1-2. Nymˬ˗mˇ iˬ nah saˇ ka nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ngawˬ zuˆ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga?

 “Tiˬ peu nyiˬ peu laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ siˬ daˬ deuˬ hawˇ˗eu nymˇ nymˇ goˇ deuˬ ga byaˆ le˗euˬ meh.” “Yawˬ gʼaˬ na luꞈ tsawˬ guˆ˗iˇ dui dui˗euˬ meh. Gʼawˬ mya gʼaˬ miˇ luˆ luˆ˗eu heu poˆ nyiˬ peu ehˇ gʼaˬ ni ga˗eu tehꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ gʼawˬ myahˇ ni ga gaˇ duˇ nya.” Heu naˇ 2015 kʼoꞈ, Neˬpawˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ miˇ luˆ luˆ˗euˬ gaˇ neh dzeuˇ˗iˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na neh ngehˬ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ maˬ ngehˇ leˇ coeˇ˗eu paˬ.

² Nymˬ˗mˇ aˬ dui teu˗ahˇ maˬ duˇ leˇ˗eu ngawˬ zuˆ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ˗eu meh. Teu naˇ meuˬ tiˬ meuˬ, miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, yawˬ kʼahˬ na luꞈ˗ahˇ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, ngawˬ zuˆ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ bawˇlawˇpeh Haˬgaiˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ‘Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ, mˬ hawˇ˗eu miˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, iˬ ma laˆ shaˆ hawˇ˗eu dahˇ taˆ maˬ ehˇ, ngaˇ ngawˬ nyeh ma lehˇ Guiˇ maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ ehˇ˗eu meh’ lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Haˬgaiˇ 2:6.

3. Haˬgaiˇ neh ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ, miˇ luˆ luˆ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga?

³ Haˬgaiˇ neh ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ naˇ, pyaˆ˗iˇ shaˆ˗iˇ jeˬ tehꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu miˇ luˆ luˆ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ ni, muiˬ˗eu jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ “Miˇ tsaˬ tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ ngaˇ ngawˬ zuˆ ka˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ pyuˇ shuiˇ dawˬ tawˆ luꞈ heu gaˇ bi laˇ keuˆ jiˇ˗awˇ, Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma bi byah laˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Haˬgaiˇ 2:7) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu naˇ, Haˬgaiˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ tawˇ neh aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu˗ahˇ ja sawˇ˗awˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah ngawˬ zuˆ˗eu gaˇ˗ahˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gm leˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ya siˬ meh.

4. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh Haˬgaiˇ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ jawˇ gaˇ bi iˇ˗euˬ nga?

⁴ Yeˬhawˇbaˬ Haˬgaiˇ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ tiˬ hmˬ a nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui teu˗euˬ jeˬ hu aˬ jeˬ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ nga lehˇ haw ma. B.C. 537-ahˇ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ Haˬgaiˇ jiˇ ahˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ dahˬ beh˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 3:8, 10) Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ bi laˆ tsoeˬ˗euˬ miˇ neh, gʼaˬ baˬ laˇ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu naˬ leˇ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 4:4; Haˬgaiˇ 1:1, 2) Teu miˇ neh, B.C. 520-ahˇ Haˬgaiˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gʼaˬ nya ni gʼaˬ bi biꞈ˗iˇ˗euˬ meh. b—Eˇzaˬlaˬ 6:14, 15.

5. Haˬgaiˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ bi ahˇ leˇ˗eu nga?

⁵ Haˬgaiˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ ahˇ gʼaˬ biꞈ˗iˇ˗euˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu jeˬ bi ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Haˬgaiˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni ‘Guiˇ maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ, naw maꞈ tiˬ gʼaˬ˗iˬ nui ma taꞈ cawˆ. Naw maꞈ nehˬ˗ehˇ ngaˇ jawˇ ma’ lehˇ ehˇ˗eu meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Haˬgaiˇ 2:4) “Guiˇ maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ nui kʼaˬ bi tsmˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ mˬ taˆ guiˇ maꞈ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu lehˇ bi noeˬ mawˇ leˇ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ luiˆ mawꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya gʼoe˗eu meh.

6. Haˬgaiˇ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ Haˬgaiˇ˗ahˇ tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ˗ahˇ ngawˬ zuˆ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ bi ehˇ iˇ˗euˬ meh. Teu ngeh uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gaˇ naˬ leˇ taˬ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ teu ngeh saˇ ka˗ahˇ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Paˇshaˇ˗ahˇ ngawˬ zuˆ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ miˇ neh gʼaˬ paˇ ahˇ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh poˆ ngawˬ zuˆ˗euˬ baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gʼaˬ nya˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ jiˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh, gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—Zaˬkaˬliˇ 8:9.

7. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ luꞈ˗eu nga?

⁷ Haˬgaiˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ ngawˬ zuˆ luꞈ˗eu meh. Heu poˆ naˇ, aˬ dui jiˇ gaˇ heu˗ahˇ gm leˇ˗eu meh. Heu kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ, 1914 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ mˬ taˆ Miˇkʼahˬ˗euˬ Sahˬ paˬ bi geuꞈ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 2:6) Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ˗eu heu naˇ, miˇ kʼahˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ doeˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, ‘aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ kʼoeˇ deuˬ˗euˬ aˇ yamˬ jiˇ’˗euˬ miˇ neh meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh maˬ tseˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗euˬ aˇ yamˬ jiˇ˗euˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:24) Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ tiˬ hmˬ tehꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗euˬ noeˬ tmˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ 1919 kʼoꞈ˗ahˇ neh tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu meh. “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ” tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ, miˇ tsaˬ tiˬ siˬ siˬ lah ni˗ahˇ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Maꞈtehˬ 24:14.

8. Ja ceuˬ 2:1-3-ahˇ haw ngeh, miˇ tsaˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ aˬ yawꞈ maꞈ neh ya gaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

⁸ Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh ya gaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ maˬ ha geuꞈ˗a. (Ja ceuˬ 2:1-3-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma pehˇ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ doˆ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ  aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ “laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ” lehˇ maˬ haw˗a. Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ naˇ, aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ meh. Miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ jah ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ˗ahˇ nmˇ maˬ byehˇ dzeh mawꞈ˗a. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ loꞈ˗ehˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ jiˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗awˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 4:25-28.

9. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga?

⁹ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? Ja ceuˬ 2:10-12-ahˇ “Sahˬ paˬ deuˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, sahˬ ma deuˬ naˬ bawˇ gaˬ leˇ sheˇ. Guˆ˗eu nui ma ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˬ. Guˆ˗awˇ yaw dzuˬ dzuˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, aˬ kuiˇ uˬ moˆ awˆ byaˆ leˇ˗awˬ. Yawꞈ˗euˬ nui pehˇ ga keuˆ le naˇ, ja pyuˬni ya shiˇ jiˇ tehꞈ˗a. Yawꞈ˗ahˇ tahˬ shaˇ leˇ˗eu deuˬ˗aˬ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu tsawˇ haˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh tsawˇ jeuˬ deuˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ ha geuꞈ laˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ yamˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” yaw dehꞈ ya dehꞈ luꞈ˗eu ma. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1; Iˇsaˬyaˇ 61:2) Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu taꞈ˗ehˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh.

10. Haˬgaiˇ 2:7-9-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Haˬgaiˇ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ teu˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu poˆ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu baˬ da neh “miˇ tsaˬ tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ pyuˇ shuiˇ dawˬ tawˆ luꞈ [nui ma yaw sui yaw dawˇ deuˬ]” Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. c (Haˬgaiˇ 2:7-9-ahˇ gui.) Iˇsaˬyaˇ hawˇ˗eu Miˇkaˬ jiˇ gaˇ kawˆ teu aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. —Iˇsaˬyaˇ 2:2-4; Miˇkaˬ 4:1, 2.

11. Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ dahˬ beh ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

 ¹¹ Aˬ dui ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ baˬ da neh saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ Kehˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga lehˇ haw ma. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzeuˇ laꞈ˗euˬ oeˬ tseˇ kʼoꞈ ngeh yamˬ˗ahˇ ya gaˬ dahˬ beh˗awˇ teu˗ahˇ noeˬ luꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ya gaˬ dahˬ beh ngeh, aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ yaw dehꞈ ya dehꞈ luꞈ˗eu lehˇ ya siˬ nya˗euˬ miˇ neh, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ mawꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw ya pyawˬ˗awˇ, miˇ tsaˬ heu siˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ya taꞈ˗a lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ngaˇ gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, taˆ lehˇ mˇ caw˗euˬ ma. Ngaˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ maˬ paˇ taꞈ ni aˬ myah luꞈ ziꞈ gʼeh˗eu Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ uˬ moˆ jawˇ laˇ˗euˬ ma.”

12. Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jaˆ˗eu nga?

