Tɛla kɔ ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ zʋ

Tɛla kɔ Ndwokɔ mɔɔ bɛhyɩhyɛ

DƖYƐZUMANLƐ ODWOKƆ 22

Kɔ Zʋlɔ Duwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” Yɩ Zʋ

Kɔ Zʋlɔ Duwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” Yɩ Zʋ

“Ɔhʋanɩ kezile be kɛɣa kɛla kɛ, Nyɛ, bɔkɔvʋlɔ yɩ Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza.”—AYƖ. 35:8.

NDWOMI 31 Ɛ Nɩɩ Nyamɩnlɩ Boluwa!

MƆƆ YƐBAZUMA a

1-2. Mɩnla pɔkɔ yɛ nɩ ɩsɛ kɛɛ Dwuumaa mɔɔ bɛda Babilɔnʋ nɩ besi a? (Ɛzɩla 1:2-4)

 BULOMBUNLI yi va dianlɩ kua kɛɛ Dwuumaa mɔɔ bɛva alʋbɔ 70 bɔwʋwa Babilɔnʋ kɛɛ nkɛlɛ nɩ, bɔkʋla besia bɔkɔ bɛ manlɩ nu wɔ Yizilaya. (Kɩnga Ɛzɩla 1:2-4.) Gyehova la yɛ ɩkɔhʋla ɩkɛma ɩkɛɣa yɩ zɔ a. Mɩnla ti mɔɔ yɛkʋla yɛkã zɔ a? Iluwakɛɛ nɩ bezi Babilɔnʋmaa kɛɛ bɛádwula bɛ alɔngɔmaa. (Ayɩ. 14:4, 17) Naasʋ̃ nɩ manlɩ fʋlɔ ɩɣa idu Babilɔnʋ wɔ dɩyɛ zʋ, na bo bulombunli yɩ hanlɩ hileli Dwuumaa nɩ kɛɛ bɔkʋla besia bɔkɔ bɛ manlɩ nu. Eyi ti nɩ ɩsɛ kɛɛ Dwuumaa munwala, yi titili mmusunwa ti si pɔkɔ kɛɛ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bɔkɔhɔ anzɛnyɩɩ bɔlɔ́kɔ. Nɩ pɔkɔzilɛ eyi kɛyɛ sɩ. Mɩnla ti a?

2 Nɩ bo nu sʋ̃maa bɔlɔ́kʋla bokodua ɔhʋanɩ eyi iluwakɛɛ nɩ bɛyɛ mmɩlɩɣa. Akʋ̃ sʋ̃, bɔwʋlɩ bo nu sʋ̃maa wɔ Babilɔnʋ na ɛkɛnɩ la yɛ nɩ bɔwʋwa nkʋ̃ʋ̃, meti nɩ bɛánwʋ Yizilaya kɛɛ bo twonwa zʋ. Nɩ Dwuumaa abiyemmɔ benyia bɔ nwʋ wɔ Babilɔnʋ meti ebiye a, nɩ ɩkɛyɛ sɩ ɩkɛma bɛ kɛɛ bekeyiaki be egyima nɩɩ ɛbɩlawɔlɛ mɔɔ nɩ ɩkɔɔ bʋwɔ ɩma bɛ nɩ kɛ na bɛahɔ bɛawʋwa azɩlɛ mɔɔ bézi kɛnɩ nɩ zʋ.

3. Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ nɩ Gyehova keyila Dwuumaa mɔɔ nɩ bekezia bɔkɔhɔ Yizilaya nɩ a?

