1-2. Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu yamˬ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ˗eu dawˬ ngehˬ yaꞈ˗euˬ nga?

 A.D. 33 Niˬsaˬ ba la 14 ngeh nah, nahˇ gʼahˇ paw yamˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ yawˬ ha neh iˬ baˇ maˬ mˇ˗euˬ gaˇ bi dehˬ lehꞈ˗awˇ, yaˇ kʼaˬ bi daˇ˗euˬ uˬ taꞈ, cehꞈ lehꞈ bi ka˗awˇ, bi kʼehˬ bi kʼaˆ gʼaˬ naˇ, zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ smˇ sehˬ neh bi taꞈ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ laꞈ hawˇ˗eu aˬ kuiˇ˗ahˇ smˇ sehˬ neh bi taꞈ byoe˗euˬ meh. Yeˬsuˇ˗ahˇ saꞈ kʼaˇ gʼawˇ ngeh, dawˬ kʼaˇ ngehˬ ngeh, naˇ leˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ maˬ ehˇ maˬ geuꞈ nya˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu dawˬ jaˆ˗eu miˇ neh ngehˬ˗euˬ meh.

² Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ maˬ shiˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ jeˬ ngehˬ yaꞈ˗euˬ nga? Aˬ dui dawˬ teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? lehˇ ja sawˇ ma. Teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ “aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ” ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 17:5.

3. Yeˬsuˇ “Aˬda˗oˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu pyeuꞈ nya˗eu nga?

³ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaꞈ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ bi taꞈ tehˬ taˬ ngeh, “Aˬda˗oˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗awˬ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. Aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ bi pyehˬ mawꞈ˗eu nga? Yeˬsuˇ neh ngehˬ tsaꞈ leꞈ˗eu dawˬ˗ahˇ haw naˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu gaˇ “Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ siˬ nya˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 23:33, 34) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ laꞈ hawˇ˗eu aˬ kuiˇ˗ahˇ smˇ sehˬ neh taꞈ˗euˬ Loˇmaˆ yehˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗a. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ sehꞈ lehˇ guˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ na Yeˬsuˇ˗ahˇ jah laˇ˗euˬ deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Gʼaˬkʼehˇ 2:36-38) Yeˬsuˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ lehˬ˗euˬ gaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗awˇ sehꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ naˇ˗a. (1 Beˬtuˆluˆ 2:23) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh.

4. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ muiˇ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ gaˇ neh, aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

 ⁴ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:13) Tiˬ deuˬ na˗aˬ, aˬ dui˗euˬ nui jah gaˇ kawˆ hawˇ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ muiˇ laˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ yuiꞈ nyiˇ deuˬ jiˇ keuˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ ja bu˗awˇ, aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shiˬ daˬ la ga˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ laꞈ jiˇ keuˆ laˇ˗eu lehˇ lmˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ha geuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya meh. (Maꞈtehˬ 5:44, 45) Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ naˆ ni deuˬ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ ni nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ deuˬ˗eu tehꞈ meh. Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ cawˬ neh kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ tsaˬ meh, aˬ jeˬ mˇ kʼawꞈ aˬ ngeuˇ˗i luꞈ˗uˇ lehˇ noeˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ ni, nui ma naˇ naˇ˗ehˇ maˬ jawˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.” (Ja ceuˬ 37:8) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu lehˇ tseˇ naˇ, pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ maˬ jawˇ˗a.—Eˇpeˇsu 4:31, 32.

5. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ dzeˇ bi taꞈ tehˬ taˬ˗euˬ tahˇ joe tiˬ gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ nga, aˬ jeˬ miˇ neh?

⁵ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaꞈ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ dzeˇ tahˇ joe nyiˬ gʼaˬ bi taꞈ tehˬ taˬ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 27:44) Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ tahˇ joe tiˬ gʼaˬ nui noeˬ paˇ iˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗aˬ, “tiˬ jeˬ˗iˬ mˇ bahˬ taˬ˗euˬ maˬ jaˆ˗a” lehˇ siˬ leˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 23:40, 41) Tahˇ joe kʼoeˇ gʼaˬ Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ naˇ sahˬ paˬ ya geuꞈ meh lehˇ jah˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ “Yeˬsuˇ˗oˇ, nawˇ Sahˬ paˬ loꞈ˗ehˇ zaꞈ le ngeh, ngaˬ˗ahˇ taˬ ngehˇ nehˬ laꞈ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 23:42) Teu gʼaˬ nui jah ahˇ dui dui˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Iˬ nah nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a lehˇ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 23:43) Yeˬsuˇ “nawˇ” hawˇ˗eu “ngaˇ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ ngehˬ cawˬ˗awˇ, ya shiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu tahˇ joe teu gʼaˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ heu naˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh.—Ja ceuˬ 103:8.

