1. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ neh kuˇ laꞈ˗euˬ nga?

 Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh kuˇ laꞈ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:44) Teu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ aˇ lam aˇ lam gʼaˬ˗ahˇ neh jawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ haw ka leꞈ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ gaˬ nya˗eu nawˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ, aˇ poeˬ taˬ baw gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 28:9) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, nawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗eu uˬ taꞈ, nawˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu meh. Heu naˇ gʼaˬ aˇ naˆ ni ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga!

2. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ zmˬ˗euˬ nga?

² Yeˬhawˇbaˬ mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu meh. Teu˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yawˇ bo˗eu yaw sahˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yawˇ tiˬ yaˇ mawˇ jawˇ gaˇ tiˬ mawˇ byoˆ˗iˇ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ “gʼoeˬ tseˇ gʼoeˬ mawˇ˗ahˇ gawˬ jawˬ˗ahˇ bi gaˆ tawˬ yaꞈ˗awˇ, byoˆ˗iˇ˗euˬ yawˇ kʼoeˇ mawˇ˗ahˇ poˆ˗iˇ tehꞈ˗a.” Kʼoeˇ naˇ yawˇ˗ahˇ poˆ mawˇ kʼoꞈ ngeh jawˇ, aˬ yawꞈ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ maˬ jahˇ nehˬ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, yawˇ yawˬ mawˇ na luꞈ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Yeˬsuˇ “Mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu naw maꞈ˗euˬ Aˬda˗aˬ, tsawˇ haˬ yaw nyiˇ heu deuˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ mawꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 18:12-14.

3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

³ Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ leˇ ni maˬ jahˇ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui baˬ da neh mehˇ nmˇ deuˬ sahˬ tiꞈ maˬ bi tiꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ yahˇ nya˗eu nga? Tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ deuˬ nehˬ laꞈ naˇ tawˇ neh, aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ ja sawˇ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Maꞈtehˬ yaw huiˬ 18 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jeˬ hu ja sawˇ ma.

4. ‘Tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

⁴ ‘Tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ kʼoꞈ aˇ myaˆ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ neh mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ˗eu miˇ neh, “zaˬ yaw nyiˇ”˗ahˇ duˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 18:3) Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ, huiˬ laˇ˗euˬ jawˇ duˬ jawˇ zaˇ, dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ, noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ maˬ duˇ leˇ kʼawꞈ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗awˇ, Yeˬsuˇ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu meh.—Maꞈtehˬ 18:6; Yoˇhaˬ 1:12.

5. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ bi tiꞈ˗awˇ, laˆ deuˬ laˆ naˇ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

⁵ ‘Tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ poeˬ baw˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ haw kaˇ˗euˇ. Zaˬ deuˬ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ poeˬ baw˗eu meh. Zaˬ deuˬ˗aˬ, aˬ dui loꞈ˗ehˇ gʼaˬ hawˇ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, noeˬ dahˇ maˬ doe laˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ haw piˇ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Aˬ dui zaˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ neh˗iˬ yaw doeˇ maˬ bi jahˇ mawꞈ. Teu miˇ neh zaˬ deuˬ˗ahˇ yaw doeˇ jahˇ gaˇ ya mawˇ ngeh nui ma pehˇ dui dui laˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ haw piˇ nehˬ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ bi tiꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, laˆ deuˬ laˆ naˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui ma pehˇ dui dui˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 63:9; Maˬkuˆ 9:42.

6. 1 Gawˇliˬtu 1:26-29-ahˇ haw ngeh, miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga?

⁶ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ duˇ leˇ˗eu nga? Tsawˇ haˬ deuˬ, smˇ muiˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ yaˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, taˬ huiˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ naˇ teu deuˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh, ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ lehˇ haw˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 1:26-29-ahˇ gui.) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ toˆ˗ehˇ maˬ haw˗a.

7. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi haw mawꞈ˗eu nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ myahˇ laꞈ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsawˇ shuiꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˇ poeˬ baw˗eu meh. Aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ ya haw˗eu meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni ‘Ka li˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ ya gaˬ ya gʼoeˇ’˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 2:17) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh ya ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh. Yawˬ ha˗euˬ baˬ da neh tiˬ gʼaˬ na˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ leˇ naˇ, ‘Teu naˆ tehꞈ neh˗aˬ, ngaˬ˗ahˇ oˇ dzeuˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh meh. Teu naˆ naˆ˗ehˇ nui ma pehˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a’ lehˇ noeˬ˗awˇ, maˬ haw cawˬ ni maˬ ya jawˇ˗a. Tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ miˇ neh nui ma naˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ maˬ oˇ dzeuˇ nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ neh ya puˬ laꞈ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ teˬ dzehˬ nya lehˇ noeˬ˗awˇ, nui ma˗ahˇ deuˬ leˇ˗eu yaw awˬ meh. Tiˬ deuˬ na naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu maˬ myahˇ laˇ˗euˬ siˬ miˇ neh, aˬ cawˬ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya oˇ dzeuˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ ni ya jahˇ meh. Aˬ dui nui ma˗ahˇ deuˬ leˇ˗eu yaw awˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ jiˇ, laˆ paˇ˗eu ya leh jeh meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ cawˬ cawˬ taꞈ nya˗eu meh.

8. Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ nyawˬ˗iˇ˗euˬ nga?

⁸ Zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Mˬtaˆ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ dawˬ tawˆ luꞈ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ˗a” lehˇ naˇ ha ngeh, Yeˬsuˇ ‘tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 18:1) Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, aˇ yaˬ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ dui dui˗eu meh. Zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ “Tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ cawˬ neh bi taˬ huiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu jeˬ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.

9. Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

 ⁹ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ ya deuˆ ceh ceh meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Naw maꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ˗eu gʼaˬ˗aˬ, aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ nyiˇ˗eu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ geuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yuiꞈ aˬ tsu geuꞈ˗eu gʼaˬ˗aˬ, aˬ cawˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ loꞈ˗ehˇ geuꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 22:26) Aˬ dui “aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ nyiˇ˗eu gʼaˬ” pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, ‘aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ ma lehˇ noeˬ˗eu nui ma maˬ ya bi ahˇ˗a.’ (Piˇliˇpiˆ 2:3) Aˬ dui toˆ˗ehˇ leh jeh naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ maˬ bi tiꞈ ni yahˇ nya˗eu meh.

10. Aˬ dui mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu Pawˇluˆ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁰ Mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ neh aˬ dui naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu maˬ awˬ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ meh lehˇ haw nya laˇ˗eu meh. Aˬ dui Pawˇluˆ neh Gawˇliˬtu meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzeh ni aˬ suˇ gʼaˬ neh jahˇ˗euˬ ta. Naw maꞈ kʼaˇ jaˆ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a loˇ. Toˆ˗ehˇ ngeuˇ naˇ, naw maꞈ kʼaˇ za˗euˬ jeˬ Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ nya te” lehˇ ehˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 4:7) Aˬ dui aˬ cawˬ neh bi taˬ huiˬ mawꞈ˗eu nui ma˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya yahˇ meh. Dawˬ mehˬ zawˇ˗ehˇ mehˬ nya˗eu mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ ja ceuˬ laˇ ngeh ciˬ hui ciˬ mahˇ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya biꞈ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a.

11. Sahˬ paˬ hawˇ˗eu zaˬ kʼaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ mawꞈ˗eu nga?

¹¹ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ maˬ bi tiꞈ ni yahˇ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ gʼaˬ ngeh jawˇ, sahˬ paˬ hawˇ˗eu zaˬ kʼaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja˗euˬ meh. Zaˬ kʼaˆ teu gʼaˬ naˇ dziˇ dzoˆ maˬ tsoeˬ tsehˆ nya gaˇ keuˆ ni daˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ sahˬ paˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dziˇ dzoˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ byehˇ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ zaˬ kʼaˆ teu gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ dziˇ dzoˆ cuiˆ na tehꞈ˗ehˇ daˆ kʼawꞈ, maˬ za˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni shaˇ˗eu meh. Sahˬ paˬ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ya siˬ ngeh, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu maˬ siˬ nya˗eu zaˬ kʼaˆ teu gʼaˬ˗ahˇ tawˬ˗ahˇ dawˆ˗euˬ meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ “Naw maꞈ yawˬ ha˗euˬ mehˇ nmˇ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ naˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu ngaˬ Da naw maꞈ˗ahˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ jahˇ nehˬ laꞈ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 18:21-35.

