1-2. Dawˬtsoˆ 11:6 heu naˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga?

 Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh, laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ ha geuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ naˇ, toˆ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a, tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ siˬ nya mawꞈ˗a. Nawˬ˗euˬ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ tawˇ neh? Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ gaˇ heu gʼaˬ leˇ meh lehˇ maˬ ehˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ bi tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu meh.

² Yeˬhawˇbaˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu aˬ geu ngeh bi gʼaˬ˗eu lehˇ noeˬ taˬ dzeuˇ˗euˬ meh. Gaˇ heu mˇ gʼaˬ ngeh, “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ keuˆ le”˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:14, 36) Aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ, aˬ dui maˬ naˬ leˇ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga?—Dawˬtsoˆ 11:6-ahˇ gui.

3. Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

³ Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ, aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, ya jahˇ˗eu 4 jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 4:19) Heu kawˆ˗ahˇ naˇ, aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu 3 jeˬ˗ahˇ haw ma. Aˬ dui (1) tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu (2) nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu (3) jah˗eu jeˬ aˬ myah luꞈ bi ziꞈ˗eu, heu deuˬ naˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ nga lehˇ ya siˬ˗eu meh.

4. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ gaˇ heu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya haw tsoˆ taˬ˗eu nga?

⁴ Yeˬsuˇ aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ˗eu, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ bi haw tsoˆ taˬ ni bi pyeuꞈ˗iˇ nya˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 24:42) Noˇaˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Noˇaˬ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ bi naˇ haˬ ni gʼeu pyawˇ˗eu gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ teu  gaˇ duˇ meh. (Maꞈtehˬ 24:37-39; 2 Beˬtuˆluˆ 2:5) Teu miˇ neh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ gaˇ heu˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni ya leh jeh˗eu meh.

5. Gʼaˬkʼehˇ 1:6-8-ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu, aˇ naˆ keuˆ ni mˇ huiˬ gʼeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu nga?

⁵ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ shiˇ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ mˇ huiˬ gʼeh meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 14:12) Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ tiˬ gʼaˬ na ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ˗ahˇ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngaˬ shaˬ gʼawˬ mya ni bi nyehꞈ za˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ tsawˇ haˬ poˆ˗eu gaˇ heu naˇ, gaˇ nui deuˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 21:15-17) Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ gʼoꞈ daˆ leˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ neh mˇ dahˬ beh˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu, aˬ yawꞈ maꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu mˇ huiˬ gʼeh meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:6-8-ahˇ gui.) Kʼoeˇ gaˇ neh yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ˗ahˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ aˇ nah” b nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yuꞈ maˆ bi maˆ˗euˬ meh. Yuꞈ maˆ teu laꞈ kʼoeˇ, Yoˇhaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ ‘mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ziꞈ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ’ “miˇ kʼahˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ”˗ahˇ tsaꞈ gaˬ gaˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu aˇ baˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 1:10; 14:6) Heu gaˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah miˇ kʼahˬ doe ni tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu gaˇ heu˗ahˇ, maˬ mˇ luiˆ jiˇ ngeh keuˆ ni bi mˇ mawꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh.

6. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ nya˗eu nga?

⁶ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ shaˇ noeˬ naˇ, aˬ myah luꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui jah paw˗euˬ dzaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu, yaˬ doˆ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ hawˇ˗eu gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu paˇ dmˬ deuˬ maˬ ehˇ, gui ahˇ taˬ˗euˬ teˇ saˇ hawˇ˗eu biˬdiˬoˬ deuˬ maˬ ehˇ, JW tiˬbiˬ maˬ ehˇ, biꞈ nehˬ laꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui˗euˬ gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ jeuˬ 1,000 jeˬ˗euˬ  dawˬ dzehˬ ni ahˇ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ! (Maꞈtehˬ 24:45-47) Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ zahˇ hawˇ˗eu sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ smˇ muiˬ iˇ shaˬ lehˇ biˇ paˆ kʼawꞈ, miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ 8 lam gʼaˬ dzehˬ ni naˇ mehˬ bawˬ gm˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, 2019 kʼoꞈ, Oeˬ siˬ ba la 19 nah˗ahˇ, miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ, yawˬ nah na luꞈ˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ, teu ngeh nah˗euˬ uˬ ciꞈ uˬ taw paw Yeˬsuˇ shiˇ˗euˬ gaˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ˗euˬ meh. Teu ngeh tsawˇ haˬ 20,919,041 gʼaˬ uiˬ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui nymˬ˗mˇ iˬ nah zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ aˬ myah luꞈ haw tsoˆ taˬ mawꞈ˗eu ma.

