Yeˬsuˇ “Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ tiˇ kʼahˬ guiˇ deuˆ˗awˇ, tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ tiˇ jeuˬ ceh tehꞈ˗a. Miˇ luˆ luˆ dui dui˗awˇ, yawˬ gaˇ na luꞈ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, yaw jaw naˇ˗eu naˇ gawˇ gawˇ ma keuˆ le tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:10, 11) Heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ tiˬ yamˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ keuˆ le˗eu dawˬ peh peh laˇ”˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ heu dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ tiˬ yamˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ doe ni pyeuꞈ laˇ nga laˬ? Aˬ dui haw kaˇ˗euˇ.

1. Guiˇ deuˆ˗eu

1914 kʼoꞈ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˇ maˬ pyeuꞈ laˇ haw˗euˬ guiˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu deuˬ ehˇ˗eu, 1914 kʼoꞈ heu kʼoꞈ naˇ miˇ tsaˬ guiˇ dahˬ beh laˇ˗euˬ poˆ pyeuꞈ˗eu miˇ neh aˇ kʼoꞈ heu naˇ, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ pyeuꞈ laˇ haw˗euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ aˇ yamˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Guiˇ heu poˆ laꞈ kʼoeˇ miˬ beuˆ tsoꞈ˗eu lawˬ liˬ maˬ ehˇ, saˇ pawˇ neh maˬ puˇ pyehˬ˗eu maˬ ehˇ, maˬ tsehˆ leˇ ni beuˆ nya˗eu miˬ beuˆ maˬ ehˇ, doꞈ ahˇ˗eu uˬ kʼoeˬ maˬ ehˇ, kʼaˆ dui dui˗eu geuˇ deuˆ˗eu keu ka nui deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ zmˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ jiˇ paˇ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, nuˇkiꞈ˗liˬyaˬ maˬ puˇ aˇ dahˬ beh poˆ zmˬ laˇ˗euˬ meh. 1914 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ tiˬ gaˇ maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ gaˇ aˬ myah luꞈ guiˇ deuˆ luꞈ˗eu meh. Guiˇ heu deuˬ naˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ meh.

2. Miˇ luˆ luˆ˗eu

Dawˬ tsuiꞈ puiˇ kʼawˬ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ aˬ dui˗ahˇ siˬ laˇ˗eu miˇ luˆ tiˬ yaˇ poˆ ehˇ gʼaˬ ni luˆ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬmeˬliˇkaˬ˗euˬ miˇ luˆ luˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ pyehˆ tseˇ˗eu deuˬ ehˇ˗eu, aˬ yawꞈ maꞈ neh 1900 kʼoꞈ˗ahˇ neh boꞈ ahˇ laꞈ taˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh, “tiˬ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ miˇ luˆ luˆ ma 16 poˆ ehˇ gʼaˬ ni pyeuꞈ laˇ nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na miˇ luˆ heu myaˬ laˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a, miˇ luˆ luˆ gaˇ pyehˆ tseˇ˗eu keu ka deuˬ muiˬ daˆ laˇ˗euˬ miˇ neh gʼawˬ mya poˆ pyeuꞈ gaˇ duˇ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ lehˇ ehˇ kʼawꞈ miˇ luˆ luˆ ma heu, gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sehꞈ˗awˇ gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ shaˬ zahˬ deuˬ pyeuꞈ laˇ˗eu meh.

 3. Mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu

Miˇ kʼahˬ doe ni mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ jaˆ˗eu heu naˇ, guiˇ deuˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ deuˬ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, ahˬ dzaˬ ka dzaˬ˗eu maˬ muiˬ˗eu baˬ da neh maˬ ehˇ, ka dzaˬ ka dawˇ˗eu paw yaw muiˬ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu baˬ da neh maˬ ehˇ, uˬ jeˬ jaˬ lehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu lehˇ maˬ lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, pyeuꞈ laˇ meh. Miˇ kʼahˬ˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ paw haw˗eu aˇ maꞈ 2018 kʼoꞈ˗ahˇ ehˇ˗eu “Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ loꞈ˗eu tsawˇ haˬ 821 lam gʼaˬ jawˇ˗awˇ teu laꞈ kʼoeˇ 124 lam gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni mehꞈ dui shuꞈ dui dui luꞈ nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. Mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ heu baˬ da neh yawˬ kʼoꞈ na luꞈ zaˬ smˬ lam tiˬ seh gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni shiˇ˗eu meh. 2011 kʼoꞈ˗ahˇ shiˇ˗euˬ zaˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh 45 bymˇ ehˇ gʼaˬ ni naˇ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu baˬ da neh meh.

