1. Aˬ dui aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh aˬ jeˬ˗eu aˇ pyaˇ daˬ nya˗eu nga?

 Aˬ dui aˇ kʼoꞈ ngehˬ˗ehˇ kʼawˆ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi gaˇ hu loꞈ˗ehˇ gaˇ dahˇ maˬ paˇ tsoeˬ miˇ˗a lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui gaˇ hu loꞈ˗ehˇ gʼaˬ maˬ paˇ ahˇ˗euˬ nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui za taˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni maˬ ehˇ, gaˇ yaw shuiꞈ deuˬ˗ahˇ ha geuꞈ nya laˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ “Nymˇ ngaˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh gaˇ hu loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ kʼawꞈ, ngaˇ mˇ luꞈ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ tawꞈ nya˗eu mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ jawˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

2. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

² Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ aˬ dui mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ ni leh jeh naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu nga lehˇ ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ ma. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui taˬ aw˗eu jeˬ, nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ, guiˬ lahˬ huiˬ˗awˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu jeˬ, hawˇ˗eu tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ naˇ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ taꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga lehˇ haw˗awˇ, aˇ muˇ muˇ lah ni˗ahˇ gaˇ dahˇ aˬ joˆ˗ehˇ tsoeˬ˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma.

3. Piˇliˇpiˆ 2:3, 4-ahˇ haw ngeh taˬ aw˗eu jeˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ nga, taˬ aw˗eu jeˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

³ Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ ya taˬ aw˗eu meh. Taˬ aw˗eu deuˬ naˇ, aˬ cawˬ yawˬ ha naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ meh lehˇ haw˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 2:3, 4-ahˇ gui.) Taˬ aw˗eu aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ naˇ, gaˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ mˇ ngeh Jaˇliꞈ zahˇ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ paˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu tiˬ jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ yaꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya mˇ meh lehˇ maˬ ka tiˇ˗a. (Dawˬtsoˆ 7:10) Aˬ yawꞈ maꞈ neh puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ  deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ “miˇ tsaˬ heu˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ” poˆ laˇ paˇ laˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ ya dehꞈ caw meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 7:31.

4. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ˗eu nga?

⁴ Taˬ aw˗eu aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ coeˇ miˬ˗a lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ shiꞈ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh gaˇ teu˗ahˇ neh ya naˬ˗awˇ, gaˇ yawˬ jeˬ yawˬ ya mˇ paˇ˗iˇ˗eu meh. Teu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ya caw ba gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ heu˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh mˇ daˆ leꞈ mawꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ mˇ naˇ muiˬ dzehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gaˇ hu˗euˬ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ deuˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. Leˬbiˇ tsawˇ haˬ deuˬ ngaˬ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ naˇ sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ gaˇ maˬ paˇ ya mˇ˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ Leˬbiˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ naˇ, yawˬ haˬ za taˬ˗euˬ gaˇ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗awˇ, zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ ya caw ba gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (Bawˇtsahˬ 8:25, 26) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ haw˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ, aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya gʼa iˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ jawˇ luꞈ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ caw ba nya dui dui˗eu meh.

5. Aˬ dui Deh hawˇ˗eu Keˇtiˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁵ Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ˗ahˇ nyiˬ tseˇ smˇ kʼoꞈ mˇ˗euˬ Deh˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Deh aˬ yawꞈ shiꞈ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ Keˇtiˬ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ ya mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ yaw shuiꞈ teu˗ahˇ daˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Deh yaw beh naˆ maˬ  tseˇ gaˇ myaˬ dzehˬ laˇ nyaˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ yaw myaˬ jeˬ za taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ zaˬ yoˬ aˬ liˬ deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ pyeuꞈ nya laˇ ni caw ba˗awˇ, mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ meuˬ meuˬ ma˗ahˇ maˬ ehˇ, tawˬ laꞈ kʼoeˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ nya ni dzaw nehˬ luꞈ˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ luꞈ maˬ mˇ luꞈ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ daˬ laˇ ni leh jeh˗awˇ, aˇ pyaˇ yaw shuiꞈ daˬ˗eu uˬ taꞈ, yaw haˬ maˬ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu yaw haˬ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu heu neh, caw ba nehˬ nya˗eu meh.

6. Nahˬ yu ni gʼeh˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw?

⁶ Nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ, yawˬ ha˗euˬ dui dui baw˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 11:2) Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni mˇ˗eu lehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ, yawˬ ha neh za taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ gaˇ daˆ˗ahˇ le daˆ ngeh giˬ˗yaˬ (gear) ya laˆ paˇ˗eu meh. Lawˬ liˬ aw lawˆ lawˆ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ leˬ luꞈ kʼawꞈ, mehˬ shi le keuˆ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui “giˬ˗yaˬ ya laˆ paˇ”˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.—Piˇliˇpiˆ 4:5.

