Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ

Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ”˗euˬ meh

Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ”˗euˬ meh

Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ “Nawˇ Jaˇliꞈ aˬ geu deuˆ˗ahˇ ya leˇ nya” lehˇ naˇ haˬ laˇ˗eu meh. Ngaˇ Dawˬdaˬ 3:5, 6-ahˇ “Nawˬ˗euˬ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗awˬ. Yawˬ ha bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ taˬ gʼoe. Nawˇ kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˬ. Nawˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ laꞈ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu heu deuˆ˗ahˇ ya leˇ miˇ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Ngeuˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ siˬ nya mawꞈ miˇ˗a laˬ? Nymˬ˗mˇ ngaˇ ja nehˬ ma.

Ngaˬ ma ngaˬ da ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma˗ahˇ cah nya ni caw ba nehˬ

Ngaˬ ma ngaˬ da 1920 kʼoꞈ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ maˬ yuˇ˗aˬ siˬ. Ngaˇ Eˬgaˬlamˬ˗ahˇ 1939 kʼoꞈ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ ma. Ngaˇ nyiˇ ngeh neh ngaˬ ma ngaˬ da nehˬ˗ehˇ Bawˬdzaˬmymˇ˗ahˇ iˇ˗awˇ, Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu dzaw nymˇ˗ahˇ ya uˇ leˇ˗euˬ ma. Ngaˇ mˇ dzaw dahˬ beh ngeh poˆ 6 kʼoꞈ tehꞈ˗a siˬ. Teu ngeh ngaˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ tiˇ˗eu miˇ neh bawˬ keuˆ kʼoeˇ taˆ daˆ leˇ˗awˇ ya ngehˬ˗euˬ gaˇ noeˬ nya siˬ. Ngaˇ naˇ haˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ haw gʼeh ngeh, tsawˇ kʼaˆ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Ngaˬ ma ngaˬ da nehˬ˗ehˇ gaˇ ma˗ahˇ tsaꞈ gaˬ luꞈ

Tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh zmˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ ngaˬ da ngaˬ˗ahˇ yaw awˬ awˬ lehˇ gʼeh˗eu sahˬ boꞈ aˇ taꞈ jahˇ nehˬ˗euˬ meh. Ngaˇ 8 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh˗euˬ ma. Teu ngeh nymˇ sahˇ gʼaˬ ngaˬ neh biꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ aˇ taꞈ˗ahˇ gui haw˗awˇ, “Miˬyehˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ maˇ diˇ bi pyeuꞈ” lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ jiˇ paˇ yuˇ˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ cehˇ˗eu miˇ neh ngaˇ ngaˬ da jawˇ gaˇ cehˆ gʼeh˗awˇ ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ ma. Tsaꞈ gaˬ˗eu hawˇ˗eu mehˬ bawˬ mˇ˗eu heu naˇ ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗awˇ, ngaˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ mawꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.

Ngaˬ da ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ yuˇ˗eu lehˇ jaˇ laˇ dawˆ˗euˬ taꞈ naˇ, ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Loꞈ˗eu nymˇgoˇ yaw shuiꞈ doˆ laˇ naˇ ngaˇ taˆ lehˇ gui˗eu ma. Heu naˇ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ gaˇ keu ni nui ma bi taˬ dzehˬ laˇ˗euˬ meh.

1950 kʼoꞈ˗ahˇ nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ lehˇ ehˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma. Yehꞈ siˬ ba la, smˬ nah, jawˇ nahˇ dzeuˇ oeˬ nah˗ahˇ˗euˬ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ kawˆ uˬ dzah naˇ, “Miˇshaˬnaˬliˬ aˇ nah” lehˇ meh. Teu ngeh nah mehˇ nmˇ Kehˇliˬ Baˇbeuˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ mehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˇ nah naˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu dawˬ mehˬ mehˬ˗eu jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ nyiˬ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ ngeh, ngaˇ tsawˬ tuˇ˗awˇ “Euˬ” lehˇ ehˇ˗euˬ ma. Ngaˇ 11 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ, ngaˇ mˇ luꞈ˗eu jeˬ heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. Ngaˇ iˇ diˬ maˬ diˬ nya˗eu miˇ neh iˇ cuꞈ˗ahˇ uˇ iˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh ngaˬ˗ahˇ guˆ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ gʼoe ngaˬ˗ahˇ taˬ guˆ lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ iˇ uˇ gʼeh ngeh lah dawˬ dah jiˇ maˬ ya nawˬ tehˬ dah˗aˬ siˬ, ngaˬ˗ahˇ noeˬ laˇ ngeh˗aˬ shawˇ gʼaˬ shaw˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ naˇ ngaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ nehˬ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ naˇ lah˗ahˇ neh sheuˬ doˆ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Teu nah naˇ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu aˇ nah pyeuꞈ˗awˇ, teu nah˗ahˇ neh taꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ tseˇ

