Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

YI 20

Yehowa Munyu ɔ “Ngɛ Wae Nɛ E Ngɛ Hɛ Mi Yae” Ngɛ Si Temi Kɛ Womi Tsuo Se

Yehowa Munyu ɔ “Ngɛ Wae Nɛ E Ngɛ Hɛ Mi Yae” Ngɛ Si Temi Kɛ Womi Tsuo Se

Blɔ nɔ nɛ Apolo kɛ Paulo gu kɛ ye bua nihi babauu nɛ a nu sane kpakpa a

A kɛ da Ní Tsumi 18:23–19:41 ɔ nɔ

1, 2. (a) Mɛni si fɔfɔɛ nɛ́ ngɛ gbeye nɛ Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ kɛ kpe ngɛ Efeso? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ yi nɛ ɔ mi?

 NIHI nɛ a ngɛ Efeso ma a mi ɔ ngɛ huhui kpae nɛ a ngɛ fo tue ngɛ gbɛjegbɛ ɔmɛ a nɔ. Kuu ko nɛ a mi mi fu ɔ bɔni basabasa peemi! Ni komɛ nu nyumuhi enyɔ nɛ Paulo kɛ mɛ ngɛ blɔ hiae ɔ nɛ a bɔni mɛ gblami kɛ yaa. Nihi babauu nɛ a ngɛ gbɛjegbɛ ɔ he nɛ́ tsuapo ɔmɛ ngɛ ɔ tu fo nɛ a ya piɛɛ nihi nɛ a mi mi fu nɛ ɔ he, nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ yaa hɛja jemi he nɛ e kle pe kulaa a. Hɛja jemi he nɛ ɔ ma nyɛ maa ngɔ nihi 25,000. A kpɛti nihi babauu li nɔ́ he je nɛ huhui ɔ ngɛ nɔ yae ɔ, se eko ɔ, a susu kaa nihi ngɛ hlae nɛ a puɛ a sɔlemi we ɔ kɛ a mawu nɛ ji Atemis ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a bɔni huhui kpami ke: “Efeso bi ɔmɛ a we Atemis ɔ je agbo!”​—Níts. 19:34.

2 Si kake ekohu ɔ, wa na kaa Satan ngɛ mɔde bɔe kaa e maa gu si temi kɛ woli a nɔ kɛ tsi Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a nya. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Satan guɔ yi mi wami kɛ blɔ kpahi a nɔ konɛ e kɛ tsi wa nya nɛ wa kpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Ngɛ yi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu blɔ slɔɔtohi a nɔ nɛ Satan bɔ mɔde kaa e maa gu kɛ tsi fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya nɛ́ jehanɛ hu e kɛ puɛ kake peemi nɛ ngɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ he. Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a, wa maa na kaa e ga tsɔmi ɔmɛ tsuo pee yaka, nɛ “Yehowa munyu ɔ ya nɔ nɛ e ngɛ wae nɛ e ngɛ hɛ mi yae ngɛ he wami nya.” (Níts. 19:20) Mɛni he je nɛ Kristofo ɔmɛ nyɛ nɛ a ya nɔ nɛ a tsu ní tsumi ɔ? Jamɛ a yi mi tomi ɔ nɔuu he je nɛ wɔ hu wa yaa nɔ nɛ́ wa tsuɔ ní tsumi nɛ ɔ mwɔnɛ ɔ nɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa nyɛɔ nɛ wa tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya. Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ wa tsu ní kɛ kã, kaa bɔ nɛ Kristofo ɔmɛ nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ pee ɔ. Ngɛ Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ yemi kɛ buami nya a, wa ma nyɛ ma ná suhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ wa tsu sɔmɔmi ní tsumi ɔ. Kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu Apolo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he.

“E Ji Nyumu Nɛ E Nya Mi Tsɔ, Nɛ E Le Ngmami ɔ Mi Saminya” (Ní Tsumi 18:24-28)

3, 4. Mɛni nɛ Akuila kɛ Priskila yɔse ngɛ Apolo he, nɛ kɛ a ye bua lɛ ha kɛɛ?

3 Benɛ Paulo ngɛ blɔ nɔ kɛ yaa Efeso ngɛ e blɔ hiami etɛne kɛ ha e ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi ɔ, Yuda no ko nɛ a tsɛɛ lɛ Apolo ɔ ba ma a mi. E je ma nɛ he biɛ nɛ ji Aleksandria ngɛ Egipt ɔ mi. Apolo ngɛ su komɛ nɛ sa kadimi. E ji nɔ ko nɛ e nya mi tsɔ. Jehanɛ hu ɔ, “e ji nyumu . . . nɛ e le Ngmami ɔ mi saminya.” Jehanɛ se hu ɔ, “mumi ɔ wo lɛ kã.” E kɛ kã tu munyu kɛ tsɔɔ Yuda bi ɔmɛ ngɛ kpe he ɔ.​—Níts. 18:24, 25.

