«Եհովա» եբր.՝ יהוה (ՅՀՎՀ)

Առաջին և երկրորդ հավելվածներից պարզ դարձավ, որ քառագիրը (יהוה) օգտագործվել է թե՛ Եբրայերեն տեքստում, թե՛ Հունարեն «Յոթանասնից»-ում։ Հետևաբար, Հիսուսն ու իր աշակերտները Եբրայերեն կամ Հունարեն Գրությունները կարդալիս հանդիպում էին Աստծու անվանը։ Երբ Նազարեթի ժողովարանում Հիսուսը կարդաց «Եսայիա» գրքի 61։1, 2 համարները, որոնցում գրված է քառագիրը, նա արտասանեց Աստծու անունը։ Այո՛, Հիսուսը վճռել էր հայտնի դարձնել Աստծու անունը։ Դա երևում է իր աղոթքից. «Ես քո անունը հայտնի դարձրի այն մարդկանց, որ դու աշխարհից տվեցիր ինձ.... Ես ճանաչեցրի նրանց քո անունը ու պիտի ճանաչեցնեմ» (Հովհ. 17։6, 26)։

Փաստերը վկայում են, որ Հիսուսի աշակերտները օգտագործել են քառագիրը իրենց գրքերում։ Հերոնիմոսն (4-րդ դար) իր աշխատության մեջ գրել է հետևյալը. «Մատթեոսը, որը նաև Ղևի է կոչվում, և որը հարկահավաք էր ու դարձավ առաքյալ, սկզբնապես Քրիստոսի Ավետարանը գրել է Հրեաստանում եբրայերենով ու եբրայերեն տառերով։ Նպատակն այն էր, որ Ավետարանն օգտակար լիներ թլփատված այն անհատների համար, ովքեր հավատացին։ Իսկ թե ով է հետագայում այն թարգմանել հունարեն, բավարար տեղեկություններ չկան։ Բացի այդ, Կեսարիայի գրադարանում մինչև օրս պահպանվել է եբրայերեն տարբերակը, որը մեծ եռանդով հավաքել է Պամփիլոս նահատակը։ Ես նույնպես այս գիրքը արտագրելու թույլտըվություն ստացա այն ուխտավորներից, ովքեր Սիրիայի Բերիա քաղաքում օգտագործում են այն» (De viris inlustribus [«Հանրաճանաչ տղամարդկանց մասին»], գլուխ III)։ (Թարգմանություն լատիներեն տեքստից՝ խմբագրված Ի. Ք. Ռիչարդսոնի (E. C. Richardson) կողմից և հրատարակված «Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatu» շարքում, հ. 14, Լեյպցիգ, 1896 թ., էջ 8, 9)։

Մատթեոս ավետարանագիրը ավելի քան հարյուր մեջբերում է արել Եբրայերեն Գրություններից։ Ուստի այդ մեջբերումներում, որտեղ որ հանդիպում էր Աստծու անունը, նա իր Ավետարանը շարադրելիս հավատարմորեն գրել է քառագիրը եբրայերենով։ Երբ Մատթեոսի ավետարանը թարգմանվեց հունարեն, քառագիրը նույնությամբ գրվեց հունարեն տեքստում, ինչպես որ անում էին այդ ժամանակ։

Ոչ միայն Մատթեոսը, այլ նաև Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների մյուս բոլոր գրողները Եբրայերեն Գրություններից կամ «Յոթանասնից»-ից մեջ են բերել այնպիսի համարներ, որոնցում հանդիպում է Աստծու անունը։ Օրինակ՝ Գրծ 3։22-ում Պետրոսը մեջբերում է 2Օր 18։15-ից, որտեղ հանդիպում է  քառագիրը («Յոթանասնից»-ի պապիրուսի պատառիկներից մեկում՝ թվագրված մ.թ.ա. առաջին դարով, տե՛ս հավելված 3, պ. 1)։ Պետրոսը Հիսուսի հետևորդն էր, ուստի նա, անկասկած, օգտագործում էր Եհովա անունը։ Նրա ելույթը արձանագրելիս գրի է առնվել նաև քառագիրը, ինչպես ընդունված էր անել մ.թ.ա. առաջին դարում և մ.թ. առաջին դարում։