7. Yeˬsuˇ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu heu meh. Yeˬsuˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ tiˬ jeˬ neh˗iˬ maˬ bi laˆ tsoeˬ laˇ˗a. (Yoˇhaˬ 18:37) Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˬdaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ hawˇ˗eu, miˇ kʼahˬ kʼoeˇ deuˬ˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ dawˬ tawˆ luꞈ” biꞈ ma lehˇ lawˬ haw laˇ ngeh, maˬ tawˆ leˇ˗euˬ uˬ taꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu lehˇ leh jeh ngeh jiˇ, laꞈ maˬ daˬ˗a. (Maꞈtehˬ 4:8, 9; Yoˇhaˬ 6:15) Yeˬsuˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ poˆ gaˇ nui ma maˬ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ kʼawꞈ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 9:58; Yoˇhaˬ 8:59) Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ ngeh, aˬ dui gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ neh Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ ‘nui ma baˬ˗awˇ Miˬyehˇ˗ahˇ jah˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh’˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ, aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya˗eu meh.—Heˬbyehˇ 12:3.

8. Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui nymˬ˗mˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗eu nga?

⁸ Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu jeˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na maˬ paˇ˗iˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni nui saˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˬ nya gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui yaw muiˬ tiˬ jeˬ na pyeuꞈ laˇ gaˇ dawˬ myahˇ laꞈ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ byoˆ˗iˇ gaˇ dawˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗eu meh. Bawˇlawˇpeh Haˬbaˬkuˆ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ byoˆ˗iˇ˗eu aˇ nah˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu meh. (Haˬbaˬkuˆ 1:2) Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ jiˇ ni “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ keuˆ le shaw˗iˬ meh lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ noeˬ luꞈ”˗awˇ, miˇ kʼahˬ heu aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Loˇmaˆ miˇ kʼahˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh buˬ˗iˇ ni caw ba nehˬ laꞈ meh lehˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 19:11) Aˬ dui jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ gaˇ dawˬ luꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ shuiꞈ˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu ma. (2 Beˬtuˆluˆ 3:13) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui nui ma mahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ neh nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ nah˗ahˇ ya dawˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu nga lehˇ haw ma.

9. Yeˬhawˇbaˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ jaˆ˗eu nga?

⁹ Yeˬhawˇbaˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Noˇaˬ˗ahˇ saˇ baoˬ tsoˆ˗eu gʼaˇ duˬ, hawˇ˗eu “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu” gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ biꞈ˗euˬ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 2:5; 1 Beˬtuˆluˆ 3:20) Aˬbyaˬhaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ Sawˇdoˬ meuˬ hawˇ˗eu Gawˇmawˇlaˆ meuˬ laˆ cawˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ laˇ˗awˇ gʼawˬ mya poˆ naˇ haˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 18:20-33) Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ nui ma mahˇ nehˬ˗euˬ meh. (Neˬhaˬmiˇ 9:30, 31) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ “iˬ baˇ bi noeˬ poˆ” noeˬ paˇ˗awˇ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ bi gʼoꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ aˇ yamˬ biꞈ luꞈ nga lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:9; Yoˇhaˬ 6:44; 1 Tiˆmoˇseˬ 2:3, 4) Yeˬhawˇbaˬ  neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui tsaꞈ gaˬ ngeh hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ mehˬ ngeh, nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ aˬ dui nui ma mahˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na jiˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh.

10. Yaˬkoˆ 5:7, 8-ahˇ˗euˬ deh ma mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

¹⁰ Yaˬkoˆ 5:7, 8-ahˇ gui. Deh ma mˇ˗eu tsawˇ haˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ nya ni mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Sahˬ lahˬ aˇ bawˇ tiˬ jeˬ na huiˬ laˇ˗eu yaw kawˇ kʼawꞈ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ huiˬ laˇ˗awˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ deh ma mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ uˬ yehˇ jaˆ dahˬ beh laˇ˗eu tseˇ siˬ siˬ heu kaˬ˗ahˇ siˬ yoeˬ shehˬ˗awˇ, uˬ yehˇ jiˇ leˇ yamˬ pyeuꞈ˗eu oeˬ siˬ siˬ heu kaˬ˗ahˇ laˆ luiˆ˗eu meh. Teu miˇ neh sahˬ lahˬ aˇ bawˇ deuˬ huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ba la 6 siˬ ehˇ gʼaˬ ni ga leˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 4:28) Aˬ dui deh ma mˇ˗eu tsawˇ haˬ˗euˬ nui ma mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗uˇ. Ehˇ kʼawꞈ, heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a.

11. Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹¹ Maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu maˬ kaˬ, kawˇ kawˇ ma˗ehˇ za mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui tiˬ jeˬ na aˇ siˬ ka siˬ mawꞈ naˇ, aˇ yamˬ ya zmˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya haw saˆ˗eu meh. Aˬ dui tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ iˇ cuꞈ ya sehˬ˗awˇ miˇ tsaˬ ya cawˆ poˬ˗eu uˬ taꞈ, yaˇ moꞈ lawˬ muˇ ya gʼawˇ dzeh˗eu meh. Zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ jiˇ ni teu loꞈ˗ehˇ ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu yaˇ moꞈ˗ahˇ duˇ˗eu nui ma baw˗eu jeˬ˗ahˇ gʼawˇ dzehˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu meh. Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui ngehˬ gaˇ maˬ naˇ haˬ ngeh, gʼaˬ maˬ bi baˬ ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui ngehˬ gaˇ naˇ haˬ mawꞈ˗eu deuˬ jawˇ˗awˇ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ˗eu deuˬ paˇ jawˇ kʼawꞈ, aˬ dui nui ma ya mahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ tehꞈ meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni maˬ ehˇ, nui jah ahˇ laˇ ni maˬ ehˇ, maˬ ka tiˇ nehˬ nya˗a. Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ kʼawꞈ, tiˬ poˆ na Yeˬsuˇ neh mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw leˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ meh. (Yoˇhaˬ 14:9) Aˬ dui ka˗awˇ iˇ cuꞈ shehˬ˗eu  gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, bi mehˇ laˇ˗eu gʼaˬ naˇ Miˬyehˇ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a.—1 Gawˇliˬtu 3:6.

12. Aˬ dui Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh, nui ma aˬ joˆ˗ehˇ mahˇ nehˬ nya˗eu nga?

¹² Aˬ dui Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ gʼeh naˇ “ciˬ cuˇ jawˇ yamˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ, dawˬ ja ja˗eu yamˬ baw˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu Dawˬtsoˆ 3:1, 7-ahˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya meh. Aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ˗eu baˬ da neh yuiꞈ nyiˇ deuˬ aˬ dui ngehˬ gaˇ naˇ haˬ laˇ nya kʼawꞈ, aˬ dui kʼaˇ yehꞈ laˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya ja nehˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:1, 2) Aˬ dui leh jeh˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ mehˬ ngeh, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ nui ma ya mahˇ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ ya mahˇ nehˬ meh.

13-14. Nui ma mahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, dzaw geuꞈ nya˗eu aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ jaˆ˗eu nga?

¹³ Aˬ dui Jaˇliꞈ saˇ ka hawˇ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ bi byoˆ iˇ mawꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ “nymˇ goˇ uˬ du ngaˇ loꞈ” ma lehˇ ehˇ gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Haˬbaˬkuˆ 2:1) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ luiˆ mawꞈ˗awˇ mˬ kʼoeˇ taˆ laꞈ sawˬ za mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ, “Miˬyehˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ” tsaꞈ daˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 20:24.

¹⁴ Aˬ dui Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ neh dzaw jiˇ˗euˬ miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Saˇ kiˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ˗euˬ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ Ka li zaˬ maˬ ngeuˇ˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ˗eu deuˬ jiˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗a. Dzaw nymˇ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ daˆ˗euˬ yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu dzaw cawˬ deuˬ naˇ, huiˬ lahˇ mahˇ laˇ˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ˗eu gaˇ kawˆ ja˗eu meh. Miˬ sawˇ yo zaˬ heu gu, aˬ yawꞈ nyaꞈ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Maˬ huiˬ maˬ mahˇ laˇ gaˇ duˇ˗eu tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ 8 kʼoꞈ tsaꞈ gaˬ laꞈ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ tiˬ gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ nyaꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ saˇ ka hawˇ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ leh jeh daˆ leꞈ˗awˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu maˬ naˬ leˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh nui ma mahˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ˗euˬ meh. Aˬ dui “jah˗eu laꞈ kʼoeˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu baˬ da neh, Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗eu tsawˇ haˬ” deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗uˇ.—Heˬbyehˇ 6:10-12.

