Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

YI 2

“Nyɛ Maa Pee Ye We Odasefohi”

“Nyɛ Maa Pee Ye We Odasefohi”

Bɔ nɛ Yesu dla e bɔfo ɔmɛ konɛ a nyɛɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ hɛ mi ha

A kɛ da Ní Tsumi 1:1-26

1-3. Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ je e bɔfo ɔmɛ a he kɛ ho hiɔwe ya, nɛ mɛni sane bimihi enɛ ɔ tleɔ si?

 YESU bɔfo ɔmɛ sume nɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ se nɛ po. A bua jɔ níhi nɛ ya nɔ ngɛ otsi nɛ be ɔmɛ a mi ɔ he. Benɛ Yesu gbo ɔ a hao wawɛɛ, se benɛ a tle lɛ si ɔ a bua jɔ nɛ a nya! Yesu ngɔ ligbi 40 kɛ je e he kpo kɛ tsɔɔ mɛ si abɔ, e tsɔɔ mɛ ní, nɛ e wo mɛ he wami. Se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, e he kpo nɛ e je kɛ tsɔɔ mɛ ɔ maa pee nyagbe nɔ́.

2 Benɛ Yesu kɛ e bɔfo ɔmɛ daa si ngɛ Oliv Yoku ɔ nɔ ɔ, a ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e ngɛ dee ɔ tue bue saminya. A suɔ nɛ e ya nɔ nɛ e hi mɛ ní tsɔɔe​—se kɛkɛ nɛ Yesu kpa munyu tumi​—e wo e nine nɔ nɛ e bɔni mɛ jɔɔmi. Kɛkɛ nɛ e nɔ bɔni wo mi kɛ je zugba a nɔ, nɛ e bɔni kɔɔhiɔ mi sɛmi! E se nyɛɛli ɔmɛ ngɛ lɛ hyɛe be mi nɛ e yaa ngɛ kɔɔhiɔ mi ɔ tsuo. Nyagbe ɔ, bɔku ko ba laa e nɔ nɛ a nɛ lɛ hu. Yesu je, se loloolo ɔ, bɔfo ɔmɛ wo a yi nɔ kɛ ngɛ kɔɔhiɔ mi hyɛe.​—Luka 24:50; Níts. 1:9, 10.

3 Nɔ́ nɛ ya nɔ nɛ ɔ tsake Yesu bɔfo ɔmɛ a si himi kulaa. Amlɔ nɛ ɔ nɛ́ a Nyɔmtsɛ Yesu Kristo ho hiɔwe ya a, mɛni a maa pee? Wa ngɛ nɔ mi mami kaa, Yesu Kristo dla mɛ saminya konɛ a nyɛ nɛ a tsa ní tsumi nɛ e je sisi ɔ nɔ. Mɛni blɔ nɔ e gu kɛ dla mɛ kɛ ha ní tsumi nɛ e he hia nɛ ɔ, nɛ kɛ a pee a ní ngɛ he ha kɛɛ? Nɛ mɛni nɛ Kristofohi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ ma nyɛ maa kase kɛ je nɔ́ nɛ ya nɔ nɛ ɔ mi? Wa maa na sane bimi nɛ ɔmɛ a heto nɛ́ woɔ nɔ he wami ngɛ kekleekle yi nɛ ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ mi.

‘Nɔ Mi Mami Fuu Ngɛ’ (Ní Tsumi 1:1-5)

4. Kɛ Luka je níhi nɛ e bɔ he amaniɛ ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ sisi ha kɛɛ?

4 Luka wo Teofilo ta kɛ je e womi ɔ ngmami sisi. Nyumu nɛ ɔ nɔuu nɛ Luka sɛ hlami nɛ e ngma e Sane Kpakpa womi ɔ kɛ ha a nɛ. a Níhi nɛ ya nɔ nɛ Luka ngma kɛ gbe e Sane Kpakpa womi ɔ nya a ji níhi nɛ e ngma kɛ je Ní Tsumi womi ɔ sisi, se ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ lɛɛ e po lɛ kpiti. E tsake munyunguhi nɛ e kɛ tsu ní ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ hɛ mi bɔɔ, nɛ e ngma sane kpahi kɛ piɛɛ he, nɛ enɛ ɔ ha nɛ e pee heii kaa níhi nɛ Luka bɔ he amaniɛ ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ ji níhi nɛ ya nɔ nɛ́ e ngma ngɛ e Sane Kpakpa womi ɔ mi ɔ nɔ tsami.