Մ.թ. երկրորդ կամ երրորդ դարում գրագիրները հանեցին քառագիրը թե՛ «Յոթանասնից»-ից, թե՛ Քրիստոնեական Հունարեն Գրություններից և փոխարինեցին այն Կիրիոս՝ «Տեր» կամ Թեոս՝ «Աստված» բառերով։

Քրիստոնեական Հունարեն Գրություններում քառագրի գործածության մասին Ջորջիա նահանգի համալսարանից (ԱՄՆ) Ջորջ Հովարդը մի հանդեսում հետևյալն է գրել. «Եգիպտոսում և Հուդայի անապատում կատարված վերջին հայտնագործությունները հնարավորություն են տալիս համոզվելու, որ Աստծու անունը գործածվել է նախաքրիստոնեական ժամանակներում։ Դրանք մեծ նշանակություն ունեն Ն[որ] Կ[տակարանի] հետազոտությունների համար, քանի որ տեքստային նմանություններ են ստեղծում քրիստոնեական հնագույն փաստաթղթերի հետ։ Նաև բացատրում են, թե ինչպես են ՆԿ գրողները գործածել Աստծու անունը։ Հաջորդ էջերում մենք կքննենք մի տեսություն այն մասին, որ Աստծու անունը՝ יהוה (և հավանաբար այդ անվան կրճատ ձևերը), սկզբնապես գրված է եղել ՆԿ-ում՝ Հ[ին] Կ[տակարանից] արված մեջբերումներում ու հղումներում։ Կնշենք և այն մասին, որ ժամանակի ընթացքում այն հիմնականում փոխարինվել է Աստծու անվանը ոչ համարժեք κς բառով [Կիրիոս («Տեր») բառի կրճատ ձևը]։ Մեր կարծիքով՝ քառագիրը հանելու պատճառով «Տեր Աստված» և «Տեր Քրիստոս» բառակապակցությունները շփոթ են առաջացրել քրիստոնյա դարձած հեթանոսների մեջ, ինչը և անդրադարձել է ՆԿ-ի ձեռագրերի թարգմանության վրա» (George Howard, Journal of Biblical Literature, հ. 96, 1977 թ., էջ 63)։

Մենք, ընդհանուր առմամբ, համամիտ ենք վերը ասվածի հետ։ Սակայն այս կարծիքը «տեսություն» չենք համարում, այլ ընդունում ենք, որ դրանք պատմական փաստեր են, որոնք վկայում են այն մասին, թե ինչպես են մեզ հասել Աստվածաշնչի ձեռագրերը։

ԱՍՏԾՈՒ ԱՆՈՒՆԸ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՎԵԼ Է

Դարեր շարունակ Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունները մասամբ կամ ամբողջությամբ թարգմանվել են եբրայերեն։ Այդ թարգմանություններում, որոնք նշված են «J» տառով և համապատասխան թվերով, վերականգնված է Աստծու անունը Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների տարբեր մասերում։ Եհովայի անունը վերականգնըված է թե՛ Եբրայերեն Գրություններից արված մեջբերումներում, թե՛ այն տեղերում, որոնցում, ըստ տեքստի, պետք էր վերականգնել այն։

Իմանալու համար, թե որ տեղերում է Աստծու անունը փոխարինվել Κύριος և Θεός հունարեն  բառերով, պարզել ենք, թե Հունարեն Գրությունների որ համարները, հատվածներն ու արտահայտություններն են մեջբերված Եբրայերեն Գրություններից։ Ապա եբրայերեն տեքստի օգնությամբ պարզել ենք, թե արդյոք Աստծու անունը գործածվում է այդ տեղերում։ Այդպիսով որոշել ենք, թե որ տեղերում է Աստծու անձնանունը փոխարինվել Կիրիոս և Թեոս բառերով։