4 Akuila kɛ Priskila nu Apolo munyu ɔ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa a bua jɔ benɛ a nu nɛ e ngɛ ‘Yesu he ní tsɔɔe pɛpɛɛpɛ’ ɔ. Nɔ́ nɛ e de ngɛ Yesu he ɔ da. Se kɛ̃ ɔ, e kɛ we nɛ Akuila kɛ Priskila yɔse kaa nɔ́ ko ngɛ nɛ he hia nɛ Apolo li. “Yohane baptisimi ɔ pɛ nɛ e le.” Akuila kɛ Priskila nɛ a baa a he si nɛ a ji bo tsu peeli ɔ ha we nɛ bɔ nɛ Apolo nya mi tsɔ ha a nɛ wo a he gbeye. Mohu ɔ, “a ngɔ lɛ kɛ ya a ngɔ, nɛ a tsɔɔ lɛ Mawu blɔ ɔ fitsofitso pe bɔ nɛ e le ɔ.” (Níts. 18:25, 26) Kɛ Apolo pee e ní ha kɛɛ? E ngɛ heii kaa e je su nɛ se be nɛ e sa kaa Kristofohi tsuo nɛ a ná a kpo​—lɔ ɔ ji he si bami.

5, 6. Mɛni ha nɛ Yehowa kɛ Apolo tsu ní wawɛɛ ɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

5 Akɛnɛ Apolo kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ Akuila kɛ Priskila kɛ ha lɛ ɔ nɔ he je ɔ, e ba pee Yehowa sɔmɔlɔ kpakpa. Pee se ɔ, e hia blɔ kɛ ya Akaya, nɛ e ya “ye bua” Kristofo ɔmɛ wawɛɛ nitsɛ. Jehanɛ hu e ye Yuda bi nɛ́ a ngɛ lejɛ ɔ kpokpa a nɔ nɛ́ a he we yi kaa Yesu ji Mesia a nɛ a wo e he si ɔ odase saminya. Luka ngma ke: “E kɛ he wami ngua tsɔɔ Yuda bi ɔmɛ heii ngɛ ma hɛ mi kaa a susumi ɔ dɛ, nɛ e kɛ Ngmami ɔ tsɔɔ mɛ kaa Yesu ji Kristo ɔ nɛ.” (Níts. 18:27, 28) Apolo ye bua asafo ɔ wawɛɛ! E ye bua nɛ “Yehowa munyu ɔ” gbɛ fĩa. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

6 He si bami ji su nɛ e sa kaa Kristofohi tsuo nɛ a je kpo. Wa ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ dloomi nike ní slɔɔtohi​—eko ɔ, wa ngɛ nyɛmi klɛdɛɛ ko, aloo níhi a si kpami, aloo nile ko. Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ waa ba wa he si konɛ Yehowa kɛ wɔ nɛ tsu ní. Ke pi jã a, nyɛmihi nɛ wa ngɛ ɔ ma nyɛ maa ngɔ nyagbahi kɛ ba. E ma nyɛ ma ha nɛ he nɔ womi nɛ́ e ngɛ kaa duɔ ɔ nɛ he si ngɛ wa mi. (1 Kor. 4:7; Yak. 4:6) Ke wa baa wa he si niinɛ ɔ, wa maa na ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe wɔ. (Filip. 2:3) E ma ha nɛ wa mi mi be fue ke a dla wɔ ngɛ nɔ́ ko he, nɛ wa maa ngmɛ blɔ nɛ ni kpahi maa tsɔɔ wɔ ní. Jehanɛ hu ɔ, e ma ha nɛ ke wa yɔse kaa wa susumihi kɛ bɔ nɛ mumi klɔuklɔu ɔ ngɛ asafo ɔ blɔ tsɔɔe ha amlɔ nɛ ɔ kɔ we ɔ, wa be wa he nɔ woe, mohu ɔ, wa ma fĩ asafo ɔ blɔ tsɔɔmi se. Be abɔ nɛ wa baa wa he si ɔ, wa he baa se nami kɛ haa Yehowa kɛ e Bi ɔ.​—Luka 1:51, 52.

7. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Paulo kɛ Apolo pee he si bami he nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha wɔ?

