Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ

Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ lehˇ maˬ ehˇ

Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ lehˇ maˬ ehˇ

Haˇgʼoiˬ nga nyaꞈ hawˇ˗eu Aˇmiꞈ˗siˬ dawˬ yuˇ paˇ˗eu tiˬ gʼaˬ lawˬ liˬ dziˬ˗awˇ kʼoeˇ paw baˬ˗ahˇ iˇ tsehˆ luꞈ ngeh, teu ngeh jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ˗euˬ maˬ myahˇ laˇ˗aˬ siˬ. Teu miˇ neh lawˇ baˬ lah yaˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ luꞈ˗awˇ, iˇ jeuˬ kʼaˆ˗eu miˇ neh kʼaˬ lo lo ma deuˬ jiˇ daˬ dzeh gʼeh˗awˇ lawˇ dzmˇ jiˇ ga tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Nga maꞈ smˇ gʼaˬ˗ahˇ guˆ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Tiˬ jeˬ˗iˬ shaˇ noeˬ˗eu maˬ doˆ nya. Kʼoeˇ paw baˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ nga maꞈ˗ahˇ haw haw˗ehˇ oe tsehˆ nya˗eu maˬ siˬ ngaˇ lehˇ kʼahˬ lahˇ luꞈ˗eu meh. Nga maꞈ˗euˬ lawˬ liˬ myawˬ tawˬ˗eu lawˬ liˬ liˬ ma˗ahˇ teh daˆ˗awˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ paꞈ tawꞈ ni teu loꞈ˗ehˇ iˇ tsehˆ gʼeh˗euˬ ma. Nga maꞈ˗ahˇ teu gaˇ iˇ tsehˆ˗eu aˇ myah myah˗ehˇ ga leˇ gaˇ duˇ˗eu maˬ siˬ nyaˬ, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ keuˆ le nya, nga maꞈ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui˗euˬ maˬ. Gaˇ kawˆ heu naˇ, gaˇ hu 1971 kʼoꞈ˗ahˇ pyeuꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. Teu ngeh nga maꞈ nga maꞈ dehꞈ le˗euˬ miˇ kʼahˬ nehˬ˗ehˇ gʼawˬ mya heˇ laˇ kaˬ˗eu Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jawˇ luꞈ˗eu ma. Nawˇ nga nyaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ miˇ˗a loˇ?

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ laˇ ni dzaw

Ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Haˇgʼoiˬ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ 1930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh yamˬ˗ahˇ naˇ mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Haˇgʼoiˬ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ 4 gʼaˬ jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ naˇ aˇ doˆ doˆ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ 14 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh iˇ cuˬ shawˇ˗euˬ meh. Zaˬ guˬ ngeh neh Haˇgʼoiˬ bi mˇ laꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ ni maˬ ya gʼeh˗eu lehˇ ya dzaw˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ poˆ mehˇ nmˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ gui nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ ngeh aˬ yawꞈ maˬ mˇ nya˗eu jeˬ nya siˬ lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh maˬ gui˗aˬ. Mehˇ nmˇ teu gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na nawˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ paˬ mˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ laˇ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ nawˇ mˇ nya˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah˗eu miˇ neh meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 3:5.

Ngaˬ ma hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ aˇ yuiꞈ nga maꞈ smˇ gʼaˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ Eˬgaˬlamˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ dzaw˗euˬ ma. Ngaˬ da dahˬ beh ngeh laˆ tsoeˬ kʼawꞈ aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ jiˇ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh ngaˬ da teu naˆ naˆ˗ehˇ maˬ ya leˇ kʼawꞈ, ngaˇ 9 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh neh iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma. Ngaˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu miˇshaˬnaˬliˬ geuꞈ˗eu lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ maˬ. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ da ngaˇ 21 kʼoꞈ maˬ byah laˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni maˬ bi geuꞈ nehˬ laꞈ˗a. Ngaˇ teu myah myah˗ehˇ maˬ dawˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, 16 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh Awˇsa te li˗ya˗ahˇ aˇ yuiꞈ nehˬ˗ehˇ bi jawˇ˗iˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ maˬ. Kʼoeˇ naˇ 18 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh ngaˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh laˇ˗euˬ ma.