5, 6. (a) Mɛni maa ye bua Yesu se nyɛɛli ɔmɛ konɛ a hemi kɛ yemi ɔ nɛ ya nɔ nɛ e mi nɛ wa? (b) Mɛni “nɔ mi mami” nɛ́ ngɛ heii lɛ ye bua Kristofohi mwɔnɛ ɔ nɛ a ná hemi kɛ yemi nitsɛnitsɛ?

5 Mɛni ma ha nɛ Yesu se nyɛɛli ɔmɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi maa ya nɔ maa wa? Ní Tsumi 1:3 ɔ de ngɛ Yesu he ke: “E gu blɔhi fuu a nɔ kɛ je e he kpo kɛ tsɔɔ mɛ kɛ ma nɔ mi ha mɛ kaa e ngɛ wami mi.” Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, Luka nɛ ji ‘tsopatsɛ nɛ a suɔ lɛ ɔ’ pɛ lɛ e kɛ munyu nɛ ji ‘e gu blɔhi fuu a nɔ kɛ ma nɔ mi’ ɔ tsu ní. (Kol. 4:14) E ji munyu nɛ hiɔ tsali kɛ tsuɔ ní ngɛ a womi mi, nɛ e tsɔɔ odase nɛ mi wa, nɛ́ e mi tɛ̃ heii. Yesu ha nɛ a na odase nɛ ɔ. E je e he kpo kɛ tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ si abɔ, be komɛ ɔ, e jeɔ e he kpo kɛ tsɔɔ nɔ kake loo nihi enyɔ, be komɛ hu ɔ, e jeɔ e he kpo kɛ tsɔɔ e bɔfo ɔmɛ tsuo, nɛ ngɛ be ɔ eko mi ɔ, e je e he kpo kɛ tsɔɔ nihi 500 sɔuu nɛ a he ye ɔ. (1 Kor. 15:3-6) Niinɛ enɛ ɔ ji nɔ mi mami nɛ ngɛ heii nɛ tsɔɔ kaa Yesu ngɛ wami mi!

6 Anɔkuale Kristofohi hu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ a hemi kɛ yemi ɔ daa si ngɛ níhi nɛ “nɔ mi mami” fuu ngɛ he ɔ nɔ. Anɛ odase ngɛ nɛ tsɔɔ kaa Yesu ba hi si ngɛ zugba a nɔ, e gbo ngɛ wa yayami ɔmɛ a he, nɛ a tle lɛ si lo? Ee, odase ngɛ nɛ tsɔɔ jã! Wa naa nihi nɛ a na ní nɛ ɔmɛ nɛ ya nɔ ɔ a he sanehi nɛ da ngɛ Mawu Munyu ɔ mi. Nɛ enɛ ɔ haa nɛ wa náa nɔ mi mami tsuo nɛ wa hia a. Ke wa kase ní nɛ ɔmɛ tsuo nɛ a ngma kɛ fɔ si ɔ, nɛ wa sɔle kɛ ha Yehowa kaa e ye bua wɔ nɛ waa nu sisi ɔ, e ma ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa wawɛɛ. Mo kai kaa, wa hia nɔ mi mami nɛ mi wa bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ wa ná hemi kɛ yemi nitsɛnitsɛ. Nɛ e he hia nɛ wa ná hemi kɛ yemi nitsɛnitsɛ bɔ nɛ pee nɛ wa ná neneene wami.​—Yoh. 3:16.

7. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee kɛ ha e se nyɛɛli ngɛ fiɛɛmi kɛ ní tsɔɔmi mi?