6. Aˬ dui Yeˬsuˇ tahˇ joe kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁶ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 1:3) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗awˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui dzeuˇ yaꞈ ngeh mˇ˗euˬ iˬ baˇ deuˬ˗ahˇ ya noeˬ poˆ paˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jah˗eu lehˇ ya mˇ mawˇ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 1:7) Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ meh laˬ leˇ heu lehˇ noeˬ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ na nawˬ˗ahˇ toˆ˗ehˇ noeˬ laˇ naˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Yeˬsuˇ maˬ shiˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu lehˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ mawˇ˗euˬ tahˇ joe kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh naˇ haˬ luꞈ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ Yeˬhawˇbaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh.—Ja ceuˬ 51:1; 1 Yoˇhaˬ 2:1, 2.

7. Yoˇhaˬ 19:26, 27-ahˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ Maˬliˇ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ˗euˬ nga, aˬ jeˬ miˇ neh nga?

⁷ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaꞈ˗euˬ nga? (Yoˇhaˬ 19:26, 27-ahˇ gui.) Miˬ coeˬ miˬ ma pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu aˬ yawꞈ aˬ ma˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬsuˇ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗ahˇ shiˬ shaˬ jiˇ paw haw saˆ nya˗eu aˬ nyiˇ deuˬ jawˇ kʼawꞈ, nui jah paw aˬ suˇ gʼaˬ neh bi haw saˆ˗eu? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu ngeh Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ nyiˇ deuˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ maˬ  duˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yoˇhaˬ naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, gʼoeˇ dui dui˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ duˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu meh. (Maꞈtehˬ 12:46-50) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗ahˇ gaˬ˗awˇ kʼahˬ lahˇ˗eu uˬ taꞈ, Yoˇhaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗euˬ nui jah paw loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ caw ba nya meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, Yoˇhaˬ˗ahˇ bi haw saˆ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ Maˬliˇ˗ahˇ “Aˬ ma˗oˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nawˬ li loꞈ˗ehˇ sawˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, Yoˇhaˬ˗ahˇ jiˇ “Aˬ yawꞈ˗ahˇ nawˬ ma loꞈ˗ehˇ sawˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh neh taꞈ naˇ, Yoˇhaˬ Maˬliˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma loꞈ˗ehˇ bo saˆ nehˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ dehꞈ le ngeh neh aˬ yawꞈ˗ahˇ nui gaˬ laꞈ kʼoeˇ haw saˆ laꞈ˗awˇ, nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ shiˇ leˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ  gaˇ dzeˇ jawꞈ luꞈ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

8. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh Maˬliˇ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁸ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ naˆ maˬ tseˇ, mehˇ nmˇ Ka li zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ muiˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, Yeˬsuˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui neh byehˇ dzeh˗euˬ naˆ maˬ tseˇ “tiˬ yaˇ bymˇ paˇ za kʼoꞈ”˗eu meh. Mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ dui˗euˬ aˬ da, aˬ ma, aˬ li, aˬ buˇ, loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Maˬkuˆ 10:29, 30) Nawˬ˗ahˇ nui jah hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ uˬ taꞈ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu nui gaˬ baˬ da neh mehˬ bawˬ gm˗eu Ka li zaˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗eu aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya?—Gawˇlawˇsehˇ 3:14; 1 Beˬtuˆluˆ 2:17.

9. Aˬ dui Maꞈtehˬ 27:46 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁹ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaꞈ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ shiˇ˗eu peh laˇ taˬ ngeh, “Ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ˗oˇ, ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ˗oˇ, aˬ jeˬ miˇ neh ngaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh nehˬ laꞈ te” lehˇ guˇ doˆ leꞈ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 27:46) Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu lehˇ maˬ dzawˇ nehˬ taˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ Ja ceuˬ 22:1 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ bi byah laˇ luꞈ˗eu meh. b Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ maˬ “haw piˇ nehˬ” nga lehˇ jiˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Yawˇbaˆ 1:10) Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh keuˆ ni lawˬ haw˗eu jeˬ˗ahˇ bi daˬ˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ teu naˆ naˆ˗ehˇ kʼaˆ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya tahˬ puˬ haw˗aˬ siˬ. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ shiˇ paˬ˗ehˇ tsaˬ˗eu yaw lehˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ˗a lehˇ jiˇ siˬ laˇ˗eu meh.

10. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya puˬ ni haw piˇ nehˬ meh lehˇ maˬ ya noeˬ tmˬ˗a. Teu miˇ neh aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 16:24, 25) Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ dui maˬ daˬ coeˇ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi keuˆ le˗a. (1 Gawˇliˬtu 10:13) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (1 Beˬtuˆluˆ 2:19, 20) Aˬ dui kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ ya daˬ˗eu heu naˇ, mˇ lehˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ngeuˇ. Aˬ dui miˇ tsaˬ heu˗ahˇ maˬ taꞈ˗eu uˬ taꞈ, yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu miˇ neh ma. (Yoˇhaˬ 17:14; 1 Beˬtuˆluˆ 4:15, 16) Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ bi tahˬ puˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh bi tahˬ puˬ laꞈ˗eu nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. (Haˬbaˬkuˆ 1:3) Gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu teu naˇ, nui jah maˬ ahˇ˗eu miˇ neh nga lehˇ maˬ noeˬ ni, aˬ yawꞈ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ biꞈ nehˬ nya˗eu gʼaˬ teu˗ahˇ loˬ˗eu miˇ neh nga lehˇ haw˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 1:3, 4.

11. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh “Iˇ cuꞈ mehꞈ nya” lehˇ ehˇ˗eu nga?

¹¹ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaˬ˗euˬ nga? (Yoˇhaˬ 19:28-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh “Iˇ cuꞈ mehꞈ nya” lehˇ ehˇ˗eu nga? Yeˬsuˇ toˆ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ, Ja ceuˬ 22:15-ahˇ “Kuˬ byahˬ lehˇ tsaˇ loꞈ˗ehˇ gui˗awˇ, mehˬ laˇ mehˬ taˆ myahˬ leˇ miˇ˗a” lehˇ ‘Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ bi byah laˇ˗eu’ gʼaˇ duˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬsuˇ bi kʼehˬ bi kʼaˆ˗awˇ naˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ zeuˇ  liˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh iˇ cuꞈ mehꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ bi dawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ loˬ˗eu meh.

12. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh “Iˇ cuꞈ mehꞈ nya” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹² Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ yawˬ ha neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ doˆ laꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ baˬ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ maˬ haw˗a. Aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ maˬ ya haw˗a. Tiˬ poˆ na aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ maˬ shaˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui caw ba˗eu jeˬ loˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗eu nyiˬ naˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu jawˇ saˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ, lehˆ hawˇ˗eu saˬ laˬ gʼoˬ jawˇ gaˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ nya meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui gʼaˬ baˬ luꞈ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ja nehˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu “dawˬ muiˬ” deuˬ˗ahˇ ngehˬ nya meh. (Dawˬdaˬ 12:25) Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ dui shaˬ ngeh “shaˬ zahˬ caw pi” nehˬ mawꞈ˗eu meh lehˇ taˬ ngehˇ. (Dawˬdaˬ 17:17) Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗euˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya ni aˬ dui aˬ dui˗euˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ ya dzawˇ nehˬ˗eu meh.

13. Yeˬsuˇ shiˇ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ aˬ jeˬ jeˇ mˇ byah yaꞈ˗euˬ nga?

¹³ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaꞈ˗euˬ nga? Niˬsaˬ ba la 14 ngeh nah˗euˬ nahˇ gʼahˇ paw naˬ liˬ 3 laꞈ heu kaˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ “Gaˇ mˇ jiˇ˗euˬ ma” lehˇ teˇ saˇ yaw kʼaˆ kʼaˆ˗ehˇ guˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 19:30) Yeˬsuˇ shiˇ leˇ ngeh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh kʼaˇ ehˇ˗euˬ jeˬ mˇ byah jiˇ maˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ shiˇ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ byah yaꞈ˗euˬ meh. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ Saˬdaˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ pyeuꞈ˗awˇ, byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Saˬdaˬ aˬ geu jeˬ lehˇ lawˬ haw laˇ kʼawꞈ tiˬ byah tiˬ loꞈ saˇ jaˇ ziꞈ nya meh lehˇ mˇ mawˇ yaꞈ˗euˬ meh. Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ lawˇ nehˬ le˗euˬ meh. Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ teu baˬ da neh maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ yaꞈ˗euˬ meh.

14. Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ yaw dehꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui jiˇ yawˬ nah na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ ma lehˇ ya noeˬ tsoˆ taˬ˗eu meh. Giˇlaˆ˗euˬ Gʼawˇ˗ciˬtaoˬbeuˇ Jaˇliꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Maˇ˗suiꞈgʼoiˬ Paˇ˗leꞈ miˇ kʼahˬ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˬ dui ngehˬ mawꞈ mˇ mawꞈ˗eu jeˬ jaˆ naˇ, ni shawˬ keuˆ ni taˬ taˬ keuˆ. Aˬ dui ni shawˬ keuˆ ni ya dehꞈ keuˆ˗eu jiˇ maˬ siˬ. Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za geuˇ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, iˬ nah aˇ saˬ saˬ˗eu nah pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ dehꞈ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh yawˬ nah na luꞈ iˬ nah˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu lehˇ ya bi mawˇ saˬ saˬ˗eu nah pyeuꞈ ngaˇ lehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ dehꞈ kaˇ˗euˇ. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui shiˇ gaˇ ya keuˆ kʼawꞈ “Yeˬhawˇbaˬ˗oˇ, ngaˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ, Saˬdaˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ pyeuꞈ˗a lehˇ bi siˬ bi mawˇ˗eu uˬ taꞈ, nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗awˇ, nawˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ uˆ lahˇ˗eu geuˇ meh” lehˇ ehˇ nya˗eu meh.

15. Luˇkaꞈ 23:46-ahˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu nga?

¹⁵ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ yaꞈ˗euˬ nga? (Luˇkaꞈ 23:46-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ “Aˬda˗oˇ, ngaˬ˗euˬ saꞈ laˇ˗ahˇ nawˬ˗euˬ aˬ laꞈ laꞈ kʼoeˇ a nehˬ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ toˆ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ hu paw˗euˬ dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ jaˆ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗a lehˇ jah ziꞈ˗eu miˇ neh meh.

16. Aˬ dui 15 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Joˇshuˬ˗aˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

 ¹⁶ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ luꞈ˗uˇ. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui ‘nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ ya gʼoe˗eu’ meh. (Dawˬdaˬ 3:5) Kʼaˆ dui dui˗eu naˇ gawˇ naˇ luꞈ˗eu 15 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Joˇshuˬ˗aˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ nui ma maˬ tsaˬ˗eu jaˆ gʼaˬ laˆ saˆ˗eu jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a. Aˬ yawꞈ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗ahˇ “Aˬ ma˗oˇ, ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗aˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˬ laꞈ laꞈ kʼoeˇ jaˆ meh. . . . Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Ngaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ siˬ nya meh. Ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ dui dui miˇ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha˗ahˇ ‘Aˬ dui jiˇ shiˇ gaˇ keuˆ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, ngaˇ saˇ jaˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a lehˇ jah ziꞈ miˇ˗a laˬ?’ lehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

17-18. Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ nga? (“ Yeˬsuˇ neh ngehˬ saˬ saˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁷ Aˬ dui Yeˬsuˇ neh ngehˬ saˬ saˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu gʼawˬ mya kawˆ˗ahˇ ya siˬ nya˗euˬ ma. Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu yaw duˬ baw ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Aˬ dui˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ neh bi caw ba mawꞈ naˇ, aˬ dui jawˇ paw neh jeˬ hu ya shaˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ ngaˇ lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui yawˬ nah na luꞈ yaw dehꞈ dehꞈ˗eu heu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu ya bi mawˇ saˬ saˬ˗eu nah pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ dehꞈ˗eu heu jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya a nehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ngehˇ ni bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw ngaˇ lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ ma.

¹⁸ Yeˬsuˇ neh zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ shiˇ leˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ deuˬ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu meh. Aˬ dui ya siˬ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ zmˬ˗iˇ naˇ, aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ “dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ”˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Maꞈtehˬ 17:5.