1951 kʼoꞈ˗ahˇ nga nyaꞈ jiˇ cehˇ baˇ˗eu aˇ nah˗ahˇ

Ngaˇ Awˇsa te li˗ya miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh Haˇgʼoiˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ miˇshaˬnaˬliˬ geuꞈ mawꞈ˗eu ma. Nga nyaꞈ 1951 kʼoꞈ˗ahˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗awˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laꞈ˗euˬ nyiˬ kʼoꞈ naˇ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ya mˇ˗euˬ maˬ. Nga nyaꞈ Awˇsa te li˗ya miˇ kʼahˬ nahˇ ma ga kʼehˬ paw˗euˬ aˇ muˇ myaˬ˗eu tiˬ paˆ˗ahˇ ya gʼa˗iˇ˗eu miˇ neh, yaw myaˬ poˆ nga nyaꞈ lawˬ liˬ yeuꞈ˗awˇ gaˇ mahˇ kaˬ dui dui˗eu gui coˇ ni gʼeh gaˇ ya iˇ tsehˆ˗eu meh.

Nga nyaꞈ˗euˬ yuꞈ maˆ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ

1955 kʼoꞈ˗ahˇ Yahˬki niˇ gʼa duˬ˗ahˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw jiˇ ngeh nah

1954 kʼoꞈ˗ahˇ nga nyaꞈ˗ahˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ 25 poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ daˆ laˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Teu miˇ neh nga nyaꞈ neh miˇshaˬnaˬliˬ geuꞈ˗eu lehˇ yuꞈ maˆ maˆ˗euˬ jeˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ luꞈ˗eu meh. Nga nyaꞈ saˇ baoˬ dziˬ˗awˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ˗ahˇ iˇ˗euˬ maˬ. Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw ngeh Jaˇliꞈ˗ahˇ naꞈ shuiˇ ni ya pyehˆ tseˇ˗awˇ heu poˆ naˇ, Saˆpeˆ dawˬ jiˇ ya dzaw˗eu meh. Haˇgʼoiˬ˗ahˇ a lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ˗ahˇ mehˬ laˇ laˆ yoˆ laˆ yoˆ˗ehˇ ya ngehˬ˗eu miˇ neh shaˬ˗iˬ˗euˬ lehˇ meh.

Dzaw luꞈ ngeh mehˬ˗eu gʼaˬ Jaˬpaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗iˇ mawꞈ˗eu deuˬ Jaˬpaˬ dawˬ dzaw˗eu gʼaˇ duˬ tsawˇ myahˇ dawˆ˗iˇ lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nga nyaꞈ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh bi tseˇ nehˬ naˇ muiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma. Nga maꞈ˗ahˇ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ Ehˇbeuˬ Sa˗loˇdeuˬ nga nyaꞈ tsawˇ myahˇ maˬ dawˆ˗aˬ lehˇ ya siˬ ngeh, “Tiˬ poˆ paˇ shaˇ noeˬ˗iˇ haw” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ dawˆ˗iˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ “Ngaˇ hawˇ˗eu mehˬ˗eu nui deuˬ naw nyaꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ dawˆ nehˬ dzeuˇ maˬ de, naw nyaꞈ Jaˬpaˬ dawˬ ngehˬ nya miˇ˗a laˬ lehˇ haw” lehˇ ehˇ˗eu meh. Haˇgʼoiˬ Jaˬpaˬ dawˬ Saˆpeˆ dawˬ naˆ maˬ tseˇ ngehˬ nya˗eu meh.

Nga nyaꞈ 1955 kʼoꞈ˗ahˇ Jaˬpaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ oe keuˆ˗euˬ ma. Teu ngeh miˇ kʼahˬ kʼahˬ lah ni tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 500 gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh. Koˇbeˬ meuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ ya mˇ˗iˇ ngeh, Haˇgʼoiˬ 26 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗awˇ, ngaˇ naˇ 24 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ teu gaˇ 4 kʼoꞈ jawˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ aˇ maꞈ˗euˬ gaˇ tiˬ poˆ paˇ ya mˇ kʼoꞈ laˇ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu ngeh nga nyaꞈ Na go yaˆ meuˬ˗euˬ dawˬ peh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ luꞈ˗eu ma. Nga nyaꞈ nga nyaꞈ neh za˗euˬ gaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ ya leˇ miˇ˗a. Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ hawˇ˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, jawˇ duˬ jawˇ zaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya leˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ kʼoeˇ gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ lehˇ maˬ ehˇ˗eu lehˇ ya mˇ mawˇ˗euˬ ma.

