1. Pawˇluˆ aˬ jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu nga?

 Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ tiˬ poˆ na gʼaˬ baˬ˗eu baw meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼawˇ mawˇ “tiˬ jawˇ saˇ˗iˬ tiˬ jawˇ teˬ le byoˆ le luꞈ”˗awˇ, tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh guiˬ lahˬ kʼaˇ shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ dawˬ kʼoꞈ maˬ biꞈ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 4:16; 12:7-9; Loˇmaˆ 7:21-23) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, muiˇ˗eu deuˬ jiˇ Pawˇluˆ gʼaˬ baˬ b nga lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ haw teˬ˗eu jeˬ heu baˬ da neh, yawˬ ha aˇ poeˬ maˬ baw nya lehˇ maˬ noeˬ˗a.—2 Gawˇliˬtu 10:10-12, 17, 18.

2. 2 Gawˇliˬtu 12:9, 10-ahˇ haw ngeh, Pawˇluˆ aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

² Pawˇluˆ tsawˇ haˬ zaˬ heu naˇ, gʼaˬ baˬ ngeh kʼawꞈ gʼaˬ kʼaˆ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 12:9, 10-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ Pawˇluˆ˗ahˇ “nawˇ gʼaˬ baˬ luꞈ ngeh, ngaˬ˗euˬ baoˬ nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ byah dzehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ Pawˇluˆ laꞈ kʼoeˇ loˬ˗eu gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ biꞈ nehˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui aˬ cawˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh laˇ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ dzehˬ dzeuˇ ni kʼahˬ lahˇ˗eu maˬ loˬ˗eu nga lehˇ haw ma.

3. Aˬ cawˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ ngeh, aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nga?

³ Aˬ dui laꞈ kʼoeˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ gaˇ ya leˇ˗eu tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗a. Aˬ dui aˬ cawˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma˗ahˇ shaˇ dawˆ taˬ naˇ, gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 24:10) Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ  laꞈ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ dui Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ ‘yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ daˬ nya˗eu meh.’ (2 Gawˇliˬtu 12:10) Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ gaˇ hawˇ˗eu laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya daˬ ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. (1 Beˬtuˆluˆ 4:14) Yeˬsuˇ jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 15:18-20) Gaˇ kawˆ heu dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Gaˬliˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ neh bi uˆ lahˇ taˬ˗euˬ deuˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ gahˇ˗eu deuˬ, teˬ dui dui˗eu deuˬ lehˇ haw˗eu meh. Yuˇdaˆ deuˬ jiˇ ni Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ “zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ maˬ ya dzaw haw˗euˬ dahˇ taˆ zaˬ” lehˇ haw˗euˬ loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 4:13) Kʼoeˇ uˬ taꞈ Ka li zaˬ deuˬ naˇ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu yehˇ geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ suˬ saˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ haw piˇ nya˗eu baoˬ maˬ jaˆ gaˇ duˇ˗awˇ, laꞈ nyiˇ paw˗euˬ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ haw˗eu meh.

4. Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

⁴ Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ byehˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ jiˇ pyeuꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ ya pyeuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ya mehˬ˗eu miˇ neh, kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 4:18-21; 5:27-29, 40-42) Ka li zaˬ deuˬ shaꞈ dawˇ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu deuˬ naˆ maˬ tseˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ˗eu miˇ neh meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na neh, Miˬyehˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ boꞈ˗euˬ paˇ dmˬ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ muiˬ daˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ hu paw maˇ diˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ kʼoeˇ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ mˬ kʼoeˇ taˆ uˆ lahˇ luꞈ˗awˇ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼehˇ˗ehˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗euˬ Loˇmaˆ miˇ kʼahˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ naˇ, luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Kʼoeˇ uˬ taꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ, nymˬ˗mˇ mˬ kʼoeˇ taˆ sahˬ paˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼehˬ haw˗euˬ deuˬ naˇ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ naˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ˗eu meh. Teu gaˇ uˆ lahˇ˗eu deuˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh bye˗euˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh.—Pah mehˬ˗eu 5:10.

5. Yoˇhaˬ 15:19-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ jeˬ miˇ neh yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu nga?

