1-2. Sahˬ boꞈ boꞈ˗eu saˬ laˬ tiˬ gʼaˬ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga? Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

 Nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ jah ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a. (2 Tiˆmoˇseˬ 4:3, 4) Sahˬ boꞈ boꞈ˗eu saˬ laˬ tiˬ gʼaˬ “Dzeuˇ laꞈ˗euˬ nyiˬ heˇ kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ neh ngehˬ yaꞈ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ paˇ ngehˬ poˆ kʼoꞈ˗eu Yeˬsuˇ dzaˇ˗i tiˬ gʼaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah doˆ laˇ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ ha geuꞈ ni gʼeh ngaˇ siˬ laˬ? Maˬ ha geuꞈ˗eu yaw duˬ baw meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.

² Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya gaˬ˗awˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ jiˇ ya mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ jah˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh maˬ jah˗eu gaˇ kawˆ oeˬ kawˆ˗ahˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ yaꞈ˗euˬ ma. Nymˬ˗mˇ dzaˇ˗i oeˬ kawˆ˗ahˇ heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ ja sawˇ ma. Toˆ˗ehˇ naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ha geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ya siˬ meh.

3. Tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ jeˬ baˬ da neh maˬ ha geuꞈ˗eu nga?

³ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh aˬ geu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ kaˬ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ smˇ muiˬ smˇ baw deuˬ hawˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ dzaˬ taꞈ dawˇ taꞈ kʼawꞈ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ iˇ shaˬ zaˬ deuˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ neh bi behˬ dzaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu meh. “Iˬ baˇ zaˬ” deuˬ lehˇ bi sawˇ dzeh taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ gʼawˬ shaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ gaˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu miˇ neh nui ma huiˬ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “Aˬ jeˬ miˇ neh kawˬ taꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ naw maꞈ dzaˬ taꞈ dawˇ taꞈ te” lehˇ naˇ haˬ ngeh, Yeˬsuˇ “Jawˇ saˇ doˆ luꞈ˗eu deuˬ naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu gʼaˬ˗ahˇ maˬ loˬ˗a. Jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu gʼaˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. Aˬ cawˬ yaw zeu baw˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗eu lehˇ ngaˇ oe˗euˬ maˬ ngeuˇ.  Iˬ baˇ zaˬ deuˬ iˬ baˇ bi noeˬ poˆ ni kuˇ˗eu lehˇ oe˗euˬ ma” lehˇ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 5:29-32.

4. Iˇsaˬyaˇ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw˗awˇ Meˬsiˇya nehˬ˗ehˇ taꞈ leˬ˗awˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ siˬ nya taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁴ Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? Bawˇlawˇpeh Iˇsaˬyaˇ miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ Meˬsiˇya˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ gʼawˬ myahˇ ca ngeh neh ehˇ taˬ˗euˬ meh. ‘Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ haw nahˇ˗ehˇ byehˇ dzeh˗euˬ meh . . . Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ haw cawˬ nehˬ˗a. Tiˬ jeˬ˗iˬ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu tsawˇ haˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ yaw zeu maˬ baw˗aˬ’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 53:3) Meˬsiˇya˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ “maˬ haw nahˇ”˗a lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ jaˆ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ha geuꞈ˗a lehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ siˬ nya taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

5. Nymˬ˗mˇ iˬ neh˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga?

⁵ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngaˇ laˬ? Ya mawˇ meh. Zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ naˇ smˇ muiˬ smˇ baw deuˬ, nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ hawˇ˗eu myaˆ pyawˬ naˇ mehˇ jaˆ˗eu deuˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ˗ahˇ maˬ dehꞈ tsaˬ kʼawꞈ, dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ maˬ muiˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jawˇ duˬ biꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗awˇ, dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ muiˬ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ naˇ, haw teˬ˗eu meh. Teu naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ myaˆ pyawˬ naˇ mehˇ jaˆ˗eu deuˬ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ neh meh. Miˬyehˇ˗aˬ, aˬ cawˬ neh “taˬ nyiˇ dui duiˬ” taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ tseˇ˗eu meh lehˇ Pawˇluˆ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 1:26-29) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu meh.

6. Maꞈtehˬ 11:25, 26-ahˇ haw ngeh, aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ nui ma˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁶ Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? (Maꞈtehˬ 11:25, 26-ahˇ gui.) Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ taˬ haw. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, taˬ awˬ˗eu deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 138:6) Miˬyehˇ miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ neh nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, gaˇ aˇ naˆ ni mˇ luiˆ taˬ˗euˬ lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ.

7. Yeˬsuˇ Paˬliˬsehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh awꞈ˗aꞈ tahˬ kʼoˬ lehˇ kuˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga?