Ngaˇ sahˬ boꞈ tiˬ tiˆ dzaw jiˇ ngeh, huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ geuꞈ mawꞈ kʼawꞈ, saˬ laˬ deuˬ ngaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ dzaw goˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, aˇ dzehˬ˗ehˇ nyehꞈ suꞈ laˇ˗eu miˇ neh ngaˇ dzaw tawꞈ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ dzaw tawꞈ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ heu naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma˗ahˇ cah gaˇ laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh maˬ paˇ dzaw tawꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma. Ngaˇ gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, tiˬ kʼoꞈ dzaw jiˇ naˇ iˇ doˆ ma lehˇsahˬ boꞈ boꞈ nehˬ˗euˬ ma. Doˆ˗iˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ, taˆ lehˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗euˬ ma.

Ngaˇ 1957 kʼoꞈ, Shiꞈ siˬ ba la˗ahˇ Gʼoeˇliˬboˬloˬ meuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ dahˬ beh˗euˬ ma. Ngaˇ Law dawˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇMiˬyehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ taꞈ nya˗eu noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na jawˇ meh laˬ lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Ngaˇ mehˇ nmˇ Beuˬbaˇsiˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ taꞈ˗euˬ ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw geuꞈ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Nga maꞈ˗euˬ aˇ muˇ mehˇ nmˇ Baˇsiˬ nga nyaꞈ hawˇ˗eu aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ koꞈ gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh. Ngaˇ mehˬ bawˬ˗euˬ laꞈ taꞈ yaw muiˬ˗ehˇ lehˇ hmˬ˗awˇ gm leˇ˗eu heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma bi taˬ dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, ngaˬ˗euˬ nui jah˗ahˇ bi mawˇ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh.

Ngaˇ yehˇ maˬ geuꞈ iˇ˗eu miˇ neh tawˬ˗ahˇ ya uˇ iˇ˗euˬ ma. Tawˬ˗ahˇ neh doˆ le˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, ngaˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Baˇbaˬlaˬ nehˬ˗ehˇ mawˇ dzoeˇ˗awˇ, 1959 kʼoꞈ˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ Miˬyehˇ gaˇ aˬ geu gaˇ ya mˇ˗iˇ kʼawꞈ nui ma tsaˬ˗eu ma. Nga nyaꞈ Eˬgaˬlamˬ miˇ kʼahˬ Lehˇkaˬsheuˬ meuˬ˗ahˇ ya mˇ iˇ beh beh˗euˬ ma. 1961 kʼoꞈ, Tiˬ siˬ ba la˗ahˇ Law dawˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ngaˇ tiˬ siˬ ehˇ gʼaˬ ni jahˇ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu dzaw nymˇ˗ahˇ daˆ le lehˇ kuˇ˗eu meh. Teu gaˇ dzaw jiˇ ngeh tiˬ jawˇ ngaˬ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ bi mˇ laꞈ˗eu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Beuˇmiˇheh meuˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ jawˇ nah nyiˬ jaw byah ni dzaw nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ jiˇ bi oe caw˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ ngaˇ Lehˇkaˬsheuˬ hawˇ˗eu Cehˇ sheuˬ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ya mˇ iˇ˗euˬ ma.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ naˇ tiˬ jawˇ˗iˬ nui ma maˬ ya cawˆ˗a