⁵ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui deuˬ jiˇ, nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu, teˬ dui dui˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ja bu laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu ma. Aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh meh. Miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ naˇ jahˇ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ya leˇ˗awˇ, yawˬ ha pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu uˬ taꞈ, nui kʼahˇ huiˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ laꞈ oꞈ maˬ awꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui naˇ nahˬ yu ni taˬ aw˗awˇ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ ni leh jeh˗eu ma. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ hawˇ˗eu, guiˇ mˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ maˬ keuˬ leˇ. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ gʼeh laˇ gaˇ hawˇ˗eu haw teˬ laˇ gaˇ aˬ dui maˬ zahˬ leˇ.—Yoˇhaˬ 15:19-ahˇ gui; Loˇmaˆ 12:2.

6. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ bi mˇ byah˗eu nga?

⁶ Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ haw kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, miˇ kʼahˬ doe ni tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu mˇ doe nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ neh dawˬ kʼaˇ yuˇ paˇ myaˬ dzehˬ˗eu, kʼaˇ biˇ kʼawˬ myaˬ dzehˬ˗eu paˇ dmˬ jahˇ doˆ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ˗euˬ  dehꞈ ziˇ nymˬ˗mˇ neh muiˬ daˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Heu dawˬ tawˆ luꞈ pyeuꞈ leˇ nya˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi gʼaˬ baˬ gaˇ duˇ˗eu deuˬ˗ahˇ mˇ byah nya ni caw ba nehˬ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui˗ahˇ tawˇ neh, gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ nya meh loˇ? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ caw ba˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu smˇ jeˬ˗ahˇ haw ma.

7. Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁷ Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ hawˇ˗eu yawˬ ha nya˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ gʼoe˗eu heu meh. Tsawˇ haˬ˗euˬ myaˆ˗ahˇ naˇ Pawˇluˆ yawˬ ha pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ gʼoe ni dehꞈ nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ Loˇmaˆ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu Giˇliˇciˆ miˇ kʼahˬ Daˬsuˆ meuˬ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ meh. Daˬsuˆ meuˬ heu naˇ dehꞈ dzaˬ˗awˇ sahˬ boꞈ dzaw˗eu paw jiˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu meh. Pawˇluˆ teu ngeh yamˬ˗ahˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗awˇ, aˬ cawˬ yaw zeu taˬ˗eu Yuˇdaˆ˗euˬ aˬ yuiˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Gaˬmaˬleˬlaˇ˗ahˇ neh zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ ya dzaw˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 5:34; 22:3) Kʼoeˇ uˬ taꞈ Pawˇluˆ naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗euˬ tsahˬ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ ehˇ˗eu “Ngaˬ nehˬ˗ehˇ aˇ kʼoꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ caw teh˗euˬ ma.” (Gaˬlaˬtiˆ 1:13, 14; Gʼaˬkʼehˇ 26:4) Ehˇ kʼawꞈ Pawˇluˆ yawˬ ha˗ahˇ maˬ gʼoe˗aˬ.

8. Piˇliˇpiˆ 3:8-ahˇ haw ngeh, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ neh biˬ dzeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sawˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ ‘gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ, laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ daˬ˗euˬ’ nga?

⁸ Pawˇluˆ aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya byehˇ dzeh˗euˬ gaˇ gʼawˬ cawˇ cawˆ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Aˬ yawꞈ teu deuˬ˗ahˇ “yaˆ dzeh˗euˬ jaˆ guˆ jaˆ meuˬ loꞈ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ sawˇ”˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 3:8-ahˇ gui.) Pawˇluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu miˇ neh shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ bye gaˇ jiˇ ya daˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 23:12-14) Aˬ yawꞈ Loˇmaˆ˗euˬ miˇ kʼahˬ zaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, Loˇmaˆ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ neh bi diˬ˗awˇ tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ uˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 16:19-24, 37) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Pawˇluˆ yawˬ ha˗euˬ laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu lehˇ laꞈ daˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 7:21-25) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ ya tahˬ puˬ˗eu shaˬ zahˬ deuˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah maˬ caw teh ni maˬ byehˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ “gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ, laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ daˬ˗euˬ  meh.” Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ gʼaˬ baˬ ngehˬ, Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ caw ba nehˬ laꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh meh.—2 Gawˇliˬtu 4:7; 12:10.