7 Ke wa baa wa he si ɔ, e be hae nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ nɛ si koli. Moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ Satan pee klaalo kaa e maa ngɔ mi gbami kɛ ba Kristofo ɔmɛ a kpɛti ha. Hyɛ bɔ nɛ e bua ko jɔ ha ke Apolo kɛ Paulo nɛ́ a ji ní tsɔɔli nɛ a he be ɔ je a sibi he hunga, nɛ a kɛ a sibi si koli konɛ a kɛ he biɛ ngɛ asafo ɔ mi! Jinɛ e he ko wɛ ha mɛ kulaa kaa a ko pee jã ejakaa ngɛ Korinto asafo ɔ mi ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ ngɛ dee ke, “Paulo nɔ ji mi,” nɛ ni komɛ hu ngɛ dee ke, “Imi lɛɛ Apolo nɔ ji mi.” Anɛ Paulo kɛ Apolo bua jɔ nɔ́ nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ dee ɔ he lo? Dɛbi! Paulo ba e he si nɛ e je Apolo yi ngɛ e fiɛɛmi ní tsumi ɔ he, nɛ jehanɛ hu ɔ, e ngɔ sɔmɔmi he blɔhi kɛ wo e dɛ. Nɛ Apolo ngɔ Paulo blɔ tsɔɔmi kɛ tsu ní. (1 Kor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Paulo kɛ Apolo ba a he si wawɛɛ nɛ a pee kake kɛ tsu ní, nɛ enɛ ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ!

“E Kɛ Mɛ Susuɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ He Ngɛ Blɔ Nɛ E Plɛɔ Nɔ Yi Mi Nɔ” (Ní Tsumi 18:23; 19:1-10)

8. Jije Paulo gu kɛ kpale kɛ ya Efeso, nɛ mɛni he je?

8 Paulo wo si kaa e maa kpale kɛ ya Efeso, nɛ e ye e si womi ɔ nɔ. a (Níts. 18:20, 21) Se mo kadi blɔ nɛ e gu nɔ kɛ kpale kɛ ya Efeso ɔ. Paulo je e blɔ hiami ɔ sisi ngɛ Antiokia nɛ ngɛ Siria a. Jinɛ Paulo ko nyɛ ko gu blɔ kpiti nɔ kɛ ya Seleukia, kɛkɛ lɔ ɔ se ɔ, e maa sɛ lɛ mi kɛ ya Efeso. Mohu ɔ, “Paulo ya kpa kpokpahi nɛ a kɛ wo he kɛ ɔmɛ a nɔ.” Blɔ hiami nɛ a tsɔɔ ngɛ Ní Tsumi 18:2319:1 ɔ tsɔɔ kaa Paulo hia blɔ maa pee kilomita 1,600! Mɛni he je nɛ Paulo hla kaa e maa hia blɔ gagaa nɛ́ e he wa kaa kikɛ ɔ? Ejakaa e suɔ kaa ‘e maa wo kaseli ɔmɛ tsuo he wami.’ (Níts. 18:23) E blɔ hiami etɛne kɛ ha e ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ be gbɔjɔɔ pee kaa bɔ nɛ e ji ngɛ e blɔ hiami enyɔne ɔ mi ɔ, se e na lɛ kaa se nami ngɛ he kaa e maa pee jã. Kpɔ mi nɔ hyɛli kɛ a yihi hu kaseɔ su nɛ Paulo je kpo ɔ. Wa hɛ sa a he kɛ afɔle sami su nɛ ɔ wawɛɛ.

9. Mɛni he je nɛ a baptisi kaseli komɛ ekohu ɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ a he?

9 Benɛ Paulo ya su Efeso ɔ, e na Yohane Nɔ Baptisilɔ ɔ kaseli maa pee 12. Blɔ nya tomi nɛ a kɛ tsu we ní hu, nɛ́ ji Yohane baptisimi ɔ mi lɛ a baptisi mɛ kɛ wo. Jehanɛ hu ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ a li mumi klɔuklɔu ɔ he nɔ́ ko kulaa, aloo nɔ́ ko bɔɔ pɛ nɛ a le ngɛ he. Paulo tsɔɔ mɛ se nami nɛ ngɛ baptisimi nɛ a maa baptisi mɛ ngɛ Yesu biɛ mi ɔ he, nɛ kaa bɔ nɛ Apolo pee ɔ, a ba a he si nɛ a suɔ kaa a maa kase ní fuu. Benɛ a baptisi mɛ ngɛ Yesu biɛ mi se ɔ, a ná mumi klɔuklɔu ɔ, kɛ mumi mi nike ní kpahi. E ngɛ heii kaa, ke wa ya nɔ nɛ waa kɛ Yehowa asafo nɛ ngɛ hɛ mi yae ɔ nyɛɛ ɔ, e ngɔɔ jɔɔmihi fuu kɛ baa.​—Níts. 19:1-7.