7 Jehanɛ se hu ɔ, Yesu “tu Mawu Matsɛ Yemi ɔ he munyu.” Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e tsɔɔ gbamihi nɛ tsɔɔ kaa Mesia a maa na nɔ́, nɛ e ma gbo ɔ mi. (Luka 24:13-32, 46, 47) Benɛ Yesu ngɛ e ní tsumi kaa Mesia a mi tsɔɔe ɔ, e tu Mawu Matsɛ Yemi ɔ he munyu, ejakaa hwɔɔ se ɔ, lɛ nɛ e ma ba pee Matsɛ ngɛ Matsɛ Yemi nɛ ɔ nya. Matsɛ Yemi ɔ ji munyuyi titli nɛ Yesu tuɔ he munyu ngɛ e fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi be fɛɛ be, nɛ e se nyɛɛli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ hu fiɛɛɔ sɛ gbi nɛ he hia nɛ ɔ nɔuu.​—Mat. 24:14; Luka 4:43.

“Kɛ Yaa Su Zugba a Nɔ Hehi Nɛ A Kɛ Wawɛɛ ɔ” (Ní Tsumi 1:6-12)

8, 9. (a) Mɛni susumi enyɔ nɛ dɛ nɛ Yesu bɔfo ɔmɛ hɛɛ? (b) Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ dla bɔfo ɔmɛ a susumi, nɛ mɛni Kristofohi ma nyɛ maa kase ngɛ mi mwɔnɛ ɔ?

8 Benɛ Yesu kɛ e bɔfo ɔmɛ bua a he nya ngɛ Oliv Yoku ɔ nɔ ɔ, e kɛ mɛ pee a nyagbe kpe ngɛ zugba a nɔ. A kɛ gɛjɛmi bi lɛ ke: “Nyɔmtsɛ, anɛ o kɛ Matsɛ Yemi ɔ ngɛ Israel bi ɔmɛ hae ekohu ngɛ be nɛ ɔ mi lo?” (Níts. 1:6) Sane kake nɛ ɔ nɛ Yesu bɔfo ɔmɛ bi lɛ ɔ, jé susumi enyɔ nɛ dɛ nɛ a hɛɛ ɔ kpo. Kekleekle ɔ, a susu kaa a maa ngɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ ha Israel maa ekohu ngɛ zugba a nɔ. Enyɔne, a ngɛ blɔ hyɛe kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɛ a wo he si ɔ ma bɔni nɔ yemi nɔuu ‘ngɛ a be ɔ mi.’ Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ ye bua mɛ konɛ a dla a susumi?

9 Yesu le kaa e be kɛe nɛ nɔ́ nɛ maa ya nɔ ɔ ma dla kekleekle susumi nɛ a hɛɛ ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu se nyɛɛli ɔmɛ maa na ma ehe, nɛ́ ji Mawu Israel ɔ nɛ a maa to sisi ngɛ ligbi nyɔngma pɛ se! Kɛ je jamɛ a be ɔ mi kɛ yaa a, he lo nya Israel ma a be Mawu ma klɛdɛɛ pee hu. Yesu je suɔmi mi nɛ e kɛ kaimi nɛ ɔ ha e bɔfo ɔmɛ konɛ e kɛ dla susumi enyɔne nɛ e dɛ nɛ a hɛɛ ɔ. E de mɛ ke: “Pi nyɛ blɔ nya ji kaa nyɛ maa le be ɔmɛ aloo ligbi ɔmɛ nɛ Tsɛ ɔ to ngɛ lɛ nitsɛ e he wami nya a.” (Níts. 1:7) Yehowa pɛ ji Nɔ nɛ maa tsɔɔ be nɛ́ e sa kaa e yi mi tomi kɛ ba mi. Loko Yesu ma gbo ɔ, e de ke, e li “ligbi ɔ kɛ ngmlɛfia a” nɛ́ nyagbe ɔ maa ba a, “se Tsɛ ɔ pɛ lɛ le.” (Mat. 24:36) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, ke Kristofohi ngɛ a he haoe ngɛ be nɛ je yaya nɛ ɔ nyagbe ɔ maa ba a he ɔ, lɛɛ a ngɛ a he haoe ngɛ sane nɛ kɔ we a he ɔ he.