Մենք խուսափել ենք սեփական մեկնաբանություններ անելուց և ուշադիր ենք եղել այն հարցում, թե որտեղ գրենք Աստծու անունը։ Ուստի միշտ դիմել ենք Եբրայերեն Գրություններին։ Օգտվել ենք նաև եբրայերեն շատ թարգմանություններից՝ վստահ լինելու համար, որ ճիշտ ենք։ Բոլոր 237 տեղերում, որտեղ վերականգնել ենք Եհովայի անունը, որպես հիմք են ծառայել մեկից ավելի եբրայերեն թարգմանություններ։

Ստորև բերվում է այդ 237 համարների ցանկը։ «Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանության» հիմնական տեքստում այդ համարներում վերականգնվել է «Եհովա» անունը։ Բերվում են նաև այն բոլոր թարգմանությունները (իրենց տեքստային նշաններով), որոնք օգտագործվել են որպես հիմք։ J-ին վերաբերող նշանները հասկանալու համար տե՛ս «Տեքստային նշաններ» բաժինը։

Ցանկում նշված են նաև հունարեն այն բառերը, որոնք այդ նույն տեղերում հանդիպում են Վեստկոտի և Հորտի հունարեն տեքստում։ Կիրիոս՝ «Տեր» բառը և դրա տարբեր ձևերը նշված են Կ տառով։ Նմանապես, Թեոս՝ «Աստված» բառը և դրա տարբեր ձևերը նշված են Թ տառով։ Աստղանիշը (*) ցույց է տալիս, որ հունարեն տեքստում բառը օգտագործված է որոշիչ հոդով։

Աստծու անվան կրճատ ձևը՝ «Յահ», հանդիպում է հունարեն «ալելուիա» բառի մեջ, որը եբրայերեն հալելու-Յահ արտահայտության տառադարձությունն է։ Այն նշանակում է «գովաբանե՛ք Յահին» (Հտն 19։1, 3, 4, 6)։