3 Nɩ Dwuumaa nɔhʋanlɛmaa nɩ zi kɛɛ sɛ besia bɔkɔ Yizilaya a, bekenyia nninyeni sʋ̃maa bɛkɛdɛla mɔɔ bedianlɩ yɩ kɛnɩ nɩ. Nɩ nyilalɛ yɩ nu mɔɔ ɩdɩ kezi paa yɛ lɛ mɔɔ ɩfalɩ bɔ ɔzʋ̃mɩnlɛ nwʋ nɩ. Nɩ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛ nnɩka 50 yɛ nɩ ɩwɔ Babilɔnʋ a, naasʋ̃ nɩ béni dɩka mɔɔ bɔsʋ̃mɩ Gyehova. Nɩ afɔlɩbukulo bela íni kɛnɩ mɔɔ nɩ Yizilayamaa nɩ kɔwɔ zʋlɔ afɔlɩ kɛmɔ nɩ Mosisi Mmɛla yɩ pɩbɛ nɩ. Na nɩ béni azɔfʋ wɔ kɛnɩ mɔɔ bɔkɔwɔ afɔlɩ yɩ sʋ̃. Akʋ̃ sʋ̃ nɩ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛmaa mɔɔ bɔwɔ kɛnɩ nɩ bɔ nwʋ zʋnɩ kʋlaa tɛla Gyehova azʋ̃mɩvʋlɔ yɩ. Meti nɩ mmenii abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa mɔɔ bɔdɔ Gyehova nɩ, bekilaa ɔhʋanɩ kɛɛ bekezia bɔkɔhɔ bo twonwa zʋ na bɛava nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ bɛaziye kɛnɩ ebiyekʋ̃.

4. Mɩnla yɛ Gyehova hanlɩ kɛɛ ɩkɛyɛ ɩkɔwʋwa Dwuumaa mɔɔ besiaa bɔkɔhɔ Yizilaya nɩ a?

4 Sɛ nɩ abiye ɩzʋ̃ Babilɔnʋ ɩkɔɔ Yizilaya a, nɩ sa ɩkʋla idi kɛyɛ aziyianɩ anla wɔ ɔhʋanɩ yɩ nu, naasʋ̃ Gyehova wɔlɩ bɛ anʋhʋba kɛɛ sa ɩbɔ bɔ nwʋ banɩ na dɩyɛ bela ɩádʋlɩ bɛ. Ayɩzaya hɛlɛlɩ kɛɛ: “Beziyeziyé Gyehova yɩ ɔhʋanɩ yɩ nu! Bodua ɔhʋanɩ kezile bediã ɛsɛlɛ yɩ zʋ bɛma yɛ Nyamɩnlɩ. Dɩka mɔɔ idudu nɩ bɛmá ɩla zʋlɔ, na dɩka mɔɔ ɩyɛ ahuma ahuma nɩ bɛmá ɩyɛ tafɩlaa.” (Ayɩ. 40:3, 4) Mɔwʋ tuá nwʋmɔ mfonyini kila kɛɛ, bodua ɔhʋanɩ kezile bediã ɛsɛlɛ zʋ na nnɩka mɔɔ ɩyɛ ahuma ahuma sʋ̃ ɩyɛ tafɩlaa. Kila kezimɔ ɔhʋanɩdulɛmaa nɩ bɛ anyɩ kele! Ɩkɛyɛ mɛlɛkɛ ɩkɛma bɛ kɛɛ bokoluwa ɔhʋanɩ mɔɔ ɩdɩ zɔ zʋ tɛla kɛɛ bokoluwa ɔhʋanɩ mɔɔ ɩyɛ ahuma ahuma zʋ, na bokodwu dɩka mɔɔ bɔkɔɔ yɩ nɩ ndɛndɛ sʋ̃.

5. Sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ ɔhʋanɩ mɔɔ nɩ ɩla Babilɔnʋ ɩkɔɔ Yizilaya nɩ, nɩ kɛ bɔfʋlɔ yɩ a?

5 Nnɛ, ahʋanɩ nɣezile sʋ̃maa wɔ kɛnɩ mɔɔ bɛlɛ dima anzɛnyɩɩ nɔma. Ɔzɔ la sʋ̃ yɛ sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ ɔhʋanɩ mɔɔ Ayɩzaya hanlɩ nwʋmɔ odwokɔ nɩ wɔ dima a. Yɛkɩnga nwʋmɔ odwokɔ kɛɛ: “Ɔhʋanɩ kezile be kɛɣa kɛla kɛ, nyɛ bɔkɔvʋlɔ yɩ Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza. Bɛzabɛ mɔɔ bɔ nwʋ ɩádɩ nɩ, bolóduwa zʋlɔ.” (Ayɩ. 35:8) Nɩ kɛ Yizilayamaa nɩ kɛdɩ ɔzɔ anʋhʋba yɩ tʋ bekeze a? Nnɛ, kɛ amɩyɛ sʋ̃ yɛkɛdɩ yɩ tʋ yekeze a?