⁷ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ ngeuˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ bye˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ aˬ da aˬ ma˗ahˇ bo saˆ˗eu naˆ maˬ tseˇ, aˬ laꞈ dzuiꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ dzehˬ˗eu Paˬliˬsehˇ deuˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ pah doˆ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 15:1-11) Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh zahˬ leˇ˗eu paˬ. Teu miˇ neh zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Nawˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ teu dawˬ Paˬliˬsehˇ deuˬ˗ahˇ zaw leˇ˗eu nawˇ siˬ nya ma loˇ” lehˇ naˇ haˬ ngeh, Yeˬsuˇ “Mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu ngaˬ Da neh maˬ ka taˬ˗euˬ aˇ bawˇ yawˬ bawˇ na luꞈ, gʼawˇ lehˆ dzeh gaˇ ya daˬ tehꞈ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˇ duˬ kʼahˬ taˬ lahˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗aˬ, myaˆ behꞈ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu myaˆ behꞈ behꞈ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu meh. Myaˆ behꞈ neh myaˆ behꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh naˇ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ duˬ kʼahˬ˗ahˇ ga ahˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 15:12-14) Yeˬsuˇ zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ nui ma pehˇ gaˇ guˆ˗awˇ, kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mehˬ ni maˬ jawˇ˗aˬ.

8. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ zahˇ yawˬ zahˇ na luꞈ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ˗eu nga?

⁸ Yeˬsuˇ zahˇ kʼawꞈ deuˬ neh mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ pahˬ doˆ˗eu meh. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ zahˇ yawˬ zahˇ na luꞈ˗ahˇ ha geuꞈ meh lehˇ maˬ ehˇ˗a. Toˆ˗ehˇ ehˇ ngeh to˗aˬ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ˗eu gaˇ ma yaw jeˇ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 7:13, 14) Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ tiˬ deuˬ na˗aˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ, maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ “Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu jaˬ myawꞈ deuˬ˗ahˇ yahˇ˗awˬ, aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ nyiˇ paw haw ngeh yawˇ zaˬ loꞈ˗ehˇ nahˬ jawˆ ni gʼeh gaˇ duˇ kʼawꞈ, laꞈ kʼoeˇ paw haiˬ dui dui˗eu kʼaˬ yehˇ pyehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mˇ doˆ shaˇ doˆ  laꞈ gaˇ haw naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ naw maꞈ˗ahˇ siˬ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 7:15-20.

9. Yeˬsuˇ zahˇ kʼawꞈ deuˬ neh mehˬ taˬ˗euˬ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ pah doˆ˗euˬ nga?

⁹ Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? Meˬsiˇya˗aˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma gʼaˇ duˬ, nui ma keuˆ˗eu heu naˇ miˬ dzaˬ doˆ˗eu loꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 69:9; Yoˇhaˬ 2:14-17) Toˆ˗ehˇ nui ma keuˆ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ pah doˆ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Paˬliˬsehˇ deuˬ tsawˇ haˬ shiˇ˗euˬ kʼawꞈ saꞈ laˇ maˬ shiˇ˗a lehˇ jah˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ naˇ, shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ yuꞈ kʼaˆ taˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh lehˇ mehˬ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 11:11) Saˬduˬgehˇ deuˬ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ jah kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu Laˬzaˬluˇ˗ahˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ni jahˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 11:43, 44; Gʼaˬkʼehˇ 23:8) Paˬliˬsehˇ deuˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ luꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ bi dehꞈ˗eu lehˇ Miˬyehˇ neh daˇ tsehˆ taˬ jiˇ˗euˬ mehˬ lehˇ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ naˇ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu hawˇ˗eu maˬ mˇ˗eu heu naˇ, yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya meh lehˇ mehˬ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 11:28.

10. Aˬ dui aˬ jeˬ mehˬ˗eu miˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu nga?

¹⁰ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngaˇ laˬ? Ya mawˇ meh. Gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ya leˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ zmˬ˗awˇ zahˇ nui deuˬ neh mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ pah doˆ˗eu miˇ neh. Zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ Miˬyehˇ˗aˬ, haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ shiˬ buiˇ lah ma˗ahˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ mehˬ˗eu teu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Nui gaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ naˇ, toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ pah doˆ˗eu meh. Zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ tsawˇ haˬ shiˇ˗euˬ kʼawꞈ, saꞈ laˇ maˬ shiˇ˗a lehˇ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui˗aˬ teu naˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ mawꞈ˗eu ma. Zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ mehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ ngeuˇ law nmˇ˗aˬ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ bi jaˆ˗eu jiˇ maˬ paˇ loˬ meh. Zahˇ gʼawˬ mya zahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ neh aˬ joˆ˗ehˇ bi pyeuꞈ˗eu lehˇ daˇ tsehˆ taˬ dzeuˇ˗euˬ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui naˇ tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu, maˬ tahˬ˗eu jiˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya meh lehˇ mehˬ˗eu ma. Aˬ dui toˆ˗ehˇ mehˬ˗eu miˇ neh zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma pehˇ˗eu meh.