10. Mɛni su kpakpa nɛ Yesu bɔfo ɔmɛ ngɛ, nɛ mɛni he je nɛ e sa nɛ wɔ hu wa ná jamɛ a su ɔ nɔuu ɔ?

10 E ngɛ mi kaa Yesu bɔfo ɔmɛ hɛɛ we juɛmi nɛ da mohu lɛɛ, se e sa nɛ waa hyɛ nɛ wa ko kojo mɛ ejakaa a ji nyumuhi nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa. A je he si bami mi nɛ a kplɛɛ dlami nɛ dla mɛ ɔ nɔ. Jehanɛ hu ɔ, e ngɛ mi kaa susumi nɛ dɛ nɛ a hɛɛ ɔ he je nɛ a bi jamɛ a sane ɔ mohu lɛɛ, se sane nɛ a bi ɔ hu tsɔɔ kaa a ngɛ su kpakpa. Yesu de e se nyɛɛli ɔmɛ si abɔ ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hwɔɔ.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) A suɔ wawɛɛ kaa a maa na odase nɛ́ tsɔɔ kaa e be kɛe nɛ Yehowa maa tsu níhi a he ní. Su nɛ ɔ nɔuu nɛ e sa nɛ wɔ hu wa ná mwɔnɛ ɔ. Akɛnɛ wa ngɛ “nyagbe ligbi ɔmɛ a mi” he je ɔ, e he hia wawɛɛ nɛ waa ya nɔ nɛ waa hwɔɔ pe be ko nɛ be ɔ.​—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. (a) Mɛni fami nɛ Yesu kɛ ha e se nyɛɛli ɔmɛ? (b) Mɛni he je nɛ e sa kadimi kaa benɛ Yesu ma fã e se nyɛɛli ɔmɛ kaa a fiɛɛ ɔ, e wo mumi klɔuklɔu ɔ ta a?

11 Yesu kai bɔfo ɔmɛ nɔ́ titli nɛ e sa nɛ e he nɛ hia mɛ ngɛ a si himi mi. E de ke: “Ke mumi klɔuklɔu ɔ ná ba nyɛ nɔ ɔ, nyɛ ma ná he wami nɛ nyɛ maa pee ye we odasefohi ngɛ Yerusalɛm, kɛ Yudea tsuo, kɛ Samaria, kɛ yaa su zugba a nɔ hehi nɛ a kɛ wawɛɛ ɔ.” (Níts. 1:8) Yerusalɛm nɛ́ ji he nɛ a gbe Yesu ngɛ ɔ ji he nɛ Yesu bɔfo ɔmɛ maa fiɛɛ e si tlemi ɔ ngɛ kekle. Lɔ ɔ se ɔ, a maa fiɛɛ kɛ kpa Yudea tsuo, kɛkɛ lɔ ɔ se ɔ, Samaria kɛ he kpahi hulɔ.

12 E sa kadimi kaa loko Yesu ma fã e kaseli ɔmɛ kaa a ya fiɛɛ ɔ, e kai mɛ kaa e maa tsɔ mumi klɔuklɔu ɔ kɛ ba konɛ e ba ye bua mɛ. Enɛ ɔ piɛɛ si abɔ nɛ munyungu nɛ ji “mumi klɔuklɔu ɔ” je kpo ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ he. A kɛ munyungu nɛ ɔ tsu ní pe si 40 ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi. Baiblo mi womi nɛ sa kadimi nɛ ɔ ha nɛ e pee heii si abɔ kaa, ja mumi klɔuklɔu ɔ ye bua wɔ loko wa ma nyɛ maa pee Yehowa suɔmi nya ní. Enɛ ɔ he ɔ, e he hia wawɛɛ kaa wa maa sɔle be fɛɛ be kɛ bi mumi klɔuklɔu ɔ! (Luka 11:13) Wa hia mumi klɔuklɔu ɔ amlɔ nɛ ɔ pe be ko nɛ be ɔ.

13. Kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ a kɛ wo Mawu we bi a dɛ mwɔnɛ ɔ kle ha kɛɛ, nɛ mɛni he je nɛ e sa kaa waa kɛ hɛdɔ nɛ tsu ní tsumi nɛ ɔ?

