1-2. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni aˬ suˇ suˇ gʼaˬ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

 Piˇjiˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Eˇmeˬ “Ngaˇ ngaˬ neh ya dzaw˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗awˇ, heu naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ jiˇ siˬ nya ma. Ehˇ kʼawꞈ ni ngaˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ, dehꞈ paˇ nya˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Eˇmeˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ˗ahˇ caw ba naˇ, dzaw zaˬ deuˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya˗eu awˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

² Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nya meh. (Eˇpeˇsu 4:16) Baˬnmˇgʼaoˬtuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Leˬlaˬniˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ehˇpa˗li kaˆ˗ahˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ huiˬ laˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, pu lah siˬ ya caw ba meh lehˇ ehˇ˗eu dawˬ daˬ jaˆ˗eu meh. Ngaˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ caw ba˗eu loˬ meh lehˇ noeˬ miˇ˗a.” Zaˬ tiˬ gʼaˬ huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ da aˬ ma hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ maˬ ehˇ, saˬ laˬ saˬ ma deuˬ maˬ ehˇ, ya mehˬ ya tsoˆ nehˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni dzaw zaˬ deuˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, mehˇ nmˇ deuˬ dzaw zaˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ hawˇ˗eu gʼaˬ ya biꞈ˗eu uˬ taꞈ, yaw muiˬ˗ehˇ ya dehꞈ mehˬ nehˬ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 15:22.

3. Aˬ dui Ehˇnaˬ, Doˬliˬ, Leˬlaˬniˬ, heu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

³ Jaˇliꞈ dzaw nehˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, aˬ jeˬ miˇ neh mehˇ nmˇ nui deuˬ neh caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Mawˬdoˬbaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Ehˇnaˬ “Dzaw zaˬ deuˬ huiˬ laˇ mahˇ laˇ dahˬ beh laˇ shaw˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ caw ba nehˬ jiˇ nya˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Mawˬdoˬbaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu dzehˬ˗eu huˬ  mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Doˬliˬ jiˇ “Tiˬ poˆ na mehˇ nmˇ deuˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ dzaw zaˬ gʼaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ nya˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ ngaˬ neh maˬ noeˬ keuˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Leˬlaˬniˬ jiˇ “Mehˇ nmˇ deuˬ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ bi mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ heu deuˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ siˬ leˇ˗eu meh” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 13:35.

4. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁴ Aˬ dui ‘Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ jiˇ maˬ ngeuˇ gaˇ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh aˬyawꞈ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu’ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ ya mehˬ caw˗iˇ ngeh maˬ ehˇ, dzaw zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe ngeh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ dzaw zaˬ deuˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keu nya ni, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.

5. Jaˇliꞈ ya mehˬ caw˗iˇ ngeh aˬ dui˗euˬ gaˇ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁵ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya laˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu gʼaˬ naˇ, dzaw zaˬ˗ahˇ mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ Jaˇliꞈ ya mehˬ caw˗iˇ naˇ, yawˬ ha˗euˬ gaˇ naˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 4:9, 10) Aˬ dui Jaˇliꞈ ya mehˬ caw˗iˇ ngeh aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga?

6. Jaˇliꞈ ya mehˬ caw˗iˇ ngeh, aˬ dui Dawˬdaˬ 20:18 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga?

⁶ Jeˬ hu lehˬ hmˬ taˬ. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, dzaw zaˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ cuiˆ na naˇ haˬ taˬ nya meh. (Dawˬdaˬ 20:18-ahˇ gui.) Aˬ dui “Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ laꞈ˗aˬ? Aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw˗eu lehˇ de? Heu poˆ mehˬ ngeh aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kʼaˆ kʼaˆ ni ja sawˇ˗eu lehˇ de? Ngaˇ ngehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ, maˬ ngehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ, mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ, maˬ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ, jaˆ meh loˇ? Nawˬ˗euˬ dzaw zaˬ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni gʼaˬ aˬ geu jeˬ lehˇ ya biꞈ˗a?” lehˇ ya naˇ haˬ taˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ dzaw zaˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kʼaˇ ngeuˇ jeˬ maˬ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu paˬ. Aˬ myah myah naˇ aˬ yawꞈ neh kʼaˇ ehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ myaˆ niˆ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ loꞈ leˇ meh. Jaw lehˇ kuˇ˗eu miˇshaˬnaˬliˬ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ mehˬ caw le˗euˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ toˆ˗ehˇ ja sawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Teu loꞈ˗ehˇ ja sawˇ˗eu teu naˇ, mehˬ caw le˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ dzaw zaˬ gʼaˬ˗ahˇ nui ma aˬ joˆ˗ehˇ ya ahˇ˗awˇ, aˬ jeˬ ya ngehˬ˗eu lehˇ siˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.