ƆWƆKƖ NƖƖ NNƐ MMƖLƖ NU “ƆHƲANƖ NWANZANWANZA” YƖ

6. Mɩnla ti mɔɔ bɔvʋlɔlɩ ɔhʋanɩ yɩ kɛɛ ɩdɩ nwanzanwanza a?

6 “Ɔhʋanɩ nwanzanwanza,” kila dima kɩnlɩma kʋ̃! Mɩnla ti mɔɔ bɔfʋlɔ ɔhʋanɩ yɩ kɛɛ ɩdɩ nwanzanwanza a? Iluwakɛɛ bɛzabɛ mɔɔ bɔ nwʋ ɩádɩ, kile kɛɛ Dwuumaa mɔɔ nɩ bobu ɛbɩla tanɩ, bɔsʋ̃mɩ awʋzʋmɩ anzɛnyɩɩ bɛyɛ nninyeni apɩtã nɩ, bɔlɔ́bʋwa Yizilaya manlɩ mɔɔ bekezia bɛkɛyɩkyɩ yɩ nu. Nɩ ɩsɛ kɛɛ Dwuumaa mɔɔ besiaa bɔkɔhɔ nɩ, bɛyɛ “mmenii nwanzanwanza” bɛma bɛ Nyamɩnlɩ yɩ. (Dit. 7:6) Naasʋ̃ nɩ mɛyɩ iáhile kɛɛ, bɛzabɛ mɔɔ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bokodu nɩ, íni kɛɛ bɛyɛ nzɩnzanlɩyɛ bela bɛfa bɔsɔ Gyehova anyɩ.

7. Mɩnla nzɩnzanlɩyɛ yɛ nɩ ɩsɛ kɛɛ Dwuumaa yɩ bo nu be yɛ a? Ma nwʋmɔ ndianwʋ.

7 Kɛmɔ yeli bɔmʋnlɩ yɛhã nɩ, bɔwʋlɩ Dwuumaa nɩ bo nu sʋ̃maa wɔ Babilɔnʋ. Meti, nɩ kezimɔ Babilɔnʋmaa sunzu nninyeni nwʋ nɩɩ bɛ amamɩlɛ ile Yizilayamaa nɩ bo nu sʋ̃maa bɛ adwɩnɩ ɩwɔ zʋ. Alʋbɔ sʋ̃maa mɛda mmɩlɩ mɔ Dwuumaa mɔɔ beli bɔmʋnlɩ ɣalɩ Yizilaya nɩ, Ɛzɩla ɣa nwʋnlɩ kɛɛ bo nu be begyia mmaalɛ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛmaa. (Ɛkɩ. 34:15, 16; Ɛzɩ. 9:1, 2) Aɣinzi yi, ɩyɛlɩ Amɩnladʋ Nehɛmaya asibɔnwʋ kɛɛ nnwuakula mɔɔ bɔwʋlɩ bɛ wɔ Yizilaya nɩ, nɩ bɛádɩ Dwuumaa bɛ ndɛnɩ yɩ. (Dit. 6:6, 7; Ne. 13:23, 24) Nɩ Nyamɩnlɩ Odwokɔ yɩ wɔ Hibulu ɛdɩndɛlɛ nu, meti nɩ kɛ ɩkɛyɛ na nnwuakula eyi bɛalɔ Gyehova na bɛazʋ̃mɩ yɩ mmɩlɩ mɔ bɛádɩ Hibulu ɛdɩndɛlɛ a? Meti nɩ ɔzɔ Dwuumaa nɩ wɔ nzɩnzanlɩyɛ kezile be yɛ. Naasʋ̃ nɩ ɩkɛyɛ mɛlɛkɛ ɩkɛma bɛ wɔ Yizilaya, iluwakɛɛ ɛkɛnɩ yɛ nɩ bɛlɛ nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ besiyee ɛkɛnɩ ngyɩkɩ̃ɩ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃ a.—Ne. 8:8, 9.