13 Ngɛ bɔfo ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ, fiɛɛmi nɛ a maa fiɛɛ kɛ ya su “zugba a nɔ hehi nɛ kɛ wawɛɛ” ɔ maa ya nɔ ngɛ je ɔ mi he komɛ pɛ, se ngɛ wa be nɛ ɔ mi lɛɛ e maa ya nɔ ngɛ je kɛ wɛ. E ngɛ mi kaa ní tsumi nɛ ɔ kle mohu lɛɛ, se kaa bɔ nɛ wa na ngɛ yi nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, Yehowa Odasefohi je a tsui mi nɛ a kplɛɛ ní tsumi nɛ́ ji á ye nihi odase ɔ nɔ, ejakaa a le kaa Mawu suɔ nɛ nimli slɔɔtohi tsuo nɛ á nu e Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a. (1 Tim. 2:3, 4) Anɛ o kɛ hɛdɔ ngɛ ní tsumi nɛ ma he nihi a yi wami nɛ ɔ tsue lo? Ní tsumi nɛ haa nɔ bua jɔmi pe kulaa nɛ o ma nyɛ ma tsu ji nɛ ɔ nɛ! Yehowa ma ha mo he wami nɛ o hia a nɛ o kɛ tsu. Ní Tsumi womi ɔ maa tsɔɔ mo blɔhi nɛ sa, nɛ́ o ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsu ní tsumi ɔ, kɛ su nɛ e sa kaa o ná konɛ o nyɛ nɛ o tsu ní tsumi ɔ saminya.

14, 15. (a) Mɛni nɛ hiɔwe bɔfo ɔmɛ de ngɛ bami nɛ Kristo maa ba a he, nɛ mɛni nɛ a ngɛ tsɔɔe? (Hyɛ sisi ningma a hulɔ.) (b) Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke blɔ nɔ nɛ Kristo gu kɛ ho ɔ, “jamɛ a blɔ ɔ nɔ nɔuu” nɛ e kpale kɛ ba a?

14 Kaa bɔ nɛ wa de ngɛ yi nɛ ɔ sisije ɔ, Yesu je zugba a nɔ kɛ ho hiɔwe ya, nɛ nɔ ko nɔ ko nɛ lɛ hu. Se kɛ̃ ɔ, e bɔfo 11 ɔ daa si ngɛ lejɛ ɔ nɛ a ngɛ kɔɔhiɔ mi hyɛe. Kɛkɛ nɛ hiɔwe bɔfohi enyɔ ba je a he kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ a kɛ mi mi jɔmi de mɛ ke: “Galilea nyumuhi, mɛni he je nɛ nyɛ daa si nɛ nyɛ ngɛ hiɔwe hyɛe kikɛ nɛ ɔ? Yesu nɛ ɔ nɛ a ngɔ lɛ kɛ je nyɛ he kɛ ho hiɔwe ya a, blɔ nɔ nɛ e gu kɛ ho hiɔwe ya nɛ nyɛ na lɛ ɔ, jamɛ a blɔ ɔ nɔ nɔuu nɛ e maa gu kɛ ba.” (Níts. 1:11) Anɛ bɔfo ɔmɛ ngɛ tsɔɔe kaa Yesu maa kpale kɛ ba kɛ jamɛ a nɔmlɔ tso ɔ nɔuu kaa bɔ nɛ jami komɛ tsɔɔ ɔ lo? Dɛbi, pi jã nɛ a ngɛ tsɔɔe. Kɛ wa plɛ kɛ le kɛɛ?

15 Bɔfo ɔmɛ de kaa Yesu maa kpale kɛ ba ngɛ “jamɛ a blɔ ɔ nɔ nɔuu,” se a de we ke kɛ jamɛ a nɔmlɔ tso ɔ.  b Mɛni blɔ nɔ nɛ e gu kɛ ho? Benɛ bɔfo ɔmɛ kɛ Yesu kaseli ɔmɛ ba ngɛ munyu tue ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ Yesu je momo. Yesu bɔfo ɔmɛ pɛ lɛ a yɔse kaa Yesu je zugba a nɔ kɛ ho e Tsɛ ɔ ngɔ ya ngɛ hiɔwe. Jamɛ a blɔ ɔ nɔ nɔuu nɛ Kristo maa gu kɛ kpale kɛ ba. Nɛ jã nɛ e ba mi. Mwɔnɛ ɔ, nihi nɛ a nu Ngmami ɔ sisi, nɛ́ a le nɔ́ nɛ níhi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ tsɔɔ ɔ pɛ lɛ a yɔse kaa Yesu ngɛ nɔ yee amlɔ nɛ ɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ. (Luka 17:20) E he hia nɛ wa yɔse odase nɛ tsɔɔ kaa Yesu ba a, nɛ́ waa ye bua ni kpahi nɛ a le kaa be nɛ e sa kaa a kɛ sɔmɔ Mawu ji nɛ ɔ nɛ.