15. Jah˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁵ Aˬ dui yawˬ ha tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jah˗eu miˇ neh, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh gaˇ kawˆ heu aˬ cawˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jah˗eu ma. (Ja ceuˬ 119:42; Iˇsaˬyaˇ 40:8) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu miˇ neh, dehꞈ ziˇ muiˬ daˆ laˇ gaˇ jiˇ mawˇ˗eu ma. Heu naˇ, aˬ dui jah˗eu jeˬ bi ziꞈ laˇ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ mawꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu meh.

16. Ja ceuˬ 46:1-3-ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗eu heu naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jiˇ jah˗eu ma. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ heu aˬ yawꞈ˗ahˇ neh oe˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ neh tseˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ jiˇ jah˗eu ma. (Yoˇhaˬ 14:1) Aˬ dui aˬ geu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ gʼaˬ hawˇ˗eu gʼoe duˬ pyeuꞈ meh. (Ja ceuˬ 46:1-3-ahˇ gui.) Kʼoeˇ uˬ taˬ, Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh za˗euˬ baoˬ zmˬ˗awˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ neh nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ meh lehˇ aˬ dui jah˗eu ma.—Maꞈtehˬ 28:18-20.

17. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ya tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu nga lehˇ yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

 ¹⁷ Jah˗eu jeˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh leh jeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ tiˬ poˆ na aˬ dui maˬ noeˬ doˆ coeˇ gaˇ keuˆ ni biꞈ˗eu meh lehˇ jah ziꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 11:6) Yaw jeˬ ma jeˬ, yawˬ nah na luꞈ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya heˇ gʼaˬ aˬ dui˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ byaˬ taˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu yaw muiˬ ngaˇ laˬ? Muiˬ dui dui˗eu meh. 2014 kʼoꞈ, Tseˇ tiꞈ siˬ ba la˗ahˇ˗euˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu aˇ taꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ boꞈ mawꞈ˗eu sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗euˬ dzaw zaˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ maˬ poˆ mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ dzaw nymˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ paˇ dmˬ byaˬ taˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Paˇ dmˬ teu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ boꞈ mawꞈ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ ahˇ˗eu meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ, nymˬ˗mˇ naˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ haw ngeh, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ mawꞈ mawˇ mawꞈ˗eu deuˬ jawˇ luꞈ nga siˬ lehˇ yaˬ mawˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ mawꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh.

18. Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ehˇ mˇ luiˆ meh lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh jah nya˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ mˇ luiˆ nya meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. Noˇaˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ, muiˬ dzehˬ˗eu aˇ yamˬ aˇ law˗ahˇ mˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ 120 kʼoꞈ ca ngeh neh, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ iˇ cuꞈ bi dahˬ pymˬ le ma lehˇ nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ gaˇ neh yaw myaˬ kʼoꞈ naˇ aˬ yawꞈ Noˇaˬ˗ahˇ saˇ baoˬ tsoˆ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Noˇaˬ iˇ cuꞈ maˬ dahˬ pymˬ le˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ oeˬ tseˇ ngaˬ tseˇ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni gaˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya mˇ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ deuˬ Noˇaˬ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ, Noˇaˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ jeˬ zaˬ deuˬ saˇ baoˬ˗ahˇ sheuˬ ahˇ leꞈ lehˇ maˬ ehˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ saˇ baoˬ laˇ gʼoˆ piˬ tehˬ˗euˬ meh.”—Aˇdahˬbeh˗eu 6:3; 7:1, 2, 16.

19. Aˬ dui maˬ naˬ leˇ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu nga?

¹⁹ Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu gʼaˬ leˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ Saˬdaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ “laˇ gʼoˆ piˬ tehˬ”˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ shuiꞈ˗ahˇ sheuˬ ahˇ leꞈ˗eu meh. Teu maˬ keuˆ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ aˬ dui maˬ naˬ leˇ ni Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu Noˇaˬ, Haˬbaˬkuˆ, hawˇ˗eu nui deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗uˇ. Aˬ dui aˬ myah luꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu uˬ taꞈ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ jah luꞈ˗uˇ.