7. Baˬziˇlehˇ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁷ Baˬziˇlehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ haw nymˇ˗ahˇ jawˇ laˇ lehˇ kuˇ ngeh, aˬ yawꞈ yehꞈ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu miˇ neh yawˬ ha aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗awˇ, mˇ nya˗eu jeˬ dui dui baw˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh sahˬ paˬ kuˇ gaˇ maˬ iˇ caw˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ zaˬ guˬ Ciˇmaˬhaˬ˗ahˇ biꞈ iˇ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 19:35-37) Baˬziˇlehˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ li deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ ya bi mˇ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.

8. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁸ Sahˬ paˬ Daˬbiˇ jiˇ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taˬ leˇ˗awˇ, aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ nehˬ mawꞈ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ gaˇ heu˗ahˇ Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ bi mˇ˗euˬ meh. Daˬbiˇ toˆ˗ehˇ ya siˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ heu˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 17:4; 22:5) Daˬbiˇ Sawˇloˬmoˬ˗aˬ “zaˬ guˬ pyeuꞈ˗awˇ, maˬ mˇ maˬ shaˇ haw˗euˬ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ” pyeuꞈ˗eu miˇ neh gaˇ heu˗ahˇ ngaˇ mˇ naˇ muiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ maˬ noeˬ˗a. (1 Laˬsaˬbaˬ 29:1) Daˬbiˇ gaˇ teu˗ahˇ mˇ luiˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ gaˇ taꞈ˗eu meh lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh. Daˬbiˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ Miˬyehˇ gaˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ ya mˇ˗eu jeˬ paˇ˗iˇ˗euˬ kʼawꞈ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ luꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ yaꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ luꞈ˗eu zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh.

9. Saˇ naˇ˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁹ Aˬ dui mehˇ nmˇ Shiˇgeˬ˗oˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Aˬ yawꞈ naˇ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. 1976 kʼoꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ Saˇ naˇ˗euˬ Gawˬmiˬtiꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ smˬ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ 2004 kʼoꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ Saˇ naˇ gawˬmiˬtiꞈ˗ahˇ ja uˇ˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ, gʼaˬ yaw kʼaˇ˗ehˇ maˬ paˇ ahˇ˗euˬ miˇ neh gaˇ hu loꞈ˗ehˇ gaˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ gaˇ heu˗ahˇ mˇ laˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu  nga lehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ ja uˇ gʼaˬ maˬ paˇ ya geuꞈ˗euˬ kawꞈ ni Saˇ naˇ gawˬmiˬtiꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗a siˬ. Aˬ dui neh Baˬziˇlehˇ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ, mehˇ nmˇ Shiˇgeˬ˗oˬ heu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ taˬ aw˗awˇ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ, mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˬ hawˇ˗eu muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ mˇ ceh ceh˗eu gʼaˬ lehˇ maˬ haw ni, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ mˬ cawˬ lehˇ haw˗eu meh.—Dawˬdaˬ 20:29.

10. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁰ Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu uˬ taꞈ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ gʼaˬ maˬ paˇ ahˇ˗euˬ miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu gʼaˬ kʼaˆ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ jawˇ gaˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh.

11. Luˇta 4:13-16-ahˇ haw ngeh aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ, zaˬ guˬ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ naˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗eu nga?

¹¹ Nawˇmi naˇ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ naˇ zaˬ guˬ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Nawˇmi miˬ coeˬ miˬ ma pyeuꞈ iˇ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ kuiˬ ma Luˇta˗ahˇ nawˬ ma jawˇ gaˇ gʼoꞈ iˇ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Luˇta maˬ gʼoꞈ iˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ Nawˇmi˗ahˇ Behˬlehˬhehˬ meuˬ˗ahˇ bi oe caw nehˬ laꞈ lehˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ shaˇ˗eu miˇ neh Nawˇmi jiˇ bi oe caw˗euˬ meh. Nawˇmi, Luˇta neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. (Luˇta 1:7, 8, 18) Teu miˇ neh aˬ yawꞈ nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ guiˬ lahˬ za˗euˬ meh. (Luˇta 4:13-16-ahˇ gui.) Taˬ aw˗eu aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ naˇ Nawˇmi˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh.

12. Pawˇluˆ aˬ cawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗awˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

 ¹² Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh.Yaw jeˬ ma jeˬ, Piˇliˇpiˆ˗euˬ aˇ muˇ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ laꞈ sawˬ sha nehˬ laꞈ ngeh, aˬ yawꞈ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 4:16) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ jiˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 2:19-22) Pawˇluˆ bi nyehꞈ taˬ˗awˇ Loˇmaˆ meuˬ˗ahˇ bi sha gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 28:15) Pawˇluˆ˗aˬ, tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, gʼawˬ mya heˇ laˇ kaˬ gaˇ kʼawꞈ, gaˇ ma doˆ iˇ gaˇ keuˆ ni nui ma keuˆ˗awˇ leh jeh dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha maˬ noeˬ huiˬ ni mehˇ nmˇ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗euˬ meh.

13. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

¹³ Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗awˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ gʼawˬ mya jeˬ gʼawˬ mya paw neh mˇ mawˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ iˇ˗eu laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, myawˬ lawˬ muˇ zeuˇ˗eu maˬ ehˇ, loˬ˗eu nui jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, caw ba nehˬ ngeh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ luꞈ˗uˇ. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Toˆ˗ehˇ naˇ nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui jah paw huiˬ laˇ mahˇ laˇ nya ni hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni leh jeh˗awˇ caw ba nehˬ luꞈ˗uˇ. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ huiˬ˗eu gaˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a lehˇ ehˇ nehˬ. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ ja nehˬ˗awˬ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ bi jawˇ taˬ˗euˬ miˇ neh “guiˬ lahˬ huiˬ” miˇ˗a lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Gawˇlawˇsehˇ 3:15; Yoˇhaˬ 6:44; 1 Teˇsaˬloˇni 5:18.

14. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹⁴ Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ ahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dzaˇ˗i seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ tiˬ jeˬ naˇ, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu heu meh. Gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Sahˬ paˬ Daˬbiˇ naˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gaˇ caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ gʼawˬ myaˬ ni damˬ nehˬ˗euˬ meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 22:11-16; 29:3, 4) Aˬ yawꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ Sawˇlaˬmoˬ neh tsoˆ˗euˬ lehˇ tsawˇ myahˇ doˆ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ damˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗awˇ tsoˆ˗eu gaˇ paw maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ kʼawꞈ ni, gaˇ heu˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh pyuˇ damˬ dawˆ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui zaˬ guˬ deuˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ yawˬ ha˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ dzawˇ nehˬ˗awˇ caw ba nehˬ nya meh.

15. Pawˇluˆ, Tiˇmoˇseˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ dzaw nehˬ˗eu nga?

¹⁵ Tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Pawˇluˆ zaˬ guˬ Tiˇmoˇseˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ bi mˇ laˇ˗awˇ, Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu, aˬ joˆ˗ehˇ ya mehˬ nehˬ˗eu lehˇ dzaw nehˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 16:1-3) Pawˇluˆ neh dzaw nehˬ˗euˬ jeˬ teu naˇ, Tiˇmoˇseˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 4:17) Tiˇmoˇseˬ, Pawˇluˆ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ dzaw nehˬ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ paˇ dzaw kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.

16. Shiˇgeˬ˗oˬ mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ nehˬ dzaw nehˬ˗eu nga?

¹⁶ Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ yaꞈ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ, mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ ya dzaw nehˬ gaˇ maˬ guˆ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ dahˇ maˬ paˇ tsoeˬ miˇ˗a lehˇ jiˇ maˬ noeˬ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, uˬ soe ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ Shiˇgeˬ˗oˬ aˬ yawꞈ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ gaˇ noeˬ keuˆ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ aˇ yamˬ gʼawˬ mya  kʼoꞈ zmˬ˗awˇ, Saˇ naˇ˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ dzaw nehˬ˗euˬ meh. Teu baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ ja uˇ˗eu gʼaˬ maˬ paˇ geuꞈ coeˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ dzaw nehˬ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ mˇ nya laˇ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ Shiˇgeˬ˗oˬ Saˇ naˇ˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ gaˇ oeˬ tseˇ ngaˬ kʼoꞈ dzehˬ ni mˇ laꞈ˗awˇ, gaˇ teu˗ahˇ neh ya puˬ ya mawˇ˗euˬ jeˬ mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ luꞈ˗a siˬ. Shiˇgeˬ˗oˬ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˇ diˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh.

17. Luˇkaꞈ 6:38-ahˇ haw ngeh aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ, mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ biꞈ nehˬ nya˗eu nga?

¹⁷ Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu heu naˇ, kʼaˇ muiˬ˗eu dehꞈ ziˇ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh Jaˇliꞈ dzaw˗awˇ ya siˬ˗euˬ jeˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ leh jeh˗awˇ zmˬ iˇ˗eu heu naˇ, leh jeh poeˬ kʼoꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ miˇ neh gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ yaw shuiꞈ jeˬ˗ahˇ mˇ caw luꞈ˗eu meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ, aˇ nah hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗euˬ kʼawꞈ, laˬ kʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ cehˇ˗eu lehˇ mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗awˇ caw ba nehˬ nya meh. Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ naw maꞈ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Nawˇ yawˬ ha˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗awˇ “biꞈ”˗eu leh jeh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 6:38-ahˇ gui.

18. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

¹⁸ Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˬ deuˬ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ ni leh jeh naˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw ba nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 1:12) Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ maˬ ehˇ, aˇ poeˬ baw˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ naˇ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ jaˆ˗awˇ, mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ naˇ gʼaˬ kʼaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ cawˬ cawˬ taˆ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ tiˬ kʼawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ naˇ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ aˇ muˇ muˇ lah ni guiˬ lahˬ za˗eu meh.