɔ hyɛlɔ kɛ e yo ba to o we ɔ mi ɔ, o ma ná he se wawɛɛ.​—Rom. 12:13.

15, 16. Mɛni sɛ gbi nɛ Agabo hɛɛ kɛ ba, nɛ kɛ e ná nihi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ a nɔ he wami ha kɛɛ?

¹⁵ Benɛ Paulo ngɛ Filipo we ɔ mi ɔ, nyumu ko nɛ a buu lɛ wawɛɛ ɔ ba lejɛ ɔ​—lɛ ji Agabo. Nihi nɛ a ngɛ Filipo we ɔ mi ɔ le kaa Agabo ji gbalɔ; e gba kaa hwɔ ngua ko maa ba benɛ Klaudio ngɛ nɔ yee ɔ. (Níts. 11:27, 28) Eko ɔ, a bi a he ke: ‘Mɛni he je nɛ Agabo ba a? Mɛni sɛ gbi e hɛɛ kɛ ba?’ Benɛ a ngɛ lɛ hyɛe totooto ɔ, e je Paulo mlɛmi fimi nɔ́ ɔ​—e ji bo nɛ e ka gagaaga nɛ́ a woɔ ngɛ mlɛmi nɛ a ma nyɛ maa ngɔ sika kɛ ní kpahi kɛ wo mi. Agabo ngɔ mlɛmi fimi nɔ́ ɔ kɛ fĩ lɛ nitsɛ e nane kɛ e nine. Kɛkɛ nɛ e tu munyu. Sɛ gbi nɛ e hɛɛ ɔ nya wa wawɛɛ. E de ke: “Nɔ́ nɛ mumi klɔuklɔu ɔ ngɛ dee ji nɛ ɔ nɛ, ‘Yuda bi ɔmɛ nɛ a ngɛ Yerusalɛm ɔ maa fi nɔ nɛ e nɔ́ ji mlɛmi fimi nɔ́ nɛ ɔ kaa kikɛ nɛ ɔ, nɛ a maa ngɔ lɛ kɛ wo nihi nɛ a je je ma amɛ a mi ɔmɛ a dɛ mi.’”​—Níts. 21:11.

¹⁶ Gbami ɔ ma nɔ mi kaa Paulo maa ya Yerusalɛm niinɛ. Jehanɛ hu e tsɔɔ kaa, nɔ́ nɛ maa ya nɔ ngɛ Paulo kɛ Yuda bi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ a kpɛti ɔ ma ha nɛ a ngɔ lɛ kɛ wo “nihi nɛ a je je ma amɛ a mi ɔmɛ a dɛ mi.” Gbami ɔ ha nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ lejɛ ɔ hao wawɛɛ. Luka  ngma ke: “Jehanɛ ɔ, benɛ wa nu nɔ́ nɛ ɔ, waa kɛ nihi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ tsuo bɔni lɛ pɛɛ kpami kaa e ko kuɔ kɛ ya Yerusalɛm. Kɛkɛ nɛ Paulo he nɔ nɛ e de ke: ‘Mɛni he je nɛ nyɛ ngɛ ya foe nɛ nyɛ ngɛ mɔde bɔe kaa nyɛ ma jɔ̃ ye kɔni mi ɔ? Nyɛ ná nɛ nyɛɛ le kaa pi fimi nɛ a maa fi mi ɔ kɛkɛ nɛ i dla ye he kɛ ha, se mohu i dla ye he kaa ma gbo ngɛ Yerusalɛm kɛ ha Nyɔmtsɛ Yesu biɛ ɔ.’”​—Níts. 21:12, 13.

17, 18. Mɛni Paulo pee kɛ tsɔɔ kaa e fia e pɛɛ si kaa e maa pee Mawu suɔmi nya ní, nɛ kɛ nyɛmimɛ ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ?

¹⁷ Moo po si fɔfɔɛ ɔ he foni nɛ o hyɛ. Nyɛmimɛ ɔmɛ, nɛ́ Luka hu piɛɛ he ɔ kpa Paulo pɛɛ kaa e ko ya Yerusalɛm. Ni komɛ ngɛ ya foe. Paulo na kaa a suɔ lɛ nɛ a ngɛ haoe ngɛ e he, lɔ ɔ he ɔ, e kɛ mi mi jɔmi de mɛ ke a ngɛ ‘mɔde bɔe kaa a ma jɔ̃ e kɔni mi,’ aloo kaa bɔ nɛ sisi tsɔɔmi kpa komɛ tsɔɔ ɔ, “a ngɛ e tsui gbɔjɔe.” Se kɛ̃ ɔ, Paulo ngmɛɛ we e pɛɛ si nɛ e fia a he, nɛ kaa bɔ nɛ e pee benɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Tiro ɔ de lɛ kaa e ko ya Yerusalɛm ɔ, e ha we nɛ ya nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Kaisarea ngɛ foe kɛ pɛɛ nɛ́ a ngɛ lɛ kpae ɔ nɛ tsi e nya. Mohu ɔ, e de mɛ nɔ́ he je nɛ e sa kaa e ya a. Paulo pee kã wawɛɛ nitsɛ! Kaa bɔ nɛ Yesu nɛ́ e sɛ Paulo hlami ɔ pee ɔ, Paulo hu fia e pɛɛ si kaa e maa ya Yerusalɛm. (Heb. 12:2) Paulo sume nɛ e gbo, se ke lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ e kɛ maa kpe po ɔ, e na lɛ kaa e ji hɛ mi nyami kaa e ma gbo akɛnɛ e ji Yesu Kristo kaselɔ ɔ he je.