7. Aˬ dui Jaˇliꞈ mehˬ caw˗iˇ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh lehˬ hmˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁷ Aˬ dui Jaˇliꞈ ya mehˬ caw˗iˇ ngeh, ja sawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jeˬ hu ya lehˬ hmˬ taˬ˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 7:10) Uˬ soe ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ Doˬliˬ “Ngaˬ nehˬ˗ehˇ oe caw˗euˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ leꞈ˗awˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tsahˇ˗ahˇ ngehˬ caw nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ leꞈ gaˇ dzaw zaˬ gʼaˬ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ laˇ˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ mehˬ caw˗iˇ ngeh dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ duꞈ yawˇ ni maˬ lehˬ hmˬ taˬ nya kʼawꞈ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu tsahˇ deuˬ˗ahˇ nmˇ lehˬ hmˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

8. Aˬ dui guiˬ lahˬ ya shaˇ neh ngeh, dzaw zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ bi zaw leˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

 ⁸ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui iˇ caw ngeh guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ laꞈ lehˇ ehˇ laˇ naˇ, aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ shaˇ ahˇ˗eu lehˇ jeˬ hu neh ya lehˬ hmˬ taˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ dzaw zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ dzehˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 141:2) Jaˬpaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Haˇneˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ mehˬ le˗euˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ oe caw˗euˬ mehˇ nmˇ kʼoeˇ gʼaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ keuˆ ni noeˬ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh, ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˇ naˆ ni gʼoeˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ jiˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ mawꞈ nya. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ jiˇ shaˇ ahˇ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ gaˬ ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ nya lehˇ” ehˇ˗eu meh.

9. Yaˬkoˆ 1:19-ahˇ haw ngeh, aˬ dui mehˬ caw˗iˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga?

⁹ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ caw ba. Dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Oˇmaˬmuˬyoˬbiˬ “Mehˬ caw le˗euˬ deuˬ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ caw˗awˇ tiˬ tsahˇ na cehˆ ahˇ laꞈ˗awˇ ngehˬ kʼawꞈ gʼawˬ mya ni maˬ ngehˬ myaˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh nga lehˇ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ mehˬ gaˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ naˇ, Jaˇliꞈ dzaw mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ geu ngeh aˬ jeˬ ya ngehˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh siˬ nya nmˇ? (Dawˬdaˬ 25:11) Aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu dzaw zaˬ gʼaˬ ja sawˇ luꞈ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ geu ngeh ngehˬ paˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:19-ahˇ gui.) Ehˇ kʼawꞈ, maˬ ngehˬ mi naˆ˗ehˇ jeˬ hu shaˇ noeˬ˗eu loˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ ya ngehˬ myaˬ nga, mehˬ˗eu gʼaˬ dzawˇ nehˬ luꞈ ngeh maˬ ya ngehˬ bahˬ nga, yaw kawˆ yawˬ˗ahˇ maˬ ya iˇ nga, ja sawˇ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ bi maˇ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ yaw nymˇ nymˇ lehˇ ya ngehˬ˗awˇ, yaw jeˬ ma jeˬ hawˇ˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ lawˬ muˇ ya zmˬ˗eu meh. Tiˬ tsahˇ na˗aˬ, aˬ dui ngehˬ˗eu jiˇ maˬ paˇ loˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui dzaw zaˬ˗ahˇ ja ceuˬ nehˬ nya˗awˇ, teu naˇ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

10. Aˬ dui˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ dzaw zaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga?

¹⁰ Nawˬ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ dzawˇ nehˬ. Nawˇ dzaw zaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ, shaˬ zahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ laˆ piˇ nya˗euˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ, gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ kʼaˇ yehꞈ laˇ ngeh yaw nymˇ nymˇ lehˇ ja nehˬ nya meh. (Ja ceuˬ 78:4, 7) Teu naˇ dzaw zaˬ deuˬ loˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ cehˆ tsaˬ leˇ nya˗eu meh. Teu baˬ da neh jah˗eu jeˬ kʼawꞈ ziꞈ laˇ nya˗awˇ, iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya˗eu uˬ taꞈ, shaˬ zahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ laˆ piˇ˗eu lehˇ siˬ nya laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (1 Beˬtuˆluˆ 5:9) Ba˗la zi˗u miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Gaˬbeˬ˗uˬ aˬ yawꞈ dzaw zaˬ pyeuꞈ ngeh mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nymˬ˗mˇ keuˆ ni noeˬ nya siˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya siˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ mawˇ luꞈ ngaˇ, aˬ yawꞈ maꞈ shaˬ zahˬ teu˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ nya naˇ, ngaˇ jiˇ dzeuˇ˗iˇ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

11-12. Aˬ dui mehˬ bawˬ˗ahˇ oe˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh lmˇ boˬ ni ha paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹¹ Dzaw zaˬ deuˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ehˇ laˇ keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ya oe˗awˇ, teu˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za ni ya jahˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:24, 25) Dzaw zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe beh beh˗eu teu naˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ kuˇ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni bi oe˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ gʼaˬ biꞈ nya meh. Aˬ dui gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ nya˗eu nga?