10. Mɛni he je nɛ Paulo je kpe he ɔ kɛ ya sukuu asa ko nɔ ɔ, nɛ kɛ wa ma plɛ kɛ kase e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ha kɛɛ ngɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi?

10 E kɛ we nɛ́ nɔ́ kpa ko ya nɔ. Paulo kɛ kã fiɛɛ ngɛ kpe he ɔ maa pee nyɔhiɔ etɛ. E ngɛ mi kaa “e kɛ mɛ susuɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he ngɛ blɔ nɛ e plɛɔ nɔ yi mi nɔ” mohu lɛɛ, se a ti ni komɛ bui tue nɛ a te si kɛ wo lɛ. Paulo puɛ we e be ngɛ nihi nɛ “a ngɛ Blɔ ɔ he munyu yayami tue” a he, mohu ɔ, e to blɔ nya nɛ e ya fiɛɛ ngɛ sukuu asa ko nɔ. (Níts. 19:8, 9) E he ba hia nɛ nihi nɛ a suɔ kaa a maa kase Matsɛ Yemi ɔ he ní fuu ɔ nɛ́ a je kpe he ɔ kɛ ya sukuu asa a nɔ. Kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ, ke wɔ hu wa yɔse kaa wetsɛ ko sume nɛ e maa bu wɔ tue aloo e suɔ nɛ e kɛ wɔ maa sã nya a, wa poɔ ní sɛɛmi ɔ nɔ. Nihi fuu ngɛ nɛ a hɛɛ tsui kpakpa nɛ e he hia nɛ a nu wa sɛ gbi nɛ woɔ nɔ he wami ɔ!

11, 12. (a) Mɛni Paulo pee kɛ tsɔɔ kaa e kɛ hɛdɔ tsuɔ ní nɛ e tsakeɔ e he kɛ woɔ si fɔfɔɛhi a mi? (b) Mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa Odasefohi kɛ hɛdɔ tsuɔ sɔmɔmi ní tsumi ɔ, nɛ a tsakeɔ a he kɛ woɔ si fɔfɔɛhi a mi ke a ngɛ fiɛɛe?

11 E ma nyɛ maa ba lɛ kaa Paulo tsɔɔ nihi Matsɛ Yemi ɔ he ní ngɛ sukuu asa nɛ ɔ nɔ kɛ je mɔtu ngmlɛ 11 kɛ ya si gbɔkuɛ ngmlɛ 4. (Hyɛ study note ngɛ Ní Tsumi 19:9, nwtsty.) Eko ɔ, jamɛ a be ɔ ji be nɛ́ lejɛ ɔ ngɛ dii ke nihi kpa ní tsumi konɛ a ya hlá nɔ́ ko nɛ a ye nɛ a jɔɔ a he bɔɔ, nɛ jamɛ a be ɔ ji be nɛ je ɔ mi hu dɔ la. Ke Paulo fiɛɛɔ ngɛ be nɛ ɔmɛ a mi daa ligbi, nɛ e tsa nɔ jã jeha enyɔ ɔ, lɛɛ nɛ́ tsɔɔ kaa e ngɔ ngmlɛfia maa pee 3,000 kɛ fiɛɛ. b Enɛ ɔ ji yi mi tomi kpa he je nɛ Yehowa munyu ɔ ya nɔ nɛ e ngɛ wae, nɛ e ngɛ hɛ mi yae ɔ nɛ. Paulo kɛ hɛdɔ tsu ní wawɛɛ, nɛ e suɔ kaa e ma tsake e he kɛ wo si fɔfɔɛ ɔ mi. E suɔ kaa e ma tsake be, kɛ he nɛ e maa fiɛɛ ngɛ ɔ, konɛ e nyɛ nɛ e fiɛɛ kɛ ha nihi fuu. Mɛni je jã peemi mi kɛ ba? “Nihi tsuo nɛ a ngɛ Asia kpokpa a nɔ ɔ nu Nyɔmtsɛ ɔ munyu ɔ, Yuda bi kɛ Hela bi tsuo.” (Níts. 19:10) E ye odase kɛ pi si niinɛ!

Wa fia wa pɛɛ si kaa wa maa fiɛɛ ngɛ be, kɛ he nɛ wa maa na nihi ngɛ

12 Jã nɔuu nɛ Yehowa Odasefohi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ hu kɛ hɛdɔ tsu ní wawɛɛ nɛ a tsakeɔ a he kɛ woɔ si fɔfɔɛhi nɛ a kɛ maa kpe ɔ mi. Wa bɔɔ mɔde kaa wa maa fiɛɛ kɛ ha nihi ngɛ he nɛ wa maa na mɛ ngɛ, kɛ ngɛ be nɛ́ wa maa na mɛ ɔ mi. Wa yeɔ odase ngɛ gbɛjegbɛhi a nɔ, ngɛ juahi a nɔ kɛ he kpahi nɛ wa na nihi ngɛ. Wa ma nyɛ maa ngma nihi sɛ womi loo waa kɛ mɛ nɛ sɛɛ ní ngɛ fon nɔ. Nɛ ke wa ngɛ fiɛɛe ngɛ wehi a mi ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa ya nihi a ngɔ ngɛ be nɛ wa ma nyɛ maa na mɛ ngɛ we mi ɔ mi.