1962 kʼoꞈ, Yehꞈ siˬ ba la˗ahˇ nga nyaꞈ naˬ luꞈ ngeh yamˬ˗ahˇ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ neh sahˬ boꞈ tiˬ taꞈ sha laꞈ˗euˬ meh. Teu gaˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw iˇ˗eu tsawˇ myahˇ dawˆ˗eu sahˬ boꞈ aˇ taꞈ jiˇ ahˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh, kawˇ ma˗ehˇ tsawˇ myahˇ boꞈ ahˇ˗awˇ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ sha kʼoꞈ gʼeh˗euˬ ma. Teu gaˇ neh ba la ngaˬ siˬ naˇ nga nyaꞈ ba la tseˇ siˬ byah ni ga leˇ˗eu Giˇlaˆ dzaw nymˇ 38 poˆ yawꞈ poˆ˗ahˇ dzaw iˇ˗eu gʼaˇ duˬ Niˬ˗yuˬ Yawˇ Buˇkiˬ˗liˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma.

Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ jiˇ mehˬ˗eu meh. Teu ngeh ngaˇ 20 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni tehꞈ kʼawꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dzaw˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ gʼawˬ mya kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ uˬ taꞈ, Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Peˬlehˬ Laˇsuiꞈ˗kuiˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ taꞈ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ yawˬ nah na luꞈ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gaˇ ya mˇ taꞈ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ˗eu tiˬ kawˆ naˇ, aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh, ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ ya bi pyeuꞈ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ neh oe˗euˬ nui noeˬ nui duˇ ya bi pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu heu kawˆ meh. Teu gaˇ dzaw ngeh yamˬ˗ahˇ nga maꞈ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ mehˬ gaˇ ya gaˬ˗euˬ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, Naˬtaˬ Naw, Pehˇdaˬ˗liꞈ Paˬlahˇ˗suiꞈ, Kaˇ Keuˬ˗laiˬ, heu deuˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ nga maꞈ Aˬleˬsaˬduˇ Mehꞈmiˇlamˬ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ neh jiˇ gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ mehˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ, 1914-ahˇ neh 1919 kʼoꞈ dahˬ beh laˇ dzaˬ˗ahˇ keuˆ ni ya tahˬ puˬ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ laꞈ˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu meh.

Gaˇ poˆ laˇ paˇ laˇ

Dzaw jiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh mehˇ nmˇ Naw nga nyaꞈ˗ahˇ naw nyaꞈ Ehˇpaˬ˗liˇkaˆ paw jaˆ˗eu Buˬluˇdiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ ya mˇ˗iˇ nga de lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu ngeh nga nyaꞈ Beˬdeˬlaˇ˗euˬ sahˬ boꞈ taˬ duˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ cehˆ gʼeh˗awˇ Kʼoꞈ lah˗euˬ paˇ dmˬ˗ahˇ Buˬluˇdiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ aˇ myaˆ gʼaˬ jawˇ nga lehˇ haw iˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ˗iˬ jawˇ˗eu maˬ ya mawˇ˗aˬ. Nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ neh˗iˬ maˬ tsaꞈ gaˬ˗iˇ haw˗euˬ jawˇ duˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu meh. Dahˬ beh ngeh nga nyaꞈ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh nga nyaꞈ˗ahˇ nui ma saˇ laˇ˗euˬ meh.

Teu gaˇ iˇ keuˆ ngeh yawˬ jeˬ na luꞈ nga nyaꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw shuiꞈ shuiꞈ˗ehˇ miˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, mˬ jeˬ jaˬ lehˇ, zahˇ sahˇ kʼoꞈ, dawˬ maˬ ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Nga nyaꞈ Paˇlaˬ dawˬ ya dzaw˗eu uˬ taꞈ, naˬ duˬ lawˬ muˇ jiˇ noeˬ miˇ maˬ tsaˬ ni shaˬ˗euˬ ma. Teu gaˇ iˇ keuˆ˗eu nyiˬ nah naˇ, Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dzaw haw˗euˬ mehˇ nmˇ Hehˇliˬ Aˇnawˬ, Zamˇbiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ maˬ mˇ˗iˇ mi naˆ˗ehˇ nga nyaꞈ jawˇ gaˇ jeˬ hu gʼa laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ iˇ kahˇ poˆ caw nehˬ˗awˇ teu ngeh neh naˇ nga nyaꞈ jawˇ˗eu iˇ kahˇ miˇshaˬnaˬliˬ˗euˬ iˇ kahˇ dahˬ beh˗eu kahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ siˬ nya˗eu heu gaˇ˗euˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ nga nyaꞈ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ teu gaˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ byawˬ laˇ˗euˬ tehꞈ de siˬ. Ehˇ kʼawꞈ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ nga nyaꞈ gaˇ mˇ˗eu li ma maˬ jaˆ naˇ heu gaˇ maˬ paˇ ya jawˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ heu gaˇ neh ya iˇ doˆ˗eu miˇ neh nui ma cawˆ˗eu lehˇ miˇ˗a. Nga nyaꞈ Yuˬkaˇdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ ya mˇ paˇ˗iˇ˗euˬ ma.