ՄԱՏԹԵՈՍ

1:20 Կ J^{3,4,7-14,16-18,22-24,28}

1:22 Կ J^{1-4,7-14,16-18,22-24,26,28}

1:24 Կ J^{1-4,7-14,16-18,22-24,28}

2:13 Կ J^{1-4,6-14,16-18,22-24,28}

2:15 Կ J^{1,3,4,6-14,16-18,22-24,28}

2:19 Կ J^{1-4,6-14,16-18,22-24,28}

3:3 Կ J^{1-4,7-14,16-18,20,22-24,26,28}

4:4 Թ J^{1,3-14,17,18,20,22,23}

4:7 Կ J^{1-14,16-18,20,22-24,28}

4:10 Կ J^{1-14,16-18,20,22-24,28}

5:33 * Կ J^{1-4,7-14,16-18,22,23,28}

21:9 Կ J^{1-14,16-18,20-24,28}

21:42 Կ J^{1-4,7-14,16-18,20-24,28}

22:37 Կ J^{1-14,16-18,20-24,28}

22:44 Կ J^{1-14,16-18,20-24,28}

23:39 Կ J^{1,3-14,16-18,21-24,28}

27:10 Կ J^{1,3,4,7-14,16,17,22-24,28}

28:2 Կ J^{1-4,7-13,16-18,22-24,28}

ՄԱՐԿՈՍ

1:3 Կ J^{7-14,16-18,22-24,28}

5:19 * Կ J^{7-10,17,18,22,28}

11:9 Կ J^{7,8,10-14,16-18,21-24,28}

12:11 Կ J^{7-14,16-18,21-24,28}

12:29 Կ J^{7-14,16-18,20-24,27,28}

12:29 Կ J^{7-14,16-18,20-24,28}

12:30 Կ J^{7-14,16-18,21-24,28}

12:36 Կ J^{7-14,16-18,21-24,28}

13:20 Կ J^{7,8,10,13,16-18,22-24,28}

ՂՈՒԿԱՍ

1:6 * Կ J^7-17,23,28

1:9 * Կ J^{7-18,22,23,28}

1:11 Կ J^{7-13,16-18,22-24,28}

1:15 Կ J^{7,8,10-18,22,23,28}

1:16 Կ J^{7-18,22-24,28}

1:17 Կ J^{7-18,22-24,28}

1:25 Կ J^{7-18,22,23,28}

1:28 * Կ J^5,7-18,22,23

1:32 Կ J^{5-18,22-24,28}

1:38 Կ J^{5,7-18,22-24,28}

1:45 Կ J^{5-18,22-24,28}

1:46 * Կ J^{5-18,22,23,28}

1:58 Կ J^5-18,22-24

1:66 Կ J^{5-18,22-24,28}

1:68 Կ J^{5-18,22-24,28}

1:76 Կ J^{5-18,22-24,28}

2:9 Կ J^{5,7-13,16,17,22-24}

2:9 Կ J^{5,7,8,10-18,22-24,28}

2:15 * Կ J^{5,7,8,10-18,22,23,28}

2:22 * Կ J^{5-18,22,23,28}

2:23 Կ J^{5-18,22-24,28}

2:23 * Կ J^{5-18,22,23,28}

2:24 Կ J^{5-18,22-24,28}

2:26 Կ J^{5-18,22-24,28}

2:39 Կ J^{5-18,22-24,28}

3:4 Կ J^{7-15,17,18,22-24,28}

4:8 Կ J^{7-18,22-24,28}

 4:12 Կ J^{7-18,22-24,28}

4:18 Կ J^{7-15,20,23,24}

4:19 Կ J^{7-18,20,22-24,28}

5:17 Կ J^{7-18,22-24,28}

10:27 Կ J^{5-18,21-24,28}

13:35 Կ J^{7-18,21-24,28}

19:38 Կ J^{7-18,21-24,28}

20:37 Կ J^{9,11-18,21-24,27,28}

20:42 Կ J^{7-18,21-24,28}

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ

1:23 Կ J^{5-14,16-19,22-24,28}

6:45 Թ J^{7,8,10,14,17,19,20,22,23}

12:13 Կ J^{7-14,16-19,21-24,28}

12:38 Կ J^{12-14,16-18,22,23}

12:38 Կ J^{7-14,16-20,22-24,28}

ԳՈՐԾԵՐ

1:24 Կ J^7,8,10,22,23

2:20 Կ J^{7,8,10-18,20,22-24,28}

2:21 Կ J^{7,8,10-18,20,22-24,28}

2:25 * Կ J^{7,8,10-18,20,22,23,28}

2:34 Կ J^{7,8,10-18,21-24,28}

2:39 Կ J^{7,8,10,17,18,22-24}

2:47 * Կ J^7,8,10

3:19 * Կ J^{13-18,22,23,28}

3:22 Կ J^{7,8,10-18,20,22-24,28}

4:26 * Կ J^{7,8,10-18,20,22,23,28}

4:29 Կ J^7,8,10

5:9 Կ J^{7,8,10,13,15-18,22-24}

5:19 Կ J^{7,8,10,13,15-18,22-24,28}

7:31 Կ J^{11-18,22-24,28}

7:33 * Կ J^{11-18,22,23,28}

7:49 Կ J^{11-18,20,22-24,28}

7:60 Կ J^17,18,22,23

8:22 * Կ J^18,22,23

8:24 * Կ J^{7,8,10,13,15-18,22,23}

8:25 * Կ J^7,8,10,17,18

8:26 Կ J^{7,8,10,13,15-18,22-24,28}

8:39 Կ J^{13,15-18,22-24,28}