Za˗euˬ gaˇ yaw shuiꞈ nehˬ˗ehˇ shaˬ zahˬ jiˇ caw

1957 kʼoꞈ˗ahˇ Jaˬpaˬ miˇ kʼahˬ Koˇbeˬ meuˬ˗ahˇ Haˇgʼoiˬ nga nyaꞈ hawˇ˗eu miˇshaˬnaˬliˬ nui deuˬ

Nga nyaꞈ aˇ maꞈ˗euˬ gaˇ mˇ laꞈ˗euˬ 3 kʼoꞈ byah laˇ naˇ, Jaˬpaˬ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ nga nyaꞈ˗ahˇ Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ haˬ jawˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗iˇ mawꞈ miˇ˗a laˬ lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Teu ngeh Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu miˇ neh, Taiˬgʼawˬ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ tiˬ jeˬ na bi jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ Jaˬpaˬ dawˬ ngehˬ nya˗eu mehˇ nmˇ deuˬ neh bi caw ba laˇ mawꞈ˗eu meh. a Nga nyaꞈ Jaˬpaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ mˇ luꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh gaˇ kawˆ heu˗ahˇ noeˬ tsehˆ˗eu maˬ awˬ nya. Ehˇ kʼawꞈ Haˇgʼoiˬ za˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ ni maˬ ya gʼeh˗a lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh nga nyaꞈ iˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ maˬ.

Nga nyaꞈ Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ 1962 kʼoꞈ, Tseˇ tiꞈ siˬ siˬ˗ahˇ laˇ keuˆ˗euˬ ma. Teu ngeh Taiˬgʼawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 2,271 gʼaˬ jawˇ˗awˇ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh. Aˇ dahˬ beh ngeh nga nyaꞈ Laꞈbuiˬ dawˬ jeˬ hu ya dzaw˗euˬ maˬ. Teu ngeh nga nyaꞈ Laꞈbuiˬ dawˬ dzaw˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗awˇ, nga nyaꞈ˗ahˇ mehˬ˗eu gʼaˬ jiˇ gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ ngehˬ nya˗a.

Taiˬgʼawˬ˗ahˇ jawˇ laꞈ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Haˇgʼoiˬ teu gaˇ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ tiˇ dui dui˗eu miˇ neh Haˇgʼoiˬ gaˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ nya˗eu uˬ taꞈ, ba la tiˬ siˬ laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ smˬ jaw mˇ nya˗eu meh. Tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗awˇ, huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ dawˬ mehˬ ya mehˬ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ, aˬ yawꞈ Aˇmiꞈ˗siˬ mehˇ nmˇ deuˬ gʼoˆ shaw leˇ ni Jaˬpaˬ dawˬ neh dawˬ mehˬ mehˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu ngeh miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ zahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Laꞈbuiˬ dawˬ neh tehꞈ˗ehˇ mehˬ bawˬ bi mˇ˗eu miˇ neh Haˇgʼoiˬ Laꞈbuiˬ dawˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ngehˬ nya kʼawꞈ Laꞈbuiˬ dawˬ neh dawˬ mehˬ mehˬ˗awˇ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ neh Aˇmiꞈ˗siˬ dawˬ bi yuˇ paˇ˗euˬ meh.

Teu ngeh Taiˬgʼawˬ˗ahˇ yehˇ deuˬ tiˬ kʼehˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ kawˬ˗aˬ jeˬ hu ya shaˇ˗iˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ yehˇ deuˬ aˬ kawˬ˗aˬ yaw awˬ˗ehˇ maˬ biꞈ nehˬ ni aˇ yamˬ gʼeu˗eu meh. Teu miˇ neh huiˬ˗eu mehˬ bawˬ keuˆ laˇ˗eu jaw˗ahˇ yehˇ deuˬ aˬ kawˬ˗aˬ maˬ biꞈ˗euˬ siˬ naˇ, Haˇgʼoiˬ yehˇ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ iˇ˗awˇ maˬ biꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni dawˬ˗iˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ miˇ neh aˬ kawˬ˗aˬ za˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, yehˇ deuˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ laˇ˗awˇ, dawˬ laˇ gaˇ shaꞈ dawˇ˗eu miˇ neh meh.