Nga nyaꞈ Yuˬkaˇdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh, biˇsaˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh noeˬ shaˬ dui dui miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗euˬ ma. Teu gaˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu Kehˇnaˬdaˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ teu gaˇ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗awˇ biˇsaˬ maˬ za˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni teu gaˇ nyiˬ siˬ smˇ siˬ bi jawˇ laꞈ˗euˬ meh. Heu gaˇ haw ngeh Yeˬhawˇbaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ caw ba dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

Yuˇkaˇdaˬ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu Buˬluˇdiˬ miˇ kʼahˬ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Teu gaˇ mehˇ nmˇ 28 gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu meh. Tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ ngehˬ nya˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ teu kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ dawˬ tiˬ jeˬ na ya ngehˬ nya nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ Kamˬpaˇlaˬ meuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ dahˬ beh˗euˬ ma. Teu gaˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ naˇ Yuˇkaˇdaˬ dawˬ ngehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, dawˬ heu˗ahˇ dzaw˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ dawˬ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ nyaˬ˗eu gʼaˇ duˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ ga leˇ˗euˬ kʼawꞈ, dawˬ teu ngehˬ nya˗eu baˬ da neh tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ dzehˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ya mehˬ˗eu lehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ uˬ taꞈ, dzaw zaˬ yaw oeˇ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh ya dzaw˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ peuˬ laˇ˗euˬ meh.

Gʼawˬ mya gaˇ ya˗iˇ

Gaˇ ma doˆ˗iˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ, Yuˬkaˇdaˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ ngeh

Nga nyaꞈ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ ya mehˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, teu kʼahˬ˗ahˇ gʼawˬ mya gaˇ ya haw˗iˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a. Keˇnyaˬ Beˬdeˬlaˇ nga nyaꞈ˗ahˇ teu kʼahˬ doe ni iˇ˗awˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ aˬ gaˇ gaˇ loˬ nga lehˇ cah haw˗iˇ lehˇ ehˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ Saˇ kiˇ˗ahˇ maˬ mawˇ haw˗euˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ya puˬ˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma muiˬ˗eu lehˇ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ha nehˬ laꞈ˗awˇ gʼawˬ nyoeˇ lawˬ muˇ jiˇ jahˇ˗awˇ bi dzaˬ˗eu meh.

Dzaˇ˗i tiˬ poˆ gaˇ ma ya doˆ˗iˇ˗eu tsahˇ naˇ, Iˇdiˬ˗yaˬ iˬ ma laˆ shaˆ˗ahˇ jaˆ˗eu Sehˬsheuˬ˗oˬ iˇ jaw lahˇ pyeuꞈ meh. Teu gaˇ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ lawˬ liˬ dziˬ˗awˇ, nyiˬ nah byah ni ya˗iˇ˗awˇ saˇ baoˬ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ ya˗iˇ˗eu meh. Teu gaˇ neh naˇ 1965 kʼoꞈ˗ahˇ neh 1972 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni ngaˇ Sehˬsheuˬ˗oˬ iˇ jaw lahˇ˗ahˇ iˇ ngeh Baˇbaˬlaˬ jiˇ oe˗euˬ meh. Teu gaˇ dahˬ beh ngeh tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 2 gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ kʼawꞈ aˇ nah naˇ aˇ muˇ muˇ zaˬ lehˇ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ aˇ muˇ lehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ ngaˇ Ehˇliˇtiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu Iˬdiˬyoˇbyaˇ uˬ taꞈ Suˬdaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ gaˇ ya gʼa˗iˇ˗euˬ ma.