“Moo Tsɔɔ . . . A Kpɛti Nɔ Nɛ O Hla” (Ní Tsumi 1:13-26)

16-18. (a) Mɛni wa kaseɔ ngɛ Kristofohi a he nya nɛ a buaa kɛ haa Mawu jami ɔ he ngɛ Ní Tsumi 1:13, 14 ɔ mi? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu mami Maria nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi? (d) Mɛni he je nɛ Kristofohi a kpehi he hia wawɛɛ mwɔnɛ ɔ?

16 E be nyakpɛ kaa Yesu bɔfo ɔmɛ “kpale a se kɛ ho Yerusalɛm ya kɛ bua jɔmi babauu.” (Luka 24:52) Se kɛ a maa pee a ní ngɛ blɔ tsɔɔmi kɛ fami nɛ Kristo kɛ ha mɛ ɔ he ha kɛɛ? Ní Tsumi yi 1 kuku 13 kɛ 14 ɔ tsɔɔ kaa, a ya bua a he nya ngɛ “hiɔwe tsu ko mi.” Wa maa na ní komɛ nɛ sa kadimi ngɛ he nya buami nɛ ɔ mi. Behi fuu ɔ, wehi nɛ a maa ngɛ Palestina ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ hii hiɔwe tsu, nɛ atlakpe nɛ a kɛ kuɔ kɛ sɛɛ mi ɔ hii kpo ɔ nɔ je. E ma nyɛ maa ba lɛ kaa, we nɛ Ní Tsumi 12:12 tu he munyu kaa e ji Maako mami we ɔ yi nɔ nɛ “hiɔwe tsu” nɛ ɔ ngɛ ɔ nɛ. Bɔ fɛɛ bɔ nɛ e ji ɔ, tsu nɛ ɔ ji tsu kpokploo ko, nɛ lejɛ ɔ hi kɛ ha Yesu kaseli ɔmɛ kaa a ma bua a he nya ngɛ. Se mɛnɔmɛ lɛ a kpe ngɛ lejɛ ɔ jamɛ a ligbi ɔ, nɛ mɛni a pee?

17 Mo kadi kaa tsa pi Yesu bɔfo ɔmɛ loo nyumuhi pɛ nɛ́ a kpe ngɛ lejɛ ɔ. “Yi komɛ” nɛ́ Yesu mami Maria hu piɛɛ a he ɔ hu ngɛ lejɛ ɔ. Enɛ ɔ ji nyagbe nɔ́ nɛ Baiblo ɔ wo Maria ta. E sa kadimi kaa pi nɛ Maria ba lejɛ ɔ konɛ e kɛ hla hɛ mi nyami, se mohu konɛ e kɛ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ á ba ja Yehowa. E ngɛ heii kaa Maria bua maa jɔ kaa e bimɛ nyumuhi eywiɛ nɛ́ a he we Yesu yi benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ piɛɛ e he amlɔ nɛ ɔ. (Mat. 13:55; Yoh. 7:5) A tsake, benɛ Yesu nɛ ji a nyɛminyumu ɔ gbo nɛ a tle lɛ si se ɔ.​—1 Kor. 15:7.

18 Mɛni he je nɛ Yesu kaseli ɔmɛ bua a he nya jamɛ a ligbi ɔ? Ngmami ɔ de ke: ‘A kɛ juɛmi kake hɛɛ sɔlemi mi.’ (Níts. 1:14) He nya buami ji Kristofohi a jami ɔ fã ko nɛ he hia mɛ wawɛɛ. Wa buaa wa he nya konɛ waa wo wa sibi he wami, nɛ wa ná blɔ tsɔɔmi kɛ ga womihi, nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa a, konɛ waa pee kake kɛ ja Yehowa nɛ ji wa hiɔwe Tsɛ ɔ. Yehowa bua jɔɔ sɔlemi nɛ wa sɔleɔ kɛ yi jemi lahi nɛ wa laa ngɛ wa kpe ɔmɛ a sisi ɔ he, nɛ ní nɛ ɔmɛ a he hia wɔ wawɛɛ. É ba lɛ kaa, wa maa ya he nya buamihi nɛ ngɛ klɔuu, nɛ fiaa nɔ kɛ maa si nɛ ɔ daa, nɛ́ wa be kpae!​—Heb. 10:24, 25.

