1. Smˇ miˇ iˇ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ yawˬ ha˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ lehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

 Ka li zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ byah kuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ smˇ miˇ iˇ ngeh, maˬ byah kuꞈ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ˗eu meh. Teu baˬ da neh gaˇ kawˆ doˆ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh smˇ miˇ iˇ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ luꞈ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. ‘Zaˬ yo aˬ li heu gʼaˬ muiˬ˗eu nymˇ sahˇ aˬ da pyeuꞈ nya˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ ngaˇ laˬ? Toˆ˗ehˇ maˬ taˬ naˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ gʼaˬ ngeh, aˬ yawꞈ nymˇ dahˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ ni caw ba nehˬ˗eu nymˇ sahˇ aˬ da pyeuꞈ nya paˬ˗ehˇ gʼeh ngaˇ laˬ?’ Zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ jiˇ yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ ni caw ba nehˬ˗eu ngaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ yaw muiˬ jeˬ aˬ jeˬ jeˇ jaˆ nya? Ngaˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ miˇ˗a laˬ?’ (Dawˬtsoˆ 4:9, 12) Zaˬ miˬ zaˬ deuˬ nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu hawˇ˗eu maˬ cehˇ˗eu heu naˇ, smˇ miˇ maˬ iˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taꞈ˗eu meh.

2. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

² Aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu miˬ zaˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ja ceuˬ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˬ zaˬ heu deuˬ nehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ ya mˇ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ naˇ haˬ˗eu heu kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. (1) Miˬ zaˬ deuˬ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ tahˬ puˬ nya˗eu nga? (2) Miˬ zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (3) Miˬ zaˬ hawˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu Aˬbiˇgeˬlaˆ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ ma Maˬliˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

3. Aˬ jeˬ miˇ neh byah kuꞈ˗eu nymˇ dahˬ maˬ pyeuꞈ nya˗eu nga?

³ Nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ neh oe˗euˬ byah kuꞈ˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗a. (1 Yoˇhaˬ 1:8) Teu miˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ deuˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ “shaˬ zahˬ”˗ahˇ ya tahˬ puˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 7:28) Miˬ zaˬ deuˬ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ tahˬ puˬ nya nga lehˇ haw ma.

4. Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ naˇ myaˆ pyawˬ maˬ jaˆ nya lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh noeˬ˗eu nga?

⁴ Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ naˇ myaˆ pyawˬ maˬ jaˆ nya lehˇ noeˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu “Yeˬhawˇbaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗awˇ, miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ bi jawˇ˗eu lehˇ ngaˇ siˬ nya ma. Ehˇ kʼawꞈ, ngaˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ zaˬ yo aˬ li deuˬ loꞈ˗ehˇ yawˬ jeˬ na luꞈ tiˬ kawˆ di ni aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ meh lehˇ mehˬ˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu yaw awˬ maˬ ngeuˇ nya.”

5. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ noeˬ bahˬ taˬ˗euˬ nga?

⁵ Kʼaˬ dzeˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na miˬ zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ taꞈ˗ehˇ teˬ dzehˬ meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬmeˬliˇkaˬ laꞈ oˆ paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu “Ngaˬ˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ haw dzaˬ ngeh, zaˬ yo aˬ li deuˬ jeˬ hu ya dzaˬ˗awˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ naˇ jeˬ nah ya dzaˬ˗eu meh. Aˬ buˇ zaˬ deuˬ hawˬ mˇ dzaˇ saꞈ ya gʼeh˗awˇ, iˇ kahˇ˗ahˇ ya laˆ luiˆ ya laˆ buˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, zaˬ aˬ li deuˬ naˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ya mˇ˗a. Aˬ ma hawˇ˗eu aˇ yuiꞈ deuˬ laˆ dawˆ nehˬ gaˇ dawˬ˗eu tehꞈ meh. Aˬ li deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ ‘iˇ kahˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ sahˬ paˬ’ pyeuꞈ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ˗eu meh.” Eˇshaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu “Ngaˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗aˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu maˬ loˬ˗a, nya˗eu maˬ loˬ˗a, iˇ kahˇ˗euˬ gaˇ mˇ nya naˇ gʼaˬ meh, maˬ ya ngehˬ maˬ ya tmˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu dawˬ jaˆ˗eu meh.” Heu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ nui gaˬ maˬ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ maˬ dehꞈ caw˗a. Aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗ahˇ laˆ shaˬ nehˬ˗awˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ dzaw geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗a.—Eˇpeˇsu 5:28, 29; 1 Beˬtuˆluˆ 3:7.