Ngɛ Daimoniohi A Si Temi Kɛ Womi Tsuo Se ɔ, Yehowa Munyu ɔ “Ya Nɔ Nɛ E Ngɛ Wae Nɛ E Ngɛ Hɛ Mi Yae” (Ní Tsumi 19:11-22)

13, 14. (a) Mɛni nɛ Yehowa ha Paulo he wami nɛ e kɛ pee? (b) Mɛni nɛ Skeva bi nyumu ɔmɛ pee nɛ́ e sɛ nɛ a ko pee, nɛ mɛni nɛ nihi fuu nɛ a ngɛ lakpa jami mi ɔ peeɔ mwɔnɛ ɔ nɛ́ e ngɛ kaa Skeva binyumu ɔmɛ a nɔ́ ɔ?

13 Ngɛ enɛ ɔmɛ a se ɔ, Luka bɔ amaniɛ kaa, Yehowa ye bua bɔfo Paulo nɛ e “tsu he wami ní tsumihi nɛ a nɛ eko hyɛ.” A ngɔ Paulo tadehi po kɛ ya nihi nɛ a be he wami ɔ a ngɔ, nɛ a ná tsami. Nɛ e tade ɔmɛ ha nɛ mumi yayamihi po je nihi a mi. c (Níts. 19:11, 12) Nihi fuu a nya kpɛ a he kaa a hia daimoniohi ngɛ nihi a mi. Se pi nɔ fɛɛ nɔ nɛ bua jɔ.

14 “Yuda bi komɛ nɛ a kpaa si nɛ a hiaa daimoniohi” ɔ bɔ mɔde kaa a maa pee nyakpɛ níhi nɛ Paulo ngɛ pee ɔ eko. Yuda bi nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ bɔ mɔde kaa a maa ngɔ Yesu kɛ Paulo a biɛ kɛ hia daimoniohi. Luka tsɔɔ kaa osɔfo nɔkɔtɔma Skeva binyumuhi kpaago komɛ bɔ mɔde kaa a maa pee jã. Daimonio ɔ de mɛ ke: “I le Yesu, nɛ Paulo hu i le lɛ; se nyɛɛ lɛɛ mɛnɔmɛ ji nyɛ?” Nyumu ɔ nɛ daimonio ɔ ngɛ e mi ɔ tu gblɔ lakpatsɛmɛ nɛ ɔmɛ kaa lohwe awi yelɔ, nɛ a tu fo kɛ je kɛ a he gu, kɛ a he pahi. (Níts. 19:13-16) Sane nɛ ɔ ha nɛ e pee heii kɛ ha nihi tsuo kaa Yehowa ha bɔfo Paulo he wami nɛ se be, se pi nyumu nɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ lakpa jami mi ɔ. Nihi ayɔhi abɔ ngɛ mwɔnɛ ɔ nɛ a susuɔ kaa ke a tsɛ Yesu biɛ aloo a tsɛ a he ke “Kristofohi” ɔ kɛkɛ lɔ ɔ ma ha nɛ a sa Mawu hɛ mi. Se kaa bɔ nɛ Yesu de ɔ, nihi nɛ a peeɔ e Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ suɔmi nya ní pɛ lɛ a ngɛ hwɔɔ se he hɛ nɔ kami nitsɛnitsɛ.​—Mat. 7:21-23.

15. Ke e ba lɛ ngɛ mumi yayami a ní peepeehi kɛ níhi nɛ kɛ mumi yayami ngɛ tsakpa a blɔ fa mi ɔ, mɛni wa maa pee kɛ kase Efeso bi ɔmɛ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ?