19-21. (a) Mɛni wa kaseɔ ngɛ ní tsumi nɛ he hia nɛ Petro nyɛɛ hɛ mi kɛ tsu ngɛ asafo ɔ mi ɔ mi? (b) Mɛni he je nɛ e he ba hia nɛ a hla nɔ ko kɛ da Yuda nane mi ɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ blɔ nɔ nɛ a gu kɛ tsu sane ɔ he ní ɔ mi?

19 E he ba hia nɛ Kristo se nyɛɛli nɛ a tsu sane ko nɛ he hia a he ní, nɛ bɔfo Petro ji nɔ nɛ nyɛɛ hɛ mi kɛ tsu sane ɔ he ní. (Kuku 15-26) E ngɛ mi kaa Petro kua Yesu si etɛ mohu lɛɛ, se si kake ekohu ɔ, wa na kaa Yehowa kɛ Petro kpale tsu ní, nɛ enɛ ɔ woɔ nɔ he wami wawɛɛ. (Maak. 14:72) Wɔ tsuo wa tɔ̃ɔ nɛ e he hia nɛ a kai wɔ kaa ‘Yehowa hi nɛ e pee klaalo kaa e kɛ nihi nɛ a tsake a tsui niinɛ ɔ a tɔmi maa ke mɛ.’​—La 86:5.

20 Petro yɔse kaa e sa nɛ a hla nɔ ko kɛ da Yuda, nɛ́ e tsɔɔ Yesu se blɔ ɔ nane mi. Se mɛnɔ nɛ a maa hla kɛ da e nane mi? E sa nɛ bɔfo ehe nɛ ɔ nɛ pee nɔ ko nɛ e nyɛɛ Yesu se ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi tsuo, nɛ́ e na e si tlemi ɔ. (Níts. 1:21, 22) Enɛ ɔ kɛ si nɛ Yesu nitsɛ wo ɔ kɔ. E de ke: “Nyɛ nɛ nyɛ nyɛɛ ye se ɔ hu nyɛ maa hi matsɛ sɛ 12 a nɔ, nɛ nyɛ maa kojo Israel wɛtso 12 ɔmɛ.” (Mat. 19:28) Wa na kaa Yehowa suɔ kaa Yesu bɔfohi 12 nɛ́ a nyɛɛ e se ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ngɛ zugba a nɔ ɔ nɛ́ a pee Yerusalɛm Ehe ɔ “sisi tomi tɛ 12.” (Kpoj. 21:2, 14) Mawu ye bua Petro nɛ e na kaa gbami nɛ de ke, “e blɔ nya nɛ ba pee nɔ kpa nɔ́” ɔ kɔɔ Yuda he.​—La 109:8.

21 Mɛni blɔ nɔ a gu kɛ hla bɔfo ehe nɛ ɔ? A fɔ̃ sɔ, nɛ enɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ a pɔɔ peemi blema a. (Abɛ 16:33) Se kɛ̃ ɔ, sɔ nɛ ɔ nɛ a fɔ̃ ɔ ji nyagbe nɔ́ nɛ Baiblo ɔ wo ta. E ngɛ heii kaa kɛ je benɛ a ngɔ mumi klɔuklɔu ɔ kɛ pue kaseli ɔmɛ a nɔ se ɔ, a kɛ sɔ fɔmi tsu we ní hu. Se mo kadi nɔ́ he je nɛ a fɔ̃ sɔ ɔ. Yesu Bɔfo ɔmɛ sɔle ke: “Oo, Yehowa, mo nɛ o le nihi tsuo a tsui mi, moo tsɔɔ nyumu enyɔ nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ nɛ o hla.” (Níts. 1:23, 24) A suɔ kaa Yehowa nitsɛ nɛ́ hla nɔ ɔ. A hla Matias, nɛ́ eko ɔ, e piɛɛ kaseli 70 nɛ Yesu tsɔ mɛ kaa a ya fiɛɛ ɔ a he ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, Matias ba piɛɛ “Ni Nyɔngma Kɛ Enyɔ ɔmɛ” a he. c​—Níts. 6:2.