9. Aˬ dui gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya haw˗eu nga?

⁹ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh gʼaˬ za mawꞈ naˇ, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ, yawˬ ha neh dehꞈ yaꞈ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ jeˬ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ heu deuˬ˗ahˇ maˬ ya gʼoe˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu heu naˇ teu deuˬ baˬ da neh maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ, “zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ jawˇ˗a. Baoˬ jaˆ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ ahˇ˗ehˇ, yaw huiˬ yaw mahˇ˗euˬ aˇ jeuˬ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ le˗euˬ gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ keuˬ˗a.” “Miˇ tsaˬ zaˬ neh gʼaˬ baˬ dui dui meh lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ neh diˇ daˬ˗ehˇ tseˇ doˆ˗euˬ meh.” (1 Gawˇliˬtu 1:26, 27) Teu baˬ da neh, teu deuˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ nya nya lehˇ taˬ noeˬ. Teu loꞈ˗ehˇ noeˬ ngeh to˗aˬ, heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ ya noeˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ gʼaˬ paˬ nawˬ˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ ja laˇ ngeh guˆ˗eu nui ma ahˇ laˇ naˇ, jah˗eu jeˬ˗ahˇ haw piˇ nya˗eu nui kʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ. (Eˇpeˇsu 6:19, 20) Nawˇ naˇ luꞈ gawˇ luꞈ naˇ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ nya ni loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ caw ba˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˇ ya mawˇ ngeh, jah˗eu jeˬ ziꞈ laˇ˗awˇ, gʼaˬ kʼaˆ dzehˬ laˇ˗eu meh.

10. Aˬ dui Heˬbyehˇ 11:32-34-ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh pyehˆ tseˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁰ Pawˇluˆ naˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ Ka li zaˬ teu deuˬ˗ahˇ gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ sawˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 11:32-34-ahˇ gui.) Teu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˬ dui sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ jawˇ gaˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ ngehˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ haw˗euˬ deuˬ jawˇ gaˇ neh jiˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga, aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ aˬ dui Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh ya siˬ nya˗eu meh.

11. Daˬbiˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ baˬ gaˇ duˇ˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹¹ Daˬbiˇ gʼaˬ kʼaˆ dui dui˗eu Gawˇliˇyaˆ mehˬ shi, gʼaˬ baˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Gawˇliˆyaˆ “Daˬbiˇ˗ahˇ mawˇ duˬ ngeh, noeˬ teˬ dui dui”˗eu meh. Gawˇliˇyaˆ naˇ huiˬ dzehˬ goˇ dzehˬ˗eu uˬ taꞈ, guiˆ deuˆ˗eu keu ka kuꞈ˗awˇ, guiˇ deuˆ dzaw taˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Daˬbiˇ naˇ guiˇ deuˆ˗eu keu ka maˬ kuꞈ˗eu uˬ taꞈ, noeˬ dahˇ maˬ doe˗eu zaˬ guˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ gʼaˬ za˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh, muiˇ˗eu gʼaˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 17:41-45, 50.

12. Daˬbiˇ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ jiˇ paˇ ya tahˬ puˬ ngaˬ siˬ?

¹² Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ baˬ˗awˇ gʼaˬ maˬ ahˇ nya lehˇ bi noeˬ laˇ˗eu dzaˇ˗iˬ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh ka taˬ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ Sawˇluˆ˗euˬ uˬ moˆ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ˗euˬ meh. Aˇ dahˬ beh ngeh Sawˇluˆ Daˬbiˇ˗ahˇ ya leˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ Sawˇluˆ nui ma huiˬ laˇ˗awˇ Daˬbiˇ˗ahˇ myaˆ naˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Daˬbiˇ˗ahˇ yaw muiˬ paˬ˗ehˇ maˬ mˇ nehˬ˗eu uˬ taꞈ sehꞈ˗eu lehˇ jiˇ jawˬ laˇ˗euˬ meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 18:6-9, 29; 19:9-11.

13. Daˬbiˇ Sawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ mˇ nehˬ laꞈ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

¹³ Sawˇluˆ Daˬbiˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mˇ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ, Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh ka taˬ˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ yaw zeu baw daˆ leꞈ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 24:6) Daˬbiˇ Sawˇluˆ neh mˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ baˬ da neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ taˬ˗a. Aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ teu˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ, loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 18:1.