Gawˬ jawˬ˗ahˇ daˆ beh beh leˇ˗euˬ poˆ

Tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ lawˇ baˬ˗ahˇ iˇ tsehˆ luꞈ

Nga nyaꞈ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu jaw˗ahˇ gaˇ ma naˬ liˬ tiˬ laꞈ dzehˬ ni ya cah˗awˇ, gawˬ jawˬ˗ahˇ ya daˆ˗eu uˬ taꞈ, lawˇ baˬ˗ahˇ jiˇ ya cah tsehˆ˗eu meh. Ngaˬ˗ahˇ gawˬ jawˬ˗ahˇ daˆ beh beh leˇ˗euˬ poˆ˗ahˇ noeˬ luꞈ nya siˬ. Nga nyaꞈ hawˬ yaw naˆ˗ehˇ ya dzaˬ˗awˇ, kaˬ dui dui˗eu pu˗ahˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ uˬ shawˬ paw naˬ liˬ 5 laꞈ guiˬ˗ahˇ lawˬ liˬ˗ahˇ ya dziˬ˗iˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, huiˬ dui dui˗eu lawˇ baˬ˗ahˇ ya cah tsehˆ˗awˇ, gawˬ jawˬ˗ahˇ jiˇ ya daˆ˗iˇ˗eu meh. Gawˬ jawˬ goˇ dui dui˗eu miˇ neh, ngaˬ˗euˬ mehˬ shi cah luꞈ˗eu mehˇ nmˇ gʼaˬ˗euˬ aˬ kuiˇ ngaˬ˗euˬ myaˆ pyawˬ di ni jaˆ luꞈ˗eu meh.

Teu ngeh shawˬ˗ahˇ Haˇgʼoiˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗euˬ meh. Ngaˇ naˇ Jaˬpaˬ dawˬ ngehˬ˗eu pu pu zaˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗euˬ ma. Nahˇ gʼahˇ paw naˬ liˬ tiˬ laꞈ˗ahˇ ngaˇ gʼawˬ mya laꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ya dzaˬ ahˇ˗euˬ miˇ neh myaꞈ leˇ gaˇ duˇ nya. Ngaˇ Haˇgʼoiˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ ya mawˇ ngeh, teu gaˇ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗a. Teu ngeh Haˇgʼoiˬ maˬgaˬziˇ neh paˇ˗euˬ ya ciˆ ya uˆ yuˇ leꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ maˬ jaꞈ˗eu ya ciˆ ya uˆ aˬ joˆ˗ehˇ ya dzaˬ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ya uˆ˗euˬ nyiˬ pyawˬ luꞈ pehꞈ˗awˇ suˆ doˆ˗euˬ meh. Ju jaˬ ni gʼeh kʼawꞈ ngaˇ dzaˬ haw˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ dzeˇ luꞈ˗eu tiˬ siˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ dzaˬ˗eu? Haˇgʼoiˬ ngaˇ myaꞈ leˇ naˇ ngaˬ˗ahˇ maˬ euˬ coeˇ˗eu yaw duˬ baw ngaˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ bi dzaˬ˗euˬ mehˬ.

Aˬ myah myah˗ahˇ maˬ duˇ˗eu iˇ cuꞈ dzuiꞈ˗eu

Tiˬ nah mehˬ bawˬ tiˬ poˆ˗ahˇ ngaˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ Bawˬdzaˬnymˇ˗euˬ gaˇ dzeˇ jaˆ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ pehˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ yaꞈ˗iˇ˗euˬ maˬ. Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ haˬ deuˬ iˇ cuꞈ dzuiꞈ gaˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ dui dui˗eu miˇ neh, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ˗euˬ miˬ zaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ dzuiꞈ duˬ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh, Haˇgʼoiˬ suˬ saˬ dui dui˗eu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ jeˬ hu bi dzuiꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ iˇ cuꞈ dzuiꞈ gaˇ iˇ cuꞈ iˇ lahˇ dahˬ˗eu boˇ naˬ, iˇ cuꞈ iˇ tsehꞈ dahˬ˗eu boˇ naˬ hawˇ˗eu yaꞈ puiˬ heu smˇ jeˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Ngaˬ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Bawˬdzaˬnymˇ mawˇ laˇ˗eu paw iˇ cuꞈ bi dzuiꞈ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu gaˇ tiˬ nah mehˬ bawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, lehˬ hmˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ mawˇ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˇ dehˬ kaˬ˗eu saˬ paˇ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ moˇ gaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh ngaˇ iˇ kahˇ naˇ kʼah paw dzuiꞈ˗iˇ lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ, teu gaˇ jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ peh le ahˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ toˆ˗eu jehˆ kʼaˬ gʼawˬ mya mawˇ yaˇ kʼmˇ laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ ciˬ ahˇ leꞈ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ngaˇ ‘Mehˇ nmˇ deuˬ suˬ saˬ˗eu miˇ neh ngaˇ iˇ cuꞈ dzuiꞈ gaˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ haw˗a. Ngaˇ iˇ cuꞈ maˬ dzuiꞈ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ nui ma maˬ saˇ nga, dzuiꞈ naˇ dzuiꞈ maˇ˗eˬ’ lehˇ noeˬ˗euˬ ma.

Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ jeuˬ˗euˬ mehˬ tsoeˬ dm luꞈ

Aˬmiˆ˗siˬ˗euˬ sahˬ boꞈ paˇ dmˬ

Haˇgʼoiˬ Aˇmiꞈ˗siˬ˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ sahˬ boꞈ maˬ gui nya˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ neh jahˇ doˆ taˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ jiˇ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ nui jah paw yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ huiˬ maˬ mahˇ laˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Aˇmiꞈ˗siˬ dawˬ gaˬ laˬ pyuˇ˗euˬ sahˬ boꞈ aˇ mawˇ neh boꞈ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh nga nyaꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ gui nya ni mehˬ nehˬ naˇ yaw muiˬ ngaˇ lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Heu naˇ, huiˬ dui dui˗eu gaˇ pyeuꞈ kʼawꞈ ni uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ haˇ yawˬ ha gui nya laˇ˗euˬ meh. 1966 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Aˇmiꞈ˗siˬ dawˬ neh aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ jaˆ dahˬ beh laˇ˗awˇ, 1968 kʼoꞈ˗ahˇ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ aˇ dahˬ beh˗eu dmˬ jaˆ laˇ˗euˬ meh.

Ehˇ kʼawꞈ teu ngeh˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ Laꞈbuiˬ dawˬ neh jahˇ doˆ˗euˬ sahˬ boꞈ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ bi zmˬ˗a. Teu miˇ neh, nga maꞈ Aˇmiꞈ˗siˬ dawˬ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ jahˇ doˆ˗euˬ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, Loꞈ˗eu nymˇgoˇ aˬ yawꞈ tiˬ dmˬ˗ahˇ Laꞈbuiˬ dawˬ hawˇ˗eu Aˇmiꞈ˗siˬ dawˬ ahˇ˗eu aˇ yamˬ tiˬ yamˬ jaˆ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ deuˬ paˇ dmˬ heu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ Laꞈbuiˬ dawˬ mehˬ luꞈ nga lehˇ noeˬ˗eu meh. Teu gaˇ neh naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu Aˇmiꞈ˗siˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, paˇ dmˬ gʼawˬ mya ni jahˇ doˆ laꞈ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 10:34, 35.

Maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ muiˬ laˆ shawˇ˗eu

1960-ahˇ neh 1970 yaw kaˬ˗ahˇ, mehˇ nmˇ Aˇmiꞈ˗siˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ dehꞈ caw˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ gʼoˆ shaw˗eu miˇ neh, tiˬ gʼaˬ na dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗awˇ, jiˇ baˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ dawˇ˗eu uˬ taꞈ, ya piˇ ya maˇ lawˬ muˇ dawˇ˗awˇ, lu paˆ lawˬ muˇ gʼoeˬ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Haˇgʼoiˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ gʼoˆ shaw leˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ muˇ gʼawˬ mya muˇ˗ahˇ gʼa iˇ˗euˬ meh. Ngaˬ neh dahˬ beh laˇ˗euˬ gaˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kʼoeˇ jiˇ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ gʼa˗iˇ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ pyeuꞈ meh.

Taˬ aw˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu miˇ neh gʼawˬ cawˇ cawˆ˗ehˇ meh. Teu baˬ da neh Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 2,450 gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ gaˇ neh 20 kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ 900 gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni tehꞈ˗ehˇ dzeˇ laˇ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ gʼaˬ bi baˬ dui dui laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ biꞈ˗a lehˇ siˬ nya˗eu ma. (2 Gawˇliˬtu 7:1) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ muiˬ laˇ shawˇ laˇ ni jahˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu miˇ neh nymˬ˗mˇ Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 11,000 gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ laˇ˗euˬ meh.