12. Aˬ dui iˬ baˇ maˬ pyehˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

¹² Zaˬ kʼaˆ teu gʼaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ, yawˬ ha˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ deuˬ˗eu meh. Tiꞈ, aˬ yawꞈ gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ ni aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ zaˬ kʼaˆ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ “dziˇ dzoˆ maˬ tsoeˬ tsehˆ kʼoeˇ keuˆ ni, tawˬ˗ahˇ nyehꞈ uˇ˗awˇ bi jawˇ˗euˬ meh.” Nyiꞈ, aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ “zaˬ kʼaˆ nui deuˬ ya mawˇ ngeh, nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ saˇ”˗a. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ jiˇ aˬ cawˬ˗ahˇ deuˬ leˇ nya˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ deuˬ nehˬ laꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ naˇ, aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu nga? Tiꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ naˇ, maˬ haw cawˬ neh naˇ, nui gaˬ maˬ mˇ mawˇ nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ naˇ leˇ˗eu meh. Nyiꞈ, aˬ dui mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ kawˆ jaˆ luꞈ˗eu lehˇ aˬ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ siˬ nya naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ jiˇ nui ma maˬ muiˬ˗a.

13. Aˬ dui huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ geuꞈ˗eu mehˇ nmˇ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹³ Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngeh, yawˬ ha˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. Aˬ dui huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ geuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Kaˬ˗liˇsaꞈ˗tawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ neh mˇ deuˬ nehˬ˗euˬ meh. Kaˬ˗liˇsaꞈ˗tawꞈ “Tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ teu naˇ, miˬ cehˇ neh cawˆ gaˇ duˇ miˇ˗a. Ngaˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh jiˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ lawˬ  liˬ tiˬ laˆ˗ahˇ maˬ dziˬ mawꞈ nya. Ngaˬ˗ahˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ gʼaˬ baˬ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kaˬ˗liˇsaꞈ˗tawꞈ aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ nui ma pehˇ˗eu teu naˇ, nui ma pehˇ paˬ˗ehˇ tsaˬ˗eu miˇ neh pehˇ˗eu ma lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ nui ma tehꞈ˗ehˇ geuꞈ geuꞈ˗ehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ 1999 kʼoꞈ, Tseˇ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “Nui ma laꞈ kʼoeˇ neh iˬ baˇ pyehˬ” lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ caw˗awˇ, mehˇ nmˇ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. Kaˬ˗liˇsaꞈ˗tawꞈ “Ngaˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nui ma yaw shuiꞈ beˬ paˇ˗eu leh jeh luꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ yawˬ nah na luꞈ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ luꞈ˗eu meh lehˇ siˬ laˇ miˬ˗a. Ngaˬ˗ahˇ nui ma saˇ lehˆ ni gʼeh laˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ miˬ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

14. Maꞈtehˬ 18:21, 22-ahˇ haw ngeh, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya nga? Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁴ Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ meh lehˇ siˬ nya˗awˇ, teu naˇ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ poˆ na toˆ˗ehˇ mˇ˗eu maˬ awˬ˗a. Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ ya puˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Maꞈtehˬ 18:21, 22-ahˇ gui.) Aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu heu meh. (Maꞈtehˬ 18:32, 33) Aˬ dui Miˬyehˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ za geuˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. (Ja ceuˬ 103:8-10) Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui jiˇ “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu tsaˬ” meh. Teu miˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu gaˇ kawˆ heu naˇ, pyehˬ nehˬ kʼawꞈ za, maˬ pyehˬ nehˬ kʼawꞈ za, lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 4:11) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ˗eu heu meh. Aˬ dui iˬ baˇ pyehˬ nehˬ naˇ aˬ dui˗ahˇ laˆ deuˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ gaˇ duˇ˗awˇ, aˇ muˇ jiˇ mehˬ bawˬ gm˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma jiˇ saˇ lehˆ ni gʼeh˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 2:7; Gawˇlawˇsehˇ 3:14) Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ lehˇ ehˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu meh. Saˬdaˬ neh aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gʼawˬ˗iˇ gʼehˇ˗iˇ ni taˬ bi jahˇ. (Eˇpeˇsu  4:26, 27) Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ maˬ paꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba˗eu loˬ meh.