¹² Dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇlmˇ boˬ ni ha nehˬ. (Loˇmaˆ 15:7) Dzaw zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ha nehˬ laꞈ nya lehˇ siˬ leˇ naˇ, mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni oe mawꞈ laˇ˗eu meh. Dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ lmˇ boˬ ni ha nehˬ, ehˇ kʼawꞈ maˬ saˇ maˇ saˇ˗ehˇ gʼeh leˇ ni taˬ jahˇ. Kʼoeˇ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ bi siˬ nya˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗iˇ. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ luꞈ˗eu gʼaˬ ngehˬ gʼeh nehˬ meh lehˇ taˬ noeˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ luꞈ˗eu gʼaˬ maˬ oe keuˆ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, bawˬ dzaˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ nui deuˬ˗ahˇ kaꞈ gʼa luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ ngehˬ ngeh jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, maˇ diˇ nui ma ahˇ˗eu lehˇ bi siˬ. Nawˇ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ lmˇ boˬ ni ha nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joꞈ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga? Nymˬ˗mˇ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ Diˬmiˬtiˬ˗liˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe beh beh ngeh˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Tiˬ nah ngaˇ Bawˬdzaˬnymˇ laꞈ nyiˇ zahˬ lah zahˇ lahˬ˗ehˇ shaˬ luꞈ ngeh mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ haw mawˇ˗awˇ, kawˇ ma˗ehˇ cehˆ leꞈ˗awˇ bawˬ dzaˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ sheuˬ ahˇ leꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ yaw bya yaw lawˬ˗ehˇ dawˬ cawˬ puˬ laˇ˗eu miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Toˆ˗ehˇ gʼeh gaˇ ngaˬ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗eu miˇ neh heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˬ bawˬ yawˬ nah na luꞈ jaˆ nmˇ lehˇ noeˬ nya. Ngaˇ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ mawˇ haw˗aˬ siˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh.

13. Aˬ dui˗euˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ heu naˇ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga?

¹³ Dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ dehꞈ. Aˬ dui˗euˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ heu naˇ, dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh ya dzaw˗euˬ jeˬ heu naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ jah ziꞈ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:16) Mawˬdoˬbaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Biˬdaˬbiˬ aˬ yawꞈ dzaw zaˬ pyeuꞈ ngeh, “Teu ngeh ngaˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ, aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ, aˬ joˆ˗ehˇ mˇ˗eu nga lehˇ haw˗euˬ ma. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇkiˇ deuˬ naˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ bi jah ziꞈ laˇ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh.

14. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ heu naˇ, dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁴ Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiꞈ˗ahˇ laˇ keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, dzaw zaˬ deuˬ yawˬ ha neh dzaw˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu loˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, yaw awˬ nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗eu miˇ neh yaw muiˬ jeˬ za gaˇ dzaw zaˬ deuˬ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ jiˇ mˇ caw mawꞈ laˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 11:1) Uˬ soe ngehˬ keuˆ˗euˬ Haˇneˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Mehˇ nmˇ deuˬ naˇ ngaˇ dzaw luꞈ˗eu jeˬ teu˗ahˇ maˇ diˇ dehꞈ caw˗eu  meh. Teu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya biꞈ nehˬ˗eu, iˬ baˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya pyehˬ nehˬ˗eu, nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ mawˇ nehˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ naˇ, aˬ myah luꞈ aˬ cawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ja˗eu meh.”

15. Dawˬdaˬ 27:17 Jaˇliꞈ heu deuˆ dzaw zaˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga?

¹⁵ Dzaw zaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ. Dzaw zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe ngeh, aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu leh jeh. (Piˇliˇpiˆ 2:4) Aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni leh jeh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maˬ bi siˬ nya mawꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ ni Jaˇliꞈ dzaw˗eu gaˇ kawˆ, nymˇ jiˇ gaˇ kawˆ, gaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ naˇ haˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ huiˬ laˇ mahˇ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh ja ceuˬ neh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ jiˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 27:17-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ Haˇneˬ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe beh beh˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ ngeh tiˬ jawˇ ngaˬ˗ahˇ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe mawꞈ dui dui laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui kʼawꞈ, mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ iˇ ni maˬ gʼeh. Ngaˬ˗ahˇ teu gaˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ya jawˇ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗aˇ. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ laꞈ nyiˇ paw˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ byehˇ dzeh nya ni caw ba nehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh, ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma.”