Ɔzʋ̃mɩ 1919 Y.M. nu nɩ, mmenyia, mmaalɛ nɩɩ nnwuakula abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa bɔzʋ̃ Babilɔnʋ Kezile yi nu bɛyɩ bɔ nwʋ na bɔwɔ yɩ tʋ boduwaa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ (Kila nkyɩkyɛmi 8)

8. Ndwokɔ mɔɔ izili alʋbɔ sʋ̃maa mɔɔ idua numɔ nɩ, mɩnla ti mɔɔ ɩsɛ kɛɛ yɛma nwʋmɔ hyinyia yɛ a? (Kila Ɔwɩɛnɩlɛ Aɣanɩ yɩ anyunu mfonyini yi.)

8 Ebiye a, abiye kɛhã kɛɛ, ‘ndwokɔ eyimmɔ hyɛ ɛzɩzɩbɛ paa.’ Naasʋ̃ odwokɔ eyi mɔɔ ɩfalɩ Dwuumaa mɔɔ nɩ bɔwɔ ɔwɔkɩ nwʋ nɩ, ɩfalɩ amɩyɛ sʋ̃ yɛ nwʋ a? Nyɛ, ɩfalɩ yɛ nwʋ paa. Iluwakɛɛ wɔ ɔhʋanɩ be zʋ nɩ, amɩyɛ sʋ̃ yeluwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ. Sɛ yɛkɩnla bɛzabɛ mɔɔ bɔvɔ ngɔlɔ bɛ nɩ nwʋ o, sɛ yɛkɩnla “mmuwuanɩ mvʋlɔ” yɩ nwʋ o, ɩsɛ kɛɛ yɛkɔ zʋlɔ yeduwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ. Sɛ yɛyɛ zɔ a, ɩkɔwʋwa yɛ ma yɛkɔhɔ zʋlɔ yɛkɔzʋ̃mɩ Gyehova nnɛ nɩɩ eɣile be sʋ̃, mmɩlɩ mɔ yi Bulombunlililɛ yɩ ɩva nyilalɛ sʋ̃maa ɩɣa azɩlɛ yɩ zʋ nɩ. b (Dwɔ. 10:16, NWT) Ɔzʋmɩ 1919 Y.M. nu nɩ, mmenyia, mmaalɛ nɩɩ nnwuakula abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa bɔzʋ̃ Babilɔnʋ Kezile mɔɔ ɩdɩ oyuwadɩ munwala awohwi ɔzʋ̃mɩnlɛ yɩ nu bɛyɩ bɔ nwʋ na bɔwɔ yɩ tʋ boduwaa sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ ɔhʋanɩ nwanzanwanza yɩ zʋ. Ebiye a, ɛkɩnla ɔzɔ mmenii yɩ nwʋ. Mmenii wɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ boduwaa ɔzɔ ɔhʋanɩ yɩ zʋ nɩ kɛyɛ alʋbɔ 100 yɛ dɩ, naasʋ̃ alʋbɔ sʋ̃maa yɛ dɩ yɛ bɔwɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ besiyeziyee ɔzɔ ɔhʋanɩ yɩ zʋ a.

ƆHƲANƖ YƖ NU EZIYEZIYELƐ

9. Kɛmɔ Ayɩzaya 57:14 kã nɩ, mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ beziyeziyeli ɔhʋanɩ nwanzanwanza yɩ nu a?

9 Gyehova hilalɩ ma ɔhʋanɩ yɩ nu lalɩ kɛnɩ manlɩ Dwuumaa mɔɔ nɩ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bɛyɩɩ bɔ nwʋ nɩ. (Kɩnga Ayɩzaya 57:14.) Na nnɛ sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ sʋ̃ ɛ? Alʋbɔ yaalɛ sʋ̃maa ansaana 1919 ɩbaa nɩ, Gyehova luwalɩ mmenyia nɔhʋanlɛmaa be zʋ ɩyɩlɩ mmenii wɔ Babilɔnʋ Kezile yi nu. (Fá tindiã Ayɩzaya 40:3 nwʋ.) Beziyeziyeli ɔhʋanɩ nu wɔ sunzuma ɔfʋã nu na ama ɩayɛ mɛlɛkɛ ɩama bɛzabɛ mɔɔ bɔwɔ ahʋnlɩnɩba nɩ kɛɛ, bɔzʋ̃ Babilɔnʋ Kezile yi nu bɛkɛyɩ bɔ nwʋ, na bɛaɣa bahɩnla Gyehova yi mmenii nwʋ na bɛazʋ̃mɩ yɩ. Mɩnla yɛ bɛyɛlɩ bɛva beziyeziyeli ɔhʋanɩ yi nu a? Bɛmá yehila nninyeni mɔɔ bɛyɛlɩ nɩ be.