15 Benɛ Skeva binyumu ɔmɛ a hɛ mi pue si se ɔ, e ba pee heii kaa a be he wami ko, nɛ e ha nɛ nihi fuu ba pee Kristofohi, nɛ a je a he kɛ je mumi yayamihi a ní peepeehi a he. Nihi fuu nɛ a ngɛ Efeso ɔ tsuɔ kunya. Kablɛ fimi kɛ nguɛ níhi nɛ a woɔ konɛ a kɛ po a he piɛ kɛ womihi nɛ tuɔ kunya tsumi he munyu ɔ pɔ he wawɛɛ ngɛ ma nɛ ɔ mi. Nihi nɛ a ngɛ Efeso ɔ a kpɛti nihi nɛ a yeɔ Mawu gbeye ɔ ngɔ a womihi nɛ a kɛ tsuɔ kunya a kɛ ba, nɛ a sã mɛ, e ngɛ mi kaa womi nɛ ɔmɛ a jua maa su dɔla akpehi abɔ mohu lɛɛ, se a ngɔ kɛ ba nɛ a sã. d Luka bɔ amaniɛ ke: “Yehowa munyu ɔ ya nɔ nɛ e ngɛ wae nɛ e ngɛ hɛ mi yae ngɛ he wami nya.” (Níts. 19:17-20) Hyɛ bɔ nɛ Yehowa kɛ e sɔmɔli ɔmɛ ye lakpa jami kɛ daimoniohi a ní peepeehi a nɔ kunimi ngua ha! Anɔkualetsɛmɛ nɛ ɔmɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ mwɔnɛ ɔ. Wɔ hu wa ngɛ je ko nɛ mumi yayamihi a ní peepee hyi lɛ tɔ ɔ mi. Ke nɔ́ ko ngɛ wa dɛ nɛ́ e kɛ mumi yayami ngɛ tsakpa a, lɛɛ e sa nɛ waa kase Efeso bi ɔmɛ, nɛ wa puɛ jamɛ a ní ɔmɛ! Nyɛ ha nɛ waa yu wa he kulaa kɛ je ní peepeehi nɛ a ngɛ tai nɛ ɔmɛ a he, ke e he wa kaa wa maa pee jã po.

“Basabasa Peemi Nɛ Mi Wa Ko Ba Te Si” (Ní Tsumi 19:23-41)

“Nyumuhi, nyɛ le saminya kaa ní tsumi nɛ ɔ lɛ e wo wɔ ní.”​—Ní Tsumi 19:25

16, 17. (a) Moo kale bɔ nɛ Demetrio ha nɛ basabasa peemi ɔ je sisi ha ngɛ Efeso. (b) Mɛni Efeso bi ɔmɛ pee kɛ tsɔɔ kaa a peeɔ kpɛii ngɛ a susumihi a he?

16 Jehanɛ ɔ, nɔ́ nɛ Luka ngma a ha nɛ wa na blɔ nɔ nɛ Satan guɔ nɛ e kɛ basabasa peeli tsuɔ ní. E ngma ke: ‘Basabasa peemi nɛ mi wa ko ba te si kɛ kɔ Blɔ ɔ he.’ Pi nɛ Luka ngɛ nɔ́ he zã woe. e (Níts. 19:23) Sika hiɔ ga ní tsulɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ Demetrio ɔ ji nɔ nɛ ha nɛ basabasa peemi nɛ ɔ je sisi. Kekleekle ɔ, e kai ga ní tsuli kpa amɛ kaa e sa nɛ a jua wɔhi konɛ a kɛ ná sika. Jehanɛ hu ɔ, e de ke, Paulo ngɛ fiɛɛe konɛ e kɛ ha nɛ sika nɛ a ma ná a nɔ nɛ gbɔ, akɛnɛ Kristofo ɔmɛ ja we wɔ ɔ he je. Nɛ lɔ ɔ se ɔ, akɛnɛ e le kaa nihi nɛ a ngɛ lɛ tue bue ɔ kɛ a ma a fĩaa he je ɔ, e bɔ mɛ kɔkɔ kaa, ke nihi bu Paulo munyu ɔ tue ɔ, a be a yo mawu nɛ ji Atemis kɛ sɔlemi we nɛ e he biɛ nɛ a ma kɛ ha mawu nɛ ɔ ‘bue hu.’​—Níts. 19:24-27.