4. Yaw jaw naˇ gawˇ

Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ naˇ gawˇ paw haw˗eu aˇ maꞈ ehˇ˗eu, “2000 kʼoꞈ˗ahˇ neh heu paw dzaˬ˗ahˇ neh naˇ, kʼaˆ dui dui˗eu naˇ gawˇ doˆ laˇ˗euˬ meh. Gaˇ hu pyeuꞈ haw˗euˬ naˇ gawˇ deuˬ jiˇ paˇ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Naˇ gawˇ yaw shuiꞈ jeˬ jiˇ gʼawˬ mya ni doˆ laˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˇ˗u naˇ gawˇ (SARS), miˇ hiˬ hiˬ ma (H1N1 bai˗laˇ˗sui aˇ mawˇ), Meuꞈ˗suiˬ naˇ gawˇ (MERS), Iˬboˬlaˬ naˇ gawˇ, Siꞈkaˆ pyaˬ˗eu naˇ gawˇ, heu deuˬ pyeuꞈ meh.” Nymˬ-mˇ doˆ laˇ taˬ-euˬ naˇ gawˇ naˇ, Koˇbiˬ 19 yaw jaw naˇ gawˇ heu pyeuꞈ meh. Naˇ gawˇ heu deuˬ nyawˬ˗iˇ tehˇ tehˬ luꞈ kʼawꞈ, yaw jaw naˇ gawˇ hawˇ˗eu pyaˬ˗eu naˇ gawˇ heu deuˬ˗ahˇ laˆ naˬ˗eu heu naˇ, noeˬ miˇ maˬ tsaˬ nga siˬ.

5. Miˇ kʼahˬ doe ni tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ

Yeˬsuˇ bi siˬ laˇ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ paˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ, “Miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ heu doe ni, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ doe tehꞈ˗a. Kʼoeˇ dzeuˇ ngeh, aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ keuˆ le tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ suˬ saˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ gʼawˬ mya ni pyeuꞈ luꞈ kʼawꞈ, tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ neh Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ 240 miˇ kʼahˬ˗ahˇ tsawˇ jeuˬ˗euˬ dawˬ 1,000 jeˬ˗euˬ dawˬ dzehˬ ni tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tiˬ poˆ˗iˬ maˬ pyeuꞈ laˇ haw˗aˬ siˬ.

Yeˬsuˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah pyeuꞈ laˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh gaˇ kawˆ heu˗ahˇ nui ma ya ahˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsuˇ “Gaˇ kawˆ kʼoeˇ deuˬ pyeuꞈ doˆ laˇ ngeh, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ keuˆ le˗eu dawˬ peh peh laˇ˗euˬ meh lehˇ naw maꞈ siˬ nya˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh meh.—Luˇkaꞈ 21:31.

Yeˬsuˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ bi siˬ laˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˇ yamˬ deuˬ˗ahˇ toꞈ haw ngeh, Miˬyehˇ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ mˬ taˆ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ beh˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. a Miˬyehˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 2:2, 4, 6-9) Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ le meh. Miˇkʼahˬ heu tsawˇ haˬ zaˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, miˇ tsaˬ˗ahˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu meh.

Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ kʼoeˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Nawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ keuˆ le luꞈ˗uˇ. Nawˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ, mˬ kʼoeˇ taˆ mˇ byah˗euˬ loꞈ˗ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˇ byah luꞈ˗uˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:10) Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ dahˬ beh laˇ˗euˬ gaˇ neh naˇ aˬ jeˬ jeˇ mˇ˗euˬ nga? Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ heu tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ le ngeh, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?