Alʋbɔ sʋ̃maa mɔɔ idua nu nɩ, mmenyia mɔɔ bo kunlu tuli Nyamɩnlɩ nwʋ nɩ ziyeziyeli ɔhʋanɩ yi nu bɛva bɛyɩlɩ mmenii sʋ̃maa wɔ Babilɔnʋ Kezile yi nu (Kila nkyɩkyɛmi 10-11)

10-11. Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ Bayɩbʋlʋ mɔɔ bɛpɩlɩntɩ na bekile yɩ tʋ nɩ ɩwʋwa ma Bayɩbʋlʋ nu nnimidi ɩdɛlɛ a? (Kila mfonyini yi sʋ̃.)

10 Awuuku Dindiminlɛ. Ansaana ɔlʋbɔ 1450 ɩbaa nɩ, nɩ bɛfa salɛ bɛkɛlɛ Bayɩbʋlʋ yɩ. Nɩ ɩma bɛkyɛlɩ egyima yɩ nwʋ na nɩ Bayɩbʋlʋ yɩ nwʋ yɛ nna na yɩ bʋlɔ yɛ sɩ sʋ̃. Naasʋ̃ mmɩlɩ mɔ mahyini mɔɔ bɛfa bɛpɩlɩntɩ dɩyɛ ɣalɩ nɩ, ɩmanlɩ ɩyɛlɩ mɛlɛkɛ kʋlaa kɛɛ bɛkɛbɩlɩntɩ Bayɩbʋlʋ yɩ sʋ̃maa na bɛahyɩhyɛ bɛama mmenii.

11 Ndɛnɩ Tʋhilelɛ. Alʋbɔ sʋ̃maa mɔɔ idua nu nɩ, nɩ bɔwɔ Bayɩbʋlʋ yɩ wɔ Latin ndɛnɩ nu la, na nɩ bɛzabɛ mɔɔ bezi ɔnwʋma nkʋ̃ la yɛ bɔkʋla bɛtɩ yɩ tʋ a. Mmɩlɩ mɔ mahyini mɔɔ bɛfa bɛpɩlɩntɩ dɩyɛ wuli zʋlɔ nɩ, mmenyia eyimmɔ mɔɔ bo kunlu tuli Nyamɩnlɩ nwʋ nɩ wɔlɩ mmɔdɩnɩ hileli Bayɩbʋlʋ yɩ tʋ hɔlɩ ndɛnɩ azʋlɔtʋ mɔɔ mmenii sʋ̃maa kʋla kã nɩ nu. Meti nɩ sɩkalɛpɛyɩ, bɛzabɛ mɔɔ bɛkɩnga Bayɩbʋlʋ yɩ nɩ, bɔkɔhʋla bɛkɛva mɔɔ nyamɩnlɩzʋ̃mɩnlɛ nu mbanimbani bekilehile bɛ nɩ bekedindiã mɔɔ Bayɩbʋlʋ kilehile ankasa nɩ nwʋ.

Mmenyia mɔɔ bo kunlu tuli Nyamɩnlɩ nwʋ nɩ ziyeziyeli ɔhʋanɩ yi nu bɛva bɛyɩlɩ mmenii sʋ̃maa wɔ Babilɔnʋ Kezile yi nu (Kila nkyɩkyɛmi 12-14) c

12-13. Ɔzʋmɩ 1835 nɩ, mɩnla yɛ Bayɩbʋlʋ zumanlɛmaa yɩ yɛlɩ va balɩ awohwi ɔzʋ̃mɩnlɛmaa bɛ ehilehilelɛ nɩ be nwʋ ndamɛ a?