15. Gawˇlawˇsehˇ 3:13-ahˇ haw ngeh, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗ahˇ laˆ deuˬ laˆ naˇ laˇ naˇ, aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁵ Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ laˆ deuˬ nehˬ laꞈ naˇ, aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Nawˇ mehˇ nmˇ teu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ, guiˬ lahˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ shaˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ laˆ deuˬ nehˬ laꞈ˗euˬ gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ haw mawˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ ya shaˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ teu gʼaˬ˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ teu ahˇ˗eu miˇ neh gaˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 6:28) Nawˇ aˬ yawꞈ neh laˆ deuˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ leˇ nya ni pyeuꞈ luꞈ naˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗iˇ˗awˇ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ kʼoꞈ˗eu leh jeh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ diˇ daˬ˗ehˇ laˆ deuˬ˗eu lehˇ jahˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ aˬ myah luꞈ shaˇ noeˬ. (Maꞈtehˬ 5:23, 24; 1 Gawˇliˬtu 13:7) Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ noeˬ˗awˇ nehˬ mˇ˗euˬ ngaˬ˗aˇ lehˇ noeˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ mawꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ naˇ, gʼaˬ maˬ baˬ ni “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ oˇ˗awˬ.” (Gawˇlawˇsehˇ 3:13-ahˇ gui.) Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, nui ma naˇ naˇ˗ehˇ taˬ jawˇ. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˬ laˇ nya˗eu meh. Tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ sahˬ tiꞈ taˬ tiꞈ. Toˆ˗ehˇ naˇ nawˇ nui jeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Ja ceuˬ 119:165.

16. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁶ “Yawˇ bo˗eu yaw sahˇ tiˬ sahˇ” tehꞈ˗euˬ “yawˇ yawˇ maꞈ tiꞈ maꞈ” loꞈ˗ehˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mehˬ bawˬ gm˗eu laꞈ kʼoeˇ ya mˇ gaˇ aˇ poeˬ taˬ bawˬ˗eu ma. (Yoˇhaˬ 10:16) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ mˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ sahˬ boꞈ myaˆ pyawˬ 165 laꞈ kʼoeˇ “Mehˬ bawˬ gm˗eu jeˬ˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za luꞈ˗eu miˇ neh teu˗ahˇ bo saˆ daˆ leꞈ˗eu loˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh “mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni ya leh jeh˗eu meh.” ‘Tsawˇ haˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu’ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ poeˬ baw dui dui˗eu meh. Nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ haw ma loˇ? Yeˬhawˇbaˬ nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ, caw ba˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ gʼeh nya˗eu jeˬ mˇ gaˇ haw mawˇ˗awˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh.—Maꞈtehˬ 10:42.

17. Aˬ dui aˬ jeˬ ya noeˬ tsehˆ taˬ˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu ma. Teu miˇ neh ‘yawˬ ha˗euˬ cawˬ Ka li zaˬ deuˬ sahˬ tiꞈ tiꞈ˗awˇ, iˬ baˇ laꞈ kʼoeˇ bi coˬ ahˇ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ lehˇ, aˬ dui noeˬ tsehˆ˗eu tsaˬ meh.’ (Loˇmaˆ 14:13) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ meh lehˇ haw˗awˇ, nui ma laꞈ kʼoeˇ neh iˬ baˇ ya pyehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ cawˬ˗euˬ baˬ da neh sahˬ tiꞈ taˬ tiꞈ. Toˆ˗ehˇ gʼeh ngeh to˗aˬ, “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw dehˬ caw toˆ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui noeˬ tsoˆ taˬ˗eu tsaˬ meh.”—Loˇmaˆ 14:19.