¹⁸ Kɛ nyɛmimɛ ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ? A je bumi kpo ngɛ yi mi kpɔ nɛ e mwɔ ɔ he. Ngmami ɔ de ke: “Benɛ wa nyɛ we nɛ wa plɛ e yi mi ɔ, wa ma wa nya, nɛ wa de ke: ‘Ha nɔ́ nɛ Yehowa suɔ ɔ nɛ e ba mi.’” (Níts. 21:14) Nihi nɛ a bɔ mɔde kaa a maa tsi Paulo nya nɛ e ko ya Yerusalɛm ɔ, de we ke doo ɔ, Paulo nɛ e pee nɔ́ nɛ a ngɛ hlae ɔ. A bu Paulo tue, nɛ a kplɛɛ nɔ́ nɛ e de ɔ nɔ. Jehanɛ hu a yɔse kaa e sa nɛ a kplɛɛ nɔ́ nɛ Yehowa suɔ nɛ e ba mi ɔ nɔ, ke pi lɔ ɔ nɛ a bua jɔ he po. Paulo je blɔ hiami ko sisi, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ nyagbenyagbe ɔ, e wami maa je e dɛ. E he ko wɛ ha Paulo ke nihi nɛ a suɔ lɛ ɔ pee we nɔ́ ko nɛ maa tsi e nya.

19. Mɛni ní kasemi nɛ he hia nɛ wa na ngɛ nɔ́ nɛ ba Paulo nɔ ɔ mi?

¹⁹ Wa kaseɔ nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ ngɛ nɔ́ nɛ ba Paulo nɔ́ ɔ mi: Wa sume nɛ waa tsi nihi a nya ngɛ Yehowa nɛ́ a kɛ a be tsuo ma sɔmɔ lɛ ɔ he. Ní kasemi nɛ ngɛ sane nɛ ɔ mi ɔ ma nyɛ ma kɔ si fɔfɔɛ slɔɔtohi a he, se pi si fɔfɔɛhi nɛ kɔɔ wami kɛ gbenɔ he ɔ pɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɛ mi kaa e be gbɔjɔɔ ha fɔli fuu kaa a bimɛ maa je a he kɛ ya sɔmɔ ngɛ hehi nɛ a kɛ wawɛɛ mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, a ma a juɛmi nya si kaa a be nɔ́ ko pee kɛ jɔ̃ a kɔni mi. Phyllis, nɛ e ngɛ England ɔ kai bɔ nɛ e nu he ha benɛ e biyo kake pɛ nɛ́ e kɛ lɛ ngɛ ɔ hia kɛ ya Afrika kaa ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ ɔ. E de ke: “E ji be nɛ mi wa wawɛɛ kɛ ha mi. I ye aywilɛho ejakaa e ngɛ jee kɛ yaa he tsitsaa. I hao wawɛɛ, se ngɛ jamɛ a be ɔ mi kɛ̃ ɔ, ye bua jɔ hulɔ. I sɔle wawɛɛ ngɛ he. Akɛnɛ enɛ ɔ ji yi mi kpɔ nɛ e mwɔ he je ɔ, i pee we nɔ́ ko kɛ tsi e nya, ejakaa be fɛɛ be ɔ, i woɔ lɛ he wami kaa e ngɔ Matsɛ Yemi ɔ kɛ ye kekleekle blɔ he! E kɛ jeha 30 nɛ be ɔ ya sɔmɔ ngɛ ma kpahi a nɔ, nɛ i naa Yehowa si daa kaa ye biyo ɔ ye lɛ anɔkuale.” Hyɛ bɔ nɛ e hi wawɛɛ ha kaa wa maa wo wa nyɛmimɛ nɛ́ a ngɔ a he kɛ sã afɔle konɛ a nyɛ nɛ a sɔmɔ Yehowa a he wami ha!

20, 21. Mɛni tsɔɔ kaa Paulo suɔ kaa e kɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ maa bɔ, nɛ mɛni he je nɛ e suɔ kaa e kɛ mɛ maa bɔ ɔ?

²⁰ Benɛ Paulo pee klaalo nɛ́ e maa je ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ nɛ a ngɛ Kaisarea a kɛ lɛ ho, nɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa a yeɔ anɔkuale nɛ a fĩ a huɛ ɔ se. He fɛɛ he nɛ a be ngɛ ngɛ́ a blɔ hiami kɛ yaa Yerusalɛm ɔ mi ɔ, Paulo kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ ngɔ he blɔhi nɛ a ná a kɛ ya a nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ a ngɔ. Ngɛ Tiro ɔ, a ya na kaseli ngɛ lejɛ ɔ, nɛ a hi a ngɔ ligbi kpaago. Ngɛ Pitolema a, a ya fɔ a nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ lejɛ ɔ, nɛ a hi a ngɔ ligbi kake. Ngɛ Kaisarea a, a hi Filipo we ɔ mi ligbihi fuu. Lɔ ɔ se ɔ, kaseli ɔmɛ ekomɛ piɛɛ Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ a he kɛ ya Yerusalɛm, nɛ a ya to Minasin, nɛ́ e ji kaselɔ kɛ je blema a we ɔ mi. Nyagbenyagbe ɔ, benɛ a ba su Yerusalɛm ɔ, Luka bɔ amaniɛ ke “nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ bua jɔmi nya wa he.”​—Níts. 21:17.

²¹ E ngɛ heii kaa Paulo suɔ kaa e kɛ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi maa bɔ. E ná he wami womi kɛ je e nyɛmimɛ ɔmɛ a ngɔ kaa bɔ nɛ wa pee ɔ mwɔnɛ ɔ. Nɔ́ jemi ko be he kaa he wami womi nɛ ɔ wo lɛ kã nɛ e kɛ da yi mi wami nɛ́ si temi kɛ woli nɛ a ngɛ hlae nɛ a gbe lɛ ɔ kɛ ba e nɔ ɔ nya.