16. Dzaw zaˬ˗ahˇ aˬ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ noeˬ leˇ ni aˬ jeˬ lehˇ paˇ jahˇ nya nga siˬ?

¹⁶ Dzaw zaˬ deuˬ huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗awˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ laˇ luꞈ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ jiˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ leˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, “daˬ yah˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ha˗eu” heu meh. (Heˬbyehˇ 13:2) Nymˬ˗mˇ Mawˬdoˬbaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu Deˇniˬ˗suiꞈ aˬ yawꞈ dzaw zaˬ pyeuꞈ ngeh˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ hawˬ kuˇ dzaˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ja nehˬ laꞈ˗eu meh. Teu naˇ nga nyaꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ heu loꞈ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ bi mˇ mawꞈ dui dui laˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu dehꞈ ziˇ za meh lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh.” Jaˇliꞈ dzaw zaˬ tsaꞈ gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ shaw˗euˬ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ cawˬ˗awˇ Miˬyehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ nya˗eu meh. Ba˗la zi˗u miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Diˇ˗eˬgoˬ dzaw zaˬ pyeuꞈ ngehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Mehˇ nmˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh ngaˬ˗ahˇ cawˬ˗eu meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Ngaˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ nya˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ jiˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ nya.”

17. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

¹⁷ Dzaw zaˬ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗oˇ naw maꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ nui  gaˬ mˇ mawˇ nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Nawˇ mehˬ bawˬ˗ahˇ dzaw zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗eu aˇ yamˬ biꞈ nya ma laˬ? Dzaw zaˬ deuˬ dawˬ kʼoꞈ biꞈ dahˬ beh ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ noeˬ taˬ nya naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˇ diˇ nui ma ahˇ ngaˇ lehˇ siˬ leˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ mehˬ iˇ gaˇ iˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ biꞈ nehˬ nya ma laˬ? Toˆ˗ehˇ naˇ nawˇ yawˬ ha neh noeˬ taˬ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ geuꞈ˗eu Jaˇgiˬ ehˇ˗eu “Ngaˬ˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ mehˬ caw le˗euˬ gʼaˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗a lehˇ siˬ leˇ ngeh zahˬ leˇ˗eu lehˇ meh. Dzaw zaˬ tiˬ gʼaˬ ‘Ngaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗euˬ saˬ laˬ deuˬ nmˇ toˆ˗ehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ jahˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ smˇ muiˬ muiˬ˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ pyuˇ biꞈ˗eu deuˬ jawˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ iˇ˗eu meh’” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ dzaw zaˬ teu gʼaˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ oe˗eu meh.

18. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Gʼaˬkʼehˇ 20:28-ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga?

¹⁸ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ dzaw nehˬ, gʼaˬ biꞈ nehˬ. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗oˇ naw maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ gaˇ maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ mehˬ gaˇ maˬ ehˇ, yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ jaˆ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 20:28-ahˇ gui.) Nawˇ Jaˇliꞈ mehˬ caw˗iˇ ngeh, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gʼaˬ guˆ guˆ tsi tsi˗ehˇ pyeuꞈ naˇ teu ngeh nawˇ sheuˬ gʼeh nehˬ nya˗eu meh. Uˬ soe ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ Jaˇgiˬ kʼoeˇ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. “Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ ngaˬ˗ahˇ dzaw zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ naˇ haˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh shaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ ngeh, ngaˬ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ jahˇ nehˬ nya˗eu gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu meh. (1 Teˇsaˬloˇni 5:11) Jaˇgiˬ heu loꞈ˗ehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. “Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, nawˬ neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ ma lehˇ ehˇ laˇ ngeh, ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗aˇ. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ naˇ tsaˇ tsoꞈ ngeh iˇ tsehꞈ tiˬ kawˇ ya dawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ miˇ˗a. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ miˇ˗a.”—Dawˬdaˬ 25:25.

19. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁹ Nymˬ˗mˇ aˬ dui dzaw zaˬ maˬ jawˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ dzaw zaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni caw ba nehˬ nya meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗iˇ ngeh, jeˬ hu neh yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ taˬ˗awˇ, aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ myaˬ ni yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ leꞈ˗euˬ kʼoeˇ deuˬ ya ngehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, dzaw zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe ngeh aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ nehˬ. Yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nehˬ shaˇ mehˬ nehˬ. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jiˇ ni dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ dzaw nehˬ˗awˇ, ja ceuˬ nehˬ˗eu heu neh gʼaˬ biꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ ui cuiˆ tehꞈ kʼawꞈ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu gʼawˬ mya jeˬ maˬ jaˆ˗eu paˬ.