9:31 * Կ J^{7,8,10,13,15,16,18,22}

10:33 * Կ J^17,18,23

11:21 Կ J^{7,8,10,13,15-18,22,23,28}

12:7 Կ J^{7,8,10,13,15-18,22-24,28}

12:11 * Կ J^{7,8,10,13,15,16,18,23,28}

12:17 * Կ J^7,8,10,28

12:23 Կ J^{7,8,10,13,15-18,22-24,28}

12:24 * Կ J^7,8,10,23

13:2 * Կ J^{7,8,10,13,15-18,22,23}

13:10 * Կ J^{7,8,10,13,15-18,22,23,28}

13:11 Կ J^{7,8,10,15-18,22-24,28}

13:12 * Կ J^7,8,10

13:44 * Թ J^17,22

13:47 * Կ J^7,8,10,22,23

13:48 * Թ J^{7,8,10,13,15-17,22,23}

13:49 * Կ J^{7,8,10,13,15-18,22,23,28}

14:3 * Կ J^{7,8,10,15-18,23}

14:23 * Կ J^{7,8,10,13,15,16}

15:17 * Կ J^{11-18,22,23,28}

15:17 Կ J^{7,8,10-18,20,22-24,28}

15:35 * Կ J^17,18,22,23

15:36 * Կ J^{7,8,10,17,18,22,23}

15:40 * Կ J^17,18,22

16:14 * Կ J^{7,8,10,17,18,23}

16:15 * Կ J^7,8,10

16:32 * Թ J^{7,8,10,17,18,22,23,28}

18:21 * Թ J¹⁷

18:25 * Կ J^{7,8,10,13,15,16,24}

19:20 * Կ J^{7,8,10,13,15-18,23}

21:14 * Կ J^{7,8,10,17,18,23}

ՀՌՈՄԵԱՑԻՆԵՐ

4:3 * Թ J^{7,8,10,17,20,22}

4:8 Կ J^{7,8,10-18,20,22-25}

9:28 Կ J^{7,8,10,13,16,20,25}

9:29 Կ J^{7,8,10-18,20,22-24,28}

10:13 Կ J^{7,8,10,13-18,22-24,28}

10:16 Կ J^{7,8,10,13-18,23}

11:3 Կ J^{7,8,10-18,23,25}

11:34 Կ J^{7,8,10,13-18,20,22-25,28}

12:11 * Կ J^{7,8,10,13,16,18}

12:19 Կ J^{7,8,10-18,22-24}

14:4 * Կ J^18,23

14:6 Կ J^{7,8,10,13,16,18,22,24}

14:6 Կ J^{7,8,10,13,16,18,22,24}

14:6 Կ J^{7,8,10,13,16,22,24}

14:8 * Կ J^{7,8,10,13-16,18}

14:8 * Կ J^{7,8,10,13-16,18}

14:8 * Կ J^{7,8,10,13-16,18}

14:11 Կ J^{7,8,10-18,22-25,28}

15:11 * Կ J^{7,8,10-18,20,22,23,25,28}

1 ԿՈՐՆԹԱՑԻՆԵՐ

1:31 Կ J^{7,8,10-14,16-18,22-24,28}

2:16 Կ J^{13,14,16-18,22-24,28}

3:20 Կ J^{7,8,10-14,16-18,20,22-24,28}

4:4 Կ J^{7,8,10,17,18,23,24,28}

4:19 * Կ J^{7,8,10,22,23,28}

7:17 * Կ J²⁸

10:9 * Կ J^18,22,23

10:21 Կ J^7,8,10,24

10:21 Կ J^7,8,10,24

10:22 * Կ J^7,8,10,14

10:26 * Կ J^{7,8,10,11,13,14,16-18,20,22,23,28}

11:32 * Կ J^13,16,18

14:21 Կ J^{7,8,10-14,16-18,22-24,28}

16:7 * Կ J^{7,8,10,13,14,16-18,22,23}

16:10 Կ J^{7,8,10,13,14,16-18,24,28}

2 ԿՈՐՆԹԱՑԻՆԵՐ

3:16 Կ J^{7,8,13,14,16,22,24,28}

3:17 * Կ J^{7,8,13,14,16,28}

3:17 Կ J^{7,8,13,14,16,22,24,28}

3:18 Կ J^{7,8,13,14,16,22,24,28}

3:18 Կ J^{7,8,13,14,16,22,24,28}

6:17 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22-24,28}

6:18 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22-24,28}

8:21 Կ J^7,8,24

10:17 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

10:18 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

ԳԱՂԱՏԱՑԻՆԵՐ

3:6 * Թ J^7,8

ԵՓԵՍԱՑԻՆԵՐ

2:21 Կ J^{7,8,13,16-18,22-24,28}

5:17 * Կ J^7,8

5:19 * Կ J^{7,8,13,16,23,28}

6:4 Կ J^7,8,22,24

6:7 * Կ J^7,8

6:8 Կ J^22,24

ԿՈՂՈՍԱՑԻՆԵՐ

1:10 * Կ J^7,8

3:13 * Կ J²³

3:16 * Թ J^{7,8,13,14,16,17}

3:22 * Կ J^18,22,28

3:23 * Կ J^{7,8,17,18,22,23}

3:24 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24}

1 ԹԵՍԱՂՈՆԻԿԵՑԻՆԵՐ