11. Yoˇhaˬ 8:45-47 laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi jahˇ mawꞈ˗eu nga?

 ¹¹ Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jiˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 8:45-47-ahˇ gui.) Nehꞈ Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni, aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya tuˆ tehˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ gʼaˬ baˬ˗iˇ ni tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ya jahˇ˗a. (Yoˇhaˬ 8:44) Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ ‘maˬ muiˬ maˬ jaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ muiˇ˗awˇ, muiˬ˗eu jaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni bi tuˆ tehˬ taˬ’ mawꞈ˗eu meh.—Loˇmaˆ 12:9; Heˬbyehˇ 1:9.

12. Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ shiˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ha geuꞈ coeˇ˗eu nga?

¹² Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu dzaˇ˗i gaˇ kawˆ naˇ aˬ jeˬ nga? Pawˇluˆ ‘Aˬ dui maꞈ˗aˬ, zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ kamˇ shiˇ˗euˬ Ka li gaˇ kawˆ mehˬ˗eu ma. Aˬ dui mehˬ˗eu dawˬ heu˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ gʼoˆ coeˬ˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 1:23) Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ ya shiˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ha geuꞈ coeˇ˗eu nga? Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ shiˇ˗euˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ smˇ kʼoeˬ tahˇ joe hawˇ˗eu iˬ baˇ zaˬ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ˗ahˇ Meˬsiˇya pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ha geuꞈ coeˇ˗a.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 21:22, 23.

13. Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya mawꞈ˗eu nga?

¹³ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, Yeˬsuˇ˗aˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ lehˬ˗aˬ, maˬ ngeuˇ gaˇ bi ja bu˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ bi daˇ˗euˬ meh lehˇ maˬ haw˗a. Yeˬsuˇ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ jiˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ myaˆ haw maˬ cawˬ˗aˬ. Yuˇdaˆ˗euˬ baꞈ dzah dzah ma jiˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ myah myah zahˇ kʼaˇ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ ni, gaˇ kawˆ˗ahˇ kawˇ kawˇ ma˗ehˇ naˇ haˬ tseˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 22:54; Yoˇhaˬ 18:24) Yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ, myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ ni ja bu taˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ caw tseˇ jeˬ, maˬ caw tseˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ “Yeˬsuˇ˗ahˇ yaw lehˬ poˆ doˆ˗awˇ sehꞈ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh.” Ehˇ kʼawꞈ maˬ poˆ doˆ nya˗eu miˇ neh, piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ poˆ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ teu jiˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ bahˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 26:59; Maˬkuˆ 14:55-64) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh jiˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ lmˬ bymˇ˗ahˇ loꞈ˗eu yehˇ deuˬ˗ahˇ “pyuˇ gʼawˬ mya ni biꞈ”˗awˇ, lmˬ bymˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˇ mawˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ paˇ jaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jaˬ myawꞈ bi myawꞈ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 28:11-15.

14. Jaˇliꞈ˗ahˇ Meˬsiˇya shiˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga?

 ¹⁴ Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Meˬsiˇya ya shiˇ meh lehˇ laꞈ maˬ daˬ kʼawꞈ, “Haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ya daˬ˗eu yaw doeˇ aˬ yawꞈ daˬ˗awˇ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ shiˇ dah˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni˗euˬ iˬ baˇ aˬ yawꞈ pi˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ iˬ baˇ ya buˬ ni mˇ dah˗euˬ meh” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 53:12) Teu miˇ neh, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ iˬ baˇ zaˬ loꞈ˗ehˇ bi sehꞈ gaˇ laꞈ maˬ daˬ nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ maˬ jaˆ˗a.

15. Tsawˇ haˬ tiˬ deuˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ya leˇ˗eu nga?

¹⁵ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngaˇ laˬ? Ya mawˇ meh. Yeˬsuˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ yaˇ kʼaˬ bi daˇ˗awˇ, bi ja bu˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ 1930-ahˇ neh 1950 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni uˬ duˬ tahˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, saˇ naˇ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ya le˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu tiˬ deuˬ na˗aˬ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ daˇ˗euˬ meh. Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ Ku behˆ meuˬ˗ahˇ˗euˬ zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ gm le˗awˇ, aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇ kʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ, tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ uˇ˗euˬ meh. Jeˬmaˬniˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Naˇziˬ uˆ lahˇ ngeh, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jiˇ bi sehꞈ˗euˬ meh. Dzeuˇ laꞈ˗euˬ myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ Laˇsiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ, “aˇ dzehˬ˗ehˇ dzeuˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ” lehˇ sawˇ˗awˇ, tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ ahˇ˗euˬ meh. Laˇsiˬ˗yaˬ dawˬ neh yuˇ doˆ taˬ˗euˬ Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ taˬ˗euˬ miˇ neh, “aˇ dzehˬ˗ehˇ dzeuˇ˗eu paˇ dmˬ” lehˇ sawˇ˗awˇ maˬ paˇ bi zmˬ˗euˬ meh.