14. Pawˇluˆ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga?

 ¹⁴ Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Muiˇ˗eu deuˬ naˇ Pawˇluˆ naˆ maˬ tseˇ gʼaˬ kʼaˆ˗eu meh. Teu ngeh saˇ ka˗ahˇ˗euˬ baoˬ jaˆ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ naˇ Pawˇluˆ˗ahˇ bye˗awˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ diˬ˗awˇ tawˬ˗ahˇ nyehꞈ ahˇ˗eu meh. Pawˇluˆ jiˇ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ cawˬ deuˬ neh maˬ muiˬ˗eu jeˬ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 12:11; Piˇliˇpiˆ 3:18) Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼaˬ leˇ˗euˬ nga? Laˆ tsoeˬ laˇ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu heu neh meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ nehˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ shiˇ ngeh keuˆ ni Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 4:8) Aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu heu naˇ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu maˬ ngeuˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh meh.

15. Aˬ dui˗euˬ aˇ pyaˇ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga?

¹⁵ Nawˇ dzaw cawˬ deuˬ, gaˇ mˇ cawˬ deuˬ, Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ, yehˬ bawˬ sehˇ luˆ˗ehˇ gʼeh laˇ gaˇ hawˇ˗eu laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ, ya tahˬ puˬ luꞈ de loˇ? Maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya tahˬ puˬ luꞈ de loˇ? Toˆ˗ehˇ naˇ Daˬbiˇ hawˇ˗eu Pawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ luꞈ˗uˇ. Nawˇ “yaw muiˬ jeˬ mˇ˗awˇ yaw haiˬ jeˬ˗ahˇ bi gʼaˬ leˇ” nya meh. (Loˇmaˆ 12:21) Aˬ dui neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗euˬ uˬ duˬ˗ahˇ kʼaˬ lo neh beuˆ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ahˇ leˇ ni, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ ma. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ zmˬ˗awˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu uˬ taꞈ, muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ ha˗ahˇ yaw doeˇ jahˇ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ yaw muiˬ jeˬ ya mˇ nehˬ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 5:44; 1 Beˬtuˆluˆ 3:15-17.

16-17. Pawˇluˆ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗eu nga?

¹⁶ Pawˇluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ maˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ˗ahˇ kʼehˬ˗eu doeˇ dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 7:58; 1 Tiˆmoˇseˬ 1:13) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Ka li zaˬ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ kʼehˬ ni jahˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ neh Pawˇluˆ˗ahˇ dawˬ ngehˬ˗awˇ myaˆ nuiˆ bi behꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ neh kʼehˬ haw˗euˬ deuˬ jawˇ gaˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ ya tahˬ shaˇ˗iˇ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Aˬnaˬniˇ lehˇ  kuˇ˗eu zaˬ lahˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ myaˆ nuiˆ mawˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ ngeh, taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 9:3-9, 17, 18.

¹⁷ Aˇ nah naˇ Pawˇluˆ Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Daˬmaˬsehˇ meuˬ˗ahˇ iˇ˗eu gaˇ ma˗ahˇ Yeˬsuˇ neh bi mehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tiˬ ziˇ maˬ ngehˇ˗a. Pawˇluˆ aˬ myah luꞈ taˬ aw˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ neh caw ba˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Pawˇluˆ “aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ caw mˇ caw shaˇ nehˬ laꞈ dui dui˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Gawˇlawˇsehˇ 4:10, 11.

18. Tiˬ poˆ na aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ gm laˇ ngeh, aˬ dui˗euˬ nui jah nahˬ jawˆ ni gʼeh˗eu uˬ taꞈ, dzaw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jiˇ gʼawˬ mya ni jaˆ luꞈ˗a siˬ lehˇ ya ha geuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 3:1, 2) Nymˬ˗mˇ tawˇ neh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼawˬ mya kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ tsaˬ tsaˬ ni noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ miˇ neh, aˇ nah hawˇ˗eu mehˇ nmˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ deuˬ neh caw ba˗eu jeˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ myah myah naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ˗eu meh. (Loˇmaˆ 1:11, 12) Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ za mawꞈ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya ha geuꞈ˗eu meh.

19. Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh mˇ byah nya˗eu nga?

¹⁹ Pawˇluˆ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ gʼaˬ ngeh jawˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ byah˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ mˇ byah nya˗euˬ nga? Mˇ byah nya˗eu jeˬ heu naˇ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ, dehꞈ yaꞈ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ jeˬ, heu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ ni, taˬ aw˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu lehˇ Pawˇluˆ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui jiˇ (1) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu (2) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗eu (3) mehˇ nmˇ deuˬ neh caw ba˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu heu deuˬ neh Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ aˬ dui gʼaˬ aˇ naˆ ni baˬ luꞈ nya lehˇ noeˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu meh.