6. Miˬ zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

⁶ Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗euˬ nui jah paw maˬ ehˇ, nui ma paw maˬ ehˇ, shiˬ shaˬ jiˇ paw maˬ ehˇ, loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi ngehˬ gʼeh mawꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (1 Tiˆmoˇseˬ 5:8) Ehˇ kʼawꞈ miˬ zaˬ deuˬ jiˇ yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui˗eu, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh guiˬ lahˬ shaˇ˗eu, heu deuˬ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya yuˇ doˆ taˬ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Miˬ zaˬ deuˬ gaˇ myaˬ˗eu miˇ neh heu deuˬ jahˇ˗eu aˇ yamˬ maˬ jaˆ nya, gʼaˬ maˬ ahˇ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ laˆ baw taˬ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ bi gʼoeˇ dzehˬ laˇ mawꞈ˗eu miˇ neh meh.—Gʼaˬkʼehˇ 17:27.

7. Miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu awˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

⁷ Miˬ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ byah kuꞈ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ nga lehˇ siˬ nya˗awˇ ha geuꞈ naˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.

8. Eˇpeˇsu 5:22-24-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, miˬ zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu nga?

⁸ Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ ma lehˇ tseˇ˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. (Eˇpeˇsu 5:22-24-ahˇ gui.) Miˬ zaˬ deuˬ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui meh  lehˇ siˬ nya˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼaˇ bi mˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:24; 1 Yoˇhaˬ 5:3.

9. Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁹ Miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ bi naˇ haˬ geuꞈ ni leh jeh˗awˇ, aˬ cawˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu heu naˇ myaˆ pyawˬ maˬ jaˆ nya lehˇ noeˬ laˇ ni jahˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˇ poeˬ baw˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ myaˆ pyawˬ maˬ jaˆ ni tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ jahˇ˗eu yawˬ duˬ baw meh. Yeˬhawˇbaˬ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ uˬ moˆ jawˇ˗eu miˬ zaˬ deuˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ nui saˇ oꞈ ni caw ba˗eu meh. (Ja ceuˬ 119:165) Miˬ zaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˬ moˆ jawˇ˗eu heu naˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ muiˬ˗eu meh.

10. Aˬ dui mehˇ nmˇ Kehˇlawˬ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Yeˬhawˇbaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ biꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬmeˬliˇkaˬ laꞈ oˆ paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Kehˇlawˬ ehˇ˗eu “Ngaˇ ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ tiˬ poˆ na mˇ lehˬ meh lehˇ siˬ nya ma. Aˬ yawꞈ mˇ lehˬ ngeh ngaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ aˇ naˆ ni taˬ baw˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, ngaˇ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu leh jeh˗eu ma.”

11. Mehˇ nmˇ Aˬniˇ˗suiˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹¹ Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ miˬ zaˬ deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ noeˬ keuˆ nehˬ naˇ, miˬ zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu, yaw zeu baw˗eu, yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ gʼeh ngeh mehˇ nmˇ Aˬniˇ˗suiˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga lehˇ haw ma. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Ngaˇ nui ma maˬ pehˇ ni leh jeh˗eu ma. Yawˬ gʼaˬ na luꞈ mˇ lehˬ laˇ˗eu baw meh lehˇ noeˬ taˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ maˬ tsehˆ leˇ ni iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ ma. Ngaˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nyaˬ lehˇ˗aˬ, ngaˬ˗ahˇ nui ma saˇ laˇ˗euˬ meh.” (Ja ceuˬ 86:5) Iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu miˬ zaˬ deuˬ˗aˬ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu awˬ dzehˬ meh.

12. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu nga?

¹² Tiˬ gʼaˬ na aˬ cawˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ heu naˇ, gʼaˬ baˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ nya meh. Teu naˇ tiˬ pawˆ˗iˬ maˬ ngeuˇ˗a. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ gaˇ neh gʼaˬ kʼaˆ˗awˇ, kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ, Aˬbiˇgeˬlaˆ, Maˬliˇ, heu smˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma.

13. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu nga?