1:8 * Կ J^{7,8,17,18,22,23}

4:6 Կ J^{7,8,17,18,22-24}

4:15 Կ J^7,8,17,18,24

5:2 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24}

2 ԹԵՍԱՂՈՆԻԿԵՑԻՆԵՐ

2:2 * Կ J^18,22,23

2:13 Կ J^13,16,24

3:1 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23}

2 ՏԻՍՈԹԵՈՍ

1:18 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24}

2:19 Կ J^{7,8,13,14,16-18,20,22-24,28}

2:19 Կ J^18,22-24,28

4:14 * Կ J^{7,8,13,16-18,22,23}

ԵԲՐԱՅԵՑԻՆԵՐ

2:13 * Թ J^{3,7,8,17,20,22}

7:21 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22-24,28}

8:2 * Կ J^{7,8,13-16,18,22,23}

8:8 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22-24,28}

8:9 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22-24,28}

8:10 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22,24,28}

8:11 * Կ J^{3,7,8,11-18,20,22,23,28}

10:16 Կ J^{3,7,8,11-18,22-24,28}

10:30 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22-24,28}

12:5 Կ J^{7,8,11-18,20,22-24,28}

12:6 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22-24,28}

13:6 Կ J^{3,7,8,11-18,20,22-24}

ՀԱԿՈԲՈՍ

1:7 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

1:12 J^7,8,13,16,17

2:23 * Թ J^14,17,20,22

2:23 Թ J¹⁷

3:9 * Կ J^18,23,28

4:10 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

4:15 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

5:4 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22-24,28}

5:10 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

5:11 Կ J^{7,8,13,14,16,18,22-24,28}

5:11 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

5:14 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22}

5:15 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23}

1 ՊԵՏՐՈՍ

1:25 Կ J^{7,8,13,14,16-18,20,22,23}

3:12 Կ J^{7,8,11-14,16-18,20,22-24,28}

3:12 Կ J^{7,8,11-14,16-18,20,22,24,28}

2 ՊԵՏՐՈՍ

2:9 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

2:11 Կ J^{7,8,13,16-18,22-24}

3:8 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

3:9 Կ J^{7,8,13,16-18,22-24,28}

3:10 Կ J^{7,8,13,16-18,22-24,28}

3:12 * Թ J^7,8,17

ՀՈՒԴԱ

5 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22,23}

9 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22-24,28}

14 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆ

1:8 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

4:8 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22,24,28}

4:11 * Կ J^{7,8,13,14,16,18,28}

11:17 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

15:3 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

15:4 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

16:7 Կ J^{13,14,16-18,22,23,28}

18:8 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

19:6 Կ J^{7,8,13,14,16-18,22-24,28}

21:22 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,23,28}

22:5 Կ J^{7,8,11-14,16-18,22-24,28}

22:6 * Կ J^{7,8,13,14,16-18,22,24,28}