Yehˇ deuˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ lu geuꞈ˗euˬ taꞈ naˇ, Yuˬkaˇdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ yaw kawˇ˗ehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ meh. Shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ teu laꞈ kʼoeˇ, ngaˇ “Loˇmaˆ Sahˬ paˬ˗euˬ myawˬ Loˇmaˆ Sahˬ paˬ˗ahˇ biꞈ”˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ miˇ˗a lehˇ ya dzaw˗euˬ ma. (Maˬkuˆ 12:17) Teu ngeh Yuˬkaˇdaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ, yawˬ ha˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh kʼaˇ peh dzehˬ˗eu yehˇ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ jaˇ laˇ ya dawˆ˗iˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ taˆ lehˇ jaˇ laˆ dawˆ˗iˇ˗euˬ ma. Nyiˬ nah smˬ nah naˇ ngaˇ miˇshaˬnaˬliˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ lawˬ liˬ teh˗awˇ Kamˬpaˇlaˬ˗ahˇ iˇ tsehˆ ngeh yehˇ deuˬ nga nyaꞈ jawˇ gaˇ laˇ˗eu miˇ neh tsawˬ guˆ˗iˇ˗euˬ lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ kʼoeˬ sho haw˗eu deuˬ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ˗awˇ yehˇ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. Nga nyaꞈ miˇshaˬnaˬliˬ pyeuꞈ de, tiˬ jeˬ jiˇ maˬ mˇ lehˬ˗a, jaˇ laˇ jiˇ dawˆ dzeuˇ maˬ, lehˇ ehˇ nehˬ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ ni nga nyaꞈ˗ahˇ miˇshaˬnaˬliˬ˗euˬ iˇ kahˇ dawˬ peh jaˆ˗eu yehˇ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ nyehꞈ gʼeh˗euˬ meh. Teu gaˇ iˇ keuˆ ngeh nga nyaꞈ jaˇ laˇ dawˆ˗iˇ ngeh mawˇ˗euˬ yehˇ kʼoeˇ gʼaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ noeˬ taˬ nya˗eu meh. Yehˇ teu gʼaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ pyehˬ nehˬ˗awˬ lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ miˇ neh nui ma saˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Teu ngeh yehˇ deuˬ gaˇ ma piˬ tehˬ˗awˇ tsaw tseˇ laˇ gaˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ya puˬ˗eu ma. Yehˇ tiˬ deuˬ na jiˇ baˬ jiˇ dawˇ yehꞈ taˬ˗aˬ siˬ. Nga maꞈ yehˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ ya puˬ le ngeh guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu naˇ nga maꞈ˗ahˇ nui ma saˇ laˇ˗awˇ, yawˬ poˆ na luꞈ yaw muiˬ˗ehˇ iˇ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. 1973 kʼoꞈ˗ahˇ miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yuˬkaˇdaˬ˗ahˇ neh ya doˆ˗iˇ˗eu miˇ neh, nga maꞈ˗ahˇ nui ma cawˆ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Koˇdiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ Aˬbiˇjaˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ jawˇ ngeh, Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu aˇ taꞈ yaˬ doˆ luꞈ

Nymˬ˗mˇ jiˇ gaˇ yaw shuiꞈ tiˬ hmˬ paˇ yaˬ mˇ paˇ˗iˇ ngaˇ. Nymˬ˗mˇ poˆ naˇ nga nyaꞈ Ehˇpa˗li kaˆ˗ahˇ jaˆ˗eu Koˇdiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya jawˇ˗iˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ gʼawˬ mya jeˬ paˇ ya laˆ paˇ nga siˬ. Nga nyaꞈ zahˇ sahˇ kʼoꞈ yaw shuiꞈ˗ahˇ paˇ ya dzaw˗awˇ Paˇlaˬ dawˬ tehꞈ˗ehˇ paˇ ya ngehˬ kʼoꞈ˗iˇ nga siˬ. Kʼoeˇ naˇ yaw myaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ miˇshaˬnaˬliˬ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ dehꞈ tsaˬ nya ni paˇ ya leh jeh nga siˬ. Nymˬ˗mˇ poˆ jiˇ aˇ yamˬ tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ laꞈ kʼoeˇ taˬ aw˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu nui ma muiˬ˗eu deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ caw ba luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu miˇ neh, nga nyaꞈ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh.