¹³ Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ aˬ yawꞈ nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu miˇ neh, maˬ nya˗eu miˇ neh maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ shaw jaˆ ni, awˬ laꞈ ni mehˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ nui gahˇ ahˇ dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Yoˇhaˬ 7:45, 46) Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ mˬ hawˇ˗eu miˇ bi beh caw gaˇ keuˆ ni Yeˬsuˇ˗euˬ bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 8:30; Heˬbyehˇ 1:2-4) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ ‘mˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jaˆ˗eu baoˬ dawˬ tawˆ luꞈ biꞈ jiˇ’˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 28:18) Yeˬsuˇ heu naˆ naˆ˗ehˇ nya kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba˗eu meh. Teu naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh.—Yoˇhaˬ 14:31.

14. (a) Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ haw˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (b) Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Dawˬdaˬ yaw huiˬ 31-ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁴ Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Yeˬhawˇbaˬ miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ bi jawˇ˗eu heu naˇ, aˇ buˇ deuˬ aˬ li deuˬ taꞈ˗ehˇ teˬ˗eu miˇ neh maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ mˬ taˆ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ bi uˆ lahˇ leˇ gaˇ haw ngeh, siˬ laˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 3:26-29) Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ baoˬ biꞈ nehˬ˗awˇ, nui ma taˬ˗eu lehˇ bi mawˇ˗euˬ meh. Nui gahˇ ahˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ biꞈ nehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ lawˬ muˇ zeuˇ zeuˇ˗ehˇ jeˬ gaꞈ jeˬ ka lawˬ muˇ mˇ˗eu, nymˇ jiˇ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ caw ba˗eu bym˗eu byehˆ˗eu miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 31:15, 16, 18-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ maˬ jaˆ˗eu zaˬ kʼaˆ maˬ ngeuˇ˗a. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ naˇ haˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 31:11, 26, 27-ahˇ gui.) Kʼaˬ dzeˇ zaˬ gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ yaw zeu taˬ nehˬ˗eu miˇ neh, miˬ zaˬ gʼaˬ jiˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.

15. Miˬ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁵ Miˬ zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Yeˬsuˇ huiˬ˗eu gaˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ nya kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu heu naˇ myaˆ pyawˬ maˬ jaˆ nya lehˇ maˬ noeˬ˗a. (1 Gawˇliˬtu 15:28; Piˇliˇpiˆ 2:5, 6) Bym˗eu byehˆ˗eu miˬ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˬ moˆ jawˇ˗eu heu naˇ, myaˆ pyawˬ maˬ jaˆ nya lehˇ maˬ noeˬ ni kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu miˇ neh meh.

16. 1 Saˬmeuˬlaˆ 25:3, 23-28-ahˇ haw ngeh, Aˬbiˇgeˬlaˆ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹⁶ Aˬbiˇgeˬlaˆ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ naˇ Naˬbaˬlaˇ meh. Naˬbaˬlaˇ˗aˬ, jahˇ gʼeh˗awˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, guiˬ lahˬ˗ahˇ maˬ noeˬ mawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Toˆ˗ehˇ nga lehˇ˗aˬ, Aˬbiˇgeˬlaˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ byehˇ˗eu lehˇ maˬ leh jeh˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, Daˬbiˇ hawˇ˗eu Daˬbiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ sehꞈ laˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ maˬ siˬ maˬ suˇ˗eu jahˇ geuꞈ˗awˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu iˇ kahˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ mˇ nya˗eu jeˬ mˇ˗euˬ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, aˬ yawꞈ guiˇ deuˆ˗eu keu ka kuˆ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ 400 gʼaˬ jawˇ gaˇ iˇ˗awˇ, Daˬbiˇ˗ahˇ ya tahˬ shaˇ˗iˇ ngeh nui kʼaˬ aˇ naˆ ni ya ahˇ nga lehˇ. Aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ yaw lehˬ ngaˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ bi jaˆ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 25:3, 23-28-ahˇ gui.) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ ziꞈ dah ni  gʼeh˗awˇ, kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu miˬ zaˬ heu gʼaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ maˬ bi mˇ ni bi laˆ naˬ le˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh.

17. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Daˬbiˇ hawˇ˗eu Aˬbiˇgeˬlaˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁷ Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Aˬbiˇgeˬlaˆ noeˬ dahˇ doe˗eu, nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Daˬbiˇ jiˇ aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ naˇ haˬ˗eu miˇ neh nui gahˇ ahˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ yaw lehˬ maˬ ahˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ya sehꞈ˗aˬ. Teu gaˇ duˇ ni nui gahˇ ahˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ noeˬ tsehˆ mi naˆ˗ehˇ miˬ zaˬ deuˬ ngehˬ gaˇ naˇ haˬ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ bi noeˬ tsehˆ lehˬ ni caw ba nehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.