1980 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ, mehˇ nmˇ Aˇmiꞈ˗siˬ deuˬ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗euˬ miˇ neh, Haˇgʼoiˬ Laꞈbuiˬ dawˬ˗euˬ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ caw ba iˇ˗eu aˇ yamˬ jaˆ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ guiˬ lahˬ shaˇ beh beh gaˇ ya mawˇ ngeh laˬ kʼaˬ aˇ naˆ ni cehˇ˗eu lehˇ ja nehˬ laꞈ gaˇ ngaˬ˗ahˇ noeˬ luꞈ nya siˬ. Ngaˬ˗ahˇ jiˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a. Ngaˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw haw˗euˬ deuˬ˗euˬ aˬ li hawˇ˗eu aˬ buˇ nehˬ˗ehˇ Taiˬgʼawˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gaˇ ya mˇ˗euˬ maˬ.

Nui ma cawˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼawˬ˗iˇ˗eu jeˬ

Tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dehꞈ laꞈ˗euˬ 59 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ˗euˬ gaˇ, nymˬ˗mˇ naˇ ngaˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ ya dehꞈ miˇ˗a. Ngaˇ gaˬ˗eu Haˇgʼoiˬ kiꞈsaˬ (ma le) naˇ gawˇ tiˬ kʼehˬ naˇ laꞈ˗awˇ, 2010 kʼoꞈ, Tiˬ siˬ ba la 1 nah˗ahˇ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni 60 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni mˇ˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ kʼahˬ nyiˬ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. Nga nyaꞈ shaˬ dui dui˗eu tsawˇ jeuˬ˗euˬ dawˬ 2 jeˬ ya dzaw˗euˬ maˬ. Haˇgʼoiˬ ngehˬ nya˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni teu 2 jeuˬ˗euˬ dawˬ jiˇ boꞈ nya˗eu meh.

Kʼoeˇ gaˇ neh gʼawˬ mya kʼoꞈ maˬ gʼeh˗ehˇ ngaˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ ngaˬ˗ahˇ Awˇsa te li˗ya miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ˗iˇ naˇ muiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ ehˇ˗eu meh. Yaw beh ngeh ngaˇ ‘Taiˬgʼawˬ˗ahˇ neh maˬ pawˇ˗iˇ mawꞈ nya’ lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ Haˇgʼoiˬ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ maˬ lehˇ maˬ ya ehˇ˗a lehˇ mehˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ngaˇ mˇ caw˗euˬ maˬ. Awˇsa te li˗ya˗ahˇ ya gʼoꞈ laˇ˗euˬ heu naˇ yaw muiˬ ngaˇ˗a lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma.

Ngaˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gʼa laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ Jaˬpaˬ dawˬ hawˇ˗eu Laꞈbuiˬ dawˬ neh ya sheuˬ gʼa˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ

Nymˬ˗mˇ naˇ ngaˇ jawˇ nah dzeuˇ tiˬ nah˗ahˇ neh ngaˬ nah yaw kaˬ˗ahˇ Awˇsa te leˇshaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ˗awˇ, koꞈ nah jawˇ nah naˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu ma. Ngaˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gʼa laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ Jaˬpaˬ dawˬ hawˇ˗eu Laꞈbuiˬ dawˬ neh ya sheuˬ gʼa˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. Ngaˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu aˇ nah˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu ma. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ehˇ haw˗euˬ Haˇgʼoiˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ma.—Yoˇhaˬ 5:28, 29.

a Nymˬ˗mˇ Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ dawˬ daˬ ma hmˬ naˇ, Laꞈbuiˬ dawˬ pyeuꞈ kʼawꞈ Jaˬpaˬ dawˬ Taiˬgʼawˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ dawˬ daˬ ma hmˬ yaw myaˬ tseˇ kʼoꞈ pyeuꞈ laꞈ haw˗euˬ meh. Teu miˇ neh Taiˬgʼawˬ˗ahˇ Jaˬpaˬ dawˬ ngehˬ˗eu gʼawˬ mya tsawˇ jeuˬ jawˇ luꞈ˗a siˬ.