Maˬ noeˬ gaˇ ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Baˇbaˬlaˬ kiꞈsaˬ (ma le) naˇ gawˇ naˇ laˇ˗euˬ miˇ neh, nga nyaꞈ Yuˇloˬ˗ahˇ yaw myaˬ poˆ iˇ˗awˇ laˆ saˆ˗iˇ˗euˬ ma. 1983 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh nga nyaꞈ Ehˇpa˗li kaˆ paw pyawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ maˬ paˇ mˇ˗iˇ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ ngeh nui ma cawˆ lehˇ miˇ˗a.

Dehꞈ ziˇ poˆ laˇ paˇ laˇ

Nga nyaꞈ Law dawˬ Beˬdeˬlaˬ˗ahˇ mˇ luꞈ ngeh, Baˇbaˬlaˬ˗euˬ naˇ gawˇ paˇ kʼaˆ dzehˬ laˇ˗awˇ aˇ nah naˇ shiˇ˗euˬ meh. Beˬdeˬlaˇ nymˇ jiˇ ngaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ dui dui˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gu ngehˬ˗ehˇ dzehˬ ngaˬ˗ahˇ daˬ laˇ nya ni hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ ngaˇ laꞈ nyiˇ paw jawˇ˗awˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ caw ba laˇ˗eu mehˇ nmˇ Ehˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ haw˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Nga nyaꞈ 1989 kʼoꞈ˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ˗awˇ tiꞈ kawˆ loꞈ˗ehˇ Law dawˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ ma.

Ehˬ nga nyaꞈ Biˇteˬ Beˬdeˬlaˇ yaw shuiꞈ mehˬ shi yawꞈ luꞈ

1995 kʼoꞈ˗ahˇ neh 2018 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ dah zaˇ gaˇ ya mˇ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. (Dzeuˇ yaꞈ ngeh zoˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ lehˇ kuˇ˗eu meh.) Ngaˇ miˇ kʼahˬ 60 kʼahˬ ehˇ gʼaˬ ni˗ahˇ ya iˇ˗euˬ ma. Ngaˬ neh kʼaˇ ya iˇ˗euˬ gaˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ maˇ diˇ caw ba luꞈ˗eu lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma.

2017 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ Ehˇpa˗li kaˆ˗ahˇ ya gʼa kʼoꞈ˗iˇ˗euˬ ma. Ngaˇ Ehˬ˗ahˇ Buˬluˇdiˬ˗ahˇ ya sheuˬ gʼa˗iˇ miˇ neh, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu gaˇ˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh jiˇ zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˬ neh 1964 kʼoꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ haw˗euˬ gaˇ ma˗ahˇ nymˬ˗mˇ naˇ Beˬdeˬlaˇ jaˆ laˇ˗awˇ miˇ kʼahˬ heu kʼahˬ˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 15,500 gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ˗eu meh.

Ngaˇ 2018 kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ gaˇ gaˇ ya iˇ˗eu lehˇ ya siˬ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˇ ya gʼa iˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ Koˇdiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. Teu gaˇ˗euˬ kʼaˇ huiˬ˗eu meuˬ pyeuꞈ˗eu Aˬbiˇjaˬ meuˬ˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh, ngaˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ ya gʼoꞈ˗iˇ gaˇ duˇ nya. Nga nyaꞈ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh, ngaˇ Beˬdeˬlaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ hawˇ˗eu naˬ gaˬ naˬ ba haw ngeh, ngaˇ ngaˬ˗euˬ kuˆ lawˆ gaˇ dzeˇ jawˇ˗eu gʼaˬ naˇ mehˇ nmˇ Sawˇsoˬ pyeuꞈ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ Aˬbiˇjaˬ meuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ gʼaˬ geuꞈ haw˗aˬ lehˇ noeˬ luꞈ nya siˬ. Ehˇ kʼawꞈ teu gʼaˬ naˇ ngaˬ neh noeˬ˗euˬ gʼaˬ maˬ ngeuˇ ni Sawˇsoˬ˗euˬ aˬ li law hawˇ ngaˬ. Aˬ yawꞈ nyaꞈ da zaˬ tsawˇ myahˇ duˇ leˇ nga.

Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu meh. Ngaˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ngaˇ mehˬ hu paw keuˆ le˗eu muiˬ dui dui˗eu miˇ shuiꞈ˗ahˇ dawˬ luꞈ ma.—Dawˬdaˬ 4:18.