18. Miˬ zaˬ deuˬ Aˬbiˇgeˬlaˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁸ Miˬ zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ Saˇ kiˇ maˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ dehꞈ caw kʼawꞈ, miˬ zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ yawꞈ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ byehˇ˗eu lehˇ maˬ leh jeh˗a. Aˬ yawꞈ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu heu neh aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni leh jeh˗awˇ caw ba˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:1, 2) Aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ miˬ zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh.

19. Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu aˬ geu ngeh nga?

¹⁹ Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ nga lehˇ˗aˬ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ bahˬ˗eu jeˬ mˇ lehˇ ehˇ laˇ ngeh, maˬ ya mˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˇ kiˇ maˬ pyeuꞈ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ jaˬ myawꞈ bi myawꞈ, smˇ kʼoeˬ bi kʼoeˬ, Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ bi mˇ naˇ, aˬ yawꞈ maˬ ya mˇ˗a. Ka li zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ hawˇ˗eu smˇ miˇ iˇ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ jiˇ aˬ cawˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ya ziꞈ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ paˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ bahˬ˗eu jeˬ bi mˇ laˇ naˇ, laꞈ maˬ ya daˬ˗a. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu lehˇ nahˬ yu ni dzawˇ nehˬ kʼawꞈ, ziꞈ dah ni ya gʼeh˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 5:29.

20. Maˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?

²⁰ Maˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗euˬ aˬ ma pyeuꞈ˗eu Eˇliˇsaˬbehˆ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ ngeh, Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ  Jaˇliꞈ aˇ deuˆ 20 deuˆ dzehˬ ni˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. Heu gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 1:46-55) Shaˇ noeˬ haw sheˇ, Maˬliˇ Yoˇsehˆ˗ahˇ dahˬ dzaˬ iˇ˗eu lehˇ ngehˬ cawˬ tsehˆ taˬ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇsehˆ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ maˬ ngeuˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ nawˇ aˬ nyiˇ pi leˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ ya ciˬ meh lehˇ do lehˇ ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 1:26-33) Yeˬhawˇbaˬ Maˬliˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh meh lehˇ nui ma taˬ˗eu meh. Aˬ dui Maˬliˇ Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ mˬ taˆ gʼoꞈ dehꞈ leˇ dzeuˇ ngeh kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ luꞈ meh siˬ lehˇ siˬ nya˗eu ma.—Gʼaˬkʼehˇ 1:14.

21. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Maˬliˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

²¹ Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Nui gahˇ ahˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ deuˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ miˬ zaˬ taꞈ˗ehˇ teˬ dzehˬ gaˇ maˬ guˆ˗a. Nymˇ sahˇ aˬ da˗euˬ jawˇ duˬ˗ahˇ lu geuꞈ laˇ gaˇ jiˇ maˬ guˆ˗a. Aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu miˬ zaˬ deuˬ, nymˇ jiˇ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ caw ba nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ miˬ zaˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ taꞈ˗ehˇ dzaw goˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ hawˇ˗eu Ka li zaˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ mˇ gaˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ naˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a.—Eˇpeˇsu 6:4.

22. Miˬ zaˬ deuˬ Maˬliˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

²² Miˬ zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Miˬ zaˬ gʼaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Ka li zaˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ sheuˬ gʼeh kʼawꞈ, miˬ zaˬ gʼaˬ jiˇ yawˬ ha˗euˬ nui jah˗ahˇ ya bo saˆ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. (Gaˬlaˬtiˆ 6:5) Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, miˬ zaˬ gʼaˬ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ˗eu hawˇ˗eu shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu aˇ yamˬ ya biˇ taˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ gaˇ jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ laˇ˗eu meh.

23. Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ naˇ yawˬ ha hawˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ jeˬ muiˬ˗eu nga?

²³ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu miˬ zaˬ deuˬ, teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu deuˬ naˆ maˬ tseˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ hawˇ˗eu aˬ buˇ zaˬ guˬ deuˬ dzaw geuꞈ jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, nymˇ jiˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gʼoeˇ law gaˬ law˗ehˇ lmˇ boˬ ni bi gʼeh˗eu meh. (Tiˇtuˆ 2:3-5) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ luꞈ˗eu deuˬ myaˬ tiˬ paˆ naˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ pyeuꞈ meh. (Ja ceuˬ 68:11) Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ li maˬ ehˇ, aˬ buˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ja sawˇ ma.