22, 23. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa ba wa he si nɛ waa bu nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ngɛ asafo ɔ mi ɔ a blɔ tsɔɔmi tue mwɔnɛ ɔ?

22 Sane nɛ ɔ ha nɛ wa na kaa Mawu suɔ kaa e we bi nɛ a pee nihi nɛ a to a he blɔ nya. Kɛ ba si mwɔnɛ ɔ, a hlaa nyumuhi nɛ a sa, konɛ a sɔmɔ kaa nɔ hyɛli ngɛ asafo ɔ mi. Nikɔtɔma amɛ susuɔ Ngmami ɔ nya hlami níhi nɛ a hláa ngɛ nɔ hyɛli a dɛ ɔ he saminya, nɛ a sɔleɔ kɛ biɔ mumi klɔuklɔu ɔ blɔ tsɔɔmi. Asafo ɔ naa nyumu nɛ ɔmɛ kaa nihi nɛ mumi klɔuklɔu ɔ hla mɛ. Ke waa kɛ a blɔ tsɔɔmi tsu ní ɔ, wa yeɔ bua nɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ peeɔ kake kɛ tsuɔ ní.​—Heb. 13:17.

Wa yaa nɔ nɛ wa baa wa he si kɛ haa nɔ hyɛli nɛ a hla mɛ ɔ, nɛ waa kɛ a blɔ tsɔɔmi tsuɔ ní

23 Benɛ Yesu kaseli ɔmɛ na Yesu nɛ a tle lɛ si ɔ, lɔ ɔ wo mɛ he wami wawɛɛ, nɛ jehanɛ hu tsakemi nɛ a pee nɛ́ e ye bua kɛ to níhi a he blɔ nya saminya ngɛ asafo ɔ mi ɔ hu wo mɛ he wami, nɛ enɛ ɔ ha nɛ a pee klaalo kɛ ha nɔ́ nɛ maa nyɛɛ se ɔ. Wa ma susu nɔ́ nɛ sa kadimi nɛ ya nɔ ɔ he ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi.

a Ngɛ Luka Sane Kpakpa womi ɔ mi ɔ, e tsɛ nyumu nɛ ɔ ke “wa nɔmo Teofilo,” enɛ ɔ ha nɛ ni komɛ susu kaa eko ɔ, Teofilo ji nɔmlɔ ngua ko nɛ e ba pee we Yesu kaselɔ lolo. (Luka 1:3) Se ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ, Luka ngɔ munyunguhi nɛ ji, “Oo Teofilo” ɔ kɛ tsu ní. Womi mi leli komɛ tsɔɔ kaa Teofilo ba pee Kristofo no benɛ e kane Luka Sane Kpakpa a se ɔ; enɛ ɔ he je nɛ Luka ngɔɛ sablai ngua ko kaa, wa nɔmo kɛ tsɛ lɛ ɔ nɛ.

b Ngɛ hiɛ ɔ, Baiblo ɔ kɛ Hela munyungu nɛ ji troʹpos, nɛ e sisi ji “blɔ nɔ ɔ” tsu ní kɛ tsɔɔ blɔ nɔ nɛ Yesu maa gu kɛ kpale kɛ ba, se pi “nɔmlɔ tso” nɛ e kɛ maa kpale kɛ ba. Ke nɔmlɔ tso nɛ́ Yesu kɛ maa kpale kɛ ba a he munyu nɛ a ngɛ tue ɔ, lɛɛ a kɛ Hela munyungu nɛ ji mor·pheʹ ɔ mohu ko tsu ní.

c Pee se ɔ, a hla Paulo kaa “bɔfo kɛ ha je ma amɛ,” se a kɛ lɛ piɛɛ we Ni Nyɔngma Kɛ Enyɔ ɔmɛ a he. (Rom. 11:13; 1 Kor. 15:4-8) E he sui kɛ ha he blɔ klɛdɛɛ nɛ ɔ ejakaa e nyɛɛ we Yesu se benɛ Yesu ngɛ e zugba a nɔ sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsue ɔ.