¹² Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ luꞈ˗eu maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu tsawˇ haˬ myaˬ laˇ dui dui luꞈ˗eu meh. 1914 kʼoꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ aˇ heˇ gʼaˬ jawˇ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu deuˬ yehꞈ lam gʼaˬ dzehˬ˗iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ dui nehˬ˗ehˇ gʼawˬ mya lam gʼaˬ gm laˇ luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ “miˇ tsaˬ tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ pyuˇ shuiˇ dawˬ tawˆ luꞈ” uiˬ laˇ˗eu meh. Teu naˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ nui ma yaw sui yaw dawˇ deuˬ uiˬ laˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗awˇ, seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ yaw shuiꞈ jeˬ˗ahˇ dm paˇ˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ci mahˇ˗eu meh.—Eˇpeˇsu 4:22-24.

13. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ jeˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ byah laˇ˗euˬ nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹³ Nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ teu naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ bi byah laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˇsaˬyaˇ 60:22-ahˇ “Teˬ dui nyiˇ dui dui˗eu nawˬ˗euˬ nymˇ jiˇ tiˬ nymˇ keuˆ ni, huiˬ dui dui˗eu tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ tehꞈ˗a. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh jawˇ, kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ yaw kawˇ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ ma. Ngaˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ ma” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ deuˬ gʼawˬ mya ni uiˬ laˇ luꞈ˗eu miˇ neh, muiˬ˗eu jeˬ  pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Nui ma yaw sui yaw dawˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nya˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni ahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ” tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu meh. Teu naˇ Iˇsaˬyaˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗aˬ, “aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗euˬ aˬ coeˇ˗ahˇ” dawˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Iˇsaˬyaˇ 60:5, 16, MS) Aˇ poeˬ baw˗eu mehˇ nmˇ teu deuˬ caw ba nehˬ˗eu baˬ da neh 240 miˇ kʼahˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗awˇ, tsawˇ jeuˬ˗euˬ dawˬ 1,000 jeˬ˗euˬ dawˬ dzehˬ ni boꞈ doˆ jahˇ doˆ luꞈ˗eu meh.

14. Tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu nga?

¹⁴ Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ miˇ tsaˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ tsehˆ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ de laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ de laˬ lehˇ tseˇ nya˗eu meh. Heu naˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ya noeˬ tsehˆ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ mˇ caw kʼawꞈ, uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗a. (Loˇmaˆ 13:1-7) Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ tehꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Miˇkʼahˬ heu kʼahˬ naˇ miˇ tsaˬ heu siˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a.—Yoˇhaˬ 18:36, 37.

15. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi lawˬ haw˗eu nga lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga?

¹⁵ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ saˬ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ bi lawˬ haw meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui lawˬ haw˗eu jeˬ teu baˬ da neh laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. Miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ mawꞈ˗eu meh. Gʼaˬ maˬ biꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ naˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 13:12, 15) Aˬ yawꞈ maꞈ ‘Huiˬ zaˬ nyiˇ zaˬ maˬ ehˇ, smˇ muiˬ iˇ shaˬ maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ, aˇ maˇ laꞈ˗ahˇ maˬ ngeuˇ naˇ, naˇ kʼawˇ˗ahˇ tsaˬ bi tsoˆ taˬ˗eu gʼaˇ duˬ, kaˬ naˬ˗euˬ meh.’ (Pah mehˬ˗eu 13:16) Gaˇ hu˗euˬ zaˬ kʼaˆ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, tsaˬ tsoˆ taˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ laꞈ˗ahˇ maˬ ngeuˇ naˇ, naˇ kʼawˇ˗ahˇ tsaˬ bi tsoˆ mawꞈ˗eu meh. Teu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui noeˬ neh maˬ ehˇ, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ neh maˬ ehˇ, gʼaˬ bi biꞈ mawꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.

16. Nymˬ˗mˇ aˬ dui yawˬ ha Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ miˇ˗a siˬ laˬ lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya pyehˆ tseˇ˗eu nga?

¹⁶ Nawˇ tsaˬ tsoˆ˗eu jeˬ heu˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ ma loˇ? Tsaˬ maˬ tsoˆ˗eu deuˬ naˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ hawˇ˗eu guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗awˇ, Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ jiˇ “Naˬ baꞈ maˬ diˬ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗aˬ, ahˬ laꞈ zeuˇ laꞈ maˬ ya mˇ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 13:17) Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Pah mehˬ˗eu 14:9, 10-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ tsaˬ tsoˆ˗eu deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ tsaˬ tsoˆ˗eu jeˬ teu˗ahˇ ha geuꞈ ngeh to˗aˬ, “Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ ma” lehˇ aˬ laꞈ˗ahˇ boꞈ taˬ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 44:5) Nymˬ˗mˇ aˬ dui yawˬ ha Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ miˇ˗a siˬ laˬ lehˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ehˇ tsehˆ peuˬ˗eu meh.

17. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui ma mahˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya ngehˇ˗eu nga?

¹⁷ Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ nui ma mahˇ dui dui luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ mawꞈ˗a. (2 Beˬtuˆluˆ 3:9) Yeˬhawˇbaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ mˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ nui ma mahˇ˗eu jeˬ dui dui baw˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗aˬ, Moˇseˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Paˬlawˇ neh ya puˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya puˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Paˬlawˇ˗ahˇ “Yaw beh ngeh neh ngaˬ˗euˬ aˬ laꞈ cawˬ ja˗awˇ, nawˇ hawˇ˗eu nawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼoeˇ taˆ naˇ gawˇ bi keuˆ le law nmˇ˗aˬ, naw maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ ya cawˆ˗iˇ jiˇ˗euˬ tehꞈ˗a.  Ehˇ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ heu mˬ dzeˇ miˇ dzeˇ keuˆ ni, ngaˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu gʼaˇ duˬ, ngaˬ˗euˬ baoˬ˗ahˇ nawˇ ya mawˇ ni, nawˬ˗ahˇ ngaˇ yaw dehꞈ bi dehꞈ tawˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 9:15, 16) Aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ maˇ maˇ ni Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ ya siˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:23) Teu aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

18. (a) Haˬgaiˇ 2:6, 20-22 laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ˗ahˇ paˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga? (b) Haˬgaiˇ neh ngehˬ taˬ˗euˬ dawˬ, mehˬ hu paw byah laˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹⁸ Haˬgaiˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ neh uˬ taꞈ gʼawˬ mya yaˇ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Haˬgaiˇ 2:6, 20-22-ahˇ˗euˬ dawˬ dzaˇ˗i tiˬ poˆ byah laˇ˗eu jaˆ˗a siˬ lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Gui.) Pawˇluˆ “‘Miˇ tsaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni, mˬ˗ahˇ kʼawꞈ ngaˇ paˇ gʼeu nyeh ma’ lehˇ, aˬ yawꞈ saˇ jaˬ dzaˬ taˬ˗euˬ jaˆ˗eu meh. ‘Tiˬ poˆ paˇ gʼeu nyeh ma’ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ kʼoeˇ dawˬ˗aˬ, maˬ nyeh laˇ nya˗eu jeˬ bi ziꞈ˗awˇ, kʼaˇ beh taˬ˗euˬ jeˬ bi nyeh laˇ˗awˇ bi byoˆ˗iˇ jiˇ ma lehˇ bya cehˆ ni ehˇ mawꞈ˗eu meh” lehˇ boˬ taˬ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 12:26, 27) Heu poˆ ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ heu naˇ, Haˬgaiˇ 2:7 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu ngawˬ zuˆ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗a. Heu poˆ ngawˬ zuˆ ngeh˗aˬ, Paˬlawˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh.

19. Tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ bi ngawˬ zuˆ ni aˬ myah luꞈ ziꞈ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ ya siˬ˗eu nga?

¹⁹ Tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ bi ngawˬ zuˆ ni aˬ myah luꞈ ziꞈ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ “Maˬ nyeh laˇ nya˗eu miˇ kʼahˬ aˬ dui za taˬ˗euˬ miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ guiˬ lahˬ˗ahˇ ja ceuˬ kaˇ˗euˇ. Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗awˇ guˆ guˆ˗ehˇ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ nui ma tsaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ kaˇ˗euˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 12:28) Aˇ saˬ saˬ˗eu heu poˆ ngawˬ zuˆ gʼaˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ bi ngawˬ zuˆ ni mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ jaˆ gʼeh˗eu meh.—Ja ceuˬ 110:5, 6; Daˬyeˬlaˇ 2:44.

20. Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ya tseˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

²⁰ Aˇ yamˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ nya˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ de laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ de laˬ lehˇ ya tseˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 12:25) Aˬ dui leh jeh˗awˇ tsaꞈ gaˬ˗eu heu neh, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ geu paw pyawˬ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ tseˇ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ paw pyawˬ ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬsuˇ neh “Miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ heu doe ni, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ doe tehꞈ˗a. Kʼoeˇ dzeuˇ ngeh, aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ keuˆ le tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ.—Maꞈtehˬ 24:14.