17 Demetrio munyu ɔ plɛ nihi a yi mi. Sika hiɔ ga ní tsuli ɔmɛ a mi mi fu nɛ a bɔni ngmlaa kpami ke, “Efeso bi ɔmɛ a we Atemis ɔ je agbo!” nɛ enɛ ɔ ha nɛ ma bi ɔmɛ a juɛmi gbɛ nɛ a bɔni hoo peemi kaa bɔ nɛ wa na ngɛ yi nɛ ɔ sisije ɔ. f Paulo pee kã nɛ e suɔ kaa e maa ya hɛja jemi he ɔ konɛ e ya tu sane nɛ ɔ he munyu kɛ tsɔɔ asafo kuu ɔ, se kaseli ɔmɛ tsi e nya konɛ e kɛ e he ko ya wo oslaa mi. Nyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ Aleksandria te si kɛ da si, nɛ e bɔ mɔde kaa e kɛ asafo kuu ɔ maa tu munyu. Akɛnɛ Yuda no ji lɛ he je ɔ, eko ɔ, e suɔ kaa e maa tsɔɔ asafo kuu ɔ slɔɔto nɛ ngɛ Yuda bi ɔmɛ kɛ Kristofo ɔmɛ a kpɛti. Se asafo kuu ɔ be munyu nɛ ɔ tue bue. Benɛ asafo kuu ɔ yɔse kaa Yuda no ji lɛ ɔ, a ha we nɛ́ e tu munyu, mohu ɔ, a ya nɔ nɛ a kpa ngmlaa ke “Efeso bi ɔmɛ a we Atemis ɔ je agbo!” A de nɔ́ nɛ ɔ maa pee ngmlɛfia enyɔ sɔuu. Jami he suɔmi nɛ mi wa kaa kikɛ nɛ́ haa nɛ nihi peeɔ kpɛii ngɛ a susumihi a he ɔ ngɛ kɛ ba si mwɔnɛ ɔ. Nɛ e ha we nɛ nihi susuɔ níhi a he saminya.​—Níts. 19:28-34.

18, 19. (a) Mɛni ma nɔkɔtɔma ko pee nɛ́ ha nɛ asafo kuu ɔ nɛ a mi mi fu ɔ he jɔ? (b) Be komɛ ɔ, mɛni blɔ nɔ ma nikɔtɔmahi guɔ kɛ poɔ Yehowa we bi a he piɛ, nɛ mɛni e sa nɛ waa pee konɛ wa ná he piɛ pomi kaa kikɛ ɔ?

18 Nyagbenyagbe ɔ, ma nɔkɔtɔma ko ha nɛ asafo kuu ɔ pee dii. Nyumu nɛ suɔ tue mi jɔmi nɛ e susuɔ nɔ́ he ɔ, de asafo kuu ɔ nɛ a ngɛ basabasa pee ɔ kaa, Kristofo ɔmɛ be nyɛe maa pee a sɔlemi we ɔ kɛ a yo mawu ɔ nɔ́ yayami ko. Jehanɛ hu ɔ, e de mɛ kaa Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ pee we yayami ko kɛ si Atemis sɔlemi we ɔ, nɛ ke a bua jɔɛ nɔ́ nɛ Paulo kɛ e huɛ ɔmɛ ngɛ pee ɔ he ɔ, blɔ nɛ sa ngɛ nɛ a maa gu nɔ kɛ tsu sane ɔ he ní. Se eko ɔ, kaimi nɛ e kai asafo kuu ɔ kaa a ní peepee ɔ teɔ si kɛ siɔ Roma mlaa a ji munyu nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ e tu asafo kuu ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e ha nɛ asafo kuu ɔ mi gbɛ. Munyuhi nɛ nile ngɛ mi nɛ ma nɔkɔtɔma nɛ ɔ tu ɔ ha nɛ asafo kuu ɔ he jɔ amlɔ nɔuu.​—Níts. 19:35-41.

19 Pi enɛ ɔ pɛ ji kekleekle be nɛ ma nɔkɔtɔma ko nɛ́ e susuɔ nɔ́ he ɔ ye bua kɛ po Yesu se nyɛɛli a he piɛ, nɛ pi enɛ ɔ ji nyagbe nɔ́ hulɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, bɔfo Yohane na ngɛ nina ko mi kaa ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, ma nɔ yemi blɔ nya tomi komɛ (nɛ a ngɛ kaa “zugba a” ngɛ́ nina a mi ɔ) maa mii pa a nɛ́ e daa si kɛ ha yi mi wami nɛ Satan kɛ maa ba Yesu se nyɛɛli a nɔ ɔ. (Kpoj. 12:15, 16) Enɛ ɔ ba mi jã niinɛ. Ngɛ si fɔfɔɛhi fuu a mi ɔ, kojoli nɛ a nuɔ nɔ́ sisi ɔ po he blɔhi nɛ Yehowa Odasefohi ngɛ kaa a kpeɔ nɛ a jaa Mawu nɛ a fiɛɛɔ sane kpakpa a kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ he piɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ní peepee hu ma nyɛ ma ha nɛ waa ye kunimi ngɛ sane nɛ ɔmɛ a mi. Eko ɔ, bɔ nɛ Paulo peeɔ e ní ha a lɛ ha nɛ ma nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ Efeso ɔ ná bumi kɛ ha lɛ, nɛ a suɔ kaa a maa po e he piɛ ɔ nɛ. (Níts. 19:31) É ba lɛ kaa, wa maa ye anɔkuale, nɛ wa maa ba wa je mi saminya konɛ lɔ ɔ nɛ e ná nihi nɛ waa kɛ mɛ ngɛ ɔ hu a nɔ he wami kpakpa. Wa li ní kpakpahi nɛ ma nyɛ maa je wa je mi bami kpakpa a mi kɛ ba.