16. Aˬ dui 1 Yoˇhaˬ 4:1-ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ngeuˇ gaˇ ja taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ya jah˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? Gaˇ kawˆ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ yaw duˬ duˬ˗ehˇ siˬ nya paˬ˗ehˇ jahˇ. Yeˬsuˇ gawˬ jawˬ˗ahˇ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ “maˬ ngeuˇ gaˇ keuˆ ni gʼawˬ mya jeˬ ja bu ja doeˇ” gaˇ ya daˬ meh lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:11) Jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ dawˬ teu naˇ, Saˬdaˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ meh. Saˬdaˬ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ bi pyehˬ kʼawˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 12:9, 10) Aˬ dui muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ dawˬ˗ahˇ maˬ ya jah˗a. Aˬ dui dawˬ teu˗euˬ baˬ da neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ peuˬ gaˇ keuˆ ni, nui jah byoˆ˗iˇ gaˇ keuˆ ni maˬ ya bi gʼeh˗a.—1 Yoˇhaˬ 4:1-ahˇ gui.

17. Tiˬ deuˬ na˗aˬ, zaˬ lahˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ baˬ da neh nga?

¹⁷ Yeˬsuˇ shiˇ˗eu peh laˇ taˬ˗euˬ ngeh, gʼaˬ kʼehˇ 12 gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗euˬ meh. Dzaˇ˗i gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ naˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ smˬ poˆ keuˆ ni ehˇ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ gʼaˬ kʼehˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh yaꞈ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 26:14-16, 47, 56, 75) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ toˆ˗ehˇ gʼeh gaˇ maˬ zahˬ leˇ˗a. Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ yaꞈ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Teu miˇ neh tiˬ deuˬ na, ‘Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ pyeuꞈ kʼawꞈ ni aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu miˇ neh, ngaˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ gm leˇ mawꞈ nya’ lehˇ noeˬ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ nya˗eu meh.

18. Yeˬsuˇ maˬ shiˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ byah laˇ˗euˬ nga?

¹⁸ Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya yaˇ kʼoꞈ ca ngeh neh Meˬsiˇya˗aˬ, pyuˇ smˬ tseˇ byaˆ neh saˇ jaˇ bi puiˬ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 11:12, 13) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗eu gʼaˬ, aˬ yawꞈ  nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dui dui˗eu cawˬ pyeuꞈ meh lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 41:9) Zaˬkaˬliˇ jiˇ “Yawˇ deuˬ cehˆ byoˆ cehˆ laˆ jiˇ ni, Yawˇ bo˗eu gʼaˬ˗ahˇ deuˆ sehꞈ˗awˬ” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˆ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 13:7) Nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ gaˇ kawˆ teu baˬ da neh Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ ngeh to˗aˬ, maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

19. Nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu nga?

¹⁹ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngaˇ laˬ? Ya mawˇ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ myahˇ doˆ˗eu Saˇ kiˇ tiˬ deuˬ na yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Nui deuˬ˗ahˇ jiˇ sheuˬ bahˬ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Iˇteuꞈnehꞈ hawˇ˗eu tiˬbiˬ lawˬ muˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tsaˬ˗eu tiˬ paˆ maˬ tsaˬ˗eu tiˬ paˆ gaˇ kawˆ lawˬ muˇ zmˬ˗awˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ja bu˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ, gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ jah˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh.—Maꞈtehˬ 24:24; 2 Beˬtuˆluˆ 2:18-22.

20. Yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ deuˬ baˬ da neh, aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? (2 Tiˆmoˇseˬ 4:4, 5)

²⁰ Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga? Aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ gui˗eu, maˬ tsehˆ leˇ ni guiˬ lahˬ shaˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ a nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu heu neh nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ nya meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 4:4, 5-ahˇ gui.) Aˬ dui nui jah ahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh kʼahˬ maˬ lahˇ˗eu uˬ taꞈ, maˬ guˆ˗a. (Iˇsaˬyaˇ 28:16) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ uˬ taꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ deuˬ baˬ da neh, aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ ni haw piˇ nehˬ˗eu meh.

21. Nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ kʼawꞈ, aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ nya˗eu nga?

²¹ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ jiˇ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ, baꞈ dzah baꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw teˬ tiˬ gʼaˬ hawˇ˗eu “piˇ ma gʼawˬ mya gʼaˬ” ahˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 6:7; Maꞈtehˬ 27:57-60; Maˬkuˆ 15:43) Nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ guˆ kʼaˇ maˬ za˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ coˬ˗iˇ ni maˬ jahˇ nya˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 119:165.