12 Nninyeni Mɔɔ Yɛfa Yesuma Bayɩbʋlʋ. Bɛzabɛ mɔɔ bɛbɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ yɩ nu bʋwɔ nɩ, bɔnwʋnlɩ nɔhʋanlɛ ndwokɔ sʋ̃maa wɔ Nyamɩnlɩ Odwokɔ yɩ nu. Naasʋ̃ mmɩlɩ mɔ Bayɩbʋlʋ zumanlɛmaa nɩ wɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ bɛkãã mɔɔ bɔnwʋnlɩ yɩ nwʋ odwokɔ bekehile mmenii mvʋlɔ nɩ, nyamɩnlɩzʋ̃mɩnlɛ nu mbanimbani yi nyianlɩ ɛya. Kɛ ndianwʋ nɩ, ɔzʋmɩ kɛyɛ 1835 nɩ, mmenyia nɔhʋanlɛmaa wɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ bɛpɩlɩntɩ awuuku mmalɛ mɔɔ ɩmanlɩ nsɔlɩ nsɔlɩ azʋlɔtʋ bɛ awohwi ehilehilelɛ nɩ nwʋ lalɩ kɛnɩ.

13 Kɛyɛ ɔlʋbɔ 1835 nu nɩ, benyia be mɔɔ nɩ yi kunlu tuli Nyamɩnlɩ nwʋ mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Henry Grew bɩlɩntɩlɩ awuuku mmalɛ be mɔɔ nɩ ɩkã bʋwabɩlɛ mɔɔ awuvʋlɔ wɔ numɔ nwʋ odwokɔ. Igyinanlɩ Bayɩbʋlʋ yɩ zʋ ihilehileli numɔ kɛɛ, Nyamɩnlɩ yɛ ɩma abiye bʋwa azɩ daabaa a, na bɛáfa nnwʋanlɩ mɔɔ íni awielɩyɛ bɔwʋ yɛ kɛmɔ nsɔlɩ nsɔlɩ sʋ̃maa bekilehile nɩ. Wɔ ɔlʋbɔ 1837 nu nɩ, ɔsɔfʋ be mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ George Storrs nwʋnlɩ awuuku mmalɛ yɩ be wɔ keteke nu. Nɔhʋanlɛ odwokɔ mɔɔ ɩnwʋnlɩ yɩ wɔ numɔ nɩ hanlɩ yɩ ahʋnlɩnɩ na izili pɔkɔ kɛɛ ɩkɛhã nwʋmɔ odwokɔ ikehile mmenii mvʋlɔ. Wɔ 1842 nu nɩ, ɩmanlɩ ndɛnɩ be ɩdʋwadʋwalɩ zʋlɔ mɔɔ nɩ yi odwokɔtile kã ahʋnlɩnɩ paa. Ise “Yebiziaa Kɛɛ, Asʋ̃ Tanɩyɛlɛmaa Bolówu Kyɩ̃ a?” Bɛzabɛ mɔɔ ndwokɔ mɔɔ George Storrs hɛlɛlɩ nɩ inyianlɩ bɔ zʋ tumi nɩ, bo nu ɔkʋ̃ yɛ lɛ abɩlantɩyɛ Charles Taze Russell.

14. Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ Eliyema Russell nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛkɩnla yɩ nwʋ nɩ, benyianlɩ sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ ɔhʋanɩ mɔɔ beziyeziyeli zʋlɔ wɔ ɔwɔkɩ nɩ zʋ mfasʋ a? (Kila mfonyini yi sʋ̃.)

14 Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ Eliyema Russell nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛkɩnla yɩ nwʋ nɩ, benyianlɩ sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ ɔhʋanɩ mɔɔ beziyeziyeli ɔzʋlɔ wɔ ɔwɔkɩ nɩ zʋ mfasʋ a? Mmɩlɩ mɔ bɛyɛɛ ɛbɩbɛlɛnu nɩ, behilalɩ ndwokɔ tʋhilelɛ awuuku nɩɩ Bayɩbʋlʋ tʋhilelɛ mvʋlɔ mɔɔ nɩ ɩwɔ kɛnɩ daada nɩ nu. Benyianlɩ Bayɩbʋlʋ ɛbɩbɛlɛnu mɔɔ mmenyia be dɩkɛɛ Henry Grew, George Storrs nɩɩ mmenii mvʋlɔ yɛlɩ nɩ zʋ mfasʋ. Eliyema Russell nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛkɩnla yɩ nwʋ nɩ, beziyeziyeli sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ ɔhʋanɩ yɩ nu. Iluwa awuuku nɩɩ ahɛlɛta mmalɛ sʋ̃maa mɔɔ ikilehile Bayɩbʋlʋ nu mɔɔ bɛyɛlɩ nɩ zʋ.