20. (a) Kɛ o nuɔ he ha kɛɛ ngɛ bɔ nɛ Yehowa munyu ɔ ya hɛ mi ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi kɛ bɔ nɛ e ngɛ hɛ mi yae ngɛ wa be nɛ ɔ mi ha a he? (b) Mɛni o fia o pɛɛ si kaa o maa pee ngɛ kunimi nɛ Yehowa ngɛ yee ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ he?

20 Ke wa susu bɔ nɛ ‘Yehowa munyu ɔ ya nɔ nɛ e wa nɛ e ya hɛ mi’ ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ha a he ɔ, e haa wa nɔ gbagba tee! Jehanɛ hu wa nɔ gbagba tee ke wa susu bɔ nɛ Yehowa ha nɛ wa ye kunimi ngɛ wa be nɛ ɔ mi ha a he. Anɛ o bua be he jɔe kaa mo hu o maa pee o blɔ fa mi nɔ́ ngɛ kunimi yemi nɛ ɔ mi lo? Moo bɔ mɔde nɛ o kase ní ngɛ nɔ hyɛmi níhi nɛ wa tu a he munyu ɔ mi. Yaa nɔ nɛ o ba o he si, o kɛ Yehowa asafo nɛ ngɛ hɛ mi yae ɔ nɛ nyɛɛ, yaa nɔ nɛ o kɛ hɛdɔ nɛ tsu ní, yu o he ngɛ mumi yayamihi a ní peepeehi a he, nɛ́ o bɔ mɔde tsuo nɛ o ma nyɛ kaa, o ma ha nɛ́ o je mi bami kpakpa a nɛ́ ye nihi odase.

a Hyɛ daka nɛ ji, “ Efeso​—Asia Ma Ngua.”

b Jehanɛ hu Paulo ngma 1 Korinto Bi a womi ɔ benɛ e ngɛ Efeso.

c Bohi nɛ a tu a he munyu kaa Paulo wo ɔ ma nyɛ maa pee klala duku nɛ e kɛ fĩ e yi nya konɛ latsa ko be kɛ sɛ e hɛngmɛ mi. Jehanɛ hu Hela munyu nɛ a kɛ tsu ní ngɛ ngmami nɛ ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa Paulo wo tade hɛ mi hami bohi loo ní tsumi tade ngɛ e mlɛ mi, enɛ ɔ tsɔɔ kaa Paulo be fiɛɛmi mi jamɛ a be ɔ, e ma nyɛ maa pee kaa mɔtu mla ji jamɛ a be ɔ nɛ.​—Níts. 20:34, 35.

d Luka tsɔɔ kaa womihi nɛ a sã a, a jua maa su sika hiɔ 50,000. Ke denario ji sika nɛ Luka tsɔɔ ɔ, lɛɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa loko ní tsulɔ ko nine maa su sika kaa jã a nɔ ɔ, e ma bi nɛ e tsu ní ligbi 50,000​—maa pee jeha 137​—nɛ tsɔɔ kaa e sa nɛ e tsu ní daa ligbi ngɛ otsi ɔ mi.

e Ni komɛ tsɔɔ kaa benɛ Paulo de Korinto asafo ɔ ke, “wa hɛ be nɔ po kaa wa maa hi wami mi” ɔ, e ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ nɛ ya nɔ ngɛ Efeso ɔ he munyu tue. (2 Kor. 1:8) Se kɛ̃ ɔ, e ma nyɛ maa ba lɛ kaa e ngɛ si fɔfɔɛ kpa ko nɛ e ngɛ oslaa wawɛɛ ɔ he munyu tue. Benɛ Paulo ngma kaa e “kɛ lohwe awi yeli nɔ kunɔ ngɛ Efeso” ɔ, e ma nyɛ maa ba lɛ kaa e ngɛ kunɔ nɛ e kɛ lohwe awi yeli nɔ ngɛ fiɛmi he ko ɔ he munyu tue aloo eko ɔ, e ngɛ yi mi wami nɛ nihi kɛ ba e nɔ ɔ he munyu tue. (1 Kor. 15:32) Sisi numi enyɔ nɛ ɔmɛ tsuo ma nyɛ maa pee anɔkuale.

f Sika hiɔ ga ní tsuli a kuu nɛ ɔ ngɛ he wami wawɛɛ. Maa pee jeha lafa komɛ a se ɔ, abolo sali a kuu ko hu ha nɛ basabasa peemi nɛ ɔ eko te si ngɛ Efeso.