15. Mɩnla nzɩnzanlɩyɛ kezile yɛ ɩɣalɩ wɔ 1919 a?

15 Wɔ 1919 nɩ, Nyamɩnlɩ yi mmenii leli bɔ nwʋ wɔ Babilɔnʋ kezile yɩ tʋ. Wɔ ɔzɔ ɔlʋbɔ yɩ nu nɩ, ‘sʋ̃mɩvʋlɔ nɔhʋanlɛvʋlɔ nɩɩ nɣɛlɛbɛvʋlɔ’ yɩ yɩlɩ yi ti, na bɔwɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ bɔbɔɔ egyima bɔkɔwʋwa bɛzabɛ mɔɔ bɔwɔ ahʋnlɩnɩba nɩ ma bokoluwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ. (Mt. 24:45-47) Egyima mɔɔ mvʋlɔ yɛlɩ wɔ ɔwɔkɩ va ziyeziyeli ɔhʋanɩ yɩ nu nɩ, ɩwʋwa ma bɛzabɛ mɔɔ bɔwɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ boduwaa ɔhʋanɩ kezile yi nu nɩ, bosumaa Gyehova nɩɩ yi tile nu pɔkɔ nwʋ dɩyɛ sʋ̃maa. (Ɛɣɛ. 4:18) Akʋ̃ sʋ̃, ɩwʋwalɩ bɛ ma bɔhʋla bɛvalɩ Gyehova yɩ mmɛla bɛyɛlɩ egyima. Gyehova iáhila ɔhʋanɩ kɛɛ yi mmenii kɛyɛ nzɩnzanlɩyɛ mɔɔ ihyinyia nɩ mbɔmɩ kʋ̃ la, mfomi Gyehova dɩ yi mmenii nwʋ ngyɩkɩ̃ɩ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃. (Kila alɩka mɔɔ ise “ Gyehova Tɩ Yi Mmenii Nwʋ Ngyɩkɩ̃ɩ̃ Ngyɩkɩ̃ɩ̃.”) Sɛ yɛkʋla yɛsɔ Nyamɩnlɩ anyɩ wɔ dɩyɛ bela mɔɔ yɛyɛ nɩ nu a, kila kezimɔ yɛ anyɩ kele!—Kol. 1:10.

“ƆHƲANƖ NWANZANWANZA” YƖ LANWƲ LA WƆ KƐ

16. Ɔzʋmɩ 1919 nɩ, mɩnla eziyeziyelɛ egyima yɛ bɔhɔ zʋ bɛyɛ wɔ “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ a? (Ayɩzaya 48:17; 60:17)

16 Ɔhʋanɩ bela hyinyia eziyeziyelɛ na ama ɩázɩkɛlɩ. Ɔzʋmɩ 1919 nɩ, bɔhɔ zʋ bɛyɛ “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ egyima, mɔɔ ɩkɛyɛ mɔɔ mmenii sʋ̃maa zʋ̃ Babilɔnʋ Kezile yi nu kɛyɩ bɔ nwʋ. Sʋ̃mɩvʋlɔ nɔhʋanlɛvʋlɔ nɩɩ nɣɛlɛbɛvʋlɔ yɩ wɔlɩ egyima tʋ, na wɔ 1921 nɩ, bɛyɛlɩ buuku mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ The Harp of God mɔɔ bɛkɛva bɔkɔwʋwa bɛzabɛ mɔɔ bosumaa dɩyɛ nɩ, na ama bɛadɩ Bayɩbʋlʋ nu nɔhʋanlɛ tʋ. Bɛbɩlɩntɩlɩ kɛyɛ miliyɔnʋ ahyiã wɔ ndɛnɩ 36 nu, na mmenii sʋ̃maa va zumanlɩ nɔhʋanlɛ yɩ. Aɣile asã yɩ sʋ̃, yenyia buuku fʋlɔ mɔɔ yɛfa yɛyɛ Bayɩbʋlʋ dɩyɛzumanlɛ mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Sa Ɔkʋla Enyia Anyɩnlɩlelɛ Daabaa! Wɔ awielɩyɛ mmɩlɩ eyi nu nɩ, Gyehova luwa yɩ ahyɩhyɛdɩ yɩ zʋ ɩma yɛ sa kã sunzuma ɔfʋã nu alɩyɛ na ama yɛahɔ zʋlɔ yealuwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ.—Kɩnga Ayɩzaya 48:17; 60:17.

17-18. Ɛhɩnla dɩka yɛ “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ ɩ nɩɩ yɛ ɩkɔɔ a?

17 Sa yɛkʋla yɛkã kɛɛ, sɛ abiye de tiã numɔ kɛɛ yɛ nɩɩ yɩ zumá Bayɩbʋlʋ yɩ a, nɩ nwʋmɔ ɔhʋanɩ iwuko ɩma yɩ kɛɛ ikoluwa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ. Abiyemmɔ duwa ɔhʋanɩ yɩ zʋ ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ a, ɩáhyɛ nɩ bɔzʋ̃ zʋlɔ bɛyɩ bɔ nwʋ. Abiyemmɔ sʋ̃ zi bɛ kɛnɣa kɛɛ, bokoluwa zʋlɔ nkʋ̃ʋ̃ kɔbʋmɩ kɛɛ bokodwu dɩka mɔɔ bɔkɔɔ nɩ. Ɩdɩ ɛhɩnla dɩka a?

18 Bɛzabɛ mɔɔ bɔwɔ sʋlɔ anyɩnlɩlazʋ nɩ, “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ, ɩ nɩɩ bɔkɔɔ “Nyamɩnlɩ paladayɩsɩ” mɔɔ ɩwɔ sʋlɔ” nɩ nu. (Yik. 2:7, NWT) Bɛzabɛ mɔɔ bɔkɔwʋwa azɩlɛ yɩ zʋ sʋ̃ nɩ, ɔhʋanɩ kezile yɩ, ɩ nɩɩ bɔ kɔhɔ ɔlʋbɔ 1,000 yɩ awielɩyɛ na bekeli munli. Sɛ oluwaa ɔhʋanɩ kezile yɩ zʋ nnɛ a, mɛyɩ nɩ áma ekila wʋ mɛda. Na áma ɔzʋ̃ ɔhʋanɩ yɩ zʋ ɛyɩ wʋ nwʋ kɔbʋmɩ kɛɛ okodwu oyuwadɩ fʋlɔ yi nu! Gyehova ɩhɩnlá wʋ nwʋ wɔ wʋ ɔhʋanɩdulɛ yi nu.

NDWOMI 24 Bɩla Gyehova Yi File Yɩ Zʋ

a Gyehova vʋlɔlɩ ɔhʋanɩ mɔɔ ɩzʋ̃ Babilɔnʋ ɩkɔ Yizilaya nɩ kɛɛ “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza.” Asʋ̃ Gyehova ziyeziye ɔhʋanɩ nu ɩma yi mmenii nnɛ kɛmɔ ɩyɛlɩ wɔ ɔwɔkɩ nɩ a? Nyɛ! Ɔzʋmɩ 1919 Y.M. nu nɩ, mmenii abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa bɔzʋ̃ Babilɔnʋ Kezile yi nu bɛyɩ bɔ nwʋ na boduwaa “Ɔhʋanɩ Nwanzanwanza” yɩ zʋ. Ɩsɛ kɛɛ ye munwala yɛkɔ zʋlɔ yeduwa ɔhʋanɩ nwanzanwanza yɩ zʋ kɔbʋmɩ kɛɛ yekodwu dɩka mɔɔ yɛkɔɔ nɩ.

c MFONYINI NWƲ ODWOKƆ: Eliyema Russell nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛkɩnla yɩ nwʋ nɩ, bɛvalɩ Bayɩbʋlʋ nwʋ awuuku mɔɔ nɩ ɩwɔ kɛnɩ nɩ bɛyɛlɩ